| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка СПОРТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра бедендин сагъламвал ва адан къенивал хуьн патал ийидай упражненийрин кIватIал. Ана гьакIни РД-дин физический культурадин ва спортдин рекьяй министерстводин пресс-секретарь Мегьамед Канаева, журналистри иштаракна. ЛГ, 2004, 15. VII. СПОРТДИН прил. бедендин сагъламвал ва адан къенивал хуьдай. Къуй чи Шарвилидин невейрихъ еке агалкьунар хьурай спортдин рекье. О. Гьуьсейнов. Шарвилидин невеяр. * Спортдин дворец сущ. гьар жуьредин акъажунардай махсусдаказ тадаракламишнавай дарамат. Агъасивеван тIварунихъ галай колхоздихъ галаз санал чна райцентрда Спортдин дворец эцигунин... райцентр аваданламишун мураддалди кьиле тухуз хьайи вири серенжемра активнидаказ иштаракиз хьана. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. ☼ Спортдин дворец ибара чи газетра, журналра сифтегьан гаф гъвечIи гьарфунилай, кьвед лагьайди чIехидалай кхьенваз гьалтзава. Им дуьз яз гьисабиз жедач. СПОРТЗАЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра бедендин сагъламвал ва адан къенивал хуьн патал упражненияр ийидай махсус дарамат. Спортзалда, спортдин майдандал физкультурадин тарсар бегьерлувилелди кьиле тухудай вири тадаракар ава. ЛГ, 2004, 15. VII. СПОРТСМЕН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра бедендин сагъламвал ва адан къенивал хуьн патал упражненияр ийидайди. Чи тIвар-ван авай спортсменрикай сад Эсед Шагьмарданов я. "Самур" газ., 2002, 21. VI. Дагъустандин Огни шегьерда боксдай секция кардик кутуна гзаф вахт алатнавач, амма жаван спортсменри чеб кар алакьдайбур, рингда гъалибвилер къазанмишиз жедайбур яз къалурзава. ЛГ, 2004, 15. VII. СПОРТСМеНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера бедендин сагъламвал ва адан къенивал хуьн патал упражненияр ийидай пешекарвал. Алакьунар ва вири мумкинвилер авайтIани, хтулдиз спортсменвал бегенмиш хьанач. Р. СПРАВКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьукуматдин идаради гудай са вуч ятIани хьайиди, авайди тестикьарзавай документ. # ~ къачун, ~тестикьарун, -дал печать гьалчун; куьгьне хьанвай ~, кьалп ~. Абуру тади гьалда аялдиз герек документар, справкаяр чпи туькIуьрна, аялдиз пособие тайинарна. Н. Шихнабиев. Хъсан хабарар. РФ-дай Саудовский Аравиядин Пачагьлугъдиз Гьяждал ва я ГъвечIи Гъяждал ( Умра) физвай вири зияратчийрив вирусдин менингитдин рапар... янавайдан патахъай справка хьун чарасуз я. ЛГ. 2003. 13. ХI. Синоним: бирбицI. СПУТНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра Чилин винел цава элкъведай затI. Ватанди цавариз савкьват яз Ракъурна ал ранг сифте: Спутникни ракета, космонавт... К. Ал. Эхиримжи хабарар. СПIРА нугъ.. сущ.; -ди, -да: -яр, -йри, -йра пурни. Синоним: шанат. .. СТАДИОН урус, сущ,; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чукурунар, хкадарунар ийидай, футбол къугъвадай ва абуруз килигдайбур ацукьдай чкаяр (трибунаяр) авай махсус имарат. Къусар шегьерда стадион дуьзардайла, ц]удралди жаванри менфят гуьзетна кIвалахнайни? М. М. Мелер вучиз хъийизмач? Эстониядин вири армия Москвадин, са стадиондин анжах са трибунада гьакьариз жедай хьтин гъвечIиди я. ЛГ,2004, 15. VII. СТАЖ урус, сущ,; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са тайин рекье кIвалах авур вахтунин яргъивал. Хасавюртрани кваз варцар акъудай заз къе пенсия хьайитIани гузвани? Ваъ. Заз стаж бес жезвачалда. Бес имни адалат яни? Я. Я. Са фурун вакIар Дагъустандин госуниверситетдин филологиядин факультет акьалтIарнавай, 26 йисалай виниз стаж авай ва милли литературадал рикI алай Ферзали муаллимди лезги чIалан тарсар гузвай тегьердал зунни, диде-бубаярни рази я. ЛГ, 2004, 15. VII. СТАКАН (ИСТиКАН || ИСТИКIАН рах.) урус, сущ,; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яд, чай