| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * тахьайдай авун гл., ни-куь вуж-вуч хьун тавур, амачир гьалдиз гъун. За вич ийида хьи тахьайдай. И. Гь. Са шиирдин тарихдай. Синонимар: тахьай мисал авун, пучун, рекьин, тергун. ТАХЬАЙ тахьун глаголдин формайрикай арадиз атанвай гаф. Кил. ТАХЬУН ТАХЬАЙЛА тахьун глаголдин формайрикай арадиз атанвай гаф. Кил. ТАХЬУН. ТАХЬАЙТIА 1 тахьун глаголдин формайрикай арадиз атанвай гаф. Кил. ТАХЬУН. ТАХЬАЙТIА 2 кIус тестикьарзавай фикир санлай шартIламишзавай гаф. Диде Самур... Хъсан хьана аваз вун, ТахьайтIа а булахар ГьикI сад жедай? А. С. Лезги куьче. ТахьайтIа чун хьурай гьихьтин Лезги гъуьлни паб, Са уьмуьрдин рекьиз четин Гуз тежедай таб? Б. С. Хизан. Къалура и дагъдай фидай Чаз чинебан жигъирар. ТахьайтIа куь ивидикай Хъвада чна чехирар. А. С. Дагъларин адетар. ТахьайтIа кьил мад баладик акатна? Ваъ, нагъв алач мад саданни вилерал. М. Б. Эминан сурал. Рахадайла ада герен-герен вичин мез пIузарривай гуьцIдай... на лугьуди, тахьайтIа абур кьурана сад-садак ккIида. А. Э. Кьегьал. ТАХьАЙТIАНИ1 союз сложный предложенидин са паюна лугьузвай фикир шартIуналди тирди къалурзавай гаф. Эгер ваз гьакI меслят аквазватIа, зун а мехъерикай са кепекдинни хийир тахьайтIани, башуьсте, къведа. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Жувавай хквез тахьайтIани, багъда емишар агакьайла, а куркурар хьайитIани иниз рахкура. Я. Я. Са фурун вакIар ТАХьАЙТIАНИ нар. са шакни алачиз Мехъеррик зун, талукь миресринбур тахьайтIани фидай, кьуьлерни ийидай, амма... А. Къ. Нехирбанни лекь. ТАХЬАНА 1 тахьун глаголдин формайрикай арадиз атанвай гаф. Кил ТАХЬУН. ТАХЬАНА 2 союз гьейри. Амма и статьяда чаз Сулейманан шаирвилин яратмишунин карда икьван чIавалди, белки, са тIимилбруз тахьана, малум тушир, вичикай литературада кхьин тавунвай, амма шаирдин яратмишунин рехъ, гьерекатар, къастар вири терефрихъай ачухун патал еке метлеб авай са моментдал акъвазиз кIанзава. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. -Тахьана ваз завай вуч кIанзава? - машиндай кьил экъисна килигун кьазва Агъарзади. А. Исм. Алукьдай ахвар. ТАХЬУЙ хьун глаголдин инкарвилин форма. Кил. ТАХЬУН. ТАХЬУН гл., вуж-вуч хьун тавун. Заз къаргъишар ийидайла,... Лагь «ви къулав тахьурай гьич мугьманар, рикIени ви хажалатдин тIал хьурай!» А. С. Хцихъ галаз ихтилат. «Къуй игит тир бубадихъ Тахьурай хва ажуз тир!» А. С. Хцихъ галаз ихтилат. - Чан аламаз гадра ам зи кицIериз, Хутахдай затI техжедайвал сурарал! А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Вун акваз рикI хуш гьиссерив ацIурай, Тахьурай захъ са келима синихдай. М. М. Чир хьурай. Амани куьн тахьай чка уьлкведа? А. Къ. Саилар. На лугьуди, эгер адан кьил агъуз хьайитIа, амайбуру, гьарма сад санал чпиз кIандайвал яргъи хьанвайбуру, ам шагъвиляй акъудда, кьил ерли хкаж техжервал, адан шагъдамар жакьвада. А. Исм. Эхиримжи кьув. За, уьмуьрда анжах садра хьана, мад тикрар техжедай гъалатI авуна. А. Исм. Эхиримжи къув. * тахьай мисалун [мисал авун] гл., ни вуж-вуч терг авун, пуч авун. Зурба кIанчIунихъ галаз гьуьжетарзавай адан хурук завай акъвазиз жедани? Ада зун тахьай мисал ийида. М. Ш. 1917 - йисалай инихъ чанарилай гъилни къачуна туькIуьрай, дуьньяда азадвал патал женг чIугвазвай халкьарин даях хьайи СССР тахьай мисална туна. ЛГ. * тахьайдай авун гл., вуж-вуч ни-куь хьун тавур, амачир гьалдиз гъун. За вич ийида хьи тахьайдай. И. Гь.. Са шиирдин тарихдай. Синоним: гелни галачиз квадарун. * тахьана (тахьаназ нугь.) хьуй союз 'тахьатIа' гафунин мана гузвай ибара. Амма абур тахьана хьуй, кьацIайвиле тIиш тунвай куьне гьуьлерни чиркинарда... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Гьуьрметлу «Самур» журнал кIелзавайбур, куьн ва куь багърияр са чIавузни тек амукь тавурай. Куьне куьн тек тамир. Тахьаназ хьуй, куьнни, зун хьиз, дердисер жеда. З. Къ. "Чуьнгуьрдин сим хьиз дам атIайла..." ТАХЬУРАЙ тахьун глаголдин формайрикай сад. Кил. ТАХЬУН. ТАЦУКЬУН ацукьун глаголдин инкарвилин форма. Кил. Кил. АЦУКЬУН. ТАЧ 1 кIус 'са шакни алачиз кьилиз акъатда' (алатай вахтунин инкарвилин формада авай глаголдихъ галаз алакъада авайла). Ваз гьер гьатайтIа, зални адан кIвач-кьил гьалт тавуна тач. Ф. Куткунда гьатай жанавур. «Ваь, ам акьван пис жеч, - фикирзава гадади. - Са кьве сятда кьванни ихтияр тагана тач». Б. Гь. Заз эвера. Ви папазни гаремра Тагана тач гила абуру «къуллугъар»! А. С. Дидедин кьисас. ТАЧ 2 кIус. 'кьилиз акъудич' (мурадвилин формада авай глаголдихъ галаз алакъада авайла) манадин гаф. Гьар хемисдиз кIан жеди аш, -. Киткид адан руфуник каш, Лугьуз - амай пулни хкваш, - Ийиз тач мехъер къавумди. С. С. Заз чида Куьредин адетар. ТАЧ3 тун глаголдин къвезмай вахтунин инкарвилин рахунра (норма тир тадач гафунилай тафаватлу яз) ишлемишдай форма. Кил. ТУН. ТАЧАГЪАЙДИ жагъун тавун глаголдин инкарвилин формайрикай арадиз атанвай гаф. Кил. ЖАГЪАЙДИ. ТАЧАГЪИЗ жагъун тавун глаголдин инкарвилин формайрикай сад. Кил. ЖАГЪУН. ТАЧКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са чарх квай гъилин араба. Тачкаяр ацIуриз балугъар лабаздиз хутахзавай. З. Э. КУТВ-диз фена. Синоним: дашка. ТАЪ нугь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра велед аялдиз багъри итим, вич аладайди. Синонимар: буба, дах. ТАЪМИН араб, прил. дуланажагъдин барадай архайин тир. Колхоздин гьайванар гатфаралди недай алафралди таъмин я. З. Э. Муькъвел гелер. Яшлу хьайила, чи диде-бубайрин уьмуьр таъминди хьун, сечкичийрин алай несилдин уьмуьр, лайихлуди хьун патал, чи веледри чал ва хушбахт Дагьустандал дамах авун патал къе жуван рехъ дуьздаказ хкяна кIанда. ЛГ, 2003, 27. XI. * таъмин авун гл., ни вуж-вуч квелди авай гьалда хьун. Бикедиз кIвал, кIвале итим, итимдиз Завай таъмин ийиз тахьай секинвал. И. Гь. Ярашугь. ТАЪМИНАРУН публ., гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; таъминар авун, таъминар тавун, таъминар тахвун, таъминар хъийимир авай гьалдиз гъун. Советрин власть - миллетрин арада дуствал, стхавал таъминарзавай власть арадиз атана хейлин йисар я. Къ. М. Рекьин риваятар. Хатасузвал таъминарунин мураддалди Иракдин чилелай фин тавун чарасуз я. ЛГ, 2003, 13. ХI.... гимияр ремонтдай база герек тадаракралди таъминардай къурулушар терг жезвай... ЛГ, 2003, 27. XI. Чаз инсанрин руьгьдин игътияжар таъминардай эсерар яратмишзавай, абурун гуьгьуьлар шадардай мярекатар къурмишзавай квехъ гележегдани сагъвални агалкьунар хьана кIанзава, Халил Назирович! А. Гьажимурадов. Чи рикI алай композитор. ТАЪМИНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера таъмин тир гьал. Школаяр, школа-интернатар холодильный тадаракралди таъминвал авай гьалди секинсузвал кутазва. ЛГ, 2004, 26. VII. ТАЪСИБ араб, ктаб, сущ.; -ди, -да сада масадаз жуван къанажагьдалди ийидай эсер. - Аллагьди хуьрай, ихьтин диндин таъсиб гвайбур далудихъ галай чаз квекай кичIе жеда, лагъана... алишверишчиди. А. И. Самур. Са юкъуз лезги халкьдин таъсиб хвейи... игит Шарвилидин макандиз мукьва чкада пара халкьар кIватI жеда... 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. Синонимар: авторитет, кесер, нуфуз, таъсир. ТАЪСИР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сада масадаз жуван къанажагьдалди ийидай эсер. * таъсир авун [гун] гл., ни-куь низ-квез сада масадаз жуван къанажагьдалди эсер авун. Абужаферавай акьван крар ийиз хьанач. Ина ичкидини вичин таъсир тагана туначир, вучиз лагьайтIа Абужафер халу ксай мисикни ичкидиз хвашгелди лугьудайбурукай тир. З. Э. Муькъвел гелер. Чубандихъ, лежбердихъ, гьуьлуьхъ шехьунра вишкан вахтарин лезгийрин уьмуьрдин гзаф таъсир ийидай хьтин шикилар ганва. Гь. Гь. Гашаров. Сифте гаф. Заз зи суалди адаз зерре таъсир тавурди хьиз хьана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Эгер инсанриз руьгьдиз, рикIиз таъсир тийиз хьайитIа, ам гьихьтин музыка хьурай. ЛГ, 2003, 13. XI. Гъавурда акьазвачтIани, азандин гафари, эфендидин гьайбатлу сесини таъсир тавур кас тунач. Вири майдан секин я. М. Б. ЦIийи мискIин. Синонимар: таъсирун, эсер авун, эсерун. * таъсирдик <кваз> хьун гл., вуж-вуч нин масадан къанажагъдин эсердик кваз хьун. Пуд виш кIвал авай хуьре анжах коммунистрин ва абурун таъсирдик квай мукьва-кьилийрин ва яр-дустунин са къад аял школадиз кIватI хьана. З. Э. Муькъвел гелер. ТАЪСИРЛУ прил. эсер ийидай. Литературадин журналрин 50 йисан юбилей, республикадин машгьур манидарри таъсирлу манияр лугьуналди ва шад суфра ачухуналди куьтягь хьана. 'Самур" журнач. 2003, -V» 23. Мадни заз акI тир хьи, адан парталрин чIулаввили къаридин къенепатан экуьвални чимивал генани артухди, дулуди ва таъсирлуди яз къалурзавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Антоним: тахсирсуз. ТАЪСИРЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -лер, -илери, - илери таъсирлу тир гьал. Антоним: тахсирсузвал. ТАЪСИРЛУВИЛЕЛДИ нар. таъсирлувал хас яз. Бендер художественный жигьетдай таъсирлувилелди, яшайишдин гьакъикъи шикилар къалуруналди тафаватлу я. Гь. Гь. Гашаров. Сифте гаф. Синоним: таъсирлудаказ. ТАЪСИРЛУДАКАЗ) нар. таъсирлу лишан хас яз. Синоним: таъсирлувилелди. ТАЪСИРУН гл., ни-куь низ-квгз; -да, -на; -га, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; таъсир авун, таъсир тавун, таъсир тахвун, таъсир хъийимир са карди ва я масада лагьай гафари авай фикир, ийизвай кIвалахар дегишардай гьалдиз гъун. Ахьтин гьиллебазри, байрамар хьтин кубутри акьалтзавай несилдиз чIурукIа таъсирзавачиртIа, зун раханни ийидачир. М. М. Лезги тIвар алатIа. Синонимар: таъсирун, эсер авун, эсерун. ТАЪХИР туьрк. т-б, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пакадал, ахпадал