| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * сагъ хьуй (хьурай)! межд. 1) нелай ятIани гаф лугьузвайдан хийирдиз авур кардай разивал, шадвал къалурдай ибара. Вун сагъ хьурай акьван иер: Айнахана я ви вилер. Е. Э. Зи азиз. Сагъ хьурай чи Алидар! Мубаракрай адаз вичин 50 йис, Алидаран сагълугъдай! М. С. Дуст. 2) мугьмандай хъфидайла, лугьудай ибара. 3) мугьмандиз атайда вич атун мубарак авурла, кIвалин иесидиз жаваб яз лугьудай ибара. [Гегьвер] - Квез хвашкалди, я стхаяр. [Мугьманар]. - Сагъ хьуй, чан вах. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Синоним: сагърай! САГЪАР: * сагъар авун гл., ни-куь вуж-вуч азарлуди, хер-кьацI хьанвайди сагъ гьалдиз хкун -Вучда кьван, тумар гзаф куькарнавайбур тукIуна, тIимил хирер хьайибур сагъар хъувуна. А. Ф. Лянет. Мажбуридаказ чи хуьряй пуд кас алкоголдикай сагъар хьийидай больницадиз ракъурнава. К, 1985, 14. VII. * сагъар тахьун гл., вуж-вуч азарлуди, хер-кьацI хьанвайди сагъ гьалдиз хкиз, гъиз тахьун. Лап и мукьвал вахтарал къведалди ивидин азарар сагъар тежедайбур яз гьисабзавай. ЛГ, 2003, 13. ХI. САГЪАРУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; сагъар авун, сагъар тавун, сагъар тахвун, сагъар хъийимир тIазвай гьалдай акъудун. Кьилич тIимил йикъара муьхце чуьнуьх хьана. КIвалин иесиди дарманар авуна хирер са бубат сагъарна. А. И. Къиргъин. Адан рикIил херай касдиз лянет хьуй, Гила чиррай а хер сагъар хъийирвал. А. С. Къуй дуьньядал гзаф хьурай.... Сагъарнай на хер ашкъидин мелгьямдив, Ви къаришда чIехи буржи ала зал. З. Р. Диде шегьер. Ангина ( туьтер тIадай хума) гьич са дарманни галачиз сагъариз жеда: хипен чуьхвена михьнавай сарал ргазвай яд илична, къазан запун яна са тIимил шуткьунна туьтерал эцигда. ЛГ, 2002, 1. VIII. Ивидин къурулушдин азарар, абур сагъарунин месэла гьамиша муракабди яз хьайиди я. ЛГ, 2003, 13. ХI. САГЪВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сагъ тир гьал. За, я жуван сагъвал, я къуватар гьайиф татана зи амай уьмуьрни михьиз чи чIехи, бахтавар Ватандиз къуллугъ авуниз акъудда... З. Э. ЧIехи шаир. - Килиг, жегьил кас, чна вал гьихьтин гьуьрметлу инсанрин сагъвилин патахъай къайгъударвал ихтибарзаватIа, и везифа вуна уьзягьвилелди кьилиз тухудайдак за умуд кутазва лагьана, зи муаллим палатадай экъечIна. А. Э. Шаирдин тарсар. САГЪДАКАЗ нар. 1) начагъ тушир гьалда аваз. Дустагъдай ам сагъдаказ ахкъатнач. М. М. Уях хьухь, лезгияр! 2) тамам тир гьалда аваз. Синонимар: сагъдиз, сагъз. САГЪДИЗ нар. 1) азарлуди тушиз, кефсузди тушиз. Заз ам садрани сагъдиз акурди туш. Р. 2) тамам гьал хас яз. КичIевили, ахпа каша ажуз авунвай чакъалди, ажугълувиляй чил тIушунна, эхирни, сикIрез тфу гана, хам сагъдиз амаз кьил баштан хъувуна... Къ. М. Душмандин тум. Синоним: сагъдаказ сагъз. САГЪ3 нар. 1) азарлу тушиз, кефсуз тушиз. Къушма за вин тариф ийин. А зи азиз сагъз амани? Е. Э. Зи азиз. 2) тамам гьал хас яз. Гарар хьанатIани, пенжерар сагъз ама. Р. Синонимар: сагъдаказ, -сагъдиз. САГЪЛАМ прил. 1) уьзуьр квачир, азарлу тушир. Дагъдин михьи гьава, чими кIвал, сагълам чан, фу-къафун. Гь. М. Им къван, имни терез. Сагълам сарар сагъламвилин замин я. ЛГ, 1994, 1. IV. Лугьудайвал, сагълам беденда сагълам руьгь ава. Адаз Шарвилидин руьгьдикай