цун патал шуьшедикай раснавай яргъивилихъ къен авай къаб. # гъвечIи -; еке -; ~диз чай цун. - Де акI ятIа, къари, абур атайла са стакан чай кьванни вилик эцигдайвал, на са гъазурвал ая, - лагьана, Дадаша чин анихъ элкъуьрна, А. Ф. Бубадин веси. Алиби хкана кIвализ самовар, Суфрадал са къерехдивай эцигна, Ахпа гъана михьи истиканар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. ИстикIанар жеда тасмал галачир, Чай вегьеда зерре атир галачир... Х. Къ. Чай. Истиканда мад чай цан хъийидалди, Сефер халудин чапла патахъай ширширдин ван атана. А. Р. ЦIапан. Стаканра авай чаяр къайи хьана хъвадалди. тадиз хуьрекар; са къапара шурва, садбура дулмаяр аваз гъана, суфрадал жуьрба-жуьр салатарни, кIешниш-чичIекни алай. А. Муграгъви. Ажалдин хура. Эгер чIулав лекь тIазваз хьайитIа, са стакан некIедиз кьве стакан пиво яна, йикъа пуд сеферда фу недалди вилик ишлемишда. ЛГ. 2003, 7. VII. Истиканар са жергеда, Са истикан хана завай. Ф. ☼ М. М. Гьажиевани ( кил. М. Г. РЛС, стакан), Б. Б. Талибова ( кил. Б. Т„ М. Г. ЛРС) стакан литературный чIалан норма яз гьисабзавай. Чи орфографиядин словарра и гаф кьве жуьреда ганва: истикан ва стакан ( кил. М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС. 1964), анжах стакан ( кил. М. М. Г., Р. И. Г., У. А. М. ЛЧЮС. 1989, 2001. Кхьинра, винидихъ ганвай текстерай аквазвайвал, пуд жуьредани гьалтзава. Чун тайин себебралди, истикан норма яз, истикIан рахунрин форма яз кьабулунин. терефдар я. СТАЛЖеМ || СТIАЛЖеМ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар. -ри. -ра жигеррин тIал. СтIалжемдик азарлу хьайи стха Къазимегьамед кечмиш хьанай. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан эцигайди. ☼ Словарра сталжем кхьенава. Кхьинрин практикада стIалжем гьалтзава. Чи фикирдай, орфофафиядин норма яз кьвед лагьай вариант хкягъайтIа, хъсан жеда. * стIалжем хьун гл., вуж жигеррин тIалдикди азарлу хьун. Са йисалай зулун къайи марфадик акатна, стIалжгм хьана, Пери месе гьатна. Гь. Къ. Магьини Дилбер. Уьзден лугьудай кас, адан рагьметлу буба заз гвен гуьдай мел авай чкада кIвалахна, гьекь хьайила, стIалжем хьана кьейиди я. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Кваса ахъазвай дакIардин кIане, къвал акъахнавай майкани алаз къатканва. - Вун стIалжем жеда гьа, - пудра лагъана папа. М. Б. Футболист. И декьикьаяр Зингьараз лап яргъалди давам хьана кIанзавай, амма -мекьивилелай руш стIалжем хьуни къурхутмишна. У. Къемберов. Сел. СТАНДАРТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра кьадардиз, кIалубдиз ва еридиз килигна затIариз чешне хьун патал лазим тир гьисабар, уьлчме. СТАНДАРТДИН прил. стандартдив кьадай, стандарт яз кьабулнавай. Стандартдин калерин тевлеяр эцигна, А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. "Автомедтехникади" медицинадин, яшайишдин, маса хилерани герек жедай лап цIийи жуьрейрин, базардин конкуренциядиз ва международный стандартрин истемишунриз жаваб гудай затIар акъудиз башламишна. ЛГ, 2004, 15. VII. СТАНОК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра 1) гамар, рухвар храдай тарар. Чахъ гамар хрун патал станокар, шалар хрун патал каркаяр, гьалар авун патал чхраяр, сар эвягьун патал рекъер... кавчаяр, бадияр, гетIеяр ва такъаяр, кандуяр ва кIатIар, гьакIни маса затIар ийизвай магьир устIарар авайди тир. М. М. «Нагьар хъсан яни, хьар»? 