вегьин, кьулухъди ялун. * таъхир авун гл., ни меслят хьанвай вахтунилай геж кьилиз акъудун. Синонимар: пакадал, ахпадал вегьин, геж авун. * таъхир хьун гл., вуж-вуч геж хьун. Агакьна халияр пачагьдив эхир, Тахьана рекьера зеррени таъхир. А. Ал. Пуд хали. Синонимар: эглеш хьун, геж хьун. ТАЮ(ЙУ)Н рах., гл., ни вуж нин; -йда, -йна; -я, -йин, -йрай, -ймир; тай авун, тай тавун, тай тахвун, тай хъийимир тай авун, барабар яз кьун. Фаркь тутуна гада бегдин тайнайтIа... Е. Э. Девран, гьей! Гьавиляй на хъуьруьнин нур какатайвал пайиз тахьуй, КIус паталди агъузиз юкь, Жув ялтахрин тайна тахьуй. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. ТАЮНИ, ТАЮНиз тай существительнидин падежрин формаяр. Кил. ТАЙ. ТАЯ 1 [тhайа] сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра векьерин, самарин кIунтI. Чун Мамрашрин кIунтIал, иесидивай ихтияр къачуна, ратIран къерехдал аламай алатай йисан ягъалрин таяда йиф акъудиз акъвазна. Къ. М. Экуь инсан. Туя, векьерни кьурана, абурукай таяярни кьунва, гатар-кьалар куьтягь хьанва... М. В. Гьарасатдин майдандал. Чун хуьре амаз адакай шиш таяяр эцигдай устIарни хьанай гьа-а! Р. Гь. Зи ирид стха. ТАЯ 2 таюн глаголдин эмирдин форма. Кил. ТАЮН. ТАЯГЪИЗ ягъун глаголдин инкарвилин формалин (таягьун) мурадвилин форма. Кил. ЯГЪУН. ТАЯР 1 [тhайар] тай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ТАЙ [тhай]. ТАЯР 2 [ттайар] тай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ТАЙ. ТВАДА, ТВАДАЙ тун глаголдин формаяр. Кил. ТУН [ттун]. ТВАЗ тун глаголдин мурадвилин форма. Кил. ТУН [ттун1.. ТВАЙИ прил. чIарар кIаняй уьлгуьчдалди атIай. Твайи кьилер алайбур классда садни кьвед авачир. Р. ТВАР 1 [тhвар] сущ.; -ци, -це; -ар, -ри, -ра цицIибар недай, кIвалин гьаятра жедай еке кьиф кьван вагьши ничхир. ТВАР 2 [ттвар] сущ.; -ци, -це; -ар, -ри, -ра 1) техилдин куьлуь элкъвей емиш. # къуьлуьн ~, мухан ~, нехуьн ~, дуьгуьд (ин) ~, кIахун ~. Явашдаказ гьерекатзавай къайи гар галукьайла, кьелечI бежгъеррик квай Риза, хьраз вегьей гьажибугъдадин твар хьиз, зурзадай, адак фул акатдай, чиниз вили ранг янавай ам сефилдиз гагь Саруханаз, гагь чилиз килигдай. А. Ф. Риза Зун къекъвезва гьейран яз Бегьер акваз никIерин... АцIай тварар акурла, За гьарайна лугьузва... А. Ал. Хазина. Бегьем са чанта ацIай пахлаяр хьана, чебни тагъарик кумаз кьуранавай, дигмиш хьанвай ири тварар. ЛГ, 2004, 17.II. 2) кIвалин къушариз гудай техил. Складдай верчериз твар къачуна. Р. 3) бедендал экъечIдай элкъвей, куьлуь хар хьтинди.... наркоманрин хам вили хьун, квал акатун, иви кваз къен фин, жендекдиз твар акъатун, къайи фул кваз зурзун акатун, экъуьчун, ажугълу хьун мумкин я. А. Гьамидов. Зарафат туш, тIегъуьн я. 4) са куьн ятIани (накьвадин, къумадин) лап куьлуь кIус. Махачкъала са твар я къумадин Гекъигайла чилин шардив. А. Ал. Каспидикай шиирар. * туьтуьник твар хьун. ТВАР 3 тун глаголдин причастидин форма. Кил. ТУН [ттун]. ТВАРК сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара кIарасдикай раснавай кIута. Арабадин къвалал алай ящикда рекье герек жедай алатар аватIа аку: рекьуьч, тварк, руцIугул, тарту, гъилин мешер, запундин кIус... К, 