| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ТЕРХЕБА 1 прт. сад-садахъ галаз алакъада авачир, гьакъикъатдив такьадай, гъавурда акьан тийидай. И гафар са шумуд сеферда тикрар авурдалай кьулухь, япариз са гьихьтин ятIани ван хьайи Агьабега терхеба чIалалди вичин папавай хабар кьада: С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * терхеба-терхеба прил.. гьакъикъатдив эсиллагь кьан тийидай. Бакьарей Бакъураян мез галкIана. Инал адай терхеба-терхеба гафар акъатна: сад - инай, сад - анай, сад - са масанай... 3. Гергерви. Бакьарей Бакъураякай нагъил. ТЕРХЕБА 2 нар. сад-садахъ галаз алакъада авачиз, гьакъикъатдив кьан тийиз, гъавурда такьадайвал. -Квез чидани, зани сифтедай адан гафар дуьз гьисабнай. Ахпа за фикир ганач, квез чишни, ам терхеба рахазвайди заз чир хьана, алава хъувуна ЦIаруди. А. И. Самур. Садбур ада дуьз лугьузвайди, муькуьбуруни ам терхеба рахазвайди я лугьуз гьуьжетариз хьана. А. И. Самур. - Я чIехи стха, Сабир!- суал гана Къаюма тажубвилелди, - вун терхеба рахазвани? Чарадан мал-мулк гьикI пайда? Ам Гьарам. тушни? З. Э. КУТВ-диз фена. ТупIал шаирдиз, авайвал лагьайтIа, авамвални хиве кьаз кIан тушир. Адаз, виринра терхеба рахаз, вич къалуриз кIандай. 3. Гергерви. Бакьарей Бакъураякай нагъил. ТЕСЕК туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, ~ра эркекда вич мусурманвилин адетар хуьзвайди тирди къалурун патал кьилел алукIдай кар галачир гъвечIи затI. Синоним: кIерпIе. ТЕСЕЛЛИ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра инсандин туькьуьл фикир(ар), секинсузвал адавай къакъуддай гафар, келимаяр. Синоним: сабур. -Аллагьдин кьадарар я ман, я хва... - адан гъавурда акьунваз ва адаз теселли яз лагъана Тенфе бадеди... А. Къ. Нехирбанни лекь. Зун гила абуруз амай са машгъулат, са теселли ва са куьмекчи тир. А. Къ. Нехирбанни лекь. * теселли гун гл., ни низ инсандин туькьуьл фикир(ар), секинсузвал адавай къакъуддай гафар, келимаяр лугьун. И манидал гъуьлуьнни папан гзаф рикI алайди тир. Мани лугьуз, Цуьквера вичин хайи гуьгьуьлдиз теселли гудай. Ф. Пад яру яч. Кьведни жегьилзамаз дуьньядилай хъфини абурун сабурар артухарзавай ва садаз муькуьдан кьисметди теселли гузвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. ЯтIани са карди чун секинарзава, чаз теселли гузва; вич амачтIани, истеклу инсандин, шаирдин руьгь сагъзама. «Самур» журн., 2003, № 6. Ктабди гуьгьуьл шадарда гьар чIавуз, Теселли гуда ви рикIиз четин къуз. О. Гьуьсейнов. Бубадин насигьат. Синоним: сабур гун. ТЕСЕРУФФАТ араб, куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра майишат, хозяйство. ТЕСКЯГЬ фарс, т-б, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра акурбур гьейранардай къайда. Атана жаллатIрин башчини Хъвер ийиз мили; Гьам фалчи чирзавай гьетерин тескягь, Гьам муфтий тупIара цIразвай теспягь... А. Ал. Пуд хали. ТЕСНИФ(АТ) араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра туькIуьрнавай затI (шиир, макъала, ктаб). Дагъдин хуьре камаллу са ашукь яшамиш жезвай... ада мехъерар гурлу ийидай, цIийиз хьайи балайрал тIварар эцигдай, кьейибуруз ясдин теснифар бахшдай. З. Гь. Лезгийрин риваят. Алимди чIехи шаирдин уьмуьрдикай ва яратмишунрикай кьилдин ктаб кхьидай ният аваз, Сулейманан ацукьун-къарагъуникай, теснифатрикай, адан бязи эсерар яратмишунин гзаф къиметлу малуматар кIватIнай, адан эсеррикай «Красный Дагестан» ва «ЦIийи дуьнья» газетриз са жерге макъалаяр акъуднай. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан эцигайди. * тесниф авун гл., ни вуч арадиз гъун. Кьанал тухуз, тесниф ийиз дастанар, Инкъилабдин даяхар я инсанар. И. Гь. Инкъилабдин даяхар. Синонимар: теснифун, туькIуьрун, яратмишун. ТЕСНИФУН ктаб, гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, мир; тесниф авун, тесниф тавун, тесниф тахвун, тесниф хъийимир арадиз гъун. За столдихь теснифзава шиирар: Сирлу дуьнья ава кузвай кьиле зи... А. Ал. Шиир. Гьайванрикай теснифнавай махари вилик заманайрин инсанрин алакъа яр, яшайишдин четин шартIар чириз куьмекда. Лезгийрин фольклор. Сифте гаф. Къанни цIуд лагьай йисара ялавлу революионер, партиядин деятель ва шаир Нуьреддин Шарифова... «Гьайиф» тIвар алай шиир теснифнай. М. М. Лацу лекеяр. Яшайишдин рекьяй бубади лагьай келимаяр, гьакI бубади теснифай хейлин шейэр жувавай хуьз тахьунал зун гзаф пашман я... К. К. Суьгьбетзава Севила.... И ктабди гележегда теснифдай литературадин историядин дарамат мягькемарда. Гь. Гашаров. Революциядилай виликан лезгийрин литература. Синонимар: тесниф авун, туькIуьрун, яратмишун. ТЕСПАЧА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра сабурсуздаказ, чинеба са вуч ятIани ийиз кIанзвай гьал. Вири и суалриз тайин ва инкар ийизвай жавабар жагъай милициядин работникар мадни теспача я. З. Э. Кек галкIизва.... чун адан гуьгъуьналлаз теспача яз кабинадиз гьахьна. ТА. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * теспача акатун гл., ник вуч ийиз къалабулух акатун. Теспача акатай гъуьрчехъанри эглеш тавуна дередай дагъдиз экъечIиз тади къачуна. А. И. Самур. Худа Гьажимурад вичин кIвалихъди къвез акур Умуят халадик теспача акатна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Ам акъвазарай машинда теспача кваз акьахна. М. Б. «Жигули». Синонимар: теспача хьун. тесначавал акатун. * теспача хьун гл.. ник вуч ийиз къалабулух квай гьалда хьун. И чIавуз а паб теспача хьана. А. Мут. ВикIегь Расул. "Ибурай вуч хьайитIани акъатда гьа...?" - теспача хьанай зун. М. Б. Спелар. Яда, са затIни хьанач, вун вучиз акьван теспача жезва. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. ТЕСПАЧАВАЛ сущ.; -или, -иле; -икр. -опери, -илера; теспачадин гьал. Буш кIатI хьтин, я инсандин, я малдин. я хазвай къапунин, я гудуниз ичIарзавай цин ван авачир, яд атIай регъв хьиз, лал кьенвай кIвализ хтана, Магьамедсалегь теспачавал кваз къекъвена. А. А. Лезгияр. - Я хва, я Махсуд, лагьана Абужафера кIусни теспачавал квачиз. - Ваз хьел къвемир. З. Э. Муькъвел гелер. * теспачавал акатун гл., ник вуч ятIани авун чарасуз тир гьиссди кьун. Вун са тIимил геж хьайила, зак теспачавал киткидай. Вахъ къанихвилин, цIигелвилин теспачавал! 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Няметак теспачавал акатна. А. А. Умуд. Зак теспачавал акатна, ракIарал къунши акъвазнавай. З. Гь. Чкадив агакьай цуьквер. - Вуч хьана? Вуч хьана? - теспачавал акатнава адак. -. Ваз вуч акуна? М. Б. За бананар недач. ТЕСПАЧАВИЛЕЛДИ нар. теспачавал хас яз. И гафар ада тади кваз ва теспачавилелди лагьанай. З. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. Рамиз теспачавиливди дивандилай къарагъна, пенжердихъ элкъвена. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синонимар: теспачадаказ, теспачадивди. ТЕСПАЧАДАКАЗ нар. тади кваз, къалабулух кваз. Са арадилай Шабан теспачадаказ атана акъатда. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Синонимар: теспачавиделди, теспачадаказ. ТЕСПАЧАДИВДИ нар. тади кваз, къалабулух кваз. Ахпа чун кьведни теспачавиливди трейлердин кабинадиз хкаж хьана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синонимар: теспачавиделди, теспачадаказ. ТЕСПЯГЬ(АР) араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьалунихъ акалнавай куьлуь хтар.... фекьиди теспягьар акъвазарна, кьил хкажна, шуькIуь рцIамар агудна,... лагьана... А. Ф. Бубадин веси. Къуьзуь-къуьзуь итимар Ацукьнава кимерал Рагъ гуз... Гъиле авай теспягьар; Къуьнуьхъ гала кавалар... А. Ал. Агь рагъ... И мукьвара Ахцегь райондин Калукрин хуьре адетдин хипез ажайиб кIел хьанва. Адан чапла патан къвалал, рикI алай чкадал, лацудаказ ( диши кIел вич чIулав саринди я) араб гьарфаралди лап ачухдиз "Аллагь", эрчIи патан къвалал "Мегьамед" ( Алейгьу салам) гардандални "Гьалал" кхьенва. Кьилел гуя лацу кIерпIе ала ва хурани пунжукIни кваз кьве къат теспягьар ава. ЛГ, 2004, 26. VII. * теспягьар чIугун гл., ни гъалунихъ акалнавай куьлуь хтар тупIалай авун. - Аллагьди бала гайи фасад! - лагьана, гьажи Мурсал, гьарай акъатна, тадиз салават гъана, теспягьар чIугваз эгечIна. А. И. Саму р. ТЕСТИКЬ араб: * тестикь авун гл., ни вуч гьакъикъатда хьайиди къалурун. Иниз адан буба Савзихан гьа райондин Цилингар ( Цилинг) лугьудай хуьряй куьч хьана суддин къазивал ийиз атайди я. Им дуьз хьунухь Эминан чIалар хъсандиз чидай ва адан уьмуьрдикай дуьз малумат авай ксарини ва гьам Эминан руша ва хтулди гайи хабаррини тастикь ийизва. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). СтIал Сулейманаз урус чIал ва литература гзаф интересни хьайиди ихьтин фактунини тестикь ийизава. З. Э. ЧIехи шаир. Синоним: тестикьарун. * тестикь хьун гл., 1) вуч нел къуватда гьатун. Дагъустанда Советрин гьукум тестикь хьайидалай гуьгъуьниз Гьажибег Гьажибегован уьмуьрда еке дегишвилер хьана. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан эцигайди. Стал Сулейманан бажарагъдин чIехивал, камалдин зурбавал вири уьлкведа тестикь хьана. А. Исм. Эмина кутур рекье. 2) субут хьун. Шейэр чуьнуьхзавайди тестикь жезва, амма угъри жагъуриз жезвач. Р. ТЕСТИКЬУН гл., ни вуч; -да; -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; тестикь авун; тестикь тавун; тестикь тахвун, тестикь хъийимир тайинун. Дуьнья халкь хьайидалай инихъ чIехи-гъвечIи тестикьнавайди я. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ТЕСТИКЬАРУН гл., ни ву; -да; -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; тестикьар авун; тестикьар тавун; тестикьар тахвун, тестикьар хъийимир 1) гьакъикъат тирди лугьун. - Агьан... лугьуз за гьарданбир Алимегьамедан гафар тестикьарзавай. А. Ф. Бубадин веси. Рахазвай Асан акъваз хьана. Ада чилер зурзана, куьгьне кIвалер уьцIена лагьана фикирдай тестикьарна. З. Э. Муькъвел гелер. 