| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ТУНДРА урус, сущ.; -ди. -да куьлуь кул-кус авай уьленлух чка. ТУННЕЛЬ урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра чилин кIаникай тухванвай ва дагъдикай хкечIдай рехъ. Азардин дувулар лап деринриз фенва. ЯтIани умуд атIана виже къведач. Лап яргъи туннелдин а кьилени экв авайди я. А. Э. Хазинадин къаравулда. ТУНПУЗ 1 туьрк, прил. аскIан, яцIу. Пакадин йикъуз ам и хуьре авай тунпуз фекьидал алукьиз фена. З. Э. Муькъвел гелер. И хуьре, са тунпуз фекьидлай гъейри, са гьарф чидай касни авачир. З. Э. КУТВ-диз фена. ТУНПУЗ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра элкъвей, залан кьил алай лаш. Мердали Жалилова "Тумпуз гвай Муртуз " шиир кхьена. Р. ТУНУГ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гамун тарцел ршанвай гамун гъалар кьве чкадал пайзавай (абурун арадай ян тухуз жедайвал) лаш. КIвалив ахгакьайла, чинин рангарни атIана, Гьажагьмед тунуг хьиз зурзазвай. А. Э. Девирдин къуллугъ. ТУП 1 туьрк, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) чилел гьалчайла цавуз акъатдай, къене уф авай элкъвей формадин къугъвадай затI. Магазиндай хтана за жуван кIвализ кам къачуна. Ваз иер туп, дидедизни гимишдин са цам къачуна. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. На гагъ ктаб кIелзава, Гагь къачузва туп. А. С. Зи гъвечIи руш... Кьвалан пад хьтин ЦIарудин гуьгъуьналлаз жирин туп хьтин элкъвей Келбялини кIвачел акьалтна. Б. Гь Заз эвера. 2) хъуьтуьл затIарин (парчадин, чарарин) элкъвей кIватIал. Яру еб алчуднавай чарарин туп гъиле аваз Бег атана. А. А. Пад хьайи рагъ. * туп-лаш къугъун гл., вуж( ар) са патанбуру лашуналди туп ягъиз, муькуь патанбуру ам кьаз къугъун. Ятахра къекъвен, къайи ятар хъван. Къацу чуьллера туп-лашни къугъван. А. Мут. ВикIегь Расул. Жегьилар гагь кьван гадриз къугъвазвай, гагьни туп-лаш. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Куьгьне ЦицIигъ фикирдиз гъайила, ана вичин аял вахтар кечирмишай касдин рикIел, зи фикирдалди, сифтени-сифте хкведайди арандин хуьрера авачир, гила, мумкин я, санани амачир шад къугъунар я. Ибурукай яз чавай агъадихъ галайбур къалуриз жеда: беле-беле, кIинтI-лаш, кIумп-лаш, туп-лаш, къуьлбармак, лапIи-лапаш, лал-байкъуш, къвани-къван, чIагъ-чIагъ, гьанда-гьанда, энзели, кацни кьиф, гъуьрчехъанар-уьрдеганар, пIерпIелагдин къугъун. ккIалрал къугъун, чурумар кутун, кIирераллаз къекъуьн, къумпарайрай ягъун, фарфалагар дагурун. цIарарал кьугъун, чукIулрал къугъун, хтарин дулма авун, чуьхверрикай къванцел мед авун, верхи тарцин чкалрикай кендир авун ва адай чIун чIугун, гъулцин тарцин чкалрикай авунвай кукуна тум гайи нек цана, квар вегьин ва са къадар масабур. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * туп-туп гум(ар) сущ. элкъвей ва къалин кIватIал гум(ар). Вичин адет тирвал, ламран юкьвал ацукьна, ада яргъи тум галай къалиян чIугвазвай. Гумар туп-туп цавуз акъудзавай. З. Э. КУТВ-диз фена. ТУП 2 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара тупариз ухшар авай гуьллеяр ядай яракь. Абаса вичин жуьре лугьудай: «Чун кичIебурукай туш. Бомбаярни, тупарни чаз акурбур я». М. В. Гьарасатдин майдандал. * туп(ар) ягъун гл., ни., кьилиз акъудиз тежедай гафар лугьун, ихтилатар авун.... ацукьнавай Бубади стIун алай чкадилай юзун тавуна, маузер акъудна, ам хъуьчIуьн кIаникай тахминан рахазвайбурун ванцел туькIуьрна, кьве сеферда шайтандихъ тIуб галкурна ва маузердай акъатай ванцихъ галаз санал столдихъ тупар язавай Салманни Къадир гьасятда ацукьнавай стуларни галаз чилел ярх хьана. Б. Гь. Заз эвера. Садра халуди хтулдиз масан ( Им хьайи кар я, ягьизвач тупар) Тум це лагьана афнидин хъсан... Амма цайила - экъечIна турпар. А. Ал. Садра хтулди... ТУПЛАМИШ; * тупламиш авун гл., ни-куь вуж-вуч гзафбур сад тир къуватлу гьалдиз гъун. Буба элкъвена гваз хтай хва себеб яз цIийи адет арадал атана: бубайриз рекьидалди алакьдай кьван вири гъуьрметар тин, абурун гафунал гаф эциг тийин, абуру кIвач эцигай чкадал кьил эцигин. Халкь акваз-такваз мягькем хьана, уьтквем хьана. Варлу хьана. И адетди... чи халкь тупламиш авуна ва адаз вич, вичин чIал, вичин ацукьун-къарагъун, вичин чил хуьз куьмекна... А. Къ. Нехирбанни лекь. Синоним: тупламишун. * тупламиш хьун гл., ни-куь вуж-вуч гзафбур сад тир къуватлу гьалдиз атун. 1952 - йисалай лезги, авар, дарги, кьумукь, яхул чаларал "Дуствал" альманахдин сад лагьай нумраяр акъатун - им Дагъустандин Милли литератураяр кIвачерал мягькем жезвайвилин, цIийи бажарагъар, цIийи къуватар тупламиш жедайвилин, халкьарин руьгьда даим нурлу яз амукьдай гьиссера цIир. ахъайдайвилин лишан хьанай. «Самур»журн., 2002, № 23. Гьайиф хьи, лезги музыка арадал гъизвайбурун алакъаяр чеб-чпихь галаз зайифбур я, санал тупламиш хьана искусстводин и хел мягькемарун адет хьанвач, - лугьузва Халил Халилова. "Кард" журн., 2004, №5. ТУПЛАМИШВАЛ сущ; -или, -иле; -ипер, -шерп, -илера гзафбур сад хьанвай гьал, садвал. Чкадикай гила неинки са чи республикада, гьакI вири Россияда тарифдай гуьзел пIипI, виликди еримишзавай лап хъсан меркез хьанва. Им вири шегьерэгьлийри чпин пай кутурла, вири халкьди садвал, тупламишвал къалурайла, арадал атанвай нетижа я. ЛГ, 2004, 15. III. Чна фикирзава хьи, чи цIийи Дибдин Законди, адан кар алай вири положенийрал кIевелай амал авуни демократия мадни вилик тухуниз, Конституцияда гражданриз ганвай ихтиярар ва азадвилер артухаруниз, Дагъустандин обществода ислягьвал ва меслятвал, Россиядин вири халкьарихъ галаз республикадин халкьарин садвал ва тупламишвал мягькемаруниз куьмек гуда. ЛГ, 2004, 26. VII. ТУПЛАМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; тупламиш авун, тупламиш тавун, тупламиш тахвун, тупламиш хъийимир са кар кьилиз акъудун патал сад авун. Са куьруь вахтунда адалай шей гъасилдайбурун еке коллектив тупламишиз алакьна. ЛГ, 2003, 6. ХI.... Дяведин шартIари инсанрин къуватар тупламишзавай. ЛГ. 2003; 25. ХII. Гьар йисуз Лезги халкьдин югъ сувар яз къейд авуни, шак алач, чун мадни тупламишуниз, шегьеррин ва хуьрерин агьалийрин арада мадни сих алакъаяр хьуниз куьмек гуда. ЛГ, 2004, 20.1V. Синоним: тупламиш авун. ТУПУЧI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра чхрадал сарикай ийизвай гьал алчуд жедай алат. ТУПЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра 1) туп яракьдай гуьлле ядайди. 