| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ТЕРБИЯ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра инсанди вич халкьдин, жемятдин арада тухудай къайда(яр). Чи тербия гьатта кьепIинин макьамдилайни башламиш жезва. З. Гь. КьепIинин аваз. Мехъерар йикьериз элкьуьрун гзафни-гзаф жегьилрихъ галаз тербиядин, несигьатчивилин кIвалах гъиляй вегьинлай аслу жезва. ЛГ, 1992, 31. X. Синоним: тербет. * тербия авачир прил. низ жув халкьдин, жемятдин арада тухудай къайда(яр) чин тийир ва а къайдайрал амал тийир. Синоним: тербиясуз. тербия гун ни, низ инсандиз вич халкьдин, жемятдин арада тухудай къайда(яр) чирун. Хъсан туширни эгер вуна тербия эвелни-эвел жуван мукьув гвайбруз ганайтIа. А. А. Умуд. Акьалтзавай несилриз чирвилер, тербия гун - им чи пак буржи я. ЛГ, 1992, 1. IX. - Тербия гун патал аялрин ктабра хьана кIанзавай шикилар къешенгбур, текстинин мана-метлебдихъ галаз кьазвайбур хьун чарасуз я. А. Фет. Алим, художник, педагог. Синоним: тербияламишун. ТеРБИЯДИН прил. инсанди жув жемятдин арада тухунин адетар хуьниз талукь тир. Мехъерар йикьериз элкьуьрун гзафни-гзаф жегьилрихъ галаз тербиядин, несигьатчивилин кIвалах гъиляй вегьинлай аслу жезва. ЛГ, 1992, 31. Х. ТЕРБИЯЛАМИШ: * тебияламиш хьун гл., вуж жув жемятдин арада тухунин адетар чир хьун ва абур кьилиз акъудун. ТЕРБИЯЛАМиШУН гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; тербияламиш авун, тербияламиш тавун, тербияламиш тахвун тербияламиш хъийимир инсанди вич ва я масад обществода тухунин адетар хуьдайвал чирун. Мугьмандиз аламат хьана: рушари диде инсандайни гьисабзавач. Ам аватIани хабар авач. ГьикI тербияламишнаватIа килиг. Рахана хъсан, туькIвей, гилан аямдин марифат къачунвай хизан я. А. А. Лезгияр. Школадиз къуллугъ авунилай, цIийи несил тербияламишунилай гуьзел кар авайди туш. З. Э. Арифдиз ишара. ЧIехи бизнесдал машгъул, алай аямдин карчи тир Асан Нуьдуьрбегов чавай сифтени-сифте дагъвийрин лап камаллу адетралди хъсандиз тербияламишнавай кас я лугьуз жеда. ЛГ, 2003, 27. XI. "Шарвили" эпосдин идеяйралди несилар тербияламишунин кIвалахар суварилай гуьгъуьнизни, ара атIунар авачиз, давамарун чарасуз я. М. Ж. Сад хьайила рикIер чи... Синоним: тербия гун. ТЕРБИЯЛУ прил. жув жемятдин арада тухунин адетар хуьнин чирвал авай ва а адетар кьилиз акъудзавай. Тербиялу аял хьунухь диде-бубадин бахт я. Антоним: тербиясуз. ТЕРБиЯЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -терн, - илера жув жемятдин арада тухунин адетар чир хьунин гьал. Антоним: тербиясузвал. ТЕРБИЯЛУВИЛЕЛДИ нар. жув жемятдин арада тухунин чирвал аваз, а адетар хуьз. Гьар са касди вич тербиялувилелди тухуни халкь вини дережайриз акъудда. Р. Синоним: тербиялудаказ. Антонимар: тербиясузвилелди, тербиясуздаказ. ТЕРБИЯЛУДАКАЗ нар. жув жемятдин арада тухунин чирвал аваз, а адетар хуьз. Синоним: тербиялувилелди. Антонимар: тербиясузвилелди, тербиясуздаказ. ТЕРБИЯСУЗ прил. жув жемятдин арада тухунин адетар кьилиз акъуд тийизвай. Тербиясуз бала диде-бубадин бела я. Р. Синоним: тербия авачир. Антоним: тербиялу. ТЕРБИЯСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера жув жемятдин