| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка ТАВАЗИВИЛЕЛДИ нар. тавазивал хас яз. Тула тавазивилелди кIвалин атIа кьиле ацукьнавай вичин иесидиз тамашиз акур Уьздена, къарагъна вич алай чка къалурна С. Ярагъви ашукь Уьзден.: ТАВАЗИДАКАЗ нар. тавази гьиссер кваз. ТАВАЗЛУ прил. чан-рикI ийидай. Вичиз ада икьван тавазлу килигунар вуч патал ийизвайди ятIа, кьил акъат тийиз, ЯбатIая вичин рикIяй гишинвили тади гудалдини кьил. къакъуднавай. А. Исм. Эхиримжи къув. ТАВАКУЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра шаклу гьал. Гъил зав гице, гуьзел алма, Тавакул я чун чаз ахкун. Ф. * тавакул авун гл., ни нетижасуз ва хаталу кар авун. Заз жува тавакул ийизвайди чизвай. ЯтIани за мурад тIалабун патал гьа и рехъ хкягъна. А. Къ. Нехирбанни лекь. ТАВАКУЛЛАГЬ кил. ТЕВЕКУЛЛАГЬ. ТАВАКЪУ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра сада тIалабдай (тIалабай) кар. Мадни чи бубайрин гафар я: эгер ваз таниш тушир касди салам гайита, чир хьухь, гуьгъуьнал са тавакъу жеда. Зунни тавакъу гваз атанва. А. А. Умуд. Алмасовак тавакъудиз ва я арзадиз куьчедал яб гудай хесет квачир. А. А. Умуд.... Малла Мегъамеда пачагъдиз тавакъудин чар кхьизва. И тавакъу кьилиз акъудун яз, Николая Нажмудин силисдикай хкудна, офицерар гьазурдай школадиз рекье тунин буйругъ гана. ЛГ, 2004, 22.I. Синоним: тIалабун. * тавакъу авун гл., ни низ, нивай кьилиз акъудна кIанзавай кардин патахъай минетдалди лугьун.... ада метIер чилиз яна, гачал буьркьуьни бишини авун Незер халифдивай тавакъу авуна. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. За вавай муькъуьхъ цлар чIугун са шумуд сеферда тавакъу авунай, а чIавуз зи рикIе элдин хатур авай. А. А. Умуд. - За ви кьуьзуьвилиз гьуьрметзава. Тавакъу ийизва, мад ахьтин пад алачир ихтилатар тийин. А. И. Самур. Синоним: минетун, тIалабун. * тавакъу авуналди вак тамай экъечIдач мисал 'вири крар минет авуналди туькIуьдайди туш, бязи вахтара къуватни ишлемишна кIанзавайди я' манадин мисал. ТАВАКЪУЙДА арал. 'зи патай ваз (квез) минет я' манадин гаф. - Тавакъуйда, захъ ваз лугьудай кьве гаф ава, лагьана ада секинсузвилелди. А. А. Умуд. Тавакъуйда, зун Ленинан партиядин жергейриз кьабула. З. Э. Муькъвел гелер. Синоним: минет хьуй. ТАВАР 1 тав существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. ТАВ. ТАВАР 2 туьрк, прил. гуьрчег, гуьзел еке къуш хьтин. Гьикьван хьуй зи чарадал вил. - Тавар суна жуваз кIан я Е. Э. Эцягъич за ви гуьгьуьлда, Ажеб тавар Я бахтавар. Е. Э. Я бахтавар. ТАВАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гуьзел еке жендек авайди, гуьрчегди. Аман, минет, зи рикI мир дар. Чан зи рикIиз кIани тавар. Е. Э. Вун авачир женнетни кIандач. Зи сефил рикI жечни бес дар, Вун такурла, гуьзел тавар? Е. Э. Ялгъуз. 2) т-б: яшарив агакьнавай вагьши. КичIе жемир: темен гудач, гайитIа, Вун тават я, зун тавар я, - гьич пис туш. А. Ал. Вучиз, яр, вун... З) (чIехи гьарфуналди - Т) дишегьлидин хас тIвар: Тавар -а, -а. ТАВАТ араб, ишир, сущ; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гуьзел акунар авай дишегьли. Ажеб тават я вун, азиз... Е. Э. Ханум. Агалтна ацукьна хъуьтуьл стулрихъ Юкьвар шуькIуь... шумуд тават галаз... А. Ф. Саккони Ванцетти. Париж: рикIел акьалтнава таватдин... МБ. Зун ва Наполеон. 