| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ТЕШВИШ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсандин къенепатан гьиссерин къулайсуз гьал. Синонимар: гъалаба, къалабулух, теспачавал. * тешвиш хьун гл., вуж; жувавай жув квахьун. Эвер гана а итимдиз къапудал, вахце лугьуда чпин гьахъ. - Вучтин гьахъ? Тешвиш хьана итим. Къ. Къайибханов. Далдамчийрин гьахъ. КIири Бубадин къиникьи рикIик еке къалабулух кутунвай нехирбан тешвиш хьана акъвазнавайла, Бубади къарагъна адаз вичин патав ша лагьана, гъилин ишара авуна. С. Гь. КIири Буба. Синонимар: гъалаба хьун, къалабулух хьун, теспача хьун. ТЕШВИШВАЛ сущ.; -или, -ше; -илер, -илери, -илера тешвиш тир гьал. Мислимата вичин тешвишвал Къазидиз такурай лагьана, адавай гьакI са ихтилат патал хабар кьуна... С. Гь. КIири Буба. Синонимар: къалабулухвал, теспачавал. ТЕШЕНАК туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. ра хьирхьамрик ирин акатун. ТЕШКИЛ: фарс: За жуван везифаяр давамарна. Хуьруьн мектебдиз хьиз, колхоздизни, жегьилрин тешкилдизни регьбервал гана. ЛГ, 2003, 25. XII. Кил. ТЕШКИЛАТ. * тешкил авун гл., вуч 1) арадиз гъун. Чна и мукьвара Кьасумхуьрел алай деникинчийрин аксина восстание тешкил авун чарасуз я. А. И. Самур. Чилер тIимил авайвиляй ва абур бегьерсузбур тирвиляй цицIигъвийрин уьмуьр колхоз тешкил авурдалай кьулухъни акьван агьваллуди хьанач, абур дарвиле амукьна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) къайдаламишун. - Ам бажагьат хкудиз жгда. А месэла уьлкведа кьилелай дуьз тешкил тийизвайвиляй я жеди. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * тешкил хьун гл., вуч арадиз атун... бязибур шаз Махачкъалада лезги писателрин Союз тешкил хьайи сьезддизни атанач. М. М. Чаз къагьриманар кIанда. Алатай йисан декабрдин вацра республпкадин Милли библиотекада кьве вацра садра акъатзавай литературно-хужожественный ва общественно-политический журналар тешкил хьана 50 йис тамам хьуниз талукьарнавай чIехи мярекат кьиле фена. "Самур'журн., 2004, №1. ТЕШКиЛАТ араб, сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра 1) хсуси къайдаяр, устав аваз са гьихьтин ятIани крар кьилиз акъудун патал инсанрин чпин хушуналди ва я гьукуматдин къарардалди туьк]уьрнавай кватIал. А фактар виридаз ашкара ятIани, республикадин талукь тешкилатри са серенжемни къабулзавач. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? Лугьун хьи, чкадин властрин, гьукуматдин ва общественный идарайрин, тешкилатрин патай чаз гьич са манийвални авач. Д. Шерифалиев. Къабил бубадихъ галаз гуьруьш. Синоним: организация. 2) вири кIвалахдин са хел кьиле тухузвай идарадин тайин тир пай. Къекъведай кIваче цаз акьахда лагьайвал, Мифтягь гзаф идарайрани тешкилатра къекъвена, вичин къастар кьилиз акъудна. А. А. Пад хьайи рагъ. Синоним: отдел. ТЕШКИЛАТЧИ публ., сущ.; ~ди, -да; -яр, -йри, -йра тайин са важиблу кар кьилиз акъудун патал инсанар желбзавайди. Чи газет зегьметчияр санал тупламишдай тешкилатчи ва куьмекчи я... "ЦIийи дуьнья" газ., 1928, 21. VII. Ватандин ЧIехи дяведин йисара Ахцегь райондин... ВКП-дин райкомдин сад лагьай секретарвиле бажарагълу тешкилатчи АбдулмутIалиб Садикьова кIвалахзавай. "Самурдин сес" газ., 2005, 4. VI. ТЕШКиЛАТЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера тайин са важиблу кар кьилиз акъудун патал инсанар желб авунин гьал. Гьа йисара авур агитаторвилин, тешкилатчивилин кIвалахдикай заз гележегда зи вири уьмуьрда лап вижевай куьмек хьана. ЛГ, 2003, 25. XII. ТЕШКИЛАТЧИВИЛИН прил. тайин са важиблу кар кьилиз акъудун патал инсанар желб авунин алакьунрин. Мегьамедвели Букаровичан тешкилатчивилин, инсанар тайин тир мурад кьилиз акъудунал желб ийиз ва руьгъламишиз алакьунин, партийный, советрин ва майишатдин работниквилин бажарагълувал КПСС-дин Мегьарамдхуьруьн райкомдин сад лагьай секретарвиле кIвалахдайла, иллаки ачухдиз малум хьана.."Самурдин сес" газ., 2005, 19. Ш. З. С. Арухов халис ватанпересвал ва государстводин деятелдин Гьуьндуьрвал, вини дережадин пешекарвал хас тир, тешкиллатчивилин чIехи алакьунар, алимдин бажарагъ ва дерин чирвилер авай... ният къени инсан тир. Ж, 2005, 26 Л. ТЕШКИЛВАЛ, суш,.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера тайин са важиблу кар кьилиз акъатун патал тадаракар гваз инсанар желб хьанвай гьал. ТЕШКИЛВИЛЕЛДИ нар. тайин са важиблу кар кьилиз акъудун патал инсанар, чарасуз тадаракарни гваз, желбнавай гьалда. Синонимар: тешкиллувилелди, тешкиллудаказ. ТЕШКИЛЛУ прил. тайин са важиблу кар кьилиз акъудун патал инсанар желбдай. ТЕШКИЛЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера тайин са важиблу кар кьилиз акъудун патал инсанар, тадаракар желбна авунвай чешнелу гьал. Гад агудунин кIвалахарни ина тешкиллувал аваз кьиле физва. ЛГ, 2004, 26. VII. Антоним: тешкилсузвал. ТЕШКИЛЛУВИЛЕЛДИ нар. тайин са важиблу кар кьилиз акъудун патал вири шартIар желбнавай гьалда аваз. ЦIелхемдикай еке цIай жеда лагьайвал, гагь ина, гагь масана бунтар къарагъиз, дагъвияр тешкиллувилелди алай девирдин урус ва чкадин гьукумдиз акси яз, гъиле яракь кьуна, женгиниз экъечIна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: тешкилвилелди, тешкиллудаказ. Антонимар: тешкилсузвилелди, тешкилсуздаказ. ТЕШКИЛЛУВИЛИН прил. тешкиллувал къайдадик кутадай. * тешкиллувилин отдел сущ. са тешкилатдин пай. Гьелбетда, виликдай партиядин райкомдин тешкиллувилин отделдин зеведиш ва производственный управлениедин началъникдин заместитель яз, заз колхоздин правлениедин хейлин членар, майишатдин пешекарар ва юкьван звенодин руководителар чизвайбур тир. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. ТЕШКИЛЛУДАКАЗ нар. тайин са важиблу каркьилиз акъудун патал вири шартIар вини дережада аваз. "Лезги газетдай" хабар гайивал, Кьурагь райондин Кьуьчхуьррин хуьре баркаллу хва Кьуьчхуьр Саидаз талукьарнавай мярекат тешкиллудаказ кьиле фена. ЛГ, 2004, 15. VII. Синоним: тешкиллувилелди Антонимар: тешкилсузвилелди, тешкилсуздаказ. ТЕШКИЛСУЗ прил. тайин са важиблу кар кьилиз акъудун патал инсанар, тадаракар желбун хас тушир. Антоним: тешкиллу. ТЕШКИЛСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера тайин са важиблу кар кьилиз акъудун патал инсанар, тадаракар желбун хас тушир гьал. Антоним: тешкиллувал. ТЕШКИЛСУЗВИЛЕЛДИ нар. тайин са важиблу кар кьилиз акъудун патал инсанар, тадаракар желбдай гьал хас тушиз. Синоним: тешкилсуздаказ. Антонимар: тешкиллувилелди, тешкиллудаказ. ТЕШКИЛСУЗДАКАЗ нар. тайин са важиблу каркьилиз акъудун патал вири шартIар вини дережада авачиз; тешкилсузвал хас яз. Синоним: тешкилсузвилелди. Антонимар: тешкиллувилелди, тешкиллудаказ. ТЕШКИЛУН гл., ни вуч; -да. -на; -из, -зава: -а, -ин, -рай, -мир; тешкил авун, тешкил тавун, тешкил тахвун, тешкил хъийимир арадиз гъун. И вакъиа гьеле колхозар тешкил тавунмаз хьайиди я. Э. Бабиров. Йифен чинерар. Халкь руьгъдай ават тавун патал чи жегьилри саки гьар юкъуз хуьруьн клубда шад межлисар тешкилзавай, халкьдив фронтдикай гькъикъи хабарар агакьарзавай, душмандал чун гъалиб жедайдахъ инанмишарзавай. ЛГ, 2003, 25. XII. Синонимар: расун, тешкил авун, туькIуьрун. ТЕШПИГЬ араб, литерат., сущ.; -ди, -да; ~ар, -ри сад масадаз ухшар гъун, гекъигун. Писателди анжах са дидед чIалан гафарин вири девлетдикай устIарвтелди менфят къачуналди бесарна виже къведач, ада гьакI образлувилин алатар тир эпитетрикайни, тешпигьрикайни, жуьреба-жуьре тропайрикайни хийир къачун лазим я. Н. А. Литературадин хрестоматия. Тешпигьар лезги чала хьиз, хьтин, ак], на лугьуди гафарин куьмекдалди лугьуда. Н. А. Литературадин хрестоматия Шиирдай, рушан гуьрчег шикилар, лишанламишдай тешпигьар ишлемишна, лирический геройдин къамат аквазва... Д, Джамалов. Лезги литература. Учебник. VIII кл. * тешпигь авун гл., вуж-вуч низ- квез ухшардиз гъун. * тешпигь хьун гл. вуж-вуч низ-квез ухшар хьун. Бригададин рабочияр нек алахьай къарийриз тешпигь тир. Абурулай гаф акъатзавачир. Абур пашман тир. 3. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов, * тешпигь авачир прил. вини дережадин, маса са куьнивни гекъиг тежедай, лап хъсан. Вичиз тешпигь авачир и баркаллу вакъиадиз талукь яз виринра митингар хьана ва шегьеррални куьчейрал, кIвенкIвечи карханайрални бригадайрал Гагаринан гьуьрметлу тIвар эцигна. 3. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов, Гад вичин яцIа гьатнавачир. Им чи патара гзаф гуьрчег вахт я. ТIебиатдив тешпигь авачир хьтин дамах жеда. А. Э. Кьегьал. Синоним: тешпигьсуз. ТЕШПИГЬВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера ухшар тирвал. Синоним: тешпигьсузвал. ТЕШПИГЬСУЗ прил. са нив-квев ятIани гекъиг тежер. - Паша, сабагь хийир! - лагъана тешпигьсуз яцIу, пицI вегьенвай есир гвай Долина. И. Къ. Смоленский чилел. Синоним: тешпигь авачир. ТЕШПИГЬСУЗВАЛ сущ,; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гекъиг тежервал, ухшар туширвал. Синоним: тешпигьвал. ТЕЪБИР туьрк, т6., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра баян; мана ачухарун патал ийидай алава. - Алатай йифиз заз гьар жуьредин гзаф залан ахварар акуна, зун ви патав теъбир къачуз атанва. И. В. Теъбир, * теъбир къачун гл. мана ачухарун. ТИЙИЖИЗ || ТЕЧИЗ нар. са никай ва я квекайятIани чирвал авачиз; чин тийиз. Эмина вун туна течиз, Авачир алафар гуз хуьз. Е. Э. Яру яц. Заманадин гьал тийижиз вун куьз бейхабар хьана хьи?! Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Я канаб течиз, я ипек... С. С. Гьарда вичикай хан ийида. Я бей, тей, элиф тийижиз Илимдикай рахаз кIанда. С. С. Акьул жуваз аваз кIанда. [Гегьвер] - КIел авун хъсан кар я лугьуда, чан руш, ви стхадини кIел ийизва. Чидач ман, вун кIелиз ракъурунал ви буба рази жедатIа. Ваз тийижиз туш хьи, адан хесетар. Гь. Гь. Адетдин къармахра. – Ву-ув! Чаз течиз, мад хва авай! Сабур хуьз хьанач Мегьамедан дидедивайни. Н. Насруллаев.. Кьве Мегьамед. ТИЙИЖИР || ТЕЧИР прил. чин тийидай. "Пуд паб гъунугъ хъсан кар я лагьайтIа, Течир гьейри кесибдиз хабар жеди. Е. Э. ТIварун стхадиз. Гьая тийижир паб са касдиз хьайитIа, Геже-гуьндуьз адан агьузар жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб. Етим Эмин затIни течир аял хьиз Алдатмишиз кIанзавани ваз, гуьзел? Е. Э. Зав рахамир. Аллагъди инсан инсан яз халкь авурд я, Гъардаз чпин везифаяр Аллагьдилай акурд я, Абур айру къабилайриз паюрд я, Вазни течир са къабила хьана вун. Н. Сам. Лезги, вавай жузан за... Хайи чилиз Ватан лагь! Ватан течир инсанни, диде-буда течир паж сад я! Ф. Б. Миф. Велимет виридаз хуш кас я. Ам тийижир инсан и куьлуь хуьрера бажагьат ава. М. В. Гьарасатдин майдандал. ТИЙИЖИРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чирвал авачир гьал; течирвал. Урус халкьдин чIалан ва литературадин гьакъиндай рахай гьар са куьнихъ къанихдаказ яб акалун патал Дагъустандин халкьдин машгьур шаирдиз адан кIел-кхьин тийижирвиливай мешат ийиз хьаначир. З. Э. ЧIехи шаир. ТИЙИХАЙ: * тийихай амалар сущ. ахлакьдив, адетрив кьан тийидай амалар. * тийихай амалар авун (амаларун) гл., ни ахлакьдив, адетрив кьан тийидай амалар авун. Тийихай амалармир. Халуди айибардайди я... Б. Гь. ТIварун стха. ТИК 1 прил. гуьне квай, хур квай. Дагъдин цIегьери чеб крчарихъди къвалахъ галай кIамуз вегьена, эцигнавай цал хьтин тик тепедин кIаниз катна. А. И. Самур. Гьатта кефияр пайгар туширлани, виридахъ галаз рекьиз-хулаз экъечIна тик гуьнейрайни къузайрай экъечIдайла гъекь хъхьана, хумаяр квахьна фидай. Б. Гь. Заз эвера. ТИК 2 нар. дуьз, ян гун тавуна, патахъвал авачиз. Тик кьуна кьил мани лугьуз экъечIна... А. С. Хцихъ галаз ихтилат Адан пелен юкь гьасятда агаж хьана. Рехи рацIамар тик акъвазна, винеллай пIузни винелди хъфена, сивни ахъа хъхьайла, сиве амай кьве сас кьадарсуз экъис хьанай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: тикдиз. ТиК сущ.; -ди, -да; -ар. -ри, -ра гуьне квай, хур квай чка. Тик куьтягь хьайила абур цуькверив безетмиш хьанвай чIехи майдандал акьалтна. А. И. Самур, Мукъаятдиз тикдайгъуз эвичIзавай абур са герендилай чIехи кьветIек акъатна. Б. Гь Заз эвера. Ада, тикдай виниз чукурна, нехирдив ахгакьарна. Б. Гь. Заз эвера. Синоним: гуьне. ТИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера тик, гуьне квай гьал. Гуьнедин тиквилиз килигмир, адан кьилел вуч алатIа фагьума. Р. ТИКДИЗ нар. дуьз, ян гун тавуна, патахъвал авачиз. Спелрикай мад рахамир. Суван яцран крчар хьиз тикдиз хкаж хьанвай абурун гьар са хилехъ цив ацIай квар акализ жедай... Б. Гь. Заз эвера. Синоним: тик. ТИКЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са