2) куьч. вич зурба алакьунар авай кас яз къалурдайди. Яда, ви рикIел кIепIербан аламач? - Ахпа, гьа вич хьтин тупчи, гьа вич хьтин фитнейрилай гъейри маса кар-кеспи авачир, кьецIи Нифретахъ элкъвена вилери са гьихьтин ятIани кьуьруькар авуна, давамарна Къарабега: Г. Ханов. КIепIербан. ТУПIА, ТУПIАЛАЙ, ТУПIУ тIуб существителънидин падежрин формаяр. Кил. ТIУБ. ТУПIАЛ 1 , ТУПIАР тIуб существительнидин формаяр. Кил. ТIУБ. ТУПIАЛ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра багьа металлдикай безек яз раснавай тупIухъ акалдай элкъвей затI Пакаман яр ягъайла. рушар, авай хъсан парталар, келегъаяр алукIна, тупIарихъ тупIалар, япарихъ япагъанар акална, туьтуьна мержанар, кагьрабаяр туна, дагъдиз экъечIна. Ф. Нурията вичини тади къачузвачир. Садра школа куьтягьин, ахпа тупIухъ къизилдин тупIал акалайтIани жеда, лугьуз, ада диде секинардай. А. М. Киф атIайди. Безекрал рикI алачир Элеоноради а тупIал тупIухъай галудначир. Х. Ш. Элеонора Рузвельт. * тупIал кутун гл., ни ник це лагьай рушаз гададин патай, гададин мукьвабурун патай тупIал багъишун. ТУПIАЛ3 : * тупIал кал сущ. дана тахьана нек гун давамардай кал. Иеси кьей тупIал калер Куьн кIватI жедай кун чида квез. С. С. Куьреда авай аламатар. * тупIал фекьи сущ. дерин чирвал авачир фекьи. ТупIал фекьи Дадаш цлан кIаневай кIарасдин кьилел, са шумуд агъсакъални галаз хкатна хьиз, ацукьнавай. А. Ф. Газет. Секне чIул хьиз ярх хьана РакIарив гвай рухунал. На лугьуди чIар кана, Вири мягьле кIватI хьана, Гьатта тупIал фекьини Кьуръан хъуьчIуьк кутуна. А. Ал. Мирдамир. Гьар гьикI ятIани, лезгийрихъ Бакъарей Бакъурай лугьуз, са тупIал, амма зурбаз машгьурвал къазанмишай шаир хьана. 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. Гьа инлай тупIал музыкантарни, манидарарни, композиторарни, шаирарни майдандиз акъатнава ва абуру къе девранни гьалзава. ЛГ, 2004, 30. IХ. ТУПIАЛДИЗ 1 тупIал существительнидин гунугин падеждин форма. Кил. ТУШАЛ. ТУПIАЛДИЗ 2 нар. тупIалди яз. Микробри и аламат къалурай йикъалай эгечIна, Бакъарей Бакъураял, яни гьамиша вич тупIалдиз амукьзавай шаирдал, кIуьд чин акьалтна. 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил; ТУПIАР, ТУПIУ тIуб гафунин падежрин формаяр. Кил. ТIУБ. ТУПIАТIАЯР нугъ., сущ. тупIу атIай хинкIар. Синоним: хумрав хинкI. ТУР 1 [тур] тун [тту") глаголдин эмирдин форма. Кил. ТУН1 . ТУР 2 [тhур] тун [тhун] глаголдин эмирдин форма. Кил. ТУН2 . ТУР 3 [тhур] кIус глаголдин алатай вахтунин формадалди (фена, гана, ксана) лагьанвай гьерекат 'куьтягьа' мана кутазвай гаф. - Гила гьич, - лагьана дагълуйри. - Мад балугъар амач, лагьана тур. З. Э. КУТВ-диз фена. АватIа, хкадарна тур къуйдиз. Чна кьведани серинарда, - лугьуда шад хьайи сикIре. - Вун пашман жедач, цIегь. Мегьамед-Кьасум. СикIни ахмакь цIегь. ТУР 4 [тhур] фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара хенжелдин жуьредин яракь. Дишегьли дяведиз я ахьтин кьегьал: Я тур, тфенг, яракь адаз герек туш. Е. Э. Герек туш. Саудовский Аравиядин