2) (чехи гьарфунилай - Т) дишегьлидин хас тIвар: Тават. -а, - а: Ахпа мад са сумах!. Эгь, ам зи Тавата храйди я, гьеле аялди. Гь. М. Хаяр. Тават кIвачел залан хьана. А. Гьажимурадов. Сабурди хвейи кIвал. * гуржи тават. ТАВАТУН [таваттун] гл., вуж-вуч ават тавун. ТАВЛАМИШУН гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; тавламиш. авун, тавламиш тавун, тавламиш тахвун, тавламиш хъийимир 1) алдатмишна тухун. 2) кIевера тун. Синонимар: алдахарун, кIевера тун. ТАВРАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чувудрин диндин кьилин ктаб. Чи нагьайри гьахъ арадал хкида. Кьинни кьада. тавратдални, Къуръандал. А. Ал. Инсанвал. ТАВРИЗ кил ТЕВРИЗ ТАВУДУн гл., ни вуж-вуч авуд тавун. ТАВуН [тавун] авун глаголдин инкарвилин форма. Кил. АВУН. ТАВУНА 1 [тпавуна] нар. вини дережада хуш тир гьалда. Синоним: кефина. * тавуна хьун гл., вуж-вуч ишлемишдай хъсан гьалда хьун. Хциз бармак къачуна сур рангадин, ( Са виш йисан яргъа хьуй сур гададин1), Афардикни теймесхан, сур; хъчадин тавар ава тавуна, къе лагьайтIа. И. Гь. Къе лагьайтIа (тежнис). ТАВУНА 2 (ттавуна] тавун куьмекчи глаголдин деепричастидин форма. Кил. АВУН. ТАВХАНА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра мугьманар илифардай кIвал. - Мугьманриз тавхана туькIуьрна, - лагьана хьрак атай са дишегьлиди. 3. Э. Муькъвел гелер. Тавханаяр туькIуьрна ваз пачагъри. А. С. Дагъви дишегьли, ТАГАЙ, ТАГАЙЛА тагун глаголдин формаяр. Кил. ТАГУН. ТАГВ сущ.; -квади, -квада; -квар, -квари, -квара кIуква хъипи цуьквер жедай векъивал квай чилин аскIан хъач. Твагни къалгъан язва хуьрек, Маса куьнив кар авайд туш. С. С. Чи хуьряйни, квезни ван хьана жеди, бегьемар дакIуна кьейиди я, гишила, къенер таквари кана. М. Б. За бананар недач ТАГУЗ тагун глаголдин мурадвилин форма. Кил. ТАГУН. ТАГуН гл., ни-куь вуч; -ана; -уз, -узва; гумир, гун тийин, -урай ||гун тавурай, гумир гун (вири манайра) тавун. Машиндаваз шегьре рекьяй физвай колхоздин седри Османов Акимаз вичи гьеле таганвай чилел сада керпичар атIузвайди акуна. С. М. ЦицIигъ-наме. Са бязи муаллимри аялри дидед чIалаз артух фикир гун патал жуьреба-жуьре теклифар гана: дидед чIал течир, а чIалан тарсара иштарак тавур хуьруьн школайрин аялриз школа акьалтIарайвилин аттестат тагун, вузрин гуманитарный факультетра хайи чIаларай тестар тухун кардик кутан ва ихьтин масабур. X. Шайдабегова. Дидед чIал чируниз артух фикир. ТАГУР, ТАГУРАЙ тагун глаголдин формаяр. Кил. ТАГУН. ТАГЪ 1 [тhагъ] фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара михьиз къванцикай эцигнавай муькъуьз кIаникай килигайла, аквадай гьал: юкь цавуз хкаж хьанвай винел пад. РагъэкъечIдай патай цавун тагъда цаварин гуьзел яргъи руш пайда хьана. А. И. Самур. МискIин Аллагьдиз кIвал я, жемятдиз - ибадатхана. Ам. Дербентдин лацу къванцикай эцигнава. ДакIаррин кьилера нехишар аваз. Иллаки ракьун тагъ, ракъинал цIарцIар гуз, гуьрчег аквазва. М. Б. ЦIийи мискIин. Ракъинин чим, цавун ачух тагъ вили Аквазва чаз гьар са милли аваздай. А. Камилов. Межлис. ТАГЪ 2 [ттагь] фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара жими хуьрекдиз ядай чIемедал чранавай са вуч ятIани. * тагъ авун гл., ни хуьрекдиз вегьедай чIемедал чранавай са вуч ятIани гьазурун. Къаюман жавабар чIахарин ашдик тагъ авур чIем хьиз кужумиз хьана. З. Э. КУТВ-диз фена. * тагъ гун [илисун] гл., ни низ алдатмишуналди зиян гун. |Керекуьре Пуркурович] Акъвазра! - Айиб авач, за квел ахьтин тагъ илисда хьи! Ф. Б. Филиал. ТАГЪАР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) хамуникай, хъицикьдикай раснавай гъвечIи мешок. - Кеф чаз, - лагьана ада, - куьне учетар тухузва, кесибри чпихъ амай амачир белгенарни са тагъарда авай мухахъ, цуькIуьхъ маса гузва. З. Э. Муькъвел гелер. Табагъ хъицIикьдин цвада тагъарар. Х. Х. Масан баде. Синоним: турба. 2) пахлаяр дигмиш жедай хъуьруьшар. Бегьем са чанта ацIай пахлаяр хьана, чебни тагъарик кумаз кьуранавай, дигмиш хьанвай ири тварар. ЛГ, 2004, 17. II. ТАГЪМА суй.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чараданбурукай хкатна чир хьур патал гьайвандин хам кана эцигдай лишан. АлкIайтIа вал чаравилер тагъма яз, Вуч амукьда зи манидихъ абурдин? М. Ж. Синоним: ярж. * тагъма эцигун [илисун] гл., ни 1) хам кана лишанламишун.. 2) кьисас яз писвал авун. Виликан батIрак Рамазанди уьтквем ванцелди вири чаз ахъайна, вичин виликан хозаиндал властдин тагъма илисиз гуз тада лагьана, ам Кьасумхуьрел рекье гьатна. Къ. М. Экуь инсан. Синонимар: тагьмаламишун, ярж авун. ТАГЪМАЛАМИШУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава: -а, -ин, -рай, -мир; тагьмаламиш авун, тагъмаламиш тавун, тагъмаламиш тахвун, тагъмаламиш хъийимир хам кана лишан авун. Синонимар: тагъма эцигун, ярж авун. ТАГъУН 1 [ттагьун] гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; тагъ авун, тагъ тавун, тагъ тахвун, тагъ хъийимир 1) муькъуьз кIаникай килигайла, аквадай гьал: юкь цавуз хкаж хьанвай винел патан гьалдиз гъун. Киснава рагар. Дарих я рагар Къайи гьекьеди биришар тагъиз Гуя хана тур, гъилема къакъар, Душманни катна амукьна сагъдиз. А. Ал. Киснава рагар... Синоним: тагъ чIугун. ТАГЪУН 2 [тагьу"] гл., ни;. да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; тагъ авун, тагъ тавун, тагъ тахвун, тагъ хъийимир жими хуьрекдиз вегьедай куьткуьннавай чичIек чIемедал чурун. Алахьай рагъ аваз, алцифнавай гьавадиз хъчир хьанвай атир гьатта тагъзавай чичIекрин ниэдайни кваз чир жезвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. ТАГЪУН 3 [тагьун] гл., ни-куь вуч; -ана; тегъиз, -тегъизва; гъимир, гъин тийин, гъин тавурай, гумир гъун (вири манайра) тавун. [Мегьамедбег]. - Чи тIалабунарин копия... неченикдив туна, гьикI хьайитIани и чи магьалдизни 5060 кас къазахар тагъуникай чара авач. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Зун къизилгуьл тар я, вахар, Магьи-Дилбер чан, Цуьк ахъайна, бегьер тагъай, Магьи-Дилбер чан... Гь. Къ. Магьини Дилбер. - Хъчар тагъана, чи чара вуч хьурай? Хуьре ийидай кIвалах амач. Хизан хвена кIанзава. С. Хъчара авай папар ТАГЬКИМ фарс, сущ.; -ди, -да: -ар, -ри. -ра мажбури теклиф. За гила вунни муьруьд хьанва лагъанач хьи! Зи тагьким масад я. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * тагьким авун гл., ни низ кIевелай са кIвалах кьилиз акъудун мажбури авун. ГьакI нубатсуз Юсуф ханди адаз тагьким ийидачир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * тагьким гун гл. эмир гун, истемишун. ТАГЬКИМВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера тагьким тир гьал. ТАГЬКИМВАЛУН гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; тагькимвал авун, тагъкимвал тавун, тагькимвал тахвун, тагькимвал хъийимир мажбури тир кар кьилиз акъудун теклифун. - Ваъ, ваъ, ЦIару, - парторгдикай даях кьуна, тагькимвалзава председателди, вирида абур, гьакI миянардай затIар ишлемишзава, чунни килигна кIанда. Б. Гь Заз эвера. Синоним: тагьким(ар)ун. ТАГЬКИМАРУН || ТАГЬКИМУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; а, -ин, -рай, -мир; тагьким авун '|| тагькимар авун, тагьким авун ||. тагькимар авун, тагьким тавун || тагькимар тавун, тагьким тахвун || тагькимар тахвун, тагьким хъийимир || тагькимар хъийимир мажбури тир кар кьилиз акъудун теклифун. Ада зияратдиз ЛаматI ракъурна. КIевелай ада ЛаматIаз Шириналай вил алуд тавун тагькимна. А. И. Къиргьин. КIамун а патаз физ ада маргъухъанар тагькимарзавай: «Тамаш, гадаяр, рушарин вилер квел алайди я гьа! Ажузвал къалуриз тахьурай. Абуруз анжах уьткембур хуш жеда...» Б. Гь. Заз эвера. Жув яваш-яваш хъша, руш акъваз тавуна хьфена. Къафланова адаз кIевелай тагькимнай... М. В. Гьарасатдин майдандал. Гадади ам булахдал гъана, «хъухъ жуваз кIани кьван», - лагьана, тагькимна. Н. М. Буба. Камалэгьлийри гьамиша чун тарих рикIелай ракъур тавунин патахъай тагькимарзава. ЛГ, 2003, 14. VIII. ТАГЬСИБ араб, сущ; ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) жуван фикир кьилиз акъудун патал. масадахъ галаз акси гьерекатар, амалар. Вавд авурубур тагьсибар я, Элкъуьриз гьар пад, Яру яц. Е. Э. Яру, яц. Синонимар: гьуьжет, женг. 2) викIегьвал. Гьалтна юлдашрилай кIвенкIве, Тагьсиб туна вичин рикIе, Данаяр хьиз цуьлер еке, - Заз гьадан зегьмет акуна. С. С. Заз Инжиханан зегьмет акуна. Инсандин тагьсиб эвелни-эвел ада вичин намус, ягь михьиз хуьникай ибарат я. А. Къ. Инсандин ажузвал. Синонимар: лайихлувал, итимвал. * тагьсиб авун {чIугун] гл., ни нив гьуьжет чIугун. Шумуд йисуз хьана гъариб, Атанани вал са айиб. Душманарив ийиз тагьсиб, Гьам шужаатдин эсер я. Е. Э. Дуст Абумислимаз. Тагьсиб чIугур игит диде Ватандин Садни Эмиров я, лётчик Валентин. Х. Т. Гьавадин пагьливан. ТАГЬСИБВАЛ сущ; -или, -иле; -илер, -илери, -илера туьгьметардай, гьуьжетардай гьал. Дигай кIвале жед кьиямат. тагьсибвал, Ягъун. гатун ана авай кар жеди. Е. Э. Кьве паб. ТАГЬСИЛ араб, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чирвал. Алкьвадар Гьасана педагогикадин илимдикай авур фикирар. Къачунвай хупI, хъсан тагьсил, дерин чирвал, - эгьлиурфан. Алкьвадар Гьасан эфенди. Синоним: образование. ТАДА 1 , ТАДАЙ тун [тку"] глаголдин вахтарин формаяр. Кил ТУН ТАДА 2 кIус вич талукь тир глаголдалди лагьанвай кар, кIвалах, гьерекат 'кьилиз акъудна куьтягьда' манадин гаф. - гьа Гуьлмегьамедаз хьайитIани ша лагьана тада ман, са кьуьзуь итим я ам. А. Ф. Газет. - Я гадаяр! Чи патарани са вил алукьдай кас ава. Адан гьайбат садахъни жеч. Вилиз акур вуч хьайитIани кьве падна тада. С. Ярагъви ашукь Уьзден. ТАДАРАК араб, сущ,; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са квез ятIани гепек затIар, абурун паяр.... гимияр