| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * тади къачун гл., ни, вуч низ гъилевай кар фад кьилиз акъудун патал гьерекат артухарун. - Вак вуч тади ква, хизан сагъ хьайиди. Тади къачумир, исятда акъатда чамарар. Гь. Гь. Адетдин къармахра. -Тахсирар кутаз тади къачумир. А. А. Лезгияр. -КIвалах ийидайла, тади къачумир, кар вичин юнда аваз фидай адет я. А. Э. Шаирдин тарсар. ТАДИ 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) азардин, тIалдин таъсир. 2) са вуч ятIани кьилиз акъудун патал вахт тIимил авайдан гьисс. * тади гун гл, ни-куь низ-квез сагъсуз гьалдиз гъун, зайифарун. Назимаз, Айша вучиз атаначтIа, чидачир. Ада, кIвачел къарагъна, мекьивили тади гузвайда хьиз, къуьнер агажна. А. А. Умуд, Гьужумдиз физвай штурмовик агъуз эвичIдайла ва ахпа цавуз хкаж хъижедайла, кьадарсуз агъурвили иллаки кIвачериз тади гуда. ЛГ, 2004, 26. VI. I. * тади <кваз> хьун гл., ник са вуч ятIани кьилиз акъудун патал вахт тIимил авай гьал гьиссун. Гьа икI, тади квачир чавушди хкай чар Къаюмал вад йикъалай агакьна. З. Э. КУТВ-диз фена. Инсандиз уьмуьр ширин я, адак вичик тади квайди туш, гьикьван яргъал яшамиш хьайитIа, гьакьван кIан жеда. А. Э. Кьегьал. * тади квай папа тум квачир гада хада мисал 'тади кваз авур кар бегьемди жедач' манадин мисал. - Ваз хуьруьн советдин председатель лагьай тIвар тIимил яни? Тадивилик цIай акатуй Ваз чидачни, я юлдаш председатель, тади квай папа тум квачир гада хада. З. Э. КУТВ-диз фена. * тади кутун гл., ни-куь ник вуч ийиз са вуч ятIани кьилиз акъудун патал гъилевай кIвалах, гьерекатар фад ийиз тун. Чак акьван тади кутунвай хьи, гьатта тIуьн недай вахтни тагана, автобусра ацукьай чун аэродромдал тухванай. ЛГ, 2004, 26. VII. ТАДИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) тади тир гьал. Тадивили кIукI гъайиди гьи пачагь, гьи везир я? И. Гь. Рубаияр. 2) сабур авачир гьал. Синоним: сабурсузвал. ТАДИВИЛЕЛДИ нар. тадивал хас яз. Яру партизанриз хабар Тадивилелди дугура! А. Ф. Дяве. Синонимар: тади кваз, тадиз, тадидаказ, геж тавуна. ТАДИДАКАЗ нар. гьерекатна, фад-фад. Колхоздин кIвалахар югъ-къандавай чIур жезва. Тадидаказ серенжемар акуна кIанда. 'А. Ф. Газет. Синонимар: чади кваз, тадиз, тадивилелди, геж тавуна. ТАДИ3 нар. Гьасятда. - Месэладин амай кьатI кIвале гьял хъия, - лагьана ада сабурсуз ванцелди ва вич, геле къекъвезвай кас авайди хьиз, тадиз классдай экъечIна. А. А. Умуд. КIуфук мили хъвер кваз, кьилни хкаж: тавуна тадиз жаваб гана. З. Э. Муькъвел гелер. Синонимар: геж тавуна, тади кваз, тадидаказ. тадивилелди. ТАЖ 1 фарс, сущ.: -уни, -уна; -ар, -ари, -ара пачагьвилин лишан яз кьилел алукIдай къизилдикай раснавай затI. - гьа и ксари лугьузвай руш зун я. Гьа руш зун я! - тикрарна ада ва кьилелай таж. хтIунна. Ф. Гьуьлуьн руш. ТАЖ 2 фарс, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра марфади кьежир тавун патал кьилел кьадай парчадин тагъ. ТАЖИР араб, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра мал маса къачуна хугуналди девлетар къазанмишзавайди. Гьуьлуьн а пата къерехдиз агакьайла, им фена са шегьердиз акъатна. Ина и гада са тажирдин патав нуькервиле акъвазна. Ф. Гьуьлуьн руш. Синонимар: савдагар, алишверишчи. ТАЖиРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера тажир тир пешекарвал. Тажирвал лап куьгьне пешейрикай сад я. Р. * тажирвал авун гл., ни тажирдин пешекарвал авун. Синонимар: савдагарвал авун, алишверишчивал авун. ТАЖУБ араб, прцл. 1) иер, гуьрчег. 