Пачагьлугъди и уьлкведиз гъун къадагъа авунвай шейэр ва товарар, гьа гьисабдай яз Гъуьрчехъанвилин тфенгар, чукулар, хинжалар. турар, гьакIни йифиз аквадай приборар гъунал къадагъа алайди тестикьарзава. ЛГ', 2003, 13. ХI. ТУР 5 [тhур] туьрк, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара гьуьлуьн цяй балугъар кьадай еке чил. * туруна гьатун гл., вуж четин гьалдиз аватун. Туьквенчи туруна гьатнавайди акур Гьажирамазанакни хъуьруьн акатна. А. И. Самур. Вири крарай акъатна революциядин рекье таптагъ хьанвай Къазимегьамед хьтин кас ГьикI икьван фад душмандин туруна гьатнайтIа Агьмедан кьил акъатзавачир. А. И. Самур. ТУРАКЬ прил, яру тав квай къалин хъипи. Хъипи Хважамжам хьиз куда рагар: Гагь хъипи, гагъ вили жеда. Какахьда ал, туракь рангар, Гагь шуьтруь, гагь аби жеда. А. С. Хцихъ галаз ихтилат.... яру, рузби, шуьтруь, туракь, - эхирки дуьньяда авай кьван вири рангарикай къизилдин гъилералди хранвай гзаф чIагай халичадиз ухшар хьанвай паркдиз атанвайбур вилер тух тежез гьарнихъ килигзавай. Б. Гь. Вили вилер. Туракь варз и береда акьван гуьзел я хьи, на лугьуди ам иниз сифте гуьруьшдиз атанва: адан суьрет гуьрчегариз регъуьвилин яр къикъифзава, ам фагьумлу ва сабурлуни я. М. В. Гьарасатдин майдандал. Шадвални теспачавал акахьай рушан рикIи хурун кьефес гатана ва нур гузвай туракь вилер Зингьаран цIивинар хьтин чIулав вилера акIана. У. Къемберов. Сел. ТУРАТАР нугъ., сущ. хашлав. ТУРБА 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къене са вуч ятIани туна хуьн патал парчадикай ва хамуникай яргъивилихъди цванвай затI. Са зирба харчи техил турбада аваз зм кIула авай. И. В. Адан тIвар Вели, зи тIвар Пери. Ма, и чуьнгуьр, вичин турбада хутуна, хкунихъ акал хъия. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Ада уьгьуь язава, виниз жезва, вичин гъилин шейэриз, вил галамай хьиз, килигзава ва мукьвал-мукьвал кьилик квай ацIанвай турба ястухдин каник кухтазва... Н. М. Буба. Синоним: тагъар. * турбада кьиф |къугъун кил. кандуда кьиф къугъун. ТУРБА 2 урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра вичин къеняй са вуч ятIани (гум, яд, нафт) фин патал ракьукай раснавай яргъивал авай элкъвей затI. Паташов вич хьайила зурба, Эцигна келледал турба, Фагьумда на кIвални уба, Бугъ акьаз къава, самовар. С. С. Самовар. Гада чIавуз за тавур жуьре кIвалах авайди туш. Бакудин нафтIадин буругъра кьуд касди ялдай ва хкажна, къуьнел кьуна тухудай залай турбаяр, зани къубави Усмана - кьве касди ялайди я. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ТУРВАКЬ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) ачухдал малар язавай чкадиз ракIарин ериндал ишлемишзавай яцIувал квай яргъи кIарасрикай са тадарак. Жемятар паяяр, лашар, турвакьар, вагьрамар гваз атана, жанавур гатана-гатана кьена. Ф. Зиянкар жанавур. Буйдиз я турвакь, амалриз - шувакь, Жумартвилиз - ракь, шкьакьвилиз - кьакь, АтIуй вичин тIакь, акунай нагьакь. М. Ж. Буйдиз я турвакь...2) варар агалун патал гьаятдин къенепатай ракIинин гьяркьуьвилихъди вегьедай кIарас. Угърийри чуьнуьхайдалай гуьгъуьниз, турвакьар мягькем авуналди, лам