| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ТЕЛЕГРАММА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра телеграфдалди ганвай тади хабар ва ам алай чар. Брежневаз ва Алиеваз ракъай телеграммайра абурун вагьши сиясат, лезгийриз дуван кьун, и халкьдиз къарши Азербайжанда кьиле физвай шовинист гьерекатдикай «Лезгистандин хабарар» газетди вичин сад лагьай нумрада маракьлу ва таъсирлу материалар чапнава. М. М, Уях хьухь, лезгияр. * телеграмма гун гл., ни низ телеграфдалди тади хабар гун. Ам кучуддайла, къунши хуьрерни кIватI хьанвай. Рухваяр, телеграммаяр ганвайтIани, садни хтанвачир. З. Гь. Бубадин кIвал. Синоним: тел. ТЕЛЕГРАФ урус, сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра симера аваз яргъа чкадиз хабар гудай электрикдин аппарат, Жегьилдин хиялар телеграфдин симер хьиз гьарнихъ чикIиз хуьшрекандин муг хьиз аруш жезвай... З. Э. Рамзият. ТЕЛЕГРАФИСТ урус, сущ.: -ди, -да; -ар, -ра, -ра телеграфдин аппаратдал кIвалахдайди. ТЕЛЕГРАФиСТВАЛ сущ.; вили, -иле; -илер, -илери, -илера телеграфистдин пешекарвал. ТЕЛЕПЕРЕДАЧА урус, сущ.; -ди, -да: -яр, -йри. -йра телевиденидай гудай, телевизордай килигдай передача. Кхьихъ ман са макъала. Вун журналист я хьи. Радиодай кIела. Са телепередача гьазура. Вижевай са затI. 3. Гергерви. Бакьарей Бакъураякай нагъил. ТЕЛЕСКОП урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цава авай гьетериз килигдай дурбу, аппарат. Гьайиф, гьайиф, телескопар, микроскопар аватIани, Бязибуруз аквазвач и дуьньяда Уьмуьрдин тангар. А. Ал. Тангар. ТЕЛЕФ * телеф авун гл., ни-куь вуж-вуч чан кумачир гьалдиз гъун. Пачагьди кьушунриз лагьана: «Ни аждагьан телеф авуртIа, гьадаз за Гуьзел Гьуьруь гуда». Ф. Нехирбандин хва. Синоним: телефун. * телеф хьун гл., вуж чан кумачир гьалдиз атун. Телеф хьана хан вични, Пехъи хьанвай са кицI хьиз... Ф. Шарвилидкай риваят. Писвилерни ишлемишиз, Уьмуьр михьиз телеф хьайи... Е. Э. Мубарак Исмаил. Телеф хьана къушадавай итимар... А. С. Гъетер, гьетер... - Дегьзаманайра къати женгер фена, чи ата-бубайрияай гзафбур телеф хьайивиляй, инал «Ажалдин дере» лагьай тIвар акьалтнава. Б. Гь. "ТIварун стха. КцIар республикада аялар гзаф телеф жезвай районрикай сад я. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? - Къуй! Къуй амай вири дуьнья сагъ амукьрай! Зун телеф хьурай! А. Исм. Алукьдай ахвар. Синонимар: кечмиш хьун, кьин, а дуьньядиз фин. чан хкатун, къирмиш хьун. ТЕЛЕФОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра электрикдин симерай ва я радиодай санай масаниз рахадай аппарат. Телефонди зенг яна. Махсуда трубка къачуна яб акална. З. Э. Муькьвел гелер. Гуьлселемаз ведре къачуна къажгъандиз яд цаз кIан жеда. Телефонди зенг ийида. Ада трубка хкажда. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. * телефон авун гл., ни низ телефондай зенг авун ва рахун. Вичин вилик квай устIар алайвал туна, главный инженерди гьарниз телефонар ийиз башламишна. Б. Гь. Вили вилер. ТЕЛЕФОНДИН прил. телефондинди тир. А патарин халкьариз и чIехи шаир акьван хуш жедай хьи, абур, незвай фу-ризкьи туна, адакай, телефондин симерал ацукьнавай чубарукар хьиз, хуш келимаяр рахадай. 