2) мягьтел жедай. Синоним: къариб. * тажуб авун гл., ни вуж 1) иер, гуьрчег гьалдиз гъун. 2) мягьтел жедай гьалдиз гъун. Са карди ам кIевелай тажуб тавунани тунач. Я. Я. Са фурун вакIар. Синонимар: мягьтеларун, мягьтелун, тажуб(ар)ун. * тажуб хьун гл., вуж нел-квел мягьтел хьун. Владимир тажуб хьанва инсанрин Намердвилел четин юкъуз катзавай... А. С. Вилик жерге. Тажуб хьана садбур хейлин Кьил такьатиз сиринай: «Де вуч кар я лам. хьун сейли, Вични саки вирина?. А. Ал. Крчар алай лам. Тажуб жедай кIвалахни туш. Девир четинди, къулайвилер къвердавай кьит, мажибар тIимил, гьуьрметар квахьзавайди хьанва. ЛГ, 2003, 4. XII. ТАЖУБАРУН || ТАЖУБУН гл., ни-куь вуж-вуч: -да, -на; -из, -зава; -а, -им, рай, -мир; тажуб( ар) авун, тажуб( ар) тавун, тажуб( ар) тахвун, тажуб( ар) хъийимир тажуб жедай гьалдиз гъун. Тажубарнава -рушаз чи газетда вичин шейэр тагунихъай гьакьван къурху ава. Вични гьа патав юлдашри кичI кутазва. Белки гьавиляй чаз чарни урусдалди кхьенватIа?' ЛГ, 2004, 11. ХI. Синонимар: мягьтеларун, мягьтелун, тажуб(ар) авун. ТАЖУБВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера мягьтел жедай гьал. Перрондаллай гьакьван инсанрин арадай, кьве вил, тажубвиляй ацIана, заз килигзава. М. Б. Зун кьенвач. Тамуман тажубвал екеди тир, ам Вагьаб аквазвай вичин вилерихъ инанмиш жезвачир. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: мягьтелвал. ТАЖУБВИЛЕЛДИ нар. мягьтелвал хас яз. - Бес вун? - тажубвилелди хабар кьуна Жафера. А. Ф. Бубадин веси. - Я чIехи стха, Сабир! - суал гана Къаюма тажубвялелди, - вун терхеба рахазвани? Чарадан мал-мулк гьикI пайда? Ам гьарам. тушни? З. Э. КУТВ-диз фена. - Агъ, ам вун яни? Вуна заз бегьем кичIерар гана хьи! - руш тажубвилелди адаз килигна, А. И. Самур. Гададиз аламат аквазва. Мукъаятвални квахьна, са жизви кьил хкажна, ам тажубвилелди рушаз килигзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Зун тажубвилелди абуруз килигна. А. Э. Шур. Синонимар: тажубдаказ, тажубдалди, тажубдиз, тажублудаказ. ТАЖУБДАКАЗ нар. мягьтел яз. - Атанач? Яъ! Бес ам гьиниз фенвай кьван! ~ тажубдаказ жаваб гана Мегьамеда. А. А. Умуд. - Им вуч яргъи мез квай кьуьзек тушни! Инихъ, зи вилик акъвазра кван и кас, - лагьана тажублудаказ гьа итимдиз килигай шагьди. З. Р. Гьажи Давуд. АтIа Мегьамедани, идаз килигиз-килигиз, тажубдаказ, - "Вун вуж я?" - лагьана. Н. Насруллаев. Кьве Мегьамед. Синонимар: тажубвилелди, тажубдалди, тажубдиз, тажублудаказ. ТАЖУБДАЛДИ нар. тажуб яз. Тажубдалди дагъдин кукIвалай гьерекатиз башламишнавай бармак хьтин цифериз килигзавай Мегьамедрасула юлдашрин гуьгъуьниз агакьариз тади къачуна. А. И. Самур. Хуьруьн