| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка СУСТ фарс; * суст хьун гл., вуж-вуч ахварик квай хьтин гьалдиз атун, кьезил ахварал фин. Аку, метIел жеда суст, Хьаначни захъ ажеб дуст. Пси-пси ксана, Псид кIвачер ксана. Х. Х. Тапан дуст. Са геренда хьайитIани суст тахьанайтI а, югъди адан гуьгьуьлар цуру жедай. А. А. Пад хьайи рагъ. ЧукIурна лапагар дагъдин чIафариз, Са чубан суст хьана, фенвай ахвариз. С. К. Луварар тахьурай хипериз. Синоним: муьргуьдиз фин. СУСТАРУН || (СУСТУН куьгъ.) гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; сустар авун, сустар тавун, сустар тахвун, сустар хъийимир суст хьайи гьалдиз гъун. Яхул далдамар хуртиз тахьай, Авар зуьрнеяр сустиз тахьай, Сазанал тIуб аламай, Сунадал рикI аламай, Лишанлу хуьре амай Азиз хва вай зи. Ф. Хва кьейила - дидеди. Къвазвай марфадин гьа са жуьре ванци абур сустарзавай. А. И. Къиргъин. Кьуд пад зегьемвили сустарнавайла и ванци инсан бегьем икрагьарзавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. ВацIалай къарагъай къайи шагьвардин зегьемди сустарнавай тIебиатдал звал гъана. У. Къемберов. Сел. СУСТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера суст тир гьал. Эхь, яргъал йисара суствиле, зайифвиле аваз хьайи халкь гила гьакъикъатдани уях жезва. ЛГ, 2004, 15. УП, СУТКА урус, сущ.: -ди, -да; -яр, -йри, -йра югъни йиф санал. СУФАТ кил. СИФЕТ. СУФИ араб, сущ.; -ди. -да; -яр, -йри. -йра мусурман диндин са хилен терефдар. СУФРА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) фу кутадай, фу эцигдай парча. Фар суфрадик кутуна, гамар кIвалик экIяна. Ф. КIватIаш. Ачух жезва суфрани Дагъвидин суфра, Адет тирвал, сифте фу Гъизва са хара. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Итимрин вилик михьи суфра экIяна. КIвалин иесиди чаяр цана. А. Муграгъви. Ажалдин хура. 2) мехъер авай кIвализ тухудай фу ва тайин пишкеш. Испет халади вичин мукьва-кьили Марьяман рушан мехъерик суфра тухуда. С. М. ЦицIигъ-наме. СУФФИКС урус, граммат., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гафунин дувулдихъ акал хьуналди цIийи гаф(ар) арадиз гъидай чIалан уьлчме. Суффикс гафунин дувулдилай кьулухъ галай, ва вичин куьмекдалди маса мана авай гафар туькIуьрдай паюниз лугьуда. Месела, чекмечи, далдамчи гафарик -чи суффик ква ва ада чекме, далдам гафарикай цIийи, «чекмеяр цвадай пеше», «далдам ядай пеше квай кас» лагьай мана авай гафар арадал гъанва; абурсуз, итимсуз, метлебсуз гафарик квай -суз суффиксди абур, итим, метлеб гафарикай, «абур алачир», «итимвал авачир», «метлеб квачир» лагьай мана квай гафар авунва. М. М. Гь. Лезги чIалан грамматика, 1962. Лезги чIала суффиксрин, префиксрин куьмекдалди цIийи гафар, цIийи манаяр арадиз атунин нетижада гафарин сан артух жезва, ам мадни девлетлу жезва. "Самур" газ., ' 2001, 18.I. СУХВА, СУХВАН, СУХВАР свах существительнидин падежрин ва кьадардин формаяр. Кил. СВАХ. СУХ ахц., нугъ., сущ. силих. СУХ : * сух хьун гл., вуж-вуч