арада тухунин адетар чир тавун, тавунин гьал. Антоним: тербиялувал. ТЕРБИЯСУЗВИЛЕЛДИ нар. жув жемятдин арада тухунин адетар чин тийиз, а адетар хуьн тийиз. Синоним: тербиясуздаказ. Антонимар: тербиялувилелди, тербиалудаказ. ТЕРБИЯСУЗДАКАЗ нар.; жув жемятдин арада тухунин чирвал авачиз, адетар хуьн тийиз. Синоним: тербиясузвилелди. Антонимар: тербиялувилелди, тербиялудаказ. ТЕРБИЯЧИ туьрк, сущ.; -иди, -ида; -ияр, -йри, -йра инсанди жув жемятдин арада тухунин адетар чирдай пешекар. Гуьгъуьнилай им вичиз хас тир пешедал чIухгуна, Ам интернатда тербиячи я. 3. Э. Зулун пеш. ТЕРБИЯЧиВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера тербиячи тир пешекарвал. Са кеспидик квачиз кьуьдни акъудиз жедач. Рамзият детдомда тербиячивилел акъвазна. З. Э. Рамзият. ТЕРГ араб: * терг авун гл 1) тахьай гьалдиз гъун. Динни иман яр паталди терг авур Салгьан я зун къе... Е. Э. Хьана. Халисат терг ийидай план туькIуьрна. З. Э Муькъвел гелер. 2) куьч. тун, кьулухъ авун. Айиб ая, ви гьуьрмет за хайитIа, Вун терг уна маса касдиз фейитIа... Е. Э. Серминазахъ галаз суьгьбет. Синонимар: гьич авун, пуч авун. * терг хьун гл., вуж-вуч са вуч ятIани авачир, тахьай гьалдиз гъун. Гьа икI, акваз-акваз, хайи чIалар терг жезва, X. Шайдабегова. Дидед чIал чируниз артух фикир. Халкь терг тахьана амукьун патал, Герек я рахун чун лезги чалал... О. Гьуьсейнов. ЧIал хуьх, лезгияр, Чил хуьх, лезгияр!... гимияр ремонтдай база герек тадаракралди таъминардай къурулушар терг жезвай... ЛГ, 2003, 27. XI. Синоним: пуч хьун. ТЕРГУН гл, ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; терг авун, терг тавун, терг тахвун, терг хъийимир 1) пуч авун, тахьай гьалдиз гъун. Чна, гарнизон тергна, а яракьар халкьдин гъиле твада ва Дербент азад ийиз фида. А. И. Самур. Ракъинин гуьмбетди вун терграй, кач, гьарайна рушан. вилик чукурна. А. И. Къиргъин. 2) тун, бегенмиш тахьун. Беген тушиз кIвал-югъ тергда на, Халидикай дуван кудай сергда на. Е. Э. Ватандай катзавайбуруз. Синоним: пучун. ТЕРЕЗ(АР) фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са нин ва я куьн ятIани заланвал алцумдай алат. Тахтадални терез алай. А патални кьакьан, са юркунал ихьтин малумат алай... А. А. Лезгияр. Тадиз терезар вахкана, амай кьве ящикни таксида эцигна, базардал аламай хуьруьнвиярни галаз зун Алексеяз мугьман хьанай... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Ахпа кIват хьанвайбуруз лежберри фу арадиз гъун патал ишлемишай куьгьне сенятар - кIарасдин кьуьквер, йирфер, терезар, кIарасдин ругунар. Абура авай векъи къванер, шалар, шаламар, гъилелди тум вегьедай чантаяр, гьебеяр ва маса затIар къалурна. ЛГ. 2004, 6.1 V. * терездин мизам (терез-мизам) сущ. 1) терездалди мал маса гунин къайда. Жуьреба-жуьре хесетрин инсанрихъ галаз хушвилелди рахун, маса гузвай шейэрин гьахъ-гьисаб, терездин мизам дуьздаказ тухун ва икI мад туьквенчивилин хиве авай везифаяр я. ЛГ, 2004, 22.I. 2) куьч. гьахъ-дуван. Терез-низам халкь авур Сад Аллагъи. Вун я хьи Яруд я луз язух дана гатазва. Гьахълу терез квехъ мус жеда, цилингар? Е. Э. Цилингар. * терездин хел сущ. гъилин терездин кьве паюникай сад. ТЕРеЗЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра терездал мал маса гузвайди ва я мал кьабулзавайди. Эй терезчи, эй медени къекъвераг, Эй граммар къакъудзавай таланчи, «Девлет» лугьуз акъатнавай къекъерай, Ви рикI динж туш уьмуьрлух яз яланчи. А. Ал. Эй терезчи. * терезчи хьун гл., вуж терезчи яз кIвалахун, терездал кIвалахдай пешекар хьун. ТЕРЕЗЧИВАЛ сущ.; -или, -иле: -илер, -илери, -илера терезчи тир пешекарвал. За мулкарал къаравулвална, гатун вахтунда терезчивиле кIвалахна. Ш. Шабатов. «Лезги -Чапаев». * терезчивал авун гл., ни терезчи яз кIвалах авун. тЕРЕКМА 1 туьрк сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра куьчери малдар. Шад жедай кар ам я хьи, майишатда жегьил герекмайрин кьадар артух жезва. ЛГ, 2005, 1.I. тЕРЕКМА 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кьуьл ийидай макьам. ТЕРЕФ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) са вуж-вуч ятIани алай чкадин тайин са пад. За дагъдин хурар хкис хьана аквазвай терефдихъ чин элкьуьрна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: пад. 2) мана-метлебдал гьалтайла, са ва я са шумуд патар.... и статьяда чаз Сулейманан шаирвилин яратмишунин карда икьван чIавалди, белки, са тIимилбуруз тахьана, малум тушир, вичикай литературада кхьин тавунвай, амма шаирдин яратмишунин рехъ, Гьерекатар, къастар вири терефрихъай ачухун патал еке метлеб авай са моментдал акъвазиз кIанзава. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. За жуван персонажрин куьмекдалди чи уьмуьрда гьалтзавай, чи яшайишдиз хас гзаф-гзаф терефар ачухнавай. 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. * тереф хуьн гл., ни нин-куьн. са гьихьтин ятIани фикир, амалар гьахълу яз гьисабзавай патал хьун. - Жемятар! Къуй Аллагьди хуьй. Заз куьне за тереф хуьн бес я. За чIана седриди зал хъуьруьнар авурла, ихьтин зиллет эхиз тахьана, авур ихтилат я. А. А. Лезгияр. Аялриз эсиллагь хайи чIалан тарсуниз къвез кIанзавач. Иллаки гьайиф чIугвадай кар ам я хьи, диде-бубайрини абурун тереф хуьзва. Х. Ш. Дидед чIал чируниз артух фикир. Чи халкьдин арада тIвар-ван авай алимри ва шаирри, медениятдин ва майишатдин пешекарри рикIин сидкьидай зи тереф хвенай. ЛГ, 2003, 4. ХII. - Яхулар, буза хъвайила. гъил ахъа жедай ксарни я. - Мансуран тереф хвена Межида, вичин къалияндай туп-туп гум цавуз акъудна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: пад кьун. ТЕРЕФДАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са нин-куьн ятIани тереф хуьзвайди, хуьдайди. Синоним: терефкар. ТЕРЕФДАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера са нин-куьн ятIани тереф хуьзвай, хуьдай гьал. ТЕРЕФДАРВИЛЕЛДИ нар. са нин-куьн ятIани тереф хуьзвай. хуьдай гьал хас яз. Синоним: терефдардаказ. ТЕРЕФДАРДАКАЗ нар. са нин-куьн ятIани тереф хуьзвай, хуьдай гьал хас яз. Синоним: терефдарвилелди. ТЕРЕФКАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са нин-куьн ятIани тереф хуьдайди. Синоним: терефдар. ТЕРЕФКАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери терефкар тир амалар * терефкарвал авун гл., ни терефкар тир амалар авун. - Чан хва, пара адалат гвай кас