| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ТАНК урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара тупунай ядай гужлу яракь авай, чархарал гьяркьуь зунжурар алай дяведин машин. Дяведа танкар, маса машинар, гимияр, самолетар къвердавай гзаф ишлемишзавай. А. А. Нажмудин Самурский.... Махачкъаладин патарив танкариз акси хандакIар ягъунин ва окопар эгъуьнунин крарани иштаракзавай. ЛГ, 2004, 15. VII. ТАНКАРИН прил. танкаралди яракьламишнавай. Са шкалой, 1985 - йисуз, армиядин жергейриз къуллугъ ийиз тухвана Криворогда, танкарин кьушунда, кьве йисуз къуллугъна. ЛГ, 2004, 26. VII. Фронтдин муькуь участокра чи кьушунар виликди фенвай, ина лагьайтIа, душман гьелелиг кIевиз акъвазнавай, танкаринни пияда кьушунрин гьужумри рази жедай нетижайрал гъаначир. ЛГ, 2004, 26. VII. ТАНКИСТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра танк гьалдайди. - Иоъ! АкI хьайила ам танкист хьайи Гьабибан гада я ман?! Маншаллагъ!. Маншаллагь!. Б. Гь. Заза эвера. ТАНКОВЫЙ: * танковый часть урус, сущ. танкаралди яракьламишнавай часть. Суьруь хьиз, поезддай авудна, чун, армияда къуллугъиз гъанвайбур, Туркменистандин Теджен тIвар алай са гъвечIи шегьердин патав гвай танковый часть галай патахъ гьална. А. Къ. Аскервал башламишай югъ. * танковый училище урус, сущ. танкистар гьазурун патал кIелдай чка. Зун, высший образование авай аскер хьуниз килигна, Ташкентдин патав гвай Чирчик шегьерда авай танковый училищедиз офицеррин курсариз фин лазим тир. А. Къ. Фу гадарунин буйругъ ТАПАН [тпапан] сущ.; -ди, -да;. ар, -ри. -ра 1) руфунар аватайла, алукIдай затI. 2) бязи алатрин чархарилай чархарал гьалднавай ва абур элкъуьрзавай затI. Синоним: къайиш. * тапанар алатун гл. хъел атуникди гьарай эвер авун. Синоним: къапарай акъатун. ТАПАН прил. 1) гьакъикъатдив кьан тийизвай.. Ибрун арадани фекьийрикай пис ягьанат ийизвай, абурун тапан вязер, абурун нефс, чинин азгъунвал, кьве ччин алайвал ва ихътин маса мурдар хесетар пислемшизавай шиир ава. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Совет девирдин къурулушди - и кар саки вирибуруз малум я - а къурулуш са чпиз кIандайвал «хуьз» хьайи тапан гьакимри зи бубадин уьмуьр яваш-яваш чIулаварна. З. Къ. "Чуьнгуьрдин сим хьиз рикIин дам атIайла..." Анжах чидач, гьакI алдахар ийизвай, Вибур вири тапан кинер жедайди. Г. Селимова. За хъийидач усалвал. Чна фикирзава хьи, тапан буьгьтенри республикадин интересриз, адан халкьарин мурадриз жаваб гузвач. ЛГ, 2004, 15. VII. 2) рикIин сидкьидай тушир. Къайитмаза, вичин саягъда кIуфук тапан хъвер кваз, Сабираз машинда акьахун теклиф авуна. З. Э. Рекьер сад туш. Уьмуьрдин рехъ текдиз финиф залан я. Тапан дустар гъарма сад са илан я. С. Яман юкъуз чир жеда. Синоним: къалп. Антоним: халисан. ТАПАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера дуьз тушир гьал. Абурай [мисалрай. - А. Г.] чал гьамишалугъбур тир темаяр - хъсанвал ва писвал, дуьзвал ва тапанвал, мердвал ва намердвал - дуьшуьш жеда. "Самур " журн., 2002, № 5. Синоним: къалпвал. Антонимар: дуьзвал, халисанвал. ТАПАНЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са гъиле кьадай тум галай гуьлле алай яракь.... тапанчидал гъил эцигна, дестедин вилик