пай ганва лагьайтIани гъалатI жедач. ЛГ, 2003, 13. ХI. 2) куьч. бинелу, адетрив, къанунрив, вахтунин истемишунрив кьадай Сагълам хъуьруьни, белки, хъсандиз чаз уьмуьр дармандилайни, гуьгъуьл шадариз куьмек гузва. М. Ж. Дарман хьиз герек я. ТIебии я, сагълам тушир чкада тербияни сагъламсузди жеда. ЛГ, 2005, 17. Ш. * сагълам хьун гл., вуж тIал-квал квачиз хьун.... хъсанди я артухан сагълам жедач, я... писди... сагъсуз жедач... А. А. Пад хьайи рагъ. Синоним: сагъсуз хьун. САГЪЛАМВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера уьзуьр квачир, азарлу тушир, рехне квачир гьал. Эгер гьар вуч хьайитIани маса къачуз жедайтIа... За сагъламвал къачудай геж тавуна. А. Ал. Сагъламвал. ЯцIу пIузар аладарна, гьа кIвачерик квай жив хьиз лацу, вичин сагълам сарар къалуруналди хъуьрена... М. Гь. Буржар хьайитIани алатда хьи. Гатфариз жуван сагъламвилин къайгъу чIугун давамарна кIанда. З. К. ТIебиат чирун. Сагъламвал хуьнин карда хуьруьн чкада участковый больницадин хиве еке везифаяр ава. К, 1984, 4.I. САГЪЛАМВИЛЕЛДИ нар. сагъламвал хас яз. Синонимар: сагъламдаказ, сагъламдиз. Антоним: сагъсузвилелди. САГЪЛАМДАКАЗ нар. сагълам гьал хас яз. Синонимар: сагъламвилелди, сагъламдиз. Антоним: сагъсузвилелди. САГЪЛАМДИЗ нар. сагълам яз. Синоним: сагъламвилелди, сагъламдаказ. Антоним: сагъсузвилелди. САГЪЛУГЪ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) уьмуьр, яшайиш. 2) сагъламвал. 3) ички хъвазвай глежлисдак садаз талукьаркавай гафар. Вири кис хьанвай. Аквар гьалда, вирида завай са акьуллу сагълугъ вилив хуьзвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. САГЪЛУГЪДАЙ! меж. д. 1) сада вичин патай низ-квез ятIани лугьузвай алхишар, Мегьамедрасул къвез акур серкерди, чукурна атана ам балкIандилай авудна, кIвачерик гьер ярхарна, тукIуна. Чубанри гьажидин хва атунин сагълугъдай межлис туькIуьрна. А. И. Самур. КIанзаватIа авуна квез гьуьрметар, Лагь са мани Надир-шагъдин сагълугъдай. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Чи хайи ватандин, чи Лезгистандин, сагълугъдай хъвада чна, - лагьана лезгиди. - Хъухъ, гъвечIи стха, са стIални тамир. А. Къ. Дустагъдай катнавай лезги. Эрекьар эцигда харада, Акъвазда къе зун куь къуллугъда. Шалбуз дагъ хьурай чи тамада, Садбур хъван, ша, гьадан сагълугъдай. М. Б. Дустарикай кьве шиир. -Махачкъаладиз къван яни? Де яхъ, - ада зав сиверивди ацIурна рюмка вугузва. -Вун саламатдиз агакьайдан, чунни агакьдайдан сагълугъдай. М. Б. Зун кьенвач. И карч ви сагълугъдай, ви рикIевай мурадар гьа ваз кIандайвал кьилиз акъатунин сагълугъдай хъвазва А. Къ. Нехирбанни лекь. САГЪРАЙ! межд. 1) сагъламвал аваз хьурай. Вун сагърай акьван иер. Е. Э. Зи азиз. 2) санал алайбурун патавай сад хъфидайла, амукьзавайбуруз лугьудай гаф. [Мердан]. Де, стха Къурбан, вун сагърай. Яваш, яваш зунни квехъ галаз агъа кимел кьван къведа. Гь. Гь. Адетдин къармахра. 3) яргъал рекьяй хтайда ва я мугьмандиз атайда, вичин хтун, атун мубарак авурла, лугьудай гаф. - Ваз хвашгелди, Зейнаб -Сагърай бала. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. "Де вун сагърай, ширин ахвар атуй ваз" - лагьана хьиз экъечIна зун кIваляй ви. К. М. - Исятда зун командировкадай хтанвайди я. - АкI ятIа, хвашгелди! - Сагърай, дуст, