| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ТЕБЯГЬ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра нез кIан хьунин гьисс. Синоним: иштягь. ТЕБЯТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра инсандин къилих. ТЕВЕГЬУН вегьин глаголдин инкарвилин форма. Кил. ВЕГЬИН. ТЕВЕКУЛЛАГЬ! || ТАВАКУЛЛАГЬ межд. 'я жен, я тежен' манадин гаф. Исятдани Жавадхана къазран къакъраяр язавай. Ахьтинбуру вичел гьалтай кар гьеле-меле бажагьат туькIуьрда, мили-мили, хъуьтуьл-хъуьтуьл, чIагай-чIагай гафаралди вун тухарна, вилер ицитIна, вичелай гзаф рази яз вун рахкурда. Ахпа кар туькIуьрун - тевекуллагь. Я. Я. Са фурун вакIар. ☼ М. М. Гьажиева ва Б. Б. Талибова тавакуллагь {кил. М. Г. РЛС, 4.398 - наудачу; Б. Т. М. Г. ЛРС) яз ишлемишзавай, 1964 - йисан орфографидин норма тевекаллагь ( кил. М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС), эхиримжи йисарин словарра норма яз тевекуллагь къалурзава. * тевекуллагь лагьана нар. пис нетижа жеч лагьана, хъсан нетижадик умуд. кутуна. Синоним: бахтабахт лагьана. ТЕВЛЕ араб, сущ.: -ди, -да; -яр, -йри, -йра ара къарамал ва балкIанар патал эцигнавай дарамат. Адаз акунмазди, им вичин гъуьлуьн буба тирди чир хъхьана. - "Ам тевледа тур", - лагьана пачагьди эмирна. Ф. Гьуьлуьн руш. Пакамахъ тевледиз фейи вакIарбандиз цIугъ ийиз къатканвай цIуьрнуьгъ акуна. З. Э. Муькъвел гелер. Чаз лугьудай: «Урусри... Элкъуьрда куь мискIанарни тевлейриз, И дуьньяда хашперес дин тун патал». А. С. Дидедин кьисас. Синоним: цур. ТЕГЬЕНГ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ципицIдин шуькIуь яргъи тан. - ЦипицIрин тегьенгар вири кIанелай атIуда чна, - лагьана масада. З. Э. КУТВ-диз фена. Синоним: чIере2 . ТЕГЬЕР араб, сущ,; -ди, -да; -ар, -ри; -ра 1) винел патан акунар, гьал(ар). Етим Эминаз Тавризда Акунач ви тегьер, суна. Е. Э. Суна, за ваз суьгьбет ийин. 2) къайда. Тегьердин затI хьуй, - вун гъафил жез тахьуй... Е. Э. Къавумдиз.. Азербайжан чIалан грамматикадин къайдаяр бегьем вилив хуьн тавун, гьавиляй гагь-гагь гафарин арада алакъа дин зайифвал ва я дуьз туширвал, бязи гафар азербайжанрин литературадин чIала ишлемишдай тегьерда ва манада ваъ, лезги чIала ишлемишдай манада ишлемишун - ибур Сулейманан шииррин азербайжан чIалаз хас тир лишанар я. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Вучиз кьада вуна гъиле власть, вахъ тегьер амач хьи. С. С. Урусатдиз. 3) тайин тир лишанар хас тир гьал. Дармандикай дава хьайи И тегьер азар Гьинава? Е. Э. Дуьньядиз. - Акъуда машиндавай шейэр, - бегенмиш тушир тегьерда буйругъ гана руфун яцIуда Агьарзадиз. А. Исм. Алукьдай ахвар. Синонимар: жуьре, саягь, къайда. * кардин тегьердин наречие, са тегьерда. ТЕГЬЕРСУЗ 1 туьрк, прил. эйбежер, шаклу жедай. Селима жаваб ганач. Адан чин чIур хьуни ва жендек са гьикI ятIани тегьерсуз гьалда галтад хьуни Зелфидиз вичи вугай суал адаз хуш татайди малумарна. А. А. Умуд, * тегьерсуз авун гл., ни вуж-вуч лайихсуз, эйбежер гьалдиз гъун. Жегьил дишегьлидин таза чинин гуьрчегвал и кьве рагъул геле лап тегьерсуз авуна. А. А. Умуд. ТЕГЬЕРСУЗ 2 нар. гзаф. Кам явашарна, къваларихъ, цавуз килигна; кьуд пад тегьерсуз мичIи тир. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.... са бязи наркотикар ишлемишайла, са шумуд декьикьадилай сивера туькьуьл тIям гьатда, цуькIуьн къведа, цихь къаних ва гишин жеда, беден тегьерсуз заланзавайди гьисс ийида. ЛГ, 2004, 8. VII. ТЕГЬЕРСУЗВАЛ нар. тегьерсуз тир гьал. ТЕГЬЕРСУЗВИЛЕЛДИ нар. тегьерсузвал хас яз. Синонимар: тегьерсуздаказ, тегьерсуздиз. ТЕГЬЕРСУЗДАКАЗ нар. къайдайрив кьан тийидай гьалда аваз. Синонимар: тегьерсузвилелди, тегьерсуздиз. ТЕГЬЕРСУЗДИЗ нар. къайдайрив кьан тийидай гьал хас яз. Синонимар: тегьерсузвилелди, тегьерсуздаказ. ТЕГЬМЕЗХАН сущ..; -ди. -да; -ар, -ри, -ра недай таза хъчарин са жуьре. Къвезва гатфар кьуьнел алаз билбилар, КьечIенавай никIиз вегьез къуьлуьн тум, Тегьмезханрив ацIур ийиз зинбилар... А. Ал. Гатфар. Вергер, тегьмезханар, кIелен мичер, пилер, сурар, лурсар, шанатар ( пурнияр), цIангурар, эферар -гьисабна куьтягь жедач. ЛГ, 1994, 14. I. ТЕГЬНЕ араб, сущ.; -ди, -да; -яр. -йри, -йра сада масадаз ам тахсиркар яз гьисабна лугьудай гаф(ар). Дар жигъирни къузадизни гуьнедиз Паяй дуьнья, яб це вуна тегьнедиз; Сад ичкиди - ахмакь ялда - веремна, Сад акъудна - ариф ялда - чешнедиз. И. Гь. Рубаияр. * тегьне авун [ягъун] гл., ни низ-квез наразивилин гафар лугьун. Дуьньядин крарикай шиир туькIуьрдайлани, гьадан яшайишдиз талукь тир са затIунин ва я кардин тариф ва я синих ийидайлани абур девлетлуйрин патай, гьабурун мецелай. кесибриз тегьне ийиз рахадай. М. М. Гь. ЧIехи шаир. ТахьайтIа вуч я кьван - датIана Дуьньядиз тегьнеяр язава. М. Б. Шаирдин кьиникь. ТЕДБИР араб, сущ.; ди, -да; -ар, -ри. -ра 1) игьтият хуьн патал ийидай кар, кIвалах. 2) са вуч паталди ятIани ийидай кар, кIвалах. - Къеледин пуд падни кьакьан накьвадин парудалди кьаз тур. Ахпани вацI элкъуьра гьанихъ, къуй и къеле, и шегьерни кваз це батмиш хьурай. И тедбир вирибуруз бегенмиш хьана. З. Р. Гьажи Давуд. Синоним: серенжем. * тедбир гун гл., ни мана ачухарун, баян гун. ТЕЖеР тахьун глаголдин причастидин форма: хъипи тахьун - хъипи тежер, шад тахьун - шад тежер. * тежер кьадар [кьван] нар. кьадардиз гзаф. Тежер кьван залан тир кIвалахдин шартIар, Дуланажагъ пара агъур ва чIуру... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. 1941 - йисан гатуз фашистрин Германшдихъ галаз башламишай Ватандин ЧIехи дяведи цицIигъвийрин ягиайишдиз, майишатдиз тежер кьадар еке зиян гана. С. М. ЦицIигъ-наме. Вирида, свас куькIвена кузвай лампа хьтинди я лугьузва, Селминазан тежер кьадар тарифар ийизва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: гзаф, кьадарсуз. ТЕЖРИБА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са кар ийидай алакьун(ар). Чаз Сулейманан азербайжан чIалал шиирар туькIуьриз алахъунин тежрибадикай рахаз кIанзава. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Шабан дуьнья акунвай, уьмуьрдин еке тежриба авай кас я. 3. Э. Зулун пеш. * тежриба авай прил. са кар ийидай алакьун(ар) авай. Колхоздин пешекарар ва юкьван звенодин кадрияр чпихъ хъсан чирвилер ва кIвалахдин тежриба авай, саки вири высший ва юкьван пешекарвилин образование авай кадрияр тир. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. Синоним: тежрибалу. Антоним: тежрибасуз. * тежриба авун (тухун] гл., ни са рекьяй гьакъикъат чирун патал хьун, патал кIвалах(ар) авун. Гьеле исятда жуьрба-жуьр тежрибаяр ийизва. А. А. Лезгияр. - Вуна са тежриба мад хъия. А. А. Лезгияр. * тежрибадин станция сущ. тайин са рекьяй илимдин кIвалахар тухудай гъвечIи идара. Фицякьра за газетдай Ахцегьрин тежрибадин станциядин крарикай чIехи са макъала кIелна. Б. Гь. Заз эвера. ТЕЖРИБАЛУ прил. са кар ийидай алакьун(ар) авай. Чкадив агакьдалди тежрибалу арабачийри лагьайвал ая. К, 1988, 23. XI. Гитлера вич тежрибалу адахли хьиз тухузвай. Х. Ш. Ева Браун. Синоним: тежриба авай. Антоним: тежрибасуз. ТЕЖРИБАЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера тежриба авай гьал. Антоним: тежрибасузвал. ТЕЖРИБАЛУВИЛЕЛДИ нар. тежриба авай гьал хас яз. Синоним: тежрибалудаказ. Антоним: тежрибасузвилелди. ТЕЖРИБАЛУДАКАЗ нар. тежриба авай гьалда аваз. Синоним: тежрибалувилелди. Антоним: тежрибасузвилелди, тежрибасуздаказ. ТЕЖРИБАСУЗ прил. са кар ийидай алакьун(ар) авачир. Антонимар: тежриба авай, тежрибалу. ТЕЖРИБАСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера тежриба авачир гьал. тежрибасузвал себеб яз, рехъ ганвай са бязи кимивилер... квачиртIа, гьелбетда, поэмадин таъсирлувал ва къиметлувал екеди жедай. Гь. Къ. Мерд Алидин мани. Антоним: тежрибалувал. ТЕЖРИБАСУЗВИЛЕЛДИ нар. тежриба авачир гьал хас яз. Антоним: тежрибалувилелди. ТЕЖРИБАСУЗДАКАЗ нар. тежриба авачир гьалда аваз. Антоним: тежрибалудаказ. ТЕЗЕНАГ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вичелди чуьнгуьрдин, тардин симерай сесер акъуддай алат. ТIарам хьана цIикьвед симни тарчидин гъилер. Тезенагдик - де дурум це! - акатнавай тIвар. И. Гь. Рубаияр. Са-са симинихъ тезенаг галукьариз, лазим сим тIарамариз, чуьнгуьр чIалал гъана. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ТЕЙ араб, сущ.; -ди, -да араб алфавитдин гьарф. Я бей, тей, элиф тийижиз Илимдикай рахаз кIанда. С. С. Акьул жуваз аваз кIанда. ТЕК 1 фарс, прил. кьадардал гьалтайла, сад тир. Гуьзелрик я вун тек инсан... Е. Э. Суна, за ваз суьгьбет ийин. Ам хуьруьз тек буба кьена лагьана хтаначир. З. Гь. Бубадин кIвал. Лугьуда хьи, тек тар тахьун тамара, Тек булахни тахьуй яргъи кIамара. С. Яман юкъуз чир жеда. ТЕК 2 нар. 1) кIус анжах. Зав гвайди тек ви ашкъидин савда я... Е. Э. Ярдин дерт. Колхоздин гамишри хайи барцIакрикай тек кьуд за приходдиз янач. И. В. Чирхчир. Тек вацIуд кас коммунистри тереф хвейи Махсуда ципицIин багълар кутаз башламишиай. З. Э. Муькъвел гелер. Тек дустариз вафалувал хвена за... Хьана даим тек дустарин дидарда. М. Б. Дустариз. 2) нар. сад яз, ялгъуз яз, маса кас галачиз, са вич яз. Ви юлдаш ама тек, ялгъуз... Е. Э. Тумакь яц. Гуьзел яр, вун дуьньяда тек аквада... Е. Э. Тушни яр. Ви юлдаш ама тек, Ялгъуз, Хажалатиз вун кьейи къуз. Е. Эмин. Яру яц. Синонимар: кьилди, текдаказ, текдиз, ялгъуз, ялгьуздаказ, ялгъуздиз. * тек-бир нар. гзаф тушиз, кьериз-цIаруз, тIимил. БицIек, вун зи рикIел тек-бир атана, -Лагьана за хтай чIавуз яргъарай. А. С. БицIек, вун... Ихьтин декьикьаяр адан уьмуьрда тек-бир хьанай. М. А. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: тек-тек, тек-туьк. * тек-тек нар. кьериз, гзаф тушиз. Дишегьлийрик жеда тек-тек Чандал гъидайд гьар са эркек. Е. Э. Ви къаматдиз килигайла. Синонимар: тек-бир, тек-туьк. * тек-туьк нар. кьериз, гзаф тушиз. Кьилди-кьилихь шаирни вахъ – гьейри масадаз Галайвилер ихьтин тек-туьк жеда ваз хьтин. И. Гь. Рубаияр. Синонимар: тек-бир, тек-тек. * тек шаламар сущ. кьуьл ийидай макьамдин тIвар.... Яна Керим халудиз вичин акунриз килигай тек шаламар макьам. ЛГ, 2005, 28. VII. ТЕКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера... сад тир гьал. Зи бубадиз ажалдилайни пара теквилихъай кичIедай. М. В. Гьарасатдин майдан. Къе хьанва закай теквилин шагьид, Вири тахсирар гьатай хьиз хиве. Х. Х. Куьгьне кимел. ТЕКДАКАЗ нар. масад(бур) галачиз. Гьатта шегьре рекьяйни кваз Фидалди вун текдаказ, Фин хъсан я рагайни кваз Юлдаш галаз эрк кутаз. А. Ал. Ваъ, чи уьмуьр... И никIе амай къуьлуьн цуьлерин са шумуд кIунтI хуьз, ада вичин уьмуьрдин йикъар текдаказ, сугъулвилелди акъудзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Балаяр гьар сад са патахь акъатна, дустунин диде текдаказ яшамиш жезвай. ЛГ, 2004, 17. II. Синоним: кьилди, текдиз. ТЕКДИЗ нар. касни галачиз, сад яз. Вучиз текдиз ава ам, Вучиз рикI шад туш? А. С. Зи гъвечIи руш... Синоним: кьилди, текдаказ. ТЕКЕ нугъ., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) цIегьрен шараг, бала. Синоним: бацIи. 2) еке ва сад-садал алчуд хьанвай крчар. алай цIегь. 3) куьч. лайихвал авачтIани, дережа авайдай кьуна къекъведайди. ☼ И гафунихъ лезги нугъатра гьар жуьредин манаяр ава, кил. Ф. А. Ганиева. Отраслевая лексика лезгинского языка. - Махачкала, 2004, ч.. 37. ТЕКЕЛИФ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са кас кьейила, адан мукьва-кьилийриз гудай башсагълугъ. ТЕКЛИФ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са тайин кIвалах авун истемишун, тIалабун, минетун. Къиргьарамбашияр и теклифдал рази хьана, рушаз, чай авуна, гуда ва чпини хъвада... Ф. Гьуьлуьн руш. Вичиз я югъ, йиф тийижиз, Я гьукум, теклиф тийижиз... С. С. Акьул жуваз аваз кIанда. 2) меслят(ар). Са бязи муаллимри, аялри дидед чIалаз артух фикир гун патан, жуьреба-жуьре теклифар гана... X. Шайдабегова. Дидед чIал чируниз артух фикир. * теклиф авун га 1) тайин са фикир арадал вегьин. Алмасов бирдан кис хьана, ахпа ада гьич садани гуьзлемиш тавур са теклиф авуна... А. А Умуд. Алимди акьван асант кIвалах хьиз теклифар ийизвай хьи, на лугьуда ада и тежриба накь вичи авурди я. А. А, Лезгияр. 2) тIалабун (са кар авун). Ваз илифиз теклиф ийин, Аман, бедназар я, гуьзел. Е. Э. Гуьзел, за ви тариф ийин. 3) са вуч ятIани низ ятIани хьун тIалабун.... абуру адаз артух гьуьрметар ийиз, недай-хъвадай теклиф ийиз хьана. А. Ф. Бубадин веси. ТЕКЛИФСУЗ нар. теклиф тавунаваз. ТЕКЛИФУН гл., ни-куь вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; теклиф авун, теклиф тавун, теклиф тахвун, теклиф хъийимир 1) фикирдиз, зигьиндиз кьабулун тIалабун. Уьмуьрди заз теклифзава сюжетар, Сюжетри зав ийизва хупI гьуьжетар! Г. Ханов. КIепIербан. Юкьван школадин аялриз ва хайи халкьдин фольклордал рикI алай ксариз теклифзавай махарин