| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ТАЙиНСУЗ прил. якъин тушир. И яргъи яхун касди, гъвечIи чинал шуькIуь нер алай, дериндай килигзавай тайинсуз рангунин вилер авай итимди, зун вичин кабинетдиз тухвана. 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. * тайинсуз [тайинсузвилин] тIварцIиэвез граммат., сущ. тайин тушир существительнидин, числительнидин, прилагательнидин чкадал ишлемишдай чIалан паюнин гаф. Тайинсуз тIварацIиэвезри са тайинсуз касдиз, затIуниз, кьадардиз ва я лишандиз ишара ийида. Р. И. Гьайдаров, СМ. Мирзеханов, Гь. Р. Рамалданов. Лезги чIал. Тайинсузвилин тIварцIиэвезар масад, муькуьди, бязиди теквилин ва гзафвилин кьадарда прилагательнияр хьиз дегиш. жеда ( кьилди ишлемишдайла); амма существителтнйрилай вилик квайла дегиш тежез амукьда, эхирни жедач ( маса ктаб, бязи ксар). М. М. Гаджиев. Лезги чIалан грамматика. ТАЙиНСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле: -илер, -илери, - илера якъин туширвал. ТАЙИНСУЗВИЛИН прил. тайинсузвал хас тир. * тайинсузвилин тIварцIиэвез кил. тайинсуз тIварцIиэвез. ТАЙИНСУЗВИЛЕЛДИ нар. якъинсузвал хас яз. Синоним: тайинсуздаказ. Антонимар: тайинвилелди, тайиндаказ, якъиндиз. ТАЙИНСУЗДАКАЗ нар. тайин тушир гьал хас яз. - Ваз чи кIвалин гьал аквазвачни, чан бала, - рахана Селиматни тайинсуздаказ. - Валлагь, ам гежел вегьена виже кьведай кар туш. Я. Я. Са фурун вакIар. Синонимар: тайинсузвилелди, якъинсуздаказ. Антонимар: тайинвилелди, тайиндаказ, якъин, якъиндаказ, якъиндиз. ТАЙИФА || ТАЙИФ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) чIал, адетар сад тир халкь. Са тайифдикни мад гьич заз Акурд туш ихьтин уюнбаз. С. С. Фекьи. Тайифаяр чакайни куьч. хьайид я, Хуррам ксар ватан патал кьейид я... Н. Сам. Лезги, вавай жузан за... И йикъара Зимбабведа Ботсванадихъ галаз сергьятдиз мукьва вадом тIвар алай цIийи тайифа жагъанва. "Самур" газ., 2005, 25.II. 2) дегь заманра сад тир халкьдикай чара хьанвай хел. Абур сад садан къаршидал алай кьве тайифадикай тир. Адет тирвал, гьар тайифадин вичин къене кьил къачудай адет авачир. Гьар тайифадин рушар маса тайифадин гадайриз, а тайифадин рушар и тайифадин гадайриз гудай. А. А. Пад хьайи рагъ. Алимриз ара датIана субутиз кIанзава хьи, Кавказдин Алпан гьукуматдин асас тайифаяр туьркер тир. М. М. Лацу лекеяр ТАЙЛУНКI нугъ. тай. Кил. ТАЙ.1 ТАЙНАЙТIА кил. ТАЮН. ТАЙЧА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са йис хьанвай тай. ТАКАБУР1 прил. жув жуван гьалдал, ахлакьдал, разивилин гьисс(ер) авай. дамахар гвай, дамахлу. # ~ руш, ~ халкь. Яр, ви сифет-нур, Ажеб такабур. Акурла ви хур, Жеда хьи зун чIур. Е. Э. Ярдин тариф. * такабур хьун гл., вуж жув жуван гьалдал, ахлакьдал, разивилин гьисс(ер) авай, дамахар гвай, дамахлу гьалдиз атун. Нагагь такабур хьайтIа вун авай фанада, Вун Аллагьдин патав зелил жеда. Е. Э. Ярдиз; ТАКАБУР 2 нар. дамах гваз, жув-жуваз бегенмиш яз. Ярдиз ава гзаф абур, Къвед хьиз къекъвед такабур. Е. Э. Зи азиз. ТАКАБУР'' сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра жув жуван гьалдал, ахлакьдал, разивилин гьисс(ер), дамах. Вун