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. ТЕЛЕФОНИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра электрикдин симерай санай масаниз рахун тешкилзавай алпарат(ар) авай чкадин къуллугъчи. ТЕЛЕФОНИСТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера телефонистдин пешекарвал. * телефониствал авун гл.; ни телефонистдин пешекарвал авун. Диргъ-диргъ ийиз ягъизвай зенгериз жаваб гуз, кIвале зи кеспи адаз телефониствал авун тир. З. Э. Зулун пеш. ТЕЛЕФОНИСТКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра телефонист дишегьли. Шахмарданов телефонисткадив рахана. А. А. Лезгияр. ТЕЛЕФОНИСТКАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера телефонисткадин пешекарвал. * телефонисткавал авун гл., ни дишегьлиди электрикдин симерай санай масаниз рахун тешкилзавай аппарат(ар) авай чкадин къуллугъчивал авун. ТЕЛЕФУН гл., ни-куь вуж-вуч; -а, -ин, -рай, -мир; телеф авун, телеф твун, телеф тахвун, телеф хъийимир чан кумачир гьалдиз гъун. - Ингье ви ажал! Вун чна гьа и цIалди телефда! Ви чан куда гьа и ялавра! -гъарайзава суд ийизвайбуру. А. Исм. Алукьдай ахвар. Низ чир хьуй, дуьньядал гьикьван дявеяр хьанатIа, гьикьван халкьарин ивияр экъичнатIа, халкьарин чилериз, культурайриз кIур ганатIа, миллетар телефнатIа. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: кьин, телеф авун, чан хкудун. ТЕЛЯГЪИЗ телягъун глаголдин мурадвилин форма. Кил. ЭЛЯГЪУН. ТЕМА урус, лит., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра рахун, кхьин ва я музыка квекай ятIа, гьам, гьадан асул фикир лугьузвай тIвар. Гьа икI, писателди хкяна вичин эсерда къалурзавай гьаларин кIватIалдиз эсердин тема лугьуда. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. Рабочидкай шиир кхьин лап фадлай, дуьз лагьайтIа, зи рикIелни алазвай. Амма тема заз гьулдандин цал галай къачуз тежер къеле хьиз акъвазнай. А. С. Рабочийдикай мани. ТЕМБЕК кил. ТЕНБЕК ТЕМЕН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIанивилин гьиссер къалурун патал сада масадан пIузаррал, хъуькъвел, пелел вичин пIузарар эцигна кьезилдиз фитIиндай гьерекат. Минет хьуй, ваз минет... Юзамир, Юзамир. Кьуна кьил Са легьзе, МичIа вил, Са легьзе. Са легьзе - са герен, Къачун за са темен. Юзамир, Юзамир. М. М. Юзамир. Синоним: пIагь * темен гун гл., ни низ са нихь ва я квехъ ятIани авай кIанивал, гьуьрмет къалурун патал адав пIузарар агудун. Тек са темен гана лугьуз, Ви пIузардал гел жедани? Ф. Жегьил вахтар хкиз рикIел, Ви кагъаз эцигиз пелел, Гагь темен гуз, ийизва кIел; Вахъ я зун гьелек, Пакисат. Е. Э. Пакисат. Ахпа са манийвални тийизвай Айисат виниз хкажна къужахламишна, темен гуз кIан хьана... А. А. Лезгияр. Агьмед къужахламишна адан пелез темен гана. А. И. Самур. Хтанва зун зи стхадиз-лезгидиз Лезги чIалал лезги салам гун патал. Темен гана дидеди гъир ризкъидиз, им сагълугъай ацIай бокал хьун патал. А. Ал. Шалбуз дагъ. Лезги итимар са-садахъ галаз гьикI гуьруьшмиш жезватIа, фикир ганани куьне? Са-садан сивиз темен гуда са бязи ксари. Лезгияр патал гьич ухшар аквазвач заз и крар. "Самур" газ., 2002, 21 XI. Синоним: пIагь гун, кIуф гун.. ТЕМПЕЛ 1 фарс, прил. кагьул, са кар, гьерекат ийиз ашкъи тежер. Жасад темпел, инсаф рикIел гъиз течиз... Е. Э. Нефсиниз. Маргъухъандин гьекь хуш я заз, Темпел инсан таниш тахьуй. Ш-Э. М. Зи дуьа. Садра къуншиди къачуна са лам, Вич гзаф темпел, буйдиз тIарам тир. А. Ал. Садра къуншиди... ТЕМПеЛ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кагьул, са кар, гьерекат ийиз ашкъи тежер кас. Собранияр, совещанияр кьиле тухуз, хъсандиз кIвалахзавайбуруз чухсагъулар малумариз, темпелриз туьмбуьгьар ийизвай. СМ. ЦицIигъ-наме. Несрединан къамат гуналди, халкь темпелрал, алчахрал, шкьакьрал, инсафсузрал, хаинрал хъуьрезва, инсанвал, мердвал тестикьарзава. Гь. Гашаров. Сифте гаф.