| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ТУЬКВеН араб, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра пулунихъ мал маса гудай чка. Дадаш къунши хуьре почтальон тир, папа туьквенда кIвалахзавай. З. Гь. Залан кам. Ахцегьа алай вахтунда хейлин коммерциядин туьквенар ава. ЛГ, 2004, 22.I. Синоним: магазин. ТУЬКВЕНЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра пулунихъ мал маса гудай чкадин къуллугъчи. -Ваалейкум салам! Буюр, ша, ацукь! - Гьажирамазана вини мягьледа авай шкьакь туьквенчидиз чка къалурна. А. И. Самур. Туьквенчи яз, халкьдин арада ихьтин чIехи гьуьрмет къазанмишай маса кас чаз малум туш. ЛГ, 2004, 22.I. ТУЬКВЕНЧИВАЛ сущ.; -им. -иле; -шер, -тери, -илера туьквендин иесини яз мални маса гудай кIвалах. Туьквенчивал, гьелбетда, са акьван регьят пеше туш. ЛГ, 2004, 22.I. ТУЬКМЕ туьрк. прил куьк тир, ацIай якIарин. Туькме гъилер я Самарканд чар хьтин... Е. Э. Гьалимат. Юкьван яшдин туькме Махсуда кабинетдал мадни абур гъана. З. Э. Муькъвел гелер. Юкьван буйдин туькме, ацIай и къариба кас инанмиш камар къачуз вичин вилик акатна... физвай кицIи къекьуьрзавай... Къ. М. Дагъларин къанунар. Рушарин кIвенкIве булушкадин ценера лацу-чIулав нехишар авай, кьиликни, чIулав жунад шал ктIуннавай туькме дишегьли ава. А. А. Умуд. Синоним: ацIай. ТУЬКУЬЛМИШ туьрк: туькуьлмиш хьун куьгь., <, гл. кIватIал-кIватIал хьана атун, фин. Синоним: алтIушун. ТУЬКЪВЕЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIарасдилай чукIулдалди алуддай кьелечI кIусар. Кимел хкат хьана ацукьнавай Вердиди кисна, чукIулдалди туькъвелар ийизвай. З. Э. Муькъвел гелер. Синоним: шуьткьвел. ТУЬКЬУЬЛ 1 прил пис, нагьакьан тIям авай. ВиртIедив тIуьртIан рекьекьул, Сивяй туькьуьл дад кими жеч. С. С. Чизмач инсан... Гьакъикъат регьят рекьералди кьабулун, ам гужуналди лацу ийиз кIан хьун ягъалмишвал, жуван къуватсузвал я. Адан нетижаяр туькьуьлбур хьана... М. М. Гь. ЧIехи шаир. Къе чун Гуьлгерчай вацIун гьяркьуь дередай... туькьуьл кьалари кьунвай чуьл хьтин дуьзен кьуна физва. Къ. М. Рекьин риваятар. Гагь нехир туькьуьл кьалар авай чкадиз гьализ туна, нек чIур хьунин тахсир цIийидан хивез вигьена. Б. Гь. заз эвера. Антоним: ширин. * туькьуьл мез авай инсан сущ. масадаз хуш къведай ихтилат ийиз алакь тийидай кас. * туькьуьл рикI авай инсан сущ;, масадаз хуш къведай амалар, алакъаяр ийиз алакь тийидай кас.,13 Жегьил тир папа жаваб гана икI. "Шалар къалуриз кичI кутамир зак, Мукьвара, кьуьзек, туькьуьлвиляй рикI, Шаларин патав жеда ви бармак"... К. К. Яд атIай регъв. - * туькьуьл хабар сущ. рикI тIар жедай хабар (са вуж ятIани кьена лагьай, кефсуз я лажай ва мсб) Шелдин накьвар къалурун мусурман стхадиз зайифвилин лишан яз ва Аллагьди авур кардал наразивал яз гунагь тиртIани, и туькьуьл хабарди къванеризни кваз шел гъидай таъсир авунвай. С. Ярагъви ашукь Уьзден * туькьуьл хьун гл., низ залан, нагьакьан, гуьгьуьл хадай гьиссери кьун. Кимеллайбуру гьарда са хъуьчIуькай кьуна, кIвачер чилелай физ, Сийид вичин кIвалихъди хутахна. Уьзденазни и кар туькьуьл хьана. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ТУЬКЬУЬЛ 2 сущ.; -ди, -да; ар, -ри. -ра къенепатан орган, лекьинихъ жедай. Туькьуьлдин куркурда къванер авайла ва чIулав лекь тIазвайла, хуьрекдин 2 тIурунавай куьлуь авунвай некьийрин пешерал ргазвай са стакан илична 23 сятда ва йикъа пуд сеферда хуьрекдин са тIурунавайди ишлемишда. ЛГ, 2004, 15. VII. Малум хьайивал, адан туькьуьл кIватI жедай киседа къванер аваз хьана. А. Э. ИкIни жеда кьван. ТУЬКЬУЬЛАРУН гл,. ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; туькьуьлар авун, туькьуьлар тавун, туькьуьлар тахвун, туькьуьлар хъийимир 1) туькьуьл тIямдиз гъун. 2) куьч. туькьуьл гьиссери кьадай гьалдиз гъун. Ингье гила ада вичин сергьятар ачухарнава, кьиле гар авай дишегьлидин гьакъиндай хура зегьердин къаб хъиткьинай тегьерда туькьуьларнава. А. Исм. Алукьдай ахвар. ТУЬКЬУЬЛБУР туькьуьл прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ТУЬКЬУЬЛ. ТУЬКЬУЬЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) туькьуьл тIям авай гьал Ахвар такур йифер заз таниш я, ЧIулав чайни тембекдин туькьуьлвал... А. С. Вилик жерге. 2) куьч. кефи заланардай гьисс, гьиссер авай гьал.... инсанвилиз лайих тушир алчахвилер - туькьуьлвал, пехилвал. угъривал, шайтIанвал, тарашун... амачиртIа..., инсанар гатфарин чIурал экъечнавай цуьквер кьван гуьзел тир, гуьлуьшан тир... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Мусадин бахтни валай артух хьайиди туш. Гьадазни и дуьньядал такур туькьуьлвилер, дарвилер хьайиди туш. А. И. Самур. Аквадай гьалда, Вагьабан дердерни къвердавай дерин жезвай. Гуя рикIе лап туькьуьлвал гьатнава, ада къастуналди пIапIрусдиз темягьзава, чина биришарни туна, адай. туп-туп гумар акъудзава. - М. В. Гьарасатдин майдандал. ТУЬКЬУЬЛДИЗ. нар. 1) туькьуьл яз. Сифтегьан рюмка Миримаз, агъу кьван, туькьуьлдиз фена, гуьгъуьналлайбур акьван ваъ. М. Б. "Жигули". 2) кефи заланардай гьиссери кьуна. Мирзехан хтана. Ам гьаятдиз гъахьна ва ийир-тийир хьанвай кас, агалнавай ракIарин вилик ацукьна, туькьуьлдиз шехьна. З. Гь. Бубадин кIвал. ТУЬКЬУЬНУН гл., ни-куь, вуч; -да, -на; -из, -зава; туькьуьн тавун, туькьуьн тахвун, туькьуьн хъийимир туьтуьхдин гьерекатдалди къенез ракъурун. Пемпеша бегьем кар авуна; гьавада вичелди лув гузвай ветI кьуна, ам туькьуьнна. М. В. Гьарасатдин майдандал. Ада, дугъриданни, таблеткаяр туькьуьннавай. X. Шайдабегова. Ева Браун. ТУЬКIВЕЙ прил. вири патарихъай къайдадик квай. Кьве паб я инсандиз хифет, я бейгьал, ТуькIвей кIвале жеда къияматдин къал. Е. Э. Герек туш. Са варз хьанва хуьреваз хва. Къе заз ада чар кхъенва. Гзаф туькIвей хабарар гва. А. С. Хцихъ. галаз ихтилат. Хьанва гъакIни - тахьуй назар! Захъ туькIвей хизан. А. Ал. Лацу лифер. Чахъ гилани са туькIвей, вич пешекарри хъсанди яз гьисабнавай Дагьустандин