аваз за хуьзва жуван такабур... М. М. Зун дерт чIугваз бахтлу я. ТАКАБУР4 нар. жув жуван гьалдал, ахлакьдал, разивилин гьисс(ер) аваз. ТАКАБУРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) жув жуван гьалдал, ахлакьдал разивилин гьисс(ер) авай гьал.... адан рикIелай вири четинвилер алатна ва уьзуьагъвални такабурвал кваз урус чIалан тарсунай ученикриз пис къиметар атун терг ийидай рекьер къейд ийиз башламишна. А. А. Умуд. Синоним: кьилин винизвал. 2) жув жуваз бегенмиш яз, жув масадбурулай вине кьур гьал. Синоним: лавгъавал. * такабурвал авун гл., ни жув жуван гьалдал, ахлакьдал рази яз, масадбур кваз такьун. Синонимар: дамах къачун, яцIуз кьун. ТАКАБУРВИЛЕЛДИ нар. такабурвал хас яз. - Чун гьамиша кIвенкIве авайбурукай я, вах, жаваб гана ада такабурвилелди. А. А. Лезгияр. Синоним: такабурдиз. ТАКАБУРДАКАЗ нар. жув жуван гьалдал, ахлакьдал рази тир гьисс(ер) аваз. Синонимар: такабурвилелди, такабурдиз. ТАКАБУРДИЗ нар. жув жуван гьалдал, ахлакьдал разивилин гьисс(ер) авай гьал хас яз. Гъуьрчехъанривай мад вичиз фенд къурмишиз тежедайдак умуд квай сил кьвалан кIаняй кьил хкажна гзаф такабурдиз килигзавай. Ф. Кьве мирг. ЦIалбуздагъди живеди кьунвай вичин лацу кьил такабурдиз цавун аршдиз экъиснавай. А. А. Умуд. Синонимар: такабурвилелди, такабурдаказ. ТАКАБУРЛУ прил. жув жуван гьалдал, ахлакьдал разивилин гьисс(ер) авай. Адаз вири аквадай мумкинвал авай, гьавиляй ам икьван. такабурлу ва сабурлу я, вич вичихъ агъунва. А. Къ. Нехирбанни лекь. Я регьбер са, я гьаким авач вичиз, Кузва гум акъатиз такабурлу халкь. Н. И. Гьакимрин папар. Синоним: дамах(ар) гвай. * такабурлу хьун гл., вуж жув жуван гьалдал, ахлакьдал разивилин гьисс(ер) авай гьалдиз атун. ТАКАБУРЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера жув жуван гьалдал, ахлакьдал разивилин гьисс(ер) авай гьал. Адет яз, виняйгъуз килигдайла, инсандик са гьихьтин ятIани разивилин такабурвилин гьисс акатда. А. А. Умуд ТАКАБУРЛУДАКАЗ нар. такабурлу яз. - Садрани уьмуьрда метIерал акъвазмир, зи веледар, уьмуьрда такабурлудаказ къекъуьгъ. К. К. Диде хьайи югъ. Синонимар: такабурвилелди, такабурлуз. ТАКАБУРЛУДИ сущ.; -а. –я такабурлу кас. ТАКАКЬАЙ сущ.; -я, -я; -яр, -йри, -йра тайин са кар алакь тийидай, гьамиша зиреквал авачир кас. Ам гьахьтин са такакьай я. Р. Синоним: ментеш. ТАКАЛТУ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра пурарин кIаник хъицикьда тунвай лит. ТАКВАДАЙ 1 тагв существительнидин къакъатунин падеждин форма. Кил. ТАГВ. ТАКВАДАЙ 2 прил. акван тийидай, гуьзлемиш тавунвай. Заз кIанзавай цуькверикай шиирар кхьиз. Бирдан... са гьихьтин ятIани таквадай кьуватди Кьуна зи гъил Акъвазарна. А. Ал. Цуькверикай баллада.... романда сифте чинилай эхиримжидал къведалди таквадай шулугъ, «буьркьуь дяве» давам жезва... П. Ф. Тек са рап. я даимди. ТАКВАР 1 тагв существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ТАГВ. ТАКВАР 2 такун глаголдин причастидин форма. Кил. АКУН. ТАКИ [тhаакhи] нар. тамамдаказ, лап. Таки хипер бередал хуькведалди, майор Ралазанов абурухъ галаз рахана. Ада гьарнихьай вигьиз, мисалар