Сада-садаз гъуьрметзавай, куьмекзавай, векъи гаф ишлемиш тийизвай, рикIивай зегьмет чIугун, масадалай аслу тахьун инсандин кьилин винизвал яз гьисабзавай хизандай темпелар, явакьанар надинж' акъатдач эхир. ЛГ,2004, 28.II. ТЕМПЕЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера темпел тир гьал. Къизил гзаф хьуникди хъийизвач кIвалах - Темпелвили рекьева, хьухь вун зи чIалахъ. А. С. Зи бубади... КIвалахдик квачиз кьарай текъведай Сейфуллагьдиз темпелвал квай ва кIвалах ийиз тежезвай инсанар хуш тушир. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * темпелвал авун гл., ни кIалахдивай кьил къакъудун. Синоним: темпелвалун. ТЕМПЕЛВАЛУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; темпелвал авун, темпелвал тавун, темпелвал тахвун, темпелвал хъийимир кIвалахдив рикI гвачиз эгечIун. Ада вичи кIелдайди туш, - и кар заз, жуван гъилин вад тIуб хьиз, чида. Корректурани автордив кIелиз тазвайди я. Темпелвалзава. 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. Синоним: темпелвал авун. ТЕМПеЛВИЛЕЛДИ нар. темпелвал хас яз. Синоним: темпелдаказ. ТЕМПЕЛДАКАЗ нар. темпел яз. Синоним: темпелвилелди. ТЕМПЕРАТУРА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра 1) гьавадин чимикъайивилин ва я инсандин сагъламвилин дережа градусралди къалурдай уьлчме. # ~ аватун, ~ хкаж хьун, ~ дегиш тахьун. Гьавадин температура термометрдалди алцумда. З. К. ТIебиат чирун. Температура шартIлу лишанрин куьмекдалди кхьида. Месела, чимивилин 5 градус икI кхьида: 5", мекьивилин 5 градус икI кхьида: -5°. З. К. ТIебиат чирун. 2) инсандин сагъламвални сагъламсузвал ва гьавадин къайивилинни чимивилин кьадар къалурдай градусар. Адан температура гьамиша сад я: 37. Р. ТЕМЯГЬ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра са вуч ятIани жуванди хьана кIанивилин гьисс. Са Эминан темягьар вахъ пара туш, Зун галачиз гьала девран, къизил цам. Е. Э. Къизил цам. * темягь авун гл., ни. жуванди яз хьунин гьисс гъун. Зирба гуниз темягь уна, Килени тагуз туна... Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Синонимар: темягьвал авун, темягьун. * темягь фин |ацукьун| гл., нин квел жуван хсусиди хьунин хиял фин. Дишегьлидин гуьрчегвал, милайимвал акурла, итимрикай гьар садан темягь адал физвай. Ф. Буьркьуь темягь. Яру тав акъатнавай якIал адан темягь фена. З. Э. Муькъвел гелер. Фирдавай. багълар жезвачир куьтягь. Гуьрчегвилел лап физвай чи темягь. А. Мут. ЦIийи багъ.... живеди гуьрчегарнавай тарарал зи темягьар, сифте сеферда аквазвайд хьиз ацукьзавай. ТА. Мехъер куьтягь тахьанмаз. ШуькIуь, шемер хьтин лацу тупIар, ярни къиб кужумнавай и чинин къваларив акьван хъуьтуьлдаказ, успагьивилелди агат хьанва хьи, гьатта абурал Велиметан темягь физва. М. В. Гьарасатдин майдандал. ТЕМЯГЬВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера са вуч ятIани жуванди хьунин къаних гьисс авай гьал. Синоним: темягькарвал. * темягьвал авун гл са вуч ятIани жуванди яз хьунин фикир, хиял ракъурун, гьисс авун. Темягъвилер ийиз пара къуьл угъридив тухуз туна... Е. Э. Дуст Ягьиядиз. ФитIре, зеэр, закат гуда гьар йисуз, Чарадан малдиз темягьвал ийидач, МискIандиз физ капIда гьар жуьмядин кьуз, Аллагь, пайгъамбар рикIелай гьич фидач. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Синоним: темягь авун, темягьун. ТЕМЯГЬКАР 1 прил. масадан шейинихъ къаних, темягь жедай. Синонимар: азгъун, мискьи, невс авай, кIеви, тух тежер. Антонимар: гъил ачух, жумарт. ТЕМЯГЬКАР 2 сущ.; -ди, -да; ар, -ри. -ра масадан шейинихъ къанихди, темягь жедайди. [Мегьамедбег] Пагь Лут-Эфенди, мад а темягькарар тух жезмайбур туш. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Алдатмишда тапархъанди темягькар: Са тамашун кьве шигьидихъ яз хьана. А. Ал. Рубай. ТЕМЯГЬКАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера темягькар тир гьал. Синонимар: азгъунвал, къанихвал, мискьивал. Антоним: темягьсузвал. * темягькарвал авун гл., ни масадан шейинихъ къанихдан, темягь авай гьиссер авайдан амалар авун. Синонимар: къанихвал авун, мискьивал авун ТЕМЯГЬКАРВАЛУН гл., ни низ-квез; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; темягькарвал авун, темягькарвал тавун, темягькарвал тахвун, темягькарвал хъийимир масадан шейинихъ къанихдан, темягь авай гьиссер авайдан амалралди эгечIун. Синоним: темягькарвал авун, къанихвалун, мискьивал авун. ТЕМЯГЬКАРВИЛЕЛДИ нар. темягькарвал хас яз. Синоним: темягьсузвилелди. ТЕМЯГЬСУЗ прил. масадан шейинихъ къанихвилин гьиссер авачир. Антоним: темягькар. ТЕМЯГЬСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера масадан шейинихъ къанихвилин гьиссер авачир гьал. Антоним: темягькарвал. ТЕМЯГЬСУЗВИЛЕЛДИ нар. темягьсузвал хас яз. Антоним: темягькарвилелди. ТЕМЯГЬУН гл., ни низ-квез; -да, -на; -из, -зава; темягь авун, темягь тавун, темягь тахвун, темягь хъийимир къанихвал авуна чарадан шей жуванди ийиз алахъун. Гуя рикIе лап туькьуьлвал гьатнава, ада къастуналди папIрусдиз темягьзава, чина биришарни туна, адай туп-туп гумар акъудзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. ТЕНБЕК || ТЕМБеК фарс, суш.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) туькьуьл ни къведай гьяркьуь пешер алай салан набатат. Тенбекдин ватан Америка, анани Гаити островдин Тобаго вилаят я ( анай чаз картуфар ва истивутни атана). ЛГ, 2005, 5. VIII. 2) а набатат кьурурна, чукIулдалди куьлуь авуна пIапIрус ийидай затI. И арада Вагьаб патав гвайтIа, папрусдин гумни вижевай фитIиниз жедай, амни инал хьанач. Абаса тембекдин ниэдихъ къарихвал гъиссна. М. В. Гьарасатдин майдандал. Кьарай атIанва Абасан, ада вичин пенжекдин жибинра гьакI гъилер экъуьрзава... Эхирни ада анай тенбекдин кисе акъудзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. ☼ И гафуникай гегьенш малуматар кил.: А. Г. Туьлмегьамедов. Тенбек || "Лезги газет", 1997, 14. III ТЕНБЕКДИН прил. 1) тенбек авай. Жибиндай тенбекдин кисе акъудна... Ж. Байрамалиев. КIарасдин тIурар. 