тиртIани, Аллагъди и сефер терефкарвал авуна. А. А. Лезгияр. ТЕРЕФУЛ фарс, сущ.; -ди, да; ар, -ри. -ра звер алай яргъи тан авай набатат. ТЕРЕХУЬЛ фарс, сущ.; -ди, да; ар,'ри, -ра ири сарар авай йиге. ТЕРИКЪАТ кил. ТАРИКЪАТ. ТЕРКИ: * терки салат араб, сущ. капI бегьем тийизвайди; яни а карда галай-галайвал вири шартIар техуьзвайди.. ТIвар мусурман - терки салат, Чин бегьем чуьхуьз амач хьи. С. С. Амач хьи. ТЕРЛИК туьрк, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра пурарин лит. термин урус, сущ.; -ди. -иа; -ар, -ри, -ра илимдин тайин са хилез хас тир маналу гаф, ибара. ЧIалан илимда гаф, сес, предложение терминар яз чпин мана аваз ишлемишзавайди я. Р. ТЕРМИнОлогиЯ урус, сущ.; -ди. -да; -яр, -ири, -йра илимдин тайин са хилез хас тир маналу гафар, ибараяр вири санлай. Алимди [Гь. Гьажибегова. А. Г.]... лезги чIалан нугъатрикайни грамматикадин категорийрикай, литературный чIалан гьакъиндайни терминологиядин месэлайрикай ктабарни хейлин макъалаяр кхьенай. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан эцигайди. * терминологиядин [терминрин| словарь сущ. илимдин тайин са хилез хас тир гафарин, ибарайрин мана(яр) гузвай ктаб. Гь. Рамалданов лезги чIаланни литературодин терминрин словарь туькIуьрунив эгечIнай. Р. ТЕРМОМЕТР урус, сущ.; -ди, -да; -ияр, -три, -ийра температура алцумдай прибор. Чидач Камината ам кефсуз я лагьай шак авунатIа, ва я маса фикир, гьар гьикI ятIани, ада вичин гъилик квай сумкадай термометр акъудна. Селимата «герек авач, зал зегьемвал алач» лугьуз хейлин шандакьар авуна. ЯтIани дустуни гужалди термометр адан хъуьчIуьк кутуна. 3.3. Арифдиз ишара. Термометрдалди инсандин ва гьайвандин бедендин, цин ва чими температура чириз жеда. З. К. ТIебиат чирун. ТЕРРИТОРИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йр, -йра тайин тир са кьадардин чил, мулк, чка. Алай йисан 22- августдиз Дагъустандин территориядиз сухулмиш хьайи бандитрин геллегьар кукIварайдалай ва чукIурайдалай инихъ вад йис тамам жезва. ЛГ. 2004, 15. VIII. ТЕРРОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вагьши къастар кьилиз акъудун патал масадбурун чандиз гуж авун, абур ягъиз терг авун. Чанда такьат амай кьван гележег патал женг чIугур и писатель [И. Къазиев. А. Г.] лезгийриз къарши туькIуьрнавай чIехи террордин къурбанд хьана. М. М. Уях хьухь, лезгияр! Къенин юкъуз международный террорди, вичин гъуд юзуриз, "капашар илигзавайла", милливиликайни миллетчивиликай, кьве патал пайнавай халкьдин агъур кьисметдикай виридалайни хци месэладикай хьиз рахун кутугнавачни шаирдиз? ЛГ", 2004, 15. VII. Мадни, гьикьван хци месэла хьайитIани, террордикай далда кьуна, ам кьилиз акъудиз жедайди туш. ЛГ, 2004, 15. VII. ТЕРРОРИЗМ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вагьши къастар кьилиз акъудун патал масадбурун чандиз гуж ийидай, абур ягъиз терг ийидай гьерекат. Девирдин гьакъикъатди, вакъиайри къалурзавайвал, архайинвална, мукъаятвал, уяхвал квадарна виже кьвезвач, диндинни политический экстремизмдихъ ва терроризмдихъ галаз женг чIуугун давамарунин везифаяр йикъан месэлайрик кумазма. ЛГ, 2004, 15. VII. ТЕРРОРИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вагьши къастар кьилиз акъудун патал масадбуруз' гуж ийидайди, масадбур ягъиз ' терг ийидайди. Йикъандивай къуз наркоманрин, пиянискайрин, угърийрин, къачагърин, куьчебасанрин, чалкечиррин... кьадар артух жезва. ЛГ, 2004, 16. ХII. Алай девирда, капитализмди арадал гъанвай кьван террористар, терактар, наркоманар, рэкетирар, вагьабистар, экстремистар, инсанар чуьнуьхзавайбур, кIвалер атIузвайбур, чалкечирар... вуч я! Р. Исаев. Гьакъикъатдиз дуьздаказ килигин || ЛГ, 2005, 14. VII. ТЕРРОРИСТВАЛ сущ.; -или, иле; -жер1 -илери, -илера террор кьиле тухузвай, террор ишлемишзавай пешекарвал, гьакъикъат. ТЕРРОРИСТВИЛИН прил. террориствал хас тир. И йисара РД-дин прокуратуради террориствилин гьерекатра ва яракьлу мятежда иштаракунай 320 кас жавабдарвилиз чIугуна, 71 касдихъ къекъвезва ( абурукай 12-дахъ - къецепатан уьлквейрани). ЛГ, 2004, 26. VII. 2005 - йисан 20-майдиз 45 йисан яшда аваз, террориствилин гьерекатдин нетижада Дагъустан Республикадин милли политикадин, информациядин ва къецепатан алакъайрин рекьяй министр Арухов Загьир Сабирович телеф хьана. ЛГ, 2005, 26. V. ТЕРС туьрк,. прил. 1) чIалаз килиг тийир, вичин кьилдин фикирар аваз гьуьжетардай.... акъатай гаф дегиш хъийин тийидай терс къилихрин руш тир. А. Гьажимурадов. Сабурди хвейи кIвал. Вуч герек я терс инсанрин рахунар. К. Агьмедов. Лацу живед -къугъунар. 2) кьилиз ялдай. Вуна чIехи авуна зун, Шалбуз дагъ. Зун терс хиял рикIе техуьн паталди ви ценерив ахгатнач мад А. Къ. Нехирбанни лекь.: * терс хьун гл., гзафбурув дуьз татун, жуван фикирдал (чIуруди ятIани) кIевиз акъвазун. Шумудни са терс хьайибур ви гъилелди ислягь хьана. Е. Э. Мубарак Исмаил. - Вун терс жемир, Мирзехан. И ихтилат яргъал-мукьвал гьикI хьайитIани авуна кIанзавайди я. З. Гь. Бубадин кIвал. ТЕРСВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера терс тир гьал. Гьа терсвал ара-ара Рагьимханахъ вичихъни жезвайди ва ада чIуру нетижайрал гьизвайди адаз аквазвай. А. Гьажимурадов. Сабурди хвейи кIвал. Цавдаран терсвал акур таксистдикай хъванвайди хкатай хьиз тир. А. Къ. Нехирбанни лекь. * терсвал авун гл. ни жув анжах жувахъ инанмиш яз гьерекатар авун. Ам патал межлисра жедачир чка, Са терсвал авуртIа, ЦуькI жедай пака... А. Ал. Гарни ахвар. ТеРСВИЛЕЛДИ нар. чIалаз килиг тийирвал, гьуьжеткарвал хас яз. Синонимар: терсдаказ, терсдиз. ТЕРСДАКАЗ нар. чIалаз килиг тийирвал, гьуьжеткарвал хас яз. Вахт зарб кваз катзава, бязи вахтара ам са куьнизни килиг тахвуна терсдаказ катзава. К. К. Хуьруьг Тагьиран чIехи хва Алима. Синонимар: терсвилелди, терсдиз. ТЕРСДИЗ нар. чIалаз килиг тийиз, гьуьжеткар яз. Синонимар: терсвилелди. терсдаказ. ТЕРСИНА нар. 1) дуьз патаз. акси патаз элкъуьрна.... гададин буба са кIвач кьецIи ламрал терсина акьадарна, цIай яна, ахъайна. Ф. Гьуьлуьн руш. Папан вахар, терсина ламрал акьадарна, чуьлдиз чукурда ва цIийи кьилелай, дуьньядал тахьай хьтин Мехъер хъувуна, пабни хва кIвализ хкида. Ф. Пуд руш. 2) чIурукIа. Итим кIвалин раб я, пабни - гъал. ТахьайтIа, крар терсина фида. А. Къ. Нехирбанни лекь. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