гъиз, жегьилар хъуьтуьларна. З. Э. Кек галкIизва. ☼ "Лезги чIаланни урус чIалан словарда" и гаф дефисдалди, Орфофафиядин словарда (2001 -й.) са гаф яз кхьенва, Чи фикирдалди, та ки кьабулнайтIа, гьам чIалан тарихдив, гьамни гила ам авай гьалдив кьазвай. ТАКУН акун глаголдин инкарвилин форма. Кил. АКУН. ТАКСА урус, сущ.; -ди, -да: -яр. -йри, -йра эцигнавай кьадар, къимет. ТАКСИ урус, сущ.; -ди, -да; -яр. -йри, -йра фейи рекьин кьадардиз килигай къимет къачуз инсанар ва я пар тухудай машин. Гагь заз лугьузва: «Къачумир кьатир, Къачу са машин, туштIа яхъ са такси. А. Ал. Югъди зи... Тадиз терезар вахкана, амай кьве ящикни таксида эцигна, базардал аламай хуьруьнвиярни галаз зун Алексеяз мугьман хьанай... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Вун хкай таксистдин гъил михьиди яни-тушни чидани ваз? А. Къ. Нехирбанни лекь. ТАКСИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -яр. -йри, -йра фейи рекьин кьадардиз килигай кьимет къачуз инсанар ва я пар тухудай машин гьалзавайди. И баркаван, берекатлу макьамди инсанар акьван деринриз, чпин хсуси хиялрин яцIаз тухванвай хьи, абурукай садазни Шагь-Буба халудин кIвалин патав хтана акъвазнавай такси ва анай эвичIна и межлисдиз килигиз къах хьана акъвазнавай Севзиханни таксист акуначир. А. Къ. Нехирбанни лекь. Севзихан хканвай таксистни чаз рикI авачир са набут тирди чир жезва. А. Фет. «Нехирбанни лекь» повестдин гьакъикъат. ТАКТИКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр. -йри, -йра дяве тухунин, дяведа аскерар кьиле тухунин устадвал. ТАКУНА акун глаголдин формайрикай сад. Кил. АКУН ТАКУНАЛ акун глаголдин формайрикай сад. Кил. АКУН ТАКУР акун глаголдин формайрикай сад. Кил. АКУН ТАКУРАЙ акун глаголдин формайрикай сад. Кил. АКУН ТАКУРБУР акун глаголдин формайрикай сад. Кил. АКУН. ТАКУРДАЗ такур причастидин гунугин падеждин форма Кил ТАКУН. ТАКУРТIА такун глаголдин инкарвилин формадин шартIунин форма. Кил. АКУН. ТАКЪА сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра техил алцумунин уьлчме. Ругуд такьа, вад киле Харж хьуй зи гьар хизандиз. Ф. Бахтавар. Югъ алукьна, садан гъиле. такъадин юкь, муькуьдан гъилени фу акадин. И. Гь. Рубаияр. ТАКЪУН гл., вуч къун тавун. Цаву ванер авуна гьалчIайла, марф такъун мумкин туш. 3.3. Муькъвел гелер. ТАКЬАЗ такьун глаголдин мурадвилин форма. Кил. КЬУН. ТАКЬАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар. -ри, -ра 1) са вуч ятIани ялдай, хкаждай къуватлувал. Такьат квахьай бейчара яз, захь амайди я зайи хьун. Е. Э. Гьаким. Зун бегьем сагъ хъхьанвачиртIани, гьа са гьал кIвачериз такьат кIватIна, эвичIна гьабурал фена. А. Ф. Лянет. Гьар атайда из вакай рат, Тазвач хьи вахъ такьат, гъейрат,. С. С. Урусатдиз. Чанда такьат авай Къазибега кьведа кьадай залан чIулар текдиз тухудай. Б. Гь. ТIварун стхаяр. Талашар ракьун кIусар хьиз, мишекъатдаказ хкатзавайтIани, тар ат'узвайдан гьерекатрай, гъилерин такьатдай, нехирар хкведалди тар ярх жедайди кьатIун четин тушир. Ж. Байрамалиев. КIарасдин тIурар. 