жемят Султанмурадан багъдиз тажубдалди килигзавай. А. А. Умуд. Синонимар: тажубвилелди, тажубдаказ, тажубдал, тажубдиз, тажублудаказ. ТАЖУБЛУ прил. мягьтел тир, тажуб гьал хас тир. Къагьримана тажублу яз хабар кьуна: - ГьикI хьана, вуч хьана, мад зи паб тухуз атанвайди яни? Ф. Кесибдин хва Къагьриман. ТАЖУБЛУДАКАЗ нар. тажублу яз. ТАЖУБУН кил. ТАЖУБАРУН. ТАЗ 1 тун глаголдин мурадвилин форма. Кил. ТУН. ТАЗ фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) сад-кьве йисан тар. Терг ийирдаз тар, таз Багъдин Бегьердин къадри вуч чир хьуй?! Е. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. 2) таб гудай тIвал. Бегдин гъиле, агь, таз ава: свас ишехьиз, зурзазава. Ф. ТАЗА фарс, прил. 1) цIийи. Вичел алай таза либас. Е. Э. Гьуьруьдиз ухшар акуна. 2) михьивал, назиквал, цIийивал гвай. [Гегьвер] - Къе, мажал авачиз, са кьве таза фу кьванни вегьез хьанач, мугьманриз са кьве таза фу тахьайтIа, виже къведайд туш, гила-мад тини ишинна, хьрак фена, фу ийидай вахт амач... Гь. Гь. Адетдин къармахра. Акъалжзава шишерал КIелен таза як. А. С. Хцихъ галаз ихтилит. Агатна вирида хъикьифар неда, Вергерик кутуна таза цирияр. С. К. Яран сувариз. 3) вичиз хас ери анжах башламишнавай. # ~ ниси, ~ руш. Антоним: баят. * таза авун гл. ни вуч цIийи авун, рикIел хкун, Зи дердер намийир таза... С. С. * таза аял сущ. дидедиз хьана лап тIимил вахт алатнавай аял. * таза жейран шиир, сущ. кIанидаз лугьудай тарифдин ибара. ГьикIда вакай, жейран таза? Е. Э. Акваз кIан я. ТАЗАВА таз ава ибарадин сад хьанвай рахунрин форма. Кил. ТУН. ТАЗАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера таза. тир гьал. Адан гъилери тазавал гузвач, чин чухвазва, абур кIвалахрини гарари лигимарнавай гъилер я. 3. Гь. Югъ ачух жедайла. Антоним: баятвал. ТАЗАДА гьал. таза тир гьал хас я. Агь, ви ванцин тазада кьван вуч я яр, Гьин жуьреда шин валай разивал? М. М. ВерцIида кьван вуч я, яр! Антоним: баятда. ТАЗАДАКАЗ нар. таза тир гьал хас яз. Синоним тазаз. ТАЗА3 нар. таза яз. Лацу хурал тазаз битмиш хьай анар гьар са чIавуз ваз чан къурбанд, невжеван. Е. Э. Серминазахъ галаз суьгьбет. Синоним: тазадаказ. ТАЗИ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гъуьрчен кицI. Куьз элуькьда вун, тази, Гагь къурху гуз пехъериз?. А. Ал. Акъатзава вилер зи... ТАЗИЯ араб, сущ.; -ди, -да са кас кьейивилин дерт, гъам, хажалат. Пакамаз хуьре "фекьи къавалай аватна кьена" лугьуз, ван гьатайла, гачала, адан папарин кьилив фена, тазия гана... Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. * тазиядиз атун гл сад кьейитIа. ам кучудиз фин, адан мукьва-кьилийриз башсагълугъ гуз атун. Кесиб кьена,. адан гьенел эгер дуьа алаз хьайитIа, Тазиядиз къведай бенде жагъич, валлагь, Кесибвал кьий. Е. Э. Кесибвал кьий. ТАЗИЯТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьейиди кучуддай мярекат. Зун кьейила, тазиятдиз къведайди Ачух дуьнья. я сагъ чан тахьайд атуй. Е. Э. Веси. ТАЙ 1 |тhаа] фарс, сущ.; -уни, -уна; -яр. -яри, -яра 1) са яшаринди (руш, гада). Къвез хъфида вун булахдал Галаз