2) шагьидвал авун. Сурхайханди дуьз лугьузва, -тестикьарна а паталай шамхал Элдера, - чун женгер чIугваз сент чкадал акъвазнава. З. Р. Гьажи Давуд. Гьакъикъивилелди тестикьариз жеда хьи, бригадайра, фермайра тухвай собранийрилай ва бригадайрин Советар хкягъайдалай гуьгъуьниз неинки бригадиррин, звеноводрин жавабдарвал хкаж хьана, гьакI колхозчийрин патайни зегьметда активнивал артух хьана. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. Переписдин сиягь 5 цицIигъвиди туькIуьрнава ва чпин къуларалди тестикьарнава. С.. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: тестикь авун. Антоним: инкарун. ТЕСТИКЬВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гьакъикъивал. СтIал Сулейманан бажарагъдин чIехивал, камалдин зурбавал вири уьлкведа тестикь хьана. Бязи ата-бата тарихчийрин рикIер чIуру ниятрив ацIанвай литературоведар лугьудайбуру Гагъ-гагь инлай-анлай буьгьтанар вегьез алахъзаватIани, и тестикьвал йисар къвез алатирдавай мягькем ва къуватлу жезва. А. Исм. Эмина кутур рекье. ТЕТРАДЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьилдин кьелечI ктабдин формада тунвай кхьинар ийидай чарар... Столдал, пенжерда, гьатта къайдада аваз чилелни тетрадрин са шумуд хара янавай. А. А. Умуд. Синоним: дафтар. ТЕФЕЙ тефин глаголдин причастидин форма. ТЕФЕЙДИ 1 тефин глаголдин причаст. идин теквилин кьадардин форма. ТЕФЕЙДИ 2 сущ. фин тавурди. ТЕФиЗ тефин глаголдин формайрикай сад. Кил. ФИН. ТЕФИЙ тефин глаголдин эмирдин форма. ТЕФИН гл., вуж-вуч; -ена; -ин, -рай са чкадай маса чкадиз фин тавун. ГалатнавайтIани, дагъвийрин макьамар язавай чкадиз тефин заз кутугнаваз акунач. А. Къ. Фу гадарунин буйругъ. Кимел тефидай Мирим гила йикъа кьвед-пудра физвай. М. Б. "Жигули". ТЕФИР 1 тефин глаголдин причастидин формайрикай сад. ТЕФиР 2 т-б, сущ.; -ди, -да; ар, -ри. -ра чаравал, хайи-тахайвал, тафават. Сулеймана атIугъна чин, Фикирзава девиррикай, Кьил акъудиз тежез вичин Дуьнья кьве пад тефиррикай. А. Исм. ТЕФТе фарс, сущ.; -~ди, -да; -яр, -йри, -йра чIараринни хамунин ара (цIегьерин, кицIерин ва мсб). * тефте [тифтиф, пемпе) цавуз акъудун. гл., ни нин гзаф тIар жедайвал гатун. Душманрилай алудна, Тифтиф цавуз акъудна! Ф. Шарвилидикай риваят. Мастанан гъиле гьатайтIа, ада ви тифтиф цавуз акъудда, чан аламаз туькьуьнда", - лугьуз хьана. Ф. Шичан Бике. - Ваз зун гьалдай фенвай лахлах хьиз авани? - Зарафат кваз лугьузвай ада. -Валлагь, за лекьрен пемпе цавуз акъудда!. - къурай гъилера лумуярни къевер аваз ам айвандин ракIарихъди фена. А. Къ. Нехирбанни лекь. ТЕХВ сущ.; -уь, -ез; -вер, -вери, -вера нажахдин мурз алай патаз акси пад, далу пад. * техв патаз (техуьз) чир хьун рах., в., гл., вуж, вуч нин лап хъсандиз чир хьун. * техвел кьуьл илисун кил. туьтуьнал кьуьл илисун. * техвяй акъудун гл., вуч нин. мажбур авуна вахчун, жагъур хъувун. * техуьз чир хьун кил. техв патаз чир хьун. ТЕХЖЕДАЙ таххьун глаголдин форма. Кил. ТАХХЬУН. ТЕХЖЕДАЙВАЛ таххьун глаголдин форма. Кил. ТАХХЬУН. ТЕХЖЕРВАЛ таххьун глаголдин форма. Кил. ТАХХЬУН. ТЕХИЛ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гъуьр регъведай магьсул. Цанавай кьван гужлу техил гьабурун гатар акуна. С. С. Заз Урусият акуна. Зи хва, чилел ала зурба няметар: Сад техил я, муькуьдни - чIал инсанрин, А. С. Хцихъ галаз ихтлат. Уьлкведа каш техил тахьайла гьатда. А. А. Лезгияр. Нетижада техил, емишар, салан майваяр, як, нек ва маса продуктар гьасилун аквадайвал тIимил хьунал гъана. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. ТЕХИЛЧИВИЛИН прил. техил, магьсул гьасилдай. Репрессиядин йисара чи лезги чилерин кьилел мусибатдин крар гъанва, гилани гъизва... Берекатлу чилер, уьзуьмчивилин ва техилчивилин 13 совхоз авай чIехи лезги район амукьнач. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? ТЕХЙИЗ тахвун глаголдин форма. Кил. ТАХВУН. ТЕХКЪВЕДАЙ тахтун глаголдин причастидин форма. Кил. ТАХТУН. ТЕХНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са кардин техникадай юкьван образование авай пешекар. Зун Николаевдиз, гададин патав фенвай. Гадади гьана заводда кIвалахзава, ам техник я. З. Э. Скульптор. Синоним: техниквилин къуллугъчи. ТЕХНИКА урус, сущ.; -ди, -да; -аяр, -йри, -йра 1 ) са кардиз герек тир машинар, яракьар. Анжах тек са 2003 - йисуз районда цIийи 4 мектеб эцигна ишлемишиз вахкана, хуьрерин агьалийриз медицинадин рекьяй къуллугьун хъсанарун патални шаз 35 миллион манатдин къимет авай цIийи техника ва тадаракар кардик кутунва. ЛГ, 2004, 15. VII. Виняй колхозар, совхозар чукIура лагьанмазди, майишатрин багъларни, сифте нубатда Ахцегьрин агьалийриз пай хъувуна, республикада машгьур "Ахтынский", "Заря" совхозар тахьай мисална. Идахъ галаз сад хьиз, техникани вара-зара хъувуна, никIер цадай трактор, техил гуьдай комбайн амукьнач. ЛГ, 2004, 15. VII. ЦIуд йис идалай вилик Эстониядай Россиядин кьушунар акъуднай. Дяведин техника авай эшелонар гьасятда хъфеначир. ЛГ, 2004, 15. VII. 2) кар кьилиз акъудунин къайда, галай-галайвал. Магьсулар цунин техника хвенач: тумар са вацран геж чилик кутуна, ятарни вахтунда ганач... Р. ТЕХНИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера са кардин техникадай юкьван образование авай пешекарвал. * техниквилин къуллугъчи сущ. са кардин техникадай юкьван образование авай пешекар. Республикадин лап кар алай карханайрикни АО "Денеб" ва ОАО "Рычал-Су" акатзава. И заводрин коллективри, инженервилинни техниквилин къуллугъчийри продукциядин еридизни, ам твазвай къапаризни кьетIен фикир гузва. ЛГ, 2004, 21.II. Синоним: техник. ТЕХНИКУМ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са пешедай юкьван образование къачун патал кIелдай чка. 1930-1934 йисара ада Буйнакскдин хуьруьн майишатдин техникумда кIелна ва зоотехниквилин пеше къачуна. ЛГ, 2004, 26. VII. ТЕХУЬ техв существительнидин актив падеждин форма. Кил. ТЕХВ. ТЕХУЬН хуьн глаголдин инкарвилин форма. Кил ХУЬН. ТЕЧИЗ кил. ТИЙиЖИЗ. ТЕЧИР гл. (чир хьун ибарадин причастидин форма) са никай ва я квекай ятIани чирвал авачир. "Пуд паб гъунугъ хъсан кар я лагьайтIа, Течир гъейри кесибдиз хабар жеди. Е. Э. ТIварун стхадиз. Гьая тийижир паб сад касдиз хьайитIа, Геже-гуьндуьз адан агьузар жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб. Етим Эмин затIни течир аял хьиз Алдатмишиз кIанзавани ваз, гуьзел? Е. Э. Зав рахамир. ТЕЧИР кил. ТИЙИЖИР. ТЕЧиРВАЛ течир причастидикай хьанвай форма. Кил. ТИЙИЖИР. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