акъвазна, хабар кьуна: - Куьн гьинай я, жегьилар? С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Амни Джохар Дудаев дустар тир. Чечнядин вице-президент Зелимхан Яндарбиева адаз [шаир Адаллодиз. - А. Г.] пишкеш яз тIвар алай тапанчи гана. ЛГ, 2004, 15. VII. ТАПАРАР таб существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ТАБ. ТАПАРАРУН гл., ни, низ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; тапарар авун, тапарар тавун, тапарар тахвун, тапарар хъийимир дуьзвал авачир гафар, ихтилатар авун. [Зарлишан]. Бахтикъара тахьай бала, вуна закай тапарарзава гьа. Н. И. Гьакимрин папар. Тапарармир, тапархъан, вуна заз мус лагьанай? А. М. Тахсиркар вуж я. ТАПАРХЪАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тапарар ийидай хесет квайди. Алдатмишда тапархъанди темягькар: Са тамашун кьве шигьидихъ яз хьана. А. Ал. Рубаи. Дуьз гаф рахун гунагь ятIа, зи гунагьрин кIвал кьакьан я. Тапархъандин вилин къене зун цуьцуьх я, зун акьван я. М. М. Им вуч регъв я? Гьа са вахтунда къаравилийра жемят ахмакь, темпел, мискьи, лагълагъчи, тапархъан ксарални хъуьрезва... Гь. Гашаров. Сифте гаф.. Тапархъандин, квез чир хьухь, эхир жедайди пехир. С. А. Рекьерин дафтардай. Синонимар: тапрукь, яланчи, тапаррин кIватI [чувал], тупчи, яланчи. ТАпАРХЪАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера тапарар ийидай хесет пеше тир гьал. Икьван гуьрчег дуьньяда душманвални уюнбазвал, угъривални гьарамзадавал, лутувални тапархъанвал ава лагъана гьич фикирдизни гъиз жедайвал авачир. А. Къ. Мал цаваравай савдагар ва я рикIелни алачир командировка. ТАПАРХЪАНВИЛЕЛДИ нар. тапарар ийидайдаз хас амалралди. И кар тапархъанвилелди Ивана кьилизни акъудна... ЛГ, 2004, 16. IХ. ТАПА: * тапа-тап сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) тап-тап сесерин ван. Вагьабан къапудилай винелди фидайлани, агъадалди вичин кIвализ хуькведайлани, кьасухдай кIвачер чилел кIевиз гьалчна тапа-тапдин ванер акъудда. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) тап-тап сесерин ван ванер кьилеллаз. Жандармаяр атана БалкIанраллаз тапа-тап. Х. Т. Дагъустандин баркаллу рухваяр. ТАПАНА нар. маса гафариз-чIалариз яб тагана, фикир масанихъ желб тавуна. Гагь-гагь яб це тапана Жуван руьгьдин сесиниз. А. Къ. «Са сеферда». ТАПАС сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къушран, гьайванди кIвачин зангунилай кикерал кьван чка. СикIрени вилик квай тапасдив къачуна кьуьлиз-кьуьлиз, ам кьулу-кьулухъ хьана. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Мез гуз, тапас вине кьаз, Чуьхуьз жеда чин ада. Ш-Э. М. Кац, Виряй экъечIнавай гамишдин тапасар хьтин гъутаралди иви экъичнавай вилер тIушунна. 3. Гь. Балугъдикай ахвар. ТАПОЧКА (ТАПУЧКА рах.) урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIвалин къене алукIдай кIвачин къаб. -Куь сусваз гаф авач. Гьамиша гъилера ацIай пакетар аваз хкведа. Ада квез шегьердай вуч хкизва?.... - са еке пакетда аялдин пек-лек жеда, муькуьда - вичин дегишлух, перем, тапучка... Пуд лагьайдани - ичIи баллонар, аялдин горшок. Т. А. Девирдин шикилар. ТАПРАК туьрк, сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра гъвечIи чувал. Хкажна тапрак гьар сада вичин, Бегьем пар