нез-квез дар къене патаз са тайин манийвал аваз гьахьун. Гуьгъуьнлай атай са къари, вичин кьурай ва зурзазвай гъилер инсанрин жергеда акIуриз-акIуриз арадиз сух хьана. З. Э. Муькъвел гелер. Зиринг камаралди астарчидин къазмадиз сух хьайи рушаз ана Нуридин буба авачиз акуна. У. Къемберов. Сел. СУХТА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра фекьидин гъилик ва я медресада кIелзавайди. Фекьидин гьилле чир хьана, пашмандиз хъфена, ибуру са сухтадиз эвер гана, чпин кьейиди кучукна. Ф. Фекьини чубан.... гьар хемис ва жуьмя йикъарин нянрихъ сухтаяр... хуьрера недай рузи, кудай кIарас, купIар. нафт кIватIиз жедай. Гъ. Садыкъи. Сифте цIирер. Зун хъсан, сухта я, за Кьуръанни михьидаказ кIелиз чирнава лугьуз ада зи тарифарни авуна. ЛГ, 2003, 2. Х. СУХТАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сухта яз авай гьал. Сайидгьасан, сухтавал куьтягь хьайила, Зугьрабахуьруьз хъфена. ЛГ, 1992, 14.I. Булуди вичин гъвечIи хва Желил Вини Ярагъдал чIехи алим ва философ Ярагъ Мегьамедан патав сухтавиле вугана. ЛГ, 2005, 23. VI. СУХУН гл., ни низ-квез вуч; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; сух авун, сух тавун, сух тахвун. сух хъийимир къуват желб авуна къене патаз са вуч ятIани ракъурун; къуватдалди ракъурун. Гапур суха, буьркьуь хьуй Адан чIулав вилерни!. Ф. Къванцин гада. Шалам чилел эцигна, капан юкьвалди ягъиз раб сухиз, тIеквен акъудиз, ахпа сивяй чIугур кIвенкI алай еб.. тваз ада пине шаламдик кукIурзавай. З. Э. Муькъвел геллер. Синонимар: ракъурун, чуькьуьн, ягъун. СУХУЛМИШ: * сухулмиш хьун гл., вуж-вуч рак, вар(ар) квай чкадиз (гьаятдиз, кIвализ) гужуналди фин, сух хьун. КIвализ немсерин Кьвед-пуд аскер сухулмиш хьана. А. Къ. Немсерин аскерар ва куьрпе.. Варар ахъайзамазди, сухулмиш жез теспача хьайи зун... гьа варарин сивел руг кьилеллаз гьалч хьана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: гьахьун СУщЕСТВИТЕЛЬНОЕ урус, граммам., сущ.; -иди, -ида; -ияр, -йри, -ийра вуж-вуч суалриз жаваб гудай чIалан паярин гафар. ЧIалан паярикай вин предметдин ( затIунин) тIвар тир ва вичи им вуж я? ва я им вуч я? лагьай суалриз жаваб гудай паюниз существительнок лугьуда. М. М. Гь. Лезги чIалан грамматика. Чи чIала рикIел хвена кIанзавай кьетIенвилерикай сад актив падежди существительнияр дегиш жедайла къугъвазвай кьетIен роль я. Актив падеждин форма маса падежрин формаяр арадиз къведай диб я. КьетIенвилер || "Самур" газ., 2002, 21. VI. СУЬГЬБеТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са шумуд кас иштаракчияр яз сада масадбуруз са квекай ятIани гузвай малуматар. Яр къвалав гваз, суьгьбет жери кар авач. Е. Э. Заз сабур гуз. - Эхь, халу, Сулеймана, дугъриданни, лап дугъри жаваб, - Генжали суьгьбетдик экечIна. Къ. М. Рекьин риваятар. - Вуна жуван суьгьбет куьтягь хъия.... Б. Гь. Заз эвера. Суьгьбетрин устIар я кьван Сабир. З. Гь. Лезгийрин риваят. «Нехирбанни лекь» повестда суьгьбет кьиляй-кьилиз са касдин, эсердин кьилин