2) металлдикай, кIарасдикай ва маса затIарикай майишатда герек жедай са вуч ятIани расун патал герек еке машин. - За жуван заводдалди дамахзава, -лагьана заз Мустафади, ашкъидалди.... йиса ругуд виш станок акъудзава. -З. Э. Кьве фронтдин командир. Гьана кIвалахиз жедайвал, жуван вири станокар, алатарни, хъияна машиндиз, хутах. ЛГ, 2004, 15. VII. СТАНЦИЯ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра 1) пассажирар ва я пар дегишарун патал поездар акъвазардай чка. Станциядал агакьнавай кьве вагон помидорар горторгдин базадиз кьабулиз туна, галат хьайи заз архайиндиз ял ядай чка кIанзавай... А. М. Мурк ракъини цIурурда. Белиждин станциядин переезддилай элячIна автомашин эрчIи патахъ элкъвена ва ада ракьун рекьин кIаникай, Кьибле галай патахъ винелди еримишна. ЛГ, 2004, 15. УД, 2) илимдинни ахтармишунар ийидай ва са бязи махсус идарайрин, пунктарин тIвар. # космосдин ~, жегьил натуралистрин ~, телефонрин ~, машипринни тракторрин ~. СТАРОСТА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гъвечIи коллективда къайда тухунин кIвалахар кьиле тухуз хкянавай ва я чIехибуру эцигнавай кас. Классдин староста хъсан кIелзавайбурукай хкядайда я. Р. СТАРОСТАВАЛ. сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера старостадин къуллугъ. Староставал низ хьайитIани ихтибар жедач. Р. СТАТЬЯ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра илимдин ва я публицистикадин рекьяй чапдиз акъатнавай хабар. Дагьустандин халкьдин шаир СтIал Сулейманан уьмуьрдикай ва шаирвилин яратмишунрикай кхьенвай бязи статьяйра, бес, Сулейманаз, вичин дидед чIал тир лезги чIалалай гъейри, мад тюрк ва фарс чIаларни чидай лугьуз малуматар ганва. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Жегьил писателрин яратмишунин кIвалах вилик тухунин карда «Дуствал» альманахдин критикадинни библиографиядин месэлайриз талукь яз акъудзавай гьар са статьяди писателрин, иллаки. жегьил писателрин яратмишунин кардиз еке менфят гуда. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Синоним: макъала. СТАХАНОВЧИ урус. куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIвенкIвечи. Чи райондин сифтегьан стахановчийрикай тир Манкъулид хуьруьнви Тайгъун кIвенкIвечи хьиз машгьур хьайила, ада мукьвал-мукьвал элдиз мелериз эвер гудай. М. М. Мелер вучиз хъийизмач? СТАЧКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са гьихьтин ятIани чпин къастар кьилиз акъудун истемишзаваз кIвалахзавайбур чIехибуруз акси къарагъун. И ктабдин таъсирдалди а чIавуз за Бакудин рабочийрин стачкадин еке барельефный композици яратмишнай. З. Э. Скульптор. СТИПЕНДИЯ урус, сущ.; -ди, -да; -, -йри, -йра кьилин ва юкьван школайра хъсан кIелзавайбуруз гудай пул. - Яраб адаз стипендиядикай бес жезвач жал? З. Гь. Бубадин кIвал. КIелиз атанвайбуруз вацра 450 манат стипендия гузва. ЛГ, 2003, 13. ХI. СТОЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) фу-хуьрек тIуьн патал, кхьинар авун патал кIарасдикай ва я маса материалдикай раснавай кьуд кIвач квай затI. - Агь, гьакимар, зун масана алдахарна бергенд чIекьв ийиз кIанзавани? - лагьана, ада столдихъ гьерекатна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. КIвале ктабрин харади кIевирнавай стол авай, муькуь пипIе валчагърин хара ава, кровать эцигнава. З. Гь. Лезгийрин риваят. Столдал кIуф алуд тавунвай «Лезгинка» коньякдин птулка, истжанар.. алай. А. Къ. Фу гадарунин буйругъ. 2) куьч. тIуьн (ем, фу). Чи стол къвердавай кесиб жезва. ЛГ, 1992, 28. ХI. СТОЛИЦА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра. уьлкведин, республикадин кьилин шегьер. Агъа СтIалрин хуьре авай кесиб касдин кIваляй советрин халкьарин столицада авай Кремлдин дворецдал къведалди адан [С. Сулейманан. - А. Г.] и рехъ миллионралди зегьметчийрин ахьтин дуьз ва баркаллу рехъ я хьи, халкьдин игитар хьайи и шаирар ва устIарар, нехирбанар ва инженерар, нсториядиз и рехъди фена... А. А. СтIал Сулейман. Синоним: меркез. СТОЛОВОЙ || СТОЛОВЫЙ урус, сущ.; -види, -вида; -ияр, -ийри, -ийра къиметдихъ хуьрекар гудай чка. - Вири столовойдиз пивояр хъваз фена, сала дуьздаказ мад са нин ятIани кIвализ са кIекрен дуван акваз фидайвал хьана... Гь. М. Хуьруьн муьфтехуьр. Чна эхиримжи вахтара коллектив патал цIийи 4 дарамат эцигнава. Абурук рабочийри чпин парталар алукIдай ва дегишдай, ял ядай чкаяр, столовый ва мугьманхана акатзава. ЛГ, 2004, 15. VII. СТРАХОВАНИЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дуьшуьшдай жедай зарар вахкун хиве кьун. СТРАХОВАТУН гл., ни вуж-вуч; - да, - на; - из, - зава; - а, - ш, - рай, - мир; страховат авун, страховат тавун, страховат тахвун, страховат хъийимир дуьшуьшдай жедай зарар вахкун хиве кьунин меслятар кутIунун. 