тарихдин ктаб авач. Себеб ам я хьи, чна мукьуфдивди Дагьустандин вири халкьарин, гьар са халкьдин, гьар са хуьруьн, азад обществодин, тухумдин, тарихда вичин тIвар тунвай инсанрин яшайиш, абурун кIвалахар, яратмишунар, чирзавач. С. М.. ЦицIигъ-наме. Хейлин хуьрерихъ, гьа виликдай хьиз, гилани туькIвей рекьер галач. ЛГ, 2003, 27. ХI. Аквазвайвал, Назифат вичин кIвалахдал лап туькIвей пешекар я. ЛГ, 2004, 26. VII. ТУЬКIВЕЙВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера вири патарихъай къайдадик квай гьал. Юсуф хан алаз атай пурар, чпин туькIвейвилиз ва дамахдиз килигна, адаз ийидай кар жагъин тийиз амукьна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ТУЬКIУЬН гл.; -уьда, -вена; -уьз, -уьзва; -уькI, -уьн, -рай, -уьмир; туькIуьн тавун, туькIуьн тахвун, туькIуьн хъийимир 1) вуж нив садан хесетар, къайдаяр масадаз бегенмиш хьун. Къаст авачтIа ви зав туькIуьн, Ихьтин кардиз мад за гьикIин? Пуд чIал я зинни ви луькIуьн: Хъфидайдаз - гьам я уьлчуь. С. С. Гъуьлуьнни папан гьуьжет. Душманд луда; куьн квяхъ галаз туькIуьмир, За лугьузва: санал кIватI хьухь, чкIимир! Н. Сам. Лезги, вавай жузан за... Синоним: кьиле фин. 2) низ вуч са вуч ятIани са низ ятIани кIандайвал кьилиз акъудун. Вядед кьванни хуьр элягъа, Белки чаз масанал туькIуьн. С. С. Кавхадиз. РикIиз кIанивал жедай дуьньяда Са кар туькIвейтIа, са кар туькIуьдач. А. Ал. РикIиз кIанивал. Хъсан я, кIвалахарни пис туш, чухсагъул, ви гьалар-кефер гьикI я... месэла туькIвейдай яхъ, куь счетдиз герек кьадар пул яда... Н. И. Гьакимрин папар. * кар туькIвейла, базарда акъваздайди туш; кьил туькIвейвал. ТУЬКIУЬР: * туькIуьр авун гл., ни вуч арадиз гъун. Мугни мани туькIуьр ийиз атана, Чирна чаз гьакI лув гуз яргъал мензилриз. А. С. Телер. * туькIуьр хъувун гл., ни вуч 1) къайдадик, дуьз еридик кутун хъувун. Гьуьндуьшкаяр ваъ, чалахьанар, - Ашиман гаф туькIуьр хъувуна тIамадиз акъатзавай Гьажиди. А. Къ. Мал цаваравай савдагар ва я рикIелни алачир командировка. 2) меслят хъувун. - Жечни куьне зунни Буба туькIуьр хъувуртIа? Мегьамеда вичи зун Бубадин патав тухвана туькIуьр хъийида лагьана кьин кьуна. Къ. Къ. КIири Буба. * туькIуьр хьун гл., вуч ибарат хьун. ТуькIуьр хьунин рекьяй поэмадик са бязи нукьсанар кватIани, идеядин рекьяй чаз авторди неинки са лезгийрин, гьакI вири Дагьустандин литературадани, саки сифте яз,... халкьдин векилрин ва урус инженердин зегьмет къалурзава. А. Гьажимурадов. Зегьметдин ашукь. Эсердин художественный туькIуьр хьун эвелни-звел автордин бажарагъдиз хас лишанрилай аслу я. Ф. Асланова. Ханбиче Хаметовадин драматургиядикай. ТУЬКIУЬРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава: -а, -ин, -рай, -мир; туькIуьр авун, туькIуьр тавун, туькIуьр тахвун, туькIуьр хъийимир 1) са затI арадал гъун (фикирдалди, гафаралди ва я кьуватдалди). РикI тешвишда - гъамлу чIалар туькIуьриз... Е. Э. Шеда зун. Сулеймана сифтени-сифте туькIуьрай чIал «Билбил» я. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Чаз Сулеймана,; азербайжан чIалал шиирар туькIуьриз алахъунин тежрибадикай рахаз кIанзава. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал тькIуьрай шиирар. Хпеж Къурбана чайдикай са чIал туькIуьрна. М. М. Гь. Халкьдин шаир. И калубдалди (муьжуьд гьижа аваз. – А. Г.) СтIал Сулейманан, Хуьруьг Тагьиран, ШагьЭмир Мурадован ва хейчин маса шаиррин чIалар туькIуьрнава. А. А. Лезгийрин литературадин сифте кьилер. Бязи ксариз тарихда хьайи крарикай хуш кьвезвач. Абурухъ тарих чпиз кIандайвал туьхкIуьрдай ният ава. М. М. За нин бахт чуьнуьхна.... залай вилик алатай ханариз килигайла зун регьимлу тирди, жуван ханлухдин векилар патал муькъвер, рекьер туькIуьриз алахъайди я лагь. Халкь гъавурда тур. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Абуру тади гьалда аялдиз герек документар, справкаяр чпи туькIуьрна, аялдиз пособие тайинарна. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. 1762 - йисуз Мегьамедан хва Мегьамед Куьревиди "Вафия Шарх Шафия» тIвар алай арабрин грамматикадин ктаб туьхкIуьрнай. "Самур" газ., 2004, 28. VII. Синонимар: расун, теснифун, тешкилун, яратмишун. 2) вуч нелди-квелди са вуч ятIани тайин терефдихъ элкъуьрун. - Ингье, - гъил туькIуьрна, -им зи багъ я. Имни ваз ацукьдай кIвал, - лагьана багъдин къерехда авай къазма къалурна. 3.3. КУТВ-диз фена. Селим, кьве вилни кьве хилен тфенгдин луьлеяр хьиз Алиман сивел туькIуьрна, яб гуз гьазур хьана. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. * кIвач-кьил авун [туькIуьрун]. ТУЬЛЕК туьрк: * туьлек авун гл., ни-куь вуж-вуч 1) чIар вегьин. Сефербегаз абуру «туьлек авур кац», ада вичин чуруяр, спелар мукIратIдалди кьуниз, кьилни твана какадин хъире хьиз авуниз ва вичин яцIу ягълуди кьунавай кIурт гадаруниз килигна лугьузавайди тир А. Ф. Газет. 2) куьч., кьезилдиз алукIун. КIвалахди зун мад Дербентдиз чIугуна. Къацу либас алукIнавай шегьер гзаф гуьзел хьанвай. Туьлек авунвай инсанар гумрагь тир. Б. Гь. Кек галкIизва. Синоним: туьлекун. * туьлек хьун гл., вуж-вуч 1) чIар фена яхсул хьун. ПемпIиш михьиз туьлек хьанва. Гишин руфун чилиз яна, гъер кIвахьзавай мезни сивин къвалалай агъуз куьрсна, ада заландиз нефес чIугвазва. М. В. Гьарасатдин майдандал. ТУЬЛЕКУН гл., куь; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; туьлек авун, туьлек тавун, туьлек тахвун, туьлек хъийимир чIар вегьин. Гатфариз туьлекдай вахтунда цIегьрен чIарар махсус рекьералди эвязава. И кар кьве сеферда ийизва: туьлекун башламиш хьайила ва ам куьтягь жедайла. З. А. К. ТIебиат чирун. Синоним: туьлек авун. ТУЬМБУЬГЬ кил. ТУЬНБУЬГЬ. ТУЬМЕН фарс, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра Ирандин пулунин уьлчме. ЯхцIур агъзур туьмен адан къимет я. Е. Э. Камаллу паб. Адаз чна вад виш туьмен пулни багъишзава... З. Р. Гьажи Давуд. ТУЬМЕР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра сада масадаз ийизвай ам вичиз хушвилин, ккнивилин лишан(ар). КицIин туьмерри вичиз шадвал гузвайтIани, Тамума наз гудай: «Квахь ман, я тахсара. Зун капI гвайди я. КапI чIур жеда зин». М. В. Гьарасатдин майдандал. * туьмер авун гл., ни низ-квез сада масадаз ам вичиз хушвилин, кIанивилин гьиссерин лишан(ар) авун. Гьар экуьнахъ ада ви Къара кегьердиз туьмер ийиз къекъуьрдай. А. И. Къиргъин. - Чан зи Варагъ, -лугьудай Даманади месик, гъуьлуьз туьмер ийиз. А. А. Пад хьайи рагъ. Рамазана чуьнгуьр хкунихъай галудна, бубадив вугана. Уьздена адаз туьмер ийидай саягъда , кап алтадиз, са гъвечIи герен тамашна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Буба, стулдилай къарагъна, кьве гъилелди къванциз туьмер авуна ва садлагьана метIерал ацукьна... Н. М. Буба. Синоним: туьмерун. * туьмерда хьун гл., вуж-вуч хъсан, гелкъвей гьалда хьун. Шив герек туьмерда аваз, чергес пурар алаз, тумни кутIуннаваз, гьиргьирдин ван ацалдариз, кек ягъиз хьана кIанда. 3. Э. Арифдиз ишара. ТУЬМЕРУН гл., ни низ-квез; -да, -на; -из, -зава; -а|| туьмер ая, -ин, -рай, -мир; туьмер авун, туьмер тавун, туьмер тахвун, туьмер хъийимир сада масадаз ам вичиз хушвилин, кIанивилин лишан(ар) авун. -БалкIандин патав атай Кьиличаз ам са жуьрез акуна. Туьмердайла санал акъваз тийиз пурх ягъиз лап секинсуз тир. А. И. Къиргъин. Бахтлу хьуй вун, зи Яргун Дилбер! - дидеди рушаз туьмерна, манидалди лагьана... Гь. Къ. Магьини Дилбер. Бязи вахтара кицIиз женжелвал ийиз, адахъ галаз къугъунар ийиз кIан жедай. Я туштIа гъилериз мез гуз туьмериз чалишмиш жедай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Ада, дидеди хьиз туьмериз, кьуьзекан рикI къарсурзавай тIал туькьуьнзавай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: туьмер авун. ТУЬНБУЬГЬ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кутуг тавур кIвалах авурла, къведай, жедай наразивал. [Рукъужат] - Ингье ман, куьне руш маса гайиди вуч я, цIемуьжуьд йис тахьанмаз, такIанз-такIанз... Квез хабар авайни и кардикай гьихьтин туьнбуьгь аватIа? Гь. Гь. Адетдин къармахра. Гьа икI, муаллимдин, диде-бубадин туьнбуьгьар аял патал халис жазадиз элкъвена. ЛГ, 2004, ЗОЛИ. Синоним: туьгьмет. * туьнбуьгь авун гл., ни низ кутуг тавур кIвалах авурла, наразивал къалурун. Гьида и карда саймазвал, къайгъударсузвал авуртIа, адаз партийный ва государстводин рекьерай туьгьметар, туьнбуьгьар ийидайди чирна. Къ. М, Дагъларин деринрин булахар. - Кьей хва, творец история дуьз гафар лугьун патал туьретмиш хьанвайди я, - туьмбуьгь авуна Къембера. А. А. Лезгияр. Собранияр, совещанияр кьиле тухуз, хъсандиз кIвалахзавайбуруз чухсагъулар малумариз, темпелриз туьнбуьгьар ийизвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Салигьа, хайи чIал кваз такьуна, анжах фарс чIалал шиирар тесниф ийиз алахъзавай са бязи лезги шаирриз туьнбуьгьар ийизвай..."Самур" газ., 2002, 25.I. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