игит Къудратан мецелай кьиле физва. А. Фет. «Нехирбанни лекь» повестдин гьакъикъат. Синоним: ихтилат. * суьгьбет авун гл., ни 1) низ сада масадаз са квекай ятIани ихтилатар авун. Суна, за ваз суьгьбет ийин... Е. Э. Суна, за ваз суьгьбет ийин. Зарарлу адетрихъ галаз женг чIугунин гьакъиндай гзафбуру докладар, лекцияр, суьгьбетар ва рахунар ийизва. И. В. Адан тIвар Вели, зи тIвар Пери я. 2) кьве кас чеб чпив рахун, ихтилатар авун. Председателди яшар хьанвай кьве кустаркадихъ галаз суьгьбетар авур Алидин кьилив пуд лагьайди яз Марвар ракъурна. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Эфенди стхадихъ галаз ихтилат, суьгьбет авурла, ам фашалвал рикIи кьабул тийидай кас тирдини чир хьана. ЛГ, 2003, 13. XI. СУЬГЬБЕТАРУН || СУЬГЬБЕТУН гл., ни низ никай-квекай; -да, -на; -из. -зава: -а, -ин. -рай, -мир: суьгьбет авун, суьгьбет тавун, суьгьбет тахвун, суьгьбет хъийимир сада масадаз са квекай ятIани ихтилатар авун. Ахпа ада [Азерб. Республикадин Илимрин академияда кIвалах авур филологиядин илимрин доктор Ш. М. Саадиев. - А. Г.] вичин кьилел гъайи мусибатрикай, лезгийрикай кхьизва лугьуз вичиз кирс килигуникай, гьавиляй азабар гуз кIвал тагуникай суьгъбетарна. М. М. Уях хьухь, лезгияр! Я дидедини заз за бубадикай суьгьбетнач. Н. Насруллаев. Кьве Мегьамед. Къе вуна мад суьгьбетзава, Ахъайзава хьайивал... Т. А. Къе вуна мад... СУЬГЬБЕТЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра суьгьбетар ийиз хъсан алакьунар авайди. Адет тирвал, суьгьбетчийри, ашукьри, ханадайри наз маса гудайди я. И. В. Чирхчир. -. Профессор, аквадай гьаларай, рахунач рикI алай, вични вижевай суьгьбетчи тир. А. М. Мурк ракъини цIурурда. Хъсан суьгьбетчи тир рагьмет хьайиди... К. К. Лап хъсан адетар. СУЬГЬБЕТЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера суьгьбетчи тир гьал. СУЬГЬУЬР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра инсандив вичин кьатIун гумачиз масадан ихтиярда авай гьал. Гьакъикъат чун дири я жал, тахьайтIа са суьгьуьр я жал? Е. Э. Гьажимурад эфендидиз. - ЧIалахъ женни вун, гъвечIи дуст, суьгьуьрда гьатайди хьиз, зун и дишегьлидин гуьгъуьна аваз фена. А. Исм. Чемпион.. * суьгьуьрда турди хьиз нар. вичин (жуван) кьатIун гумачиз, масадан ихтиярда авай гьалда авай хьиз. Велимет суьгьуьрда турди хьиз акъваз хьана. М. В. Гьарасатдин майдандал. Хипер суьгьуьрда тунвайбур хьиз элкъвена чпин чубандин патав хтана кIватI хьана. М. В. Гьарасатдин майдандал. * суьгьуьрдин гаф сущ. нив рахазватIа, гьадав жуваз кIандайвал ийиз тадай гаф. * суьгьуьрдин мах лит., сущ. фольклордин эсеррин са жуьре. Суьгьуьрдин махарик гьакI цавай фидай халичаяр, «ачух суфраяр», са йифен къене зурба къелеяр хьтин кIвалер эцигунин вакъиаярни, аждагьанрин кьилер атIунар, суьгъуьрчи къарийрал, иланрал, жинеррал гъалиб хьунарни ква. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. * суьгьуьрдин тIвал сущ. масадбур суьгьуьрда твадай тIвал. Суьгьуьрдин тIвал гьатнайтIа, за дуьньяда ислягьвал твадай. ЛГ, 1992, 1. IХ. СУЬГЬУЬРЛАМИШУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава || -а, -ин, -рай, -мир; суьгьуьрламиш абун, суьгьуьрламиш тавун, суьгъуьрламиш. тахвун, суьгьуьрламиш хъийимир жуван ихтиярдай акъатнавай гьалдиз гъун, масадан ихтиярда авай гьалдиз гъун. На лугьуди, ам и дагъларин юкьва авай и гъвечIи шегьердини, и мягькем къеледини, Ирандин гужлу кьушундин хура акъвазнавай агьалийрини суьгьуьрламишнава. З. Р. Гьажи Давуд. СУЬГЬУЬРЛУ прил. жувавай жув квадардай, кьатIундай мумкинвиливай магьрумардай. Юкь фадлай дуьзариз техжезмай къари са гъил далудал алаз суьгьуьрлу вилералди са легьзеда Агьмедаз килигиз акъвазна. Гь. М. Им къван, имни терез. Амма гъелелиг и гьиссер - тIебиатдин, хайи накьварин, ерийрин, уьруьшрин, къурухрин и пак савкьватар кIани дишегьлидал чубанди суьгьуьрлу авазда аваз агакьарзавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. СУЬГЪУЬРЧИ 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра жувавай жув квадардай, кьатIундай мумкинвиливай магьрумардай алакьунар авайди. Суьгьуьрчидиз хьиз вири тIебиатдин чIал чида. Б. Гь Заз эвера. СУЬГЪУЬРЧИ 2 прил. жувавай жув квадардай, кьатIундай мумкинвиливай магьрумардай алакьунар авай. Къари суьгьуьрчи тирди гьасятда сикIрез чир хьана. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Япара акьуна суьгьуьрчи сесер, Вилерикай карагна яйлахар, булахар... А. Ал. Дустуникай баллада. СУЬГЪУЬРЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера жувавай жув квадардай, кьатIундай мумкинвиливай магьрумардай алакьунар авай гьал; суьгьуьрчидин пешекарвал. - Яда, ибур вуч суьгьуьрчивилер я? Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. СУЬЗЕК туьрк, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра жими затIуникай герек авачирбур хкудун патал куьздай тум галай къаб. Ахпа цавай, жужна ири тIеквенар авай суьзекдай хьиз, марф авахьна. Гь. Къ. Четин бахт. Синоним: кепкир. СУЬЗеНЕК туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра инсандин гьаяйрихъ галукьдай азар. Эхиримжи вахтара суьзенкдик азарлубур артух жезва. Р. СУЬЗМЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра къатух куьзна амукьай затI. Къе атай Гьажиагьмедан вилик суфрадал лавашни таза шур атана. Дуьз лагьайтIа, ам суьзме тир. А. Э. Шур. СУЬЗМиШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; суьзмиш авун, суьзмиш тавун, суьзмиш тахвун, суьзмиш хъийимир куьзун. Кьел квачиз ругур дуьгуьдин икьи хапIа ( каша) ва я дуьгуь рагана суьзмишай къаришма ишлемишайла къен фин акъвазда. ЛГ, 1994, 22.1 V. СУЬЛУЬ: * суьлуь як сущ. кIараб квачир як. СУЬННеТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьар са мусурманди вичин уьмуьрда кьилиз акъуддай хъсан яз гьисабзавай кIвалах. За ийир са минет ава: Гьам ферз, гьам суьннет ава... Е. Э. Ялгъуз. Куьн некягьрикай, суьннетрикай, сив хуьнрикай, капI авунрикай рахазва. Абур, заз чиз, зиян авай кIвалахар туш. И. В. Адан тIвар Вели, зи тIвар Пери. ☼ И гафуникай гегьенш суьгьбет кил: . Гуьлмегьамедов А. Суьнет, суьрнет, суьннет || "Лезги газет", 1993. 