19-февралдиз республикадин медицинадин рекьяй мажбуридаказ страховатунин "Дагъустан " тIвар ганвай фондуни 2003 - йисуз вичи тухвай кIвалахдин нетижаяр кьуна ва гъиле авай йис патал везифаяр тайинарна. ЛГ, 2004, 21. II. СТРОФА урус, сущ.; - ди, - да; -, - йри, - йра вич синтаксисдин къурулушдин ва манадин жигьетдай акьалтIай тамамди тир ва гьакIни рифмайрин тикрар жезвай тайин къайдадалди алакъалу тир шиирдин пай. Сулейманан азербайжан чIалал туькIуьрнавай шиирар…, гьа лезги шииррин чIехи пай хьиз, гьар цIарцIе муьжуьд-муьжуьд слог, гьар строфада ( бендина) кьуд цIар аваз туькIуьрнава… М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Строфаяр кьве ва кьведалай гзаф цIарарикай ибарат Жеда. Гзафни-гзаф строфа кьуд цIарцIикай жеда, Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. Синоним: бенд. СТУДЕНТ урус, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра вузда кIелзавайди. - Ваз вуч аватIа чидани, вуна заз тарсар гумир. Колхоздин председатель зун я. Вун студент я. Вуна гьеле кIел хъувуна кIанзава, зун лагьайтIа, а учениквилин яшдай акъатнава. З. Э. Муькъвел гелер. Меркезда кIелзавай йисара Гьажибега гьана лезги студентрин краеведческий кружок тешкилнай. Гь. Гашаров. Хайи халкь патал чан эцигайди. Зун студент тирла, Москвадай татIилриз хайи хуьруьз хквезвайла, Махачкьаладин аэропортуна самолетдай эвичIна, улакьар акъвазарнавай чкадал атайла, зун, Лезгистандихъ хъфизвай машинар гьинал алатIа, къекъвена. А. Къ. Нехирбанни лекь. СТУДЕНТВАЛ урус, сущ.; - или, - иле; - илер, - илери, - ияера студент тир гьал. СТУЛ урус,'сущ.; - ди, - да; - ар, - ри. - ра инсан агалтна ацукьдай далу галай, кьуд кек (кIвач) кваз раснавай затI. Буш стул авачир. Наимади тадиз муькуь кIваляй стул хкана.. А. А. Лезгияр. Зун ада вугай стулдал ацукьна. З. Гь. Лезгийрин риваят. СТУН фарс, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра чилелай къавук кутунвай яцIу кIарас. Синоним: дестек. СТХА сущ.; - ди, - да; - яр, - йри, - йра 1) са руфунал хьанвай аялриз эркек аялдин мукьвавал къалурдай гаф. Мелик стха гьана амукьрай, Эмин, ви дустар Гьинава? Е. Э. Дуьньядиз. И зегьметдин къене кьве стхади варзни зуралай виниз кIвалахна. А. Ф. Бубадин веси. Куь дахни, зунни инлай фейи ЦIарудин стха Саруни санал цанар цазвай трактористар тир. Б. Гь. Заз эвера. 2) обр. нихъ галаз рахазватIа, гьадан тIварцIин чкадал ишлемишдай гаф. Фагьум ая, стха, вунни хьухь устIар… Е. Э. Дуьнья гургьагур. – КапI ийидай вахтни мукьвал жезва. Дадаш стха, ви мурад-метлеб вуч ятIа лагь, чунни хьфин. А. Ф. Бубадин веси. - Ваъ, я стха, валлагь, за ам, ахьтин кар аваз хьана хьайитIа, чIарчIелай дагурда. А. Ф. Газет. - Я стхаяр, лагьанай мад Дадаша, квез гьикI меслят аквазва, ахьтин еке весияр завай лугьуз жедач, зун кесиб туштIани, девлетлуни туш. А. Ф. Бубадин веси. 3) хас тIварцIин гуьгъуьналлаз ишлемишдайла, рахазвайдан патай адаз ийизвай гьуьрмет къалурда. Эфенди стхадихъ галаз ихтилат, суьгьбет авурла, ам фашалвал рикIи кьабул тийидай кас тирдини чир хьана. ЛГ, 2003, 13. ХI. * гъвечIи стха, кьула'н стха, тахай стха, тIварун стха, чIехи стха, яран стха. * стха пай авун (паюн) гл., ни вуч сад хьиз паюн.Гьебеда амай кIус-тике акъудна, абуру стха пай авуна, тIуьна. З. Э. Кек галкIизва. Зегьмет чIугуна арадал жезвай бегьерни стха пайзавай. ЛГ, 1992, 25. I V. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