куьн ятIани пай, кIус. Акьахайла, шив къугъурдай, Хунчада тике амай, Жергеда чка амай, Хва, вай, дидедин!. Ф.... садан йигал малар гьалайла, гьанлай са кьас фу гьатдай, масадаз са кIвалах авурла, гьада са тике фуни са тIимил цуру нек гудай. А. Ф. Риза. Эслиди рахунрик кваз са тике як акъудна къаридин вилик эцигна. З. Э. Муькъвел гелер. Синонимар: кьас, кIус, чIук. * тике-тике авун гл., ни вуч куьлуь-куьлуь кIусар авун. Зун мураддихъ агакьнач. Гила ваз гьик кIандатIа, гьакI ая. Зи жендек тике-тике авуртIани заз тIардач. З. Э. Кек галкIизва. Синонимар: кукIварун, кIус-кIусун. * тике-тике хьун гл. вуч куьлуь-куьлуь кIусар хьун.... нагагь са тIимил кьван мукъаятвал тавуртIа ва я. балкIандик хуькуьрайтIа, аватна балкIанни галаз рагара акьуна тике-тике жедай, а тикеярни чархун кIаняй гъуьлягъ хьтин алчуд жез физвай вацIуз агакьдалди акъваздач. А. Ф. Лянет. Синонимар: кукIвар хьун. кIус-кIус хьун. ТИКМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -а, -ин, -рай, -мир; тикмиш авун, тикмиш тавун, тикмиш тахвун, тикмиш хъийимир дарамат арадиз гъун. Синоним: эцигун. ТИКРАР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) 2 ва я гзаф сеферра са гаф, фикир, кар хълагьун. хъувун патал ийидай гьерекат. 2) лит са тайин метлеб аваз ийидай махсус тикрар. * тикрар авун гл., ни вуч лагьай гаф, авур кар мад сеферда хълагьун, хъувун. РикIе хвенвай кьван гафар къад-яхцIур сефер тикрар авунвай - гьикьван гзаф эзбер авуртIа, абурун эсер гъакъван тIимил жезвай. А. А. Умуд. И экуьредин шиирар Сулейманахъ лезги чIалални гзаф ава. Гьабра хьиз и азербайжан чIалал туькIуьрнавайбурани шаирди гагь виридаз чизвай, ашкара тир гьакъикъатар тикрар ийизва, гагь ахмакьриз, гъавурдик квачирбруз несигьатар гузва... М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. За инал шаирди лагьай гафар тикрар авуна, абур рикIел хуьн ва абур жуван вири уьмуьрдин юлдашар кьун къарардиз къачуна. Къ. М, Дуствилин цIай. * тикрар тежер прил. лап хъсан, инсан гьейранардай. КьепIинихъ вичин макьам ава, ам гъич са алатдални тамамариз жедач. Ам тикрар тежер аваз я. 3. Гь. КьепIинин аваз. Мад гьич санани ихьтин лезет жедач, ам анжах дагълара ава, адахъ вичин авазар ава. Тикрар тежер авазар. 3. Гь. Югъ ачух жедайла. * тикрар хьун гл., вуч гзаф сеферра са гаф, фикир, кар арадиз хтун. И шиирда фекьийрикай лезги чIалал туькIуьрнавай шииррай бязи бендерин мана тикрар жезватIани, ина фекьийрин суфат маса лишанралдини къалурнава. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Къуй абур тикрар таххьурай... Б. Гь. Заз эвера. Адаз вич юзайла абур катдайди хьиз ва и тамаша тикрар техжедайди хьиз авай. Ам пакад юкъуз мад атана, Мад гьа са сегьне тикрар хъхьана. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Насрулагьаз, нянин кьиляй гьинихь вил вегьейтIани, мад тикрар техжедайбур хьтин шикилар акуни гьич кIусни лезет гузвачир. А. Исм. Алукьдай ахвар. Анжах са кар за тIалабда вавай, Межлисда ихьтин кутунин икьрар: Илигин маша а касдал, нивай За гайи чешне тахьайгтIа тикрар! А. Къ. Шаирдин экв. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