ремонтдай база герек тадаракралди таъминардай къурулушар терг жезвай... Ж, 2003, 27. XI. Советрин халкьдиз Эстонияда акъудзавай виниз еридин электротехникадин ва радиотехникадин промышленностдин тадаракар, са бязи недай-хъвадай затIар хъсандиз чидай. ЛГ, 2004, 15. VII. Съездди акIа месэла эцигнава хьи, социалист уьлквейри саналди кIвалахунин нетижада, гьар са уьлкве чарасуз яз санайиламишунни герек туш. Герек тир кьван машинар заводрин, фабрикрин тадаракар ада вичин дуст уьлквейривай къачуда. А. А. Лезгияр. Дуьз я, эхиримжи йисара кIелзавайбур машгъуларун, абурун фикир, кьатIун желбун патал тарсара гзаф кьадар техникадин тадаракар ( радио, кино, телевидение, компьютер ва маса тадаракар) ишлемишзава... ЛГ, 2004, 30.III. * тадарак авун гл., ни вуч арадиз гъун. Къегьненан затIар чпихъ мумкинвилер авай ксари тадарак ийизвайди я. "Самур" газ.. 2002. 19. Ш. ТАДАРАКЛАМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, - зава; -а, -ин, -рай, -мир; тадаракчамиш авун, тадаракламиш тавун, тадаракламиш тахвун, тадаракламиш хъийимир лазим тир тадаракралди таъминарун. Абуру кьведани колхоздин контора тадаракламишдай меслятар авуна. З. Э. Муькъвел гелер. "Кристина" им цел алай, вахтуни истемишзавайвал туькIуьрнавай гзаф тавханайрикай ибарат, бедбахтвилик акатайла, къутармишдай вири лазим затIаралди тадаракламишнавай сих комплекс тир. X. Шайдабегова. "Кафтардиз: " элкъвей "гьуьруьпери'". Стхайрин куьмекдалди кIвалин вилик квай гьаятда устIархана патал кIвал эцигна ва анаг са бубат тадаракламишна, кIвалахдив эгечIна. ЛГ, 2004, 15. VII. ТАДАЧ тун глаголдин къведай вахтунин инкарвилин форма. Кил. ТУН. ТАДИ 1 фарс, прил. фад кьилиз акъудун лазим тир. Исятда багъда ийидай ахьтин тади кар-кеспи авач. З. Э. КУТВ-диз фена. * тади авун гл., ни са кIвалах кьилиз акъудиз фад-фад гьерекатар авун. Рустама чар вугайла, Играмудина ам къачуна, анжах ахьайиз тади авунач. Я. Я. Са фурун вакIар. * тади бенд(ер) сущ. шииратда сесерин ва рифмайрин кьетIенвилер аваз ва тади кваз кIелун патал кхьенвай бендер (мез ачухарун патал). Абдуселим Исмаилова тади бендер гзаф кхьенва. Р. * тади гун гл. 1) ни низ кIеве тун, туьгьметар авун. 2) низ азарлудаз авайдалай пис хьун, генани азаб гун. * тади гьалда нар. фад, фадамаз. Гьеле республикадин шегьерра, хуьрера ричал яд лугьуз адетдин яд бутылкайриз цазвай чинебан цехар кардик кума. Абур тади гьалда чирна, агалун лазим я. ЛГ, 2004, 21.II. * тади карди (тадивилик) цIай кьурай (акатрай)! мисал 'тадиз ийидай кар тахьурай' манадин мисал. [Муртуз]. Тайин гаф жагъанани? [Брегьим]. Тайин гафни жеда ман... Куьп туш хьи. тади авуникай вучзава? Мисалдин ван хьайиди тушни: тади карди цIай кьурай1 . Б. Гь. Большевикдин руш. - Ваз хуьруьн советдин председатель лагьай тIвар тIимил яни? Тадивилик цIай акатуй. Ваз чидачни, я юлдаш председатель, тади квай папа тум квачир гада хада. З. Э. КУТВ-диз фена. * тади куьмек сущ. кефсуздаз кIвале куьмек гудай духтурар авай махсус машин. «Тади куьмек» агакьна, Хийир амач мад. Пакамахъди сурарал Тухвана кьуд-вад. А. С. Гадаяр, иблис ва спирт. Гуя фена ам «Тади куьмекдиз» эвериз. А. Ал. Хъен галачир рикI. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 |
| |||||||
|