2) бедендин дамарри кIвалахдай гьал. Ярхни хьана, залумдин такьат, къуват атIана. Ф. Къванцин гада. Тар галукьзамаз жез начагъ. Жедач квехъ такьат, фекьияр. С. С. Фекьияр. Адан гафарик айгьамдин метлеб квайтIани, ванцихъ вичин рангар дегишардай такьат амачир. Гь. М. Им къван, имни терез. Гьеле ви чанда такьат ама, - са легьзеда Абас чIал кьурди хьиз кис хьана, ахпа биришри кьунвай чин генанй чIурна ван хкажна хьиз алава хъувуна... М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: къуват, аман. 3) тайин са кар кьилиз акъудун патал лазим тир затI. ЦIийи кIвалер эцигдай такьат гьеле авачир. З. Э. Муькъвел гелер. Виликди такьат авайбуру хъсан шивер хуьдай. Гила жегьилрихъ машинар ава. З. Э. Зулун пеш. Аи къиникьик кваз хизанрин вилик кафан къачун, суркьул ат.1 айбуруз, сур хвейибуруз гьакъи гун, фекьи-фахра рази авун, хемис садакьаигьсан авун хьтин шериатдин къанунар акъвазна. Вири крариз такьат лазим тир, амма хизанрихъ ихьтин такьат авачир. А. Ф. Бубадин веси. Кесибдихъ я улакь, я улакьдихъ гьакъи гудай такьат авачир. З. Э. Муькъвел гелер. Гафарин манайрал, абур туькIуьр хьунин такьатрал ва кьетIенвилерал гъалтайла, лезги чIал хатт чIалаз ( и чIалай малум хьанвай гафарин кьадар 5060 виниз туш) лап мукьва жезва. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. Водителрин сагъсуз аялар Кисловодск хьтин санаторияр авай чкайриз ракъурдай такьатар чара ийизва. ЛГ, 2003, 13. XI, Фронт патал такьатар кIватIна кIанзавай. ЛГ. 2003, 25. ХII. Эхь, экономика ва яшайиш вилик тухун патал цIийи шартIар, мумкинвилер, пулдин ва маса такьатар жагъурзава... ЛГ, 2004, 15. VII. ТАКЬАТЛУ прил. къуват квай, такьат авай. Имни, чIехи стха хьиз, такьатлуни я. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Синонимар: къуватлу, гужлу. Антонимар: такьатсуз, къуватсуз. * такьатлу хьун гл., вуж-вуч къуват квай, такьат авай гьалдиз атун. ТАКЬАТЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера такьатлу тир гьал. Синонимар: къуватлувал, гужлувал. Антонимар: такьатсузвал, къуватсузвал. ТАКЬАТСУЗ прил. къуват авачир, такьат амачир. Гъиле мал, такьат, куьмек авайбурун никIер авадан я, кукрух хьана кьил, Такьатсуз даим, завал галайбурун АтIанва чпин зегьметдихъай вил. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Синонимар: къуватсуз, зайиф. Антонимар: гужлу, къуватлу. такьатлу. * такьатсуз авун гл., ни-куь вуж-вуч такьат амачир, авачир гьалдиз гъун. Синонимар: къуватсуз авун, зайифарун. Антонимар: гужлу авун, такьатлу авун, къуватлу авун. * такьатсуз хьун гл., вулс такьат амачир гьалдиз атун. Гьич са чIавузни ажузвал тийидай Надежда Михайловна тек са и кIул экъисай кьери рацIамрин кIаник квай чухуррай рагъул вилер килигзавай касдин вилик, дергесди ягъай векь хьиз, такьатсуз жедай. А. А. Умуд. ЧIехи жезвай, вични чIехи бубадихъ акьван рикI кайи адетриз вафалувалзавай ( месела, сурарал фенмазди, дуьа кIелзава) акьуллу бала, вил пата авачир, хайи веледни такьатсуз хьанвай гъуьлуьн буба патал яшамиш хьайи Сувар акур Тагьирбеган намус авагъзава. А. Фет. Проза жанлуди хьайила. Немсерин истребителар авачир. Чилелай гуьлле гунни виликандалай хейлин зайиф хьанвай. Ибур душман такьатсуз