хьана, ацIана машин. А. Мут. ЦIийи багъ. Дишегьлийри неинки гамар, гьакI рухвар, гьебеяр. тапракар, гуьлуьтар, элжекар ( бегьлеяр) ва маса шейэрни хразвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. ТАпРУКЬ сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра тапарар ийидайди. Синонимар: тапархъан, яланчи, тапаррин кIватI [чувал], тупчи. ТАПТАГЪ* таптагъ хьун гл., вуж-вуч 1) кIур гуникди кIеви хьун. Ам вацIун хайдай агъуз, яру ригедин юкьвай инсандин кIвачи гатана таптагъ хьанвай шуькIуь жигъирдайгъуз эвичIна. А. Къ. Нехирбанни лекь. 2) лигим хьун. Вири крарай акъатна революциядин рекье таптагъ хьанвай Къазимегьамед хьтин кас гьикI икьван фад душмандин туруна гьатнайта, Агьмедан кьил акъатзавачир. А. И. Самур. ТАПУС сущ,; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвалин майишатдин затIар твадай къен авай затI. - Чан бала, - лагьана дидеди, нефес-нефесдихъ текъвез, датIана угь-угь авунивди. -АвтIа тапусда са вад юкI хун ава. З. Э. Зулун пеш. Бубадивай къачур чирвилерин тум за тапусда туна хуьн дуьз къведач. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ТАПХУР сущ,; -ди, -да; -ар, -ри, -ра балкIандин пурар кутIундай чIул. Къисмет хьанач тапхурни лит, Кьула гимиш чIул хьана. А. Ал. Крчар алай лам. Синоним: смытлар. ТАПШУРМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; тапшурмиш авун, тапшурмиш тавун, тапшурмиш тахвун, тапшурмиш хъийимир са вуч ятIани кьилиз акъудун теклифун. Къаравулдиз вичел тапшурмишнавай шей хуьдай мумкинвилелай угъридиз ам чуьнуьхдай мумкинвал гзаф ава. А. А. Лезгияр. Вуна фена исятда Агьмедазни Мегьамедаз иниз эвера. Зун атанвайди хабар це! - тапшурмишна Къазимегьамеда. А. И. Самур. Фетали ханди вичин наибар тир Къубар бегдални, Ягьия бегдал Шамахидиз къвезвай урус савдагарар яшамиш хьун патал са карвансара эцигун тапшурмишнай. ЛГ, 2003, 14. VIII. ТАПШУРУГЪ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьилиз акъудун мажбури тир кIвалах. # ~ гун, ~ кьилиз акъудун.... вин, Мусани къачуна, Тарикъулидинни Мурсалован патав Къазимегьамедан тапшуругъ кьиле тухуз фена. А. И. Самур. Ахпа ада и барадай райондин чилерин отделди ганвай тапшуругъ мад сеферда кIелна. З. Э. Муькъвел гелер. Амма вун кар алакьдай кас яни, тушни чаз чир хьана кIанда, вуна чи са тапшуругъ кьиле тухун лазим я. Къ. Къ. КIири Буба. ТАР 1 [ттар] фарс, сущ.; -ци, -це; -ар, -ари, -ара 1) чилик дувулар кваз, тандал гьар патарихъ фенвай хилер алай яргъал йисарин уьмуьр авай набатат. # ~ акIурун, ~ атIун, ~аз акьахун, ~ай эвичIун, ~цин хилер, ~цивай яргъа хьун, ~цив мукьва хьун. Виридалайни къакьан тар Америкада ава. Адаз секвоя лугьузва, Секвоядин тандай индейцийри кIуьд метрдин яргъивал авай туннель эгъуьнна. ЛГ, 2004, 17.1 V. Тарцизни, амай набататриз хьиз, дувул, тан, пешер, цуьквер ва къене тум авай емишар ( майваяр) жеда. З. К. ТIебиат чирун. Чи майишатдин "Гуьней " твар алай участокда 100 гектардин майданра ичерин, чуьхверрин, къенсийрин, хутарин тарар авай хъсан багъ кутунвай, чна виниз тир бегьерар кIватI хъийизвай база тешкилнавай. ЛГ, 2004, 26. VII. 2) куьгь. рак агалун патал аник кутадай яргъи кIарас. ☼ 1960 - йисарин сифте кьилералди тар существительнидин актив падеждин норма яз кьве вариантни - тарци ва тара - къалурзавай ( кил.: М. Г. ЛЧЮС, 1955). 