гьат хъийин тийидайди чаз лап хъсан чизва. ЛГ, 2004, 26. VII. 3) куьч. кьакьан, амма акьулдиз зайиф кас. Чеб чанда къуват авай турвакьар я, амма кьве гъил къакъажна кIвалах авуник абурун хев аслу квач. З. Э. Кек галкIизва. ТУРИЗМ урус, сущ.; -ади, -ада чирвал хкажун патал, ял ягъун патал сиягьат ийидай рекьер кардик кутадай спортдин ва экономикадин хел.... туризмани Дагъустан хьтин республика патал еке хийир къачуз жедай хел я. ЛГ, 2004, 21. X. ТУРИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чирвал хкажун патал, ял ягъун патал сиягьат ийизвай кас.... гзаф кьадарда килисайрал, юкьван асиррин минарайрал, къеледин цларални советрин туристрин рикI алай. ЛГ, 2004, 15. VII. ТУРИСТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чирвал хкажун патал, ял ягъун патал сиягьат кьиле тухунин пешекарвал. Туриствал пул авайбурувай кьилиз акъудиз жеда. Р. ТУРКIУЛ нугъ., сущ. хъицикьдикай цванвай хилер галачир алукIзавайдан юкьвал кьван яргъивал авай парталдин жуьре. Синоним: далу. ТУРМАН нугъ., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къарачи. Адила рамагдиз хкягъай кьве балкIанни зи гъуьлуьни Сурхая турманриз маса гана. Къ. М. Дагъларик деринрин булахар. ТУРМУЦI рах., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) урус чархар кваз жуван худдалди физвай улакь явашардай ва я акъвазардай алат. Синоним: тормоз. ТУРНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яргъивилихъди экIя хьанвай гьулдандин паядал упражненияр ийидай спортдин алат. ТУРНИР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра спортдин са рекьяй (гимнастикадай. волейболдай ва мсб) жуван алакьунар къалурун патал гзафбурун арада акъажунар. Махачкъалада меркездин администрациядин кьил Саид Амирован призар патал VII шегьердин турнир кьиле физва. ЛГ, 2004. 15. VII. ТУРП туьрк, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара чилик экъечIдай экуь-хъипи ва я чIулав рангунин элкъвей майва. Садра халуди хтулдиз масан... Тум це лагьана афнидин хъсан... Амма цайила - экъечIна турпар. А. Ал. Садра хтулди...* урус турп. ТУРПАГЪ туьрк, шиир, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра -чил, ватан. Хайи турпагъ суракьзавай танишдиз килиг. И. Гь. ТУРПУЦ сущ.; -ди, -да: -ар, -ри. ра ацIай ва элкъвей (адет яз, инсандикай рахадайла). - Чан хва! - лагьана кимел ацукьнавай дахди. Ам къужахда кьунвай турпуц хьтин аялдин чиниз играмивилелди килигна. Ахпа адан нерин патавай чIулав хал алай хъуькъвез темен гана... З. Э. Кьве фронтдин командир. Мубурак хьуй, мубарак! Хьанва турпуц хьтин хва. А. Ал. Мирдамир. ТУРТУР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра чиле жедай къушарин жуьрейрикай сад. Зун къекъвезва тамашиз Къуьлер авай мезредиз. Зун къекъвезва мани гва;, Кухур ийиз туртурар. А. Ал. Хазина. Азият-азабдиз таб гана, за ам ханачтIани хвена, зи гине туртурдин шараг хьтин адакай къе ихьтин кьегьал хьана. Н. Шихнебиев. Чарад. ТУРУГУН куьгь., <, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра гьар йисан апрелдин 4-числодилай кьве гьафтедин вахт. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