таяр, Я бахтавар. Е. Э. Я бахтавар. -УстIардин рушни Цуьквер таяр тир. А. И. Самур. Вунни Тенфе къари таяр яни? А. Къ. Нехирбанни лекь. 2) куьч. сад хьтин ери авай кас, затI. Тайгъун руша гьуьжетарда, Вич гадайрин тай я лугьуз. Ф. На гьуьндуьрдай нур чкIуриз дагълариз, Тек Зуьгьре гъед вахъ цаварал тай ава. А. Камилов. Кьуруш. * тай авун гл, барабар яз кьун. Фаркь тутуна гада бегдин тай авуна... Е. Э. Девран, гьей! Гьавиляй на хъуьруьнин нур Какатайвал пайиз тахьуй, КIус паталди агъузиз юкь, Жув ялтахрин тайиз тахьуй. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. * тай-туьш сущ. са яшда авайди(бур), сад хьтин фагьум-фикир авайди(бур). Са либас гъваш, - ам пара ужуз тахьуй, Таяр-туьшерин арада къалурдай... Е. Э. Тай-туьшдилай марифат кьулухъ галаз, Гьич садан гаф такьаз тIиш цава аваз. А. Гьажи. Пис хциз. Нагагь, вун зи тай-туьш тиртIа, за вун хам якIувай къакъатдалди гатадай. Б. Гь. Заз эвера. АбдулмутIалиб Садикьов Муьгъверганрин хуьряй я. Вири таяр-туьшер хьиз, ина адан кIвачи чил кьуна. чIехи хьана, уьмуьрдин уькIуь-цуру дадмишна, вичин гележегдин рехъ кутуна. "Самурдин сес" газ., 2005, 4. VI. * тай-кеш прил. са яшда авачир, сад хьтин фагьум-фикир авачир. Чун таяр ваъ, тай-кешар я. Р. Вуна тай-кеш чекмеяр алукIнава хьи. ТАЙ 2 [ттаа] туьрк, сущ.; -йце; -яр, -яри. -яра балкIандин (хваран) бала. Авагъиз чIаганвай чилин дамарар, Хкатиз къап къацу таза чумурар, Таярни тайлункIар ийиз чамарар Гъатнавай чуьллера, юзаз фирияр. С. К. Яран сувариз. Сада калихъ галай дана, муькуьда кIел галай хеб, пуд лагьай миресди вичин балкIандихъ галай тай гуда лагьана. ЛГ, 2003, 4. ХII. Синонимар: тайлункI, тайча. ТАЙГА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра къалин, кIеви, инсандин кIвач хкIан тийир хам там. ТАЙГЪУН шиир, т-б., сущ.; гуьзел, кIаниди. Лацу катран пIарла я вун, Ви сивиз кьий, таза тайгъун. Е. Э. КIан я. ТАЙИЗ тай авун глаголдин мурадвилин ва я деепричастидин рахунрин форма. Кил. * тай авун. ТАЙИН туьрк, прил. чир хьанвай, малум тир; дережа авай. - Вилик якъин ва тайин мурад хьайила, кIвалахизни ашкъи къведа. А. А. Лезгияр. Синоним: ашкара, якъин. * тайин авун гл., ни-куь вуж-вуч 1) тайин гьалдиз гъун, чирун, ачухарун. Эмин хайи ва кьейи вахт дуьм-дуьз малум туш, анжах бязи малуматралди техминан тайин ийиз жеда... М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941). Куьгьне парталар алукIна, къуьнуьз гьебеяр вегьена фейи Къаюма и тапшуругъ гъал ягъайди хьиз, тайин авур вахтунда кьилиз акъудна. З. Э. КУТВ-диз фена. 2) эцигун. Ассимиляциядин рекьер гзаф авай: лезгияр жавабдар къуллугърал тайин тийин, мектебра дидед чIалалди тарсар тагун, радио, газет къадагъа авун, лезги аялар дидедиз хьайила, документра чара миллет кхьин ва мсб. М. М. Лацу лекеяр. Аскервилин къуллугъ хъсандиз акьалтIарна хтанвайди, студентвилени тайин хьувунвайди чир хьайила, Жамидина зи сагълугъдай кьилдин суфра ачухнай. М. Ж. Жамидин рикIел хкунар. Синоним: малум авун. * тайин жаваб сущ. масакIа гъавурда гьат тийидай, ачух жаваб. Кесиб нагагь