хьунин лишанар тир. ЛГ, 2004, 26. VII. Гишила такьатсуз хьанваз, кул-кусрал аламай кьурай пешер физвай рекье, капашдалди чухвана, жибинда твадай, мажал хьайи арада неда лугьуз. З. Ф. Элясна фимир. Синонимар: аман атIун, бизар хьун, зайиф хьун. инжиклу хьун, икрагь хьун, инжиклу хьун, къуватсуз хьун, рекьидай кьван азабар гун, такьатдай аватун, такьатсуз хьун, чан къачун, чандивай хьун. Антонимар: гужлу хьун, такьатлу хьун, къуватлу хьун. ТАКЬАТСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера такьатсуз тир гьал. Синонимар: зайифвал, къуватсузвал. Антонимар: къуватлувал, такьатлувал. ТАКЬАТСУЗИЛЕЛДИ нар. такьатсуз тир гьал хас яз. Синоним: такьатсуздаказ. ТАКЬАТСУЗДАКАЗ нар. такьатсуз тир гьал хас яз. Синоним: такьатсузвилелди. ТАКЪУБ нугъ., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра жем. Кабинетдин пипIе эцигнавай чепед гичиндай иесиди цурун такъубдиз яд цана, ам мугьмандив вугана. А. А. Пад хьайи рагъ. ТАКЬА рах., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра ички хъвадай къаб. Туьнт серг кьилел алай чимичими хинкIар нез, сад-кьве такьадизни хъивегьиз чи кIвале ацукьна. Я. Я. Са фурун вакIар. ТАКЬУН 1 гл. 1) ни вуж-вуч са вуч ятIани гъиле ва я кIула жедайвал тавун. 2) вуж-вуч не-кве эця хьун, акьун тавун. За инсандин хадач кефи, гьа жида за такьун патал. С. А. За инсандин хадач кефи. * къайгъу такьун, гьисаба такьун. 3) тебятдив, винел патан акунрив акси хьун. ТАКЬУН 2 кил. ТIАКъУН. ТАКIАН прил. такIан тир, кIан тушир. Хуьре гьар са цIийи инсан, гьар са цIийи кар, кесибрин гьар са вилик финиф такIан тирди хьиз, виликан данарбандикай инсан хьунухьни такIан тир. А. Ф. Риза. Дуст чиниз, душман кIвачериз килигдалда. Табагъ шаламар алай адан чIехи кIвачери, лацу шалар яна чIулав кьветIелар кирсеба алчудна кутIуннавай кьакьан яцIу зангарини ам такIан инсанрик зурзун кутазвай. Къ. Къ. КIири Буба. Ахпа лугьудай туш зун мусурман, Ажуз инсан я, девлетар тахьай, АцIай уьмуьрдин няметар такIан, Гьакимрин патай гьуьрметар такIан. Б. С. Килигда пака. Багъманчидиз аялар тарариз акьахун гзаф такIан кар тир ва ам рагъ алай юкъуз чуьхвер тараз акьахнавай гададиз туьгьметариз гъазур хьанвай. А. Р. Чинебан савкьват. Агъамирзедиз Шехьзавай аялрин ванцелай такIан затI авайди тушир. СМ. ЦицIигъ-наме. Антоним: кIани. * кIани-такIан. * такIан хьун гл. вуж-вуч низ са кас, затI, сада ийизвай, арадиз къвезвай кIвалхар, лишанар кьабулиз тахьун. Душманариз такIан хьайтIа, Дустариз на аш ганава. Е. Э. КIани ярдиз. Гила дуьнья такIан я, лагь зи ярдиз. Е. Э. Лагь зи ярдиз. Цуьк акъудай чи яйлахра къалгъанар ваз такIан я. Ш-Э. М. Эхиримжи гафар япухъ галукьайла, Шаперидин гъилевай тарелка тасуниз аватна. Шихшамилаз такIан хьана. А. А. Лезгияр. Анжах са вич паталди алахънавайдаз халкьдин къайгъуда авайди такIан жеда. З. Р. Веси. Ватан такIанзавайдаз хайи дидени кIанзавайди туш. 3. Р. Веси. Дидедин чIал хуьн паталди тахай чIалан гана тарсар, Хайи элдиз такIан хьайи Инсан акваз кIанзаватIа, Зи кIвализ ша! Л. Н. Зи кIвализ ша! Антоним: кIан хьун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