2) тенбек цадай. * тенбекдин пIапIрус сущ. тенбекдикай авунвай пIапIрус. Алимегьамеда са яргъи тенбекдин пIапIрусдик чахмахдалди цай кутуна... - Югъ жезва гьа! - лагьана. А. Ф. Бубадин веси. ТЕНГ туьрк, прил. сад хьтин, барабар тир. Гьуьруьни гъилмандиз ухшар, Лап тенг, барабар акуна. Е. Э. Гьуьруьдиз ухшар акуна. ТЕНГеРАК || ТЕНГЕРИ т-б. сущ.: -ди, -да -ар: - ри, -ра. са дараматдин кьве кIвалин ара. КIвачин къапар тенгерак ацIай, Ихтилатар. Къула гурлу цIай. И. Гь. ПипIиндин ваъ... Синоним: дегьниз, коридор. ТЕНГЕРИ кил. ТЕНГЕРАК. ТЕНТЕС прил. таб квай. Хъуьрена чIагана физвай адан шумал беденди, тентес нацIуни хьиз, гьарнихъ ян гузвай. Б. Къ. Къарачи. * тентес хьун гл. таб квай гьалдиз атун. Тентес хьайи гъилери кьунвай кьатIарин къваларилай, галтад жез, генани стIалар акатайвал суфрадал авахьзавай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз, ТЕНТеСДИЗ нар., тентес яз, таб кваз. Эркекдин саягъда , гъилер далудал эцигна, тима тик гьаятдин юкьвал, кузвай ракъиник акъвазнавай багъри кас акурла, тентесдиз къвезвай гадани садлагьана уях, викIегь хьана. А. Къ. Къарачи. ТЕПЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дуьзендилай цавухъди хкаж хьанвай хур квай чил. Дагъдин цIегьери чеб крчарихъди къвалахъ галай кIамуз вегьена, эцигнавай цал хьтин тик тепедин кIаниз катна. А. И. Самур. Хъуткъунна инихъ-анихъ килигай гададиз тепедилайгъуз чукур хъийизвай кьве кал акуна. Б. Гь. Заз эвера. Синонимар: гьуьндуьрлух, кIунтI. ТЕПИЛМИШ: * тепилмиш хьун гл., вуж 1) нел-квел гъалибвал къазанмишун патал сихдаказ фин. Партизанар пуд патахъай шегьердал тепилмиш хьана. З. Э. Муькъвел гелер. Кьиличак ажугъ ква. Яраб Велиметал тепилмиш жезватIа?! Велиметан чинин рангар атIана. В. М. Гьарасатдин майдандал. 2) гьинихъ, гьиниз хъел кваз, ажугълу яз фин.: .. гачал кIвачел къарагъна, гъиле са вагьрамни кьуна, ам фекьи галай патахъ тепилмиш хьана. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. Чим кумай жанавурдин хам къуьнел вегьей Сагъир хуьр галайвал тепилмиш хьана. У. Къемберов. Спелар куьрсарай хам. ТЕР: тер-тер нар. четинвилелди, кичIез-кичIез. Яваш-явашди вилер ахъайзавай дагъларин веледри гагь-гагь татаб жез, тер-тер къекъвез башламишнай. З. Э. Муькъвел гелер. ТЕРАКТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара тайин са чкада яшамиш жезвайбуруз хатакар кьилиз акъуддай мярекат. Бес я лугьун: инсанрин рикIер архайин тир, секиндиз ксана къарагъна, кIвалахал физвай, пакад йикъакай кичIевал авачир. "Киллер", "рэкет", "теракт", "инсанар чуьнуьхун" Ван хьайи гафар тушир. Ж. Примов. "Гьяж" ктабдикай кIелайдан фикирар. Алай девирда, капитализмди арадал гъанвай кьван террористар, терактар, наркоманар, рэкетирар, вагьабистар, экстремистар, инсанар чуьнуьхзавайбур, кIвалер атIузвайбур, чалкечирар... вуч я! Р. Исаев. ТЕРБеТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. ~ра жув халкьдин арада тухудай къайда(яр). Синоним: тербия. * тербет гун гл., ни низ-квез умуми къайдайрив кьадай гьалдиз гъун. - Чун вири инсанар язва. Амма инсанвал хуьн патал жуван чIуру фикирриз тербет гана кIанда. 3. Э. Рамзият. Инал, и пак тир пIирел, Аллагьдивай сафавал кIанзавай чIавуз кьванни нефсиниз тербет гуз жезвач. Куьн хьтин къанихбур себеб яз цаварилай цIай къурзава. С. Ярагъви ашукь Уьзден Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