фена вацIал, улам кьванни жузаз хьайтIа, Тайин жаваб гудай бенде жагьич, валлагь, Кесибвал кьий. Е. Э. Кесибвал. Синонимар: якъин жаваб. * тайин тирвал арал. виридаз чидайвал. Вилик фенвай литературайра, тайин тирвал, гьикаят фадлай кьилин, кар алай пай я. "Самур" журн., 2003, №231 Синонимар: малум тирвал, якъин тирвал. * тайин хьун гл., низ вуч чир хьун. Гьуьрметар хуьн авай кар я, ви чам гун Акурла, заз тайин жезва Тамам вун: Вагьрам хьана - ялтахвални талакьдай -Вагьрам туш вун, авам хьана авам вун. И. Гь. Рубаияр. Таксистдизни Севзихан гьи себебдалди хтанвайди ятIа хабар авайди тайин хьанвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Синонимар: малум хьун, якъин хьун ТАЙИНАРУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; тайинар авун, тайинар тавун, тайинар тахвун, тайинар~ хъийимир 1) малумарун, чирун, якъинарун. КIанзавайди тадиз чкайрал хъфена дестеяр гьазурна, яракьламишна тайинарай юкъуз Кьасумхуьрел атун я. А. И. Самур. 2) эцигун (къуллугъдал). Батуми шегьердин военный госпиталдин хирург-организаторвиле кIвалахай Р. Шихсаидов 1918 - йисуз Куьре округдин азарханадин заведишвиле тайинарна. "Самур" газ. 2002, 19. Ш. 2) низ вуч эцигун (къимет), гун (пул). Япариз тIимил ван кьвезвай ва я биши аялар инвалидар яз гьисабзава, гьавиляй абур вахтунда учётда туна кIанда. Абуруз 16 йис жедалди гьар вацра пособие гузва. 16 йисалай гуьгъуьниз абуруз пенсия тайинарзава. ЛГ, 2003, 7. VI И. * тайинардай (тайинвилин! тIварцIиэвезар сущ. затIунин лишандин тIвар кьун тавуна, ам тайинардай гафар. Михьиз, вири, гьар, маса, муькуь гъейри, башкъа гафариз тайинардай тIварцIиэвезар лугьуда. Р. И. Гьайдаров, С.М. Мирзеханов, Гь. Р. Рамалданов. Лезги чIал. Тайинвилин тIварцIиэвезар вири, михьиз, гьарма... падежриз дегиш жеда... М. М. Гь. Лезги чIалан грамматика. I пай. ТАЙИНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера тайин тир гьал. Амма проза жанлуди хьун патал адаз гегьенш майданар, таза гьава, автордин «тIебиатдин» тайинвал, фикиррин ачухвал чарасуз я. П. Ф. Тек са рагъ я даимди. Синонимар: чирвал, якъинвал. * тайинвилин тIварцIиэвезар кил. ТАЙИНАРУН * тайинардай тIварцIиэвезар. ТАЙИНДАКАЗ нар. якъиндаказ. ГъвечIи хцикай фикир ийидайла, ам дуланмиш жезвай чка тайиндаказ чир тахьуни агъсакъалдин рикI дарзавай. Адан злкъвей гъвечIи чина секинсузвал къекъвезвай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Амма гьи карда, гьихьтин. куьмек гуз жедатIа, адаз гьеле тайиндаказ чизвач. А. Къ. Къарачи. Синонимар: тайиндиз. якъиндаказ. Антонимар: тайинсузвилелди, тайинсуздаказ, якъинсуздаказ. ТАЙиНДИЗ нар. якъиндиз. Карч ни къачунатIа тайиндиз чIехи буба кьейидалай кьулухъ чир хьана. А. Къ. Нехирбанни лекь. Фад алатай дегьзаманда тирни, тахьайтIа алай девирда яни, тайиндиз лугьудани, лугьудачни?. Зун кьве рикIин хьанва... 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. Синонимар: тайинвилелди, тайиндаказ, якъиндаказ, якъиндиз. Антонимар: тайинсузвилелди, тайинсуздаказ. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