11.II. СУЬННИ || СУНИ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра мусурман диндин шиитрилай тафаватлу хел. Адан [Сурхай хандин. А. Г.] пайдахдал "Шиияр галачир суьннийрин ханлух" кхьенва. Им - вич ~уьмуьрлух Ирандин душман я лагьай чIал жезва. З. Р. Гьажи Давуд. СУЬННИВАЛ || СУНИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера суьннийриз (сунийриз) хас тир гьал. Сунивилиз мукьва шаивал хуьз хьайи хуьруьвай лезги чIалаз яргъа фарс чIал хуьз хьанач. А. А. СУЬРГУЬН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра къанундин вилик тахсиркар инсан жаза яз ватандай акъуднавай яргъал чка. ЧIал авай халкь суьргуьндани куьлягь жеч, Куьз лагьайтIа чIал куьлег я Ватандин. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Усман Сулеймановни, Садих Иркутский хьиз, Сибирдиз суьргуьндиз акъуднавай. ЛГ, 2003, 25. ХII. * суьргуьн авун гл., ни. вуж жаза яз хайи чкадай яргъа л чкадиз акъудун. Йирчи Къазакь, кIвачерал къандалар алаз, Сибирдиз суьргуьн авуна. Ф. Асланова. Ханбиче Хаметовадин драматургиядикай. Синоним: суьргуьндиз акъудун. * суьргуьн чIугун гл., ни жаза яз хайи чкадивай яргъал чкада яшамиш хьун. Буба цIуд йисуз суьргуьн чIугуна хтай юкъуз кечмиш хьана. А. А. Лезгияр. * суьргуьндиз акъудун гл., вуж жаза яз хайи чкадивай яргъал чкадиз ракъурун. Девлетлуяр, кулакар лагьана, колхоздиз аксибурай гьисабна, Гьажи-Эфендидин бунтара иштаракна лугьуз буьгьтенар вегьена, ЦицIигъай Къиргъизстандиз хизанарни галаз Абдурагъманан хва Рамалданов Сейфуллагь ва Сагъидан хва Рамалданов Абдуллагь суьргуьндиз акъудна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: суьргуьн авун. СУЬРГУЬНУН гл., ни вуж; -да, -на; из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; суьргуьн авун, суьргуьн тавун, суьргуьн тахвун, суьргуьн хъийимир ватан тир чкадай масаниз акъудун. Зун цифериз килигзава Вилера нагъв акIана: Лагь ни абур суьргуьнзава ватандай? А. Ал. Гений. Адан диде-бубаяр урусрин пачагьди, са гьихьтин ятIани тахсир кутуна, Сибирдиз суьргуьннавай. ЛГ, 2003, 25. ХII. СУЬРЕ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Къуръандин 114 паюникай кьилдин. маналу са пай. Ада Къуръандай атIуз-атIуз суьреяр кIелдай. ЛГ, 2003, 2. Х. СУЬРЕ 2 араб, куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра виликдай школада тарсар кIелзавайбур ацукьдай затI. Классди руфунар чухвазвай, тумарни суьрейрал элягъиз-къахчузвай, на лугьуди ибур Къариб гьуьлуьн къерехрив гвай чилераллай индейцийрин са тайифа я. А. Къ. Нехирбанни лекь.... сифте суьреда ацукьнавай Азедина гъил хкажна... ЛГ, 2004, 8. VII. Синоним: парта. СУЬРЕГЬИ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) чахчахрин бицIи чахчах. 2) ( чIехи гьарфуналди - С) дишегьлидин хас тIвар: Суьрегьи. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