1964 - йисалай анжах тарци яз гьисабзава ( кил.: М. Г. Г, Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС, 1964-2001 ). Чунни и дегишвилин терефдар я. * айванд(ин) тар, гамун тар, гийин (гигин) тар, ичин тар, кьепIин тар, кьулан тар, мегъуьн тар, симин тар. * тар ягъун 1 гл., ни хак кутуна агалун. За ракIарин тар янава, - лагьана бадеди. * тараз якIв яда тамуз ван хьуй лугьуз (лагьана) мисал 'садаз лугьуда виридаз ван хьуй лагьана' манадин мисал. [Къайитмаз]. Хандиз хийир гузвай и хуьрунбурун гьуьрметдай за ваз инсаф ийизва. За тараз якIв ягъизва, тамуз ван хьурай лугьуз. Рекьяй акъатайда вичин чандилай гъил къачурай. Х. Т., Къ. М. Ашукь Саид. Тараз яда якIв тамуз ван хьуй лагьана. И. Гь. Рубаияр. Л Им чехи бубади эвелни-эвел Севзиханан тараз язавай якIв тир. Севзихан вич кьил куьрсна ацукьнавай, акварвал, якIв хъсандиз галукьнавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. * таран къиб сущ. тарцин хилерал, пешерин кIаник кIев жедай гъвечIи къиб. Таран хъипрехъ галаз инсанри гзаф вахтара пис рафтарвал ийида. Им абурукай бегьем чирвилер авачирвиляй арадиз къвезва. "Самур" газ., 2005, 26.I. ☼ Таран къиб ибарадин чкадал тарцин къиб ишлемишун литературный чIалан къайда чIурун яз кьабулун лазим я.... Таран хъипер хурушум чIавуз ва я йифиз экъечIдай гьайванар я. Юкъуз абур текIвенра ва я маса кIеви чкайра чуьнуьх жеда, йифиз тIуьн жагъуриз экъечIда. Абуру йифиз жедай, гьавиляй къушарин хурук акат тийидай хуьруьн майишатдин зарарлу гьашаратар неда. Таран хъиперин менфятлувал гьа идакай ибарат я. Душманрикай хуьн патал таран хъипери махсус ни галай агъу ( бутофеин) чара ийида. Таран къиб кьур гьайванди ам тадиз гадар хъийида. Инсан патал а агъу зарарлу туш. Таран хъиперин и менфятлу кьетIенвилер чидай гзаф инсанри абур чпин багълара хуьда. Таран къиб инсандив фад вердиш жеда, ада гьатта инсандивай тIуьнни къачуда. Таран хъипрен вилерин иервал вуча! Абур къизилдин тав ганвай къацу, чIулав махпурдин ранг алайбур я. Акунрай мешребсуз и гьайванди инсанриз гьикьван хийир гузва! Гьавиляй таран хъипрехъ галаз пис рафтарвал мийир! "Самур" газ., 2005, 26.I. ТАР 2 [тhар] фарс, сущ.; -ди, -це; -ар, -ари, -ара макьамар ядай симер алай музыкадин алат. * тар ягъун 2 гл., ни тардай музыкадин сесер акъудун. Тар ядай кас мехъер авай дарвазриз Аватдачни и дагълара абурдай? А. С. Ваъ, завай вун... ТАРАГУЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра эркек чIиж. ТАРАГЪАЖ фарс, сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра кьиникь жазаламишнавайди рекьидайла куьрсардай стун. Лишанар кутуна, гъиле-гъил аваз мехъерни авуна. Амма зун гъуьлуьз, тарагъаждиз тухузвайди хьиз, фена. А. М. Киф атIайди. * тарагъаждиз акъудун гл., ни вуж куьрсарна кьин. «Александр тарагъаждиз акъудда», - Куш кушзава Симбирскидин мещанри. А. С. Вилик жерге. Лашун хурук кутуна гатазвайбурун, тарагъажриз акъудзавайбурун агьузардин ванцяй Дербент ацIана. А. И. Самур. ТАРАЗУМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хамуниз тварар акъатдай квалдин азар. ТАРАКАН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвалин пипIера ламувилелай жедай, экуьнихъай кичIе пепе. Хулиганар тараканриз ухшар я, МичIи пипIе абур залум затIар я. Абур катда - на садра экв куькIуьра: Хулиганар тараканриз ухшар я. И. Гь. Хулиганар тараканриз ухшар я. Синоним: тарун. ТАРАТI кил. ТIАРАТI. ТАРАШ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гужуналди чарадан мал жуваз къакъудун патал ийидай гьерекат. Аллагьди яргъазрай, кар я, эрменийри тарашар башламишайтIа вучин, чи гьал гьикI хьуй? - фикирлу яз Гьажирамазана ихтилат башламишна. А. И. Самур. * тараш авун гл., ни вуж-вуч масадбурун шейэр гужуналди, къанунсузвилелди къакъудун. Дели къудуцI хьана юлдаш, Фугъараяр ийиз тараш. Е. Э. Наиб Гьасаназ. Чпин девлет тараш авур Къачагъдиз хьиз килигзава А. С. Дидедин кьисас. * тараш-талан рах., сущ. масадбуру гвай шейэр гужуналди, къанунсузвилелди къакъудун, вичиз кьун. Дуьнья тараш-талан жеда... П. Ф. Туьтуь-Бике. Синоним: таламишун, къачагъвал. * тараш-параш хьун рах., гл. сада-садавай къакъудун, чуьнуьхун. Вири тараш-параш хьана, ЗатI гвачирди угъраш хьана, КIукIни ваъ, са кIураш хьана. Чуьнуьхайди фараш хьана, Рахунни кваз сараш хьана. М. Ж. Куьтягь хьана жибинда пул... ТАРАШУН гл., ни вуч; -да. -на: -а, -ин, -рай, -ин, -мир; тараш авун, тараш тавун, тараш тахвун, тараш хъийимир 1) масадан шейэр гужуналди, къанунсузвилелди къакъудун, жуванди авун. Абуру кесиб халкьар мичIивиле туна тарашзавай... А. Ф. Бубадин веси. Халкьдин девлет тарашиз, вине кьадай чеб Буьндуьгуьррин туьтуьниз вегьизва къе еб. А. С. Зи бубади. Чи лезги халкьдикай рахайтIа, ам чуьнуьхун, тарашун квачиз. намус, инсанпересвал вине кьуна яшамиш жезвайди я. ЛГ, 1992, 31. X. Дугъриданни, яракьлу бандитрин къаст чкадин колхоздин мал тарашун, халкь рекьелай алудун тир. ЛГ, 2003, 25. ХII. Жуьреба-жуьре фондарай халкьдивай тарашнавай пуларихъ чпихъ акьван дерин чирвилер авачир бязи авторри абурукай ктабар кхьизва ва жуьреба-жуьре "ахтармишунар" кьиле тухузва. ЛГ, 2004, 26. VII. 2) маса гузвай шей гурлудаказ къачун. Синоним: таламишун. * хуьр тарашайда вичин хур гатада. ТАРАШЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра масадан шейэр гужуналди, къанунсузвилелди къакъуддайди, жуванди ийидайди. Амма контроль зайиф хьайи бязи чкайра зегьмет чIугун тийиз муьфтехурвал ийизвай тарашчиярни кими туш. И. В. Чирхчир. Шегьердин мусурман халкьари туьркверин тарашчияр гзаф зурба шадвилелди къаршиламшина. А. И. Самур. Гила кьачагъриз, къучийриз, угърийриз, тарашчийриз, лутуйриз ва ада гатай кавхайриз, судуйриз хвеши жеда. Гь. С. КIири Буба. Синонимар: таланчи, чапхунчи. ТАРАШЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера масадан шейэр гужуналди, къанунсузвилелди къакъуддай, жуванди ийидай гьал. Синонимар: таланчивал, чапхунчивал. * тарашчивал авун гл., ни масадан шейэр гужуналди, къанунсузвилелди къакъудунал, жуванди авунал машгъул хьун. Эхиримжи са шумуд йисуз ада са десте аскерарни гуьгъуьна аваз патарив гвай магьалра рекьер атIуз, хипер чуьнуьхиз тарашчивилер авурди гъич садан рикIелни аламачир. З. Р. Гьажи Давуд. Синоним: чапхунчивалавун. ТАРАШЧИВИЛЕЛДИ нар. тарашчивал хас яз. Синоним: чапхунчивилелди. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