и кIватIал чеб фадлай печатдиз акъатай ва гила лап кьит хьанвай... ктабрикай менфят къачуна туькIуьрнавайди я. Гь. Гашаров. Сифте гаф. - 2) са вуч ятIани авун меслятун. Мафи хала, къецихъ акъвазмир, ша кIвализ, - лагьана за адаз кIвализ теклифна. Н. М. Жандар Магьамай. Абуру гьарда са гьилле, багьна-затI жагъурна, Пирали кIвалахдилай чукурнай ва адан чкадал ЦIихкеримаз теклифнай. М. С. Дуст. ТЕКНЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра яргъивилихъди къен авай ачух еке къаб. ТЕКСТ урус, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери. -ера са никай-квекай ятIани чарчел авунвай кхьинар. -Тербия гун патал аялрин ктабра. хьана кIанзавай шикилар къешенгбур, текстинин мана-метлебдихъ галаз кьазвайбур хьун чарасуз я. А. Фет. Алим, художник, педагог. 2003 - йисан 2б-июлдиз гьа и йисан июлдин вацра Конституционный Собраниди кьабулай РД-дин цIийи Конституциядин текст печатдиз акъудна. ЛГ, 2004, 26. VII. ТЕКЬЕЙ: кьин (текьин) глаголдин причастидин форма. * текьей къуьрен шурваяр тIуьн гл., ни кар кьилиз акъат тавунмаз адан нетижадин менфятдикай рахун. «Яргъал алач! Шуьреда съезд куьтягь хьанмазди, беглеринни ханарин, помещикринни мулкударрин - девлетлуйрин чилер пайда, чахъни чилер жеда», - лугьуз чил авачир лежберри текьей къуьрен шурваяр незвай. З. Э. Муькъвел гелер. * хва текьей, хва текьейдан хва. ТЕКЬИН гл., вуж-вуч; -ена; -ирай кьин тавун. «Къе текьейтIани и мукьвара чна ви дуван акI аквада хьи, фикирна «ПиспIи Хидира». Я. Ш. Гьахъ квахьдач. ТЕКIеНИ кил. ДЕКIЕНА. ТЕЛ сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера телеграфдалди ганвай тади хабар. Арбен Кьардашан «Нехирбанни лекь» эсерда бубади гайи телдалди хва Севзихан хуьруьз хквезва А. Фет. «Нехирбанни лекь» повестдин гьакъикъат. Синоним: телеграмма. * тел ягъун [гун] гл., ни низ телеграфдалди хабар ракъурун. За Бакудиз тел яна, Заз башмакьар гьваш лагьана. Ф. Низ гурай тел, вуж атурай за тагана, Беневшадиз гудани тел, бубудиз... А. С. Телер. - Гададиз тел ягъ тавурай, хтайла лагь... М. Б. Футболист ТЕЛЕВИДЕНИЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра яргъал мензилра шикилар, рахунар кваз гузвай передачаяр къалурдай, кьабулдай затI. Са. жуьредин машин атанва. Телевиденидай я лугьуз а машинадай яргъи резинар акъудиз аппаратар туькIуьрзавай. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Дуьз я, эхиримжи йисара кIелзавайбур машгъуларун, абурун фикир, кьатIун желбун патал тарсара гзаф кьадар техникадин такьатар ( радио, кино, телевидение, компьютер ва маса тадаракар) ишлемишзава... ЛГ. 2004, 21. X. Радио, телефон, телевидение - ибур инсандин игьтияжриз элкъвенва... ЛГ, 2004, 21. X ТЕЛЕВИЗОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шикилар, рахунар кваз гузвай передачаяр кьабулдай, къалурдай аппарат. Йоъ, чпиз гьич хабарни авачирдай кьазва гьа! Махачкъаладай, телевизоррай къалуриз, Корреспондетар атанвайди куь рикIелай алатнавани? А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Телевизордал алкIанвай аялри, дехьненбур хтанвайдай кьуна, мад дахдиз эверна. Б. Гь. ТIварун стхаяр. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