1988.23. XI. ТВАТ кил. ТУТ. ТВЁРДЫЙ: * твердый знак урус, сущ. кьилдин гьарф (ъ) ва я составной гьарф къалурдай лишан. Лезги кхьинра твёрдый знак кьве дуьшуьшда ишлемишзава: 1) туьтуьхдин ачух тушир сесинин гьарф яз, месела, ваъ, яъ; 2) лезги чIалан са бязи ачух тушир сесер къалурдай составной гьарфарин са лишан яз, месела: къ, гъ, хъ, къв, гъв, хъв. ТЕАТР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) драматургиядин эсерар сегьнеда къугъунин, эцигунин искусство. Амма 60-70 - йисара кьибле патан лезгийрин чIал, эдебият, харусенят вилик тухунин, фольклор кIватIун, музей, театр, манийрин ва кьуьлерин ансамбль яратмишунин карда и кIватIалдихъ чIехи агалкьунар хьана. М. М. Милли руьгьдин тавхана. 2) драматургиядин эсерар сегьнеда къугъвазвай. эцигзавай коллектив. Ам гьакI чеб лезги театрди эцигай ва кьилди ктабар яз чапдай акъатай кьве пьесадин авторни хьанай. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан эцигайди. "Лезги газет" Азербайжанда кхьин къадагъа я, Лезги театрни аниз ахъайзавач... Гь. Къ. Шарвилияр хьурай бул. 3) драматургиядин эсерар сегьнеда къугъвазвай чка.... ял ядай йикъан няниз ам телевизордин кьилихъ ацукьдач. Каминатни галаз театрдиз фида. З. Э. Арифдиз ишара. ТЕАТРДИН прил. драматургиядин искусстводин устадвилин рекьяй. ЧIехи Гъалибвилин 60 йис лайихлувилелди къаршиламишун патал Мегьарамдхуьруьн райондин культурадин управлениди кьуьлер авунай, театрдин искусстводай, художественный эсерар кIелдай конкурс-смотр тешкилна. ЛГ, 2004, 23. XII. ТЕБДИЛ кил. ТАБДИЛ. ТЕБИН нугъ., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра са дувулдин инсанар вири санлай. - Агь, Миримбег, Миримбег! Яраб ви бегвал икI къакъатда жал?! Яраб бегдин тебин икI авара жеда жал? Гь. Къ. Четин бахт. Синонимар: тухум, сихил. ТЕБРИК араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са гьихьтин ятIани агалкьун, шадвал мубарак авун. И тебрикдихъ галаз чнанижуван шериквал хушвилелди къалурзава. ЛГ, 2003, 13. ХI. * тебрик авун гл., ни низ агалкьун, шадвал мубарак авун яз хуш гафар лугьун. Гьелбетда, пленумдал рахадайла, Къияса багълар артухарун тебрик авуна. А. А. Лезгияр. Синоним: тебрикун. ТЕБРиКДИН прил. тебрик авуниз талукь тир. ЦIадвилин мярекатдал тебрикдин хуш келимаяр гваз гьакI РД-дин Госсоветдинни Гьукуматдин администрациядин отделдин кьилин пешекар М. Мегьамедов, Мегьарамдхуьруьн райондин администрациядин кьилин заместитель Ф. Буржалиев, Ахцегь райадминистрациядин кьилин заместитель Н. Юзбегов ва маса юлдашар рахана. ЛГ, 2004, 15. VII. ТЕБРИКУН гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; тебрик авун, тебрик тавун, тебрик тахвун, тебрик хъийимир агалкьун, шадвал мубарак авун яз хуш гафар лугьун.... 1934 лагьай йисан августдин 22-да Вирисоюздин Советрин писателрин съездда Сулеймана азербайжан чIалал рахай вичин речдин гуьгъуьнлай съезд гьа чIалал туькIуьрай шиирдалди тебрикнай. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Ада вичин ва шегьердин Собранидин депутатрин патай махачкъалавийри къазанмишнавай чIехи агалкьунарни рикIин сидкьидай тебрикна ЛГ, 2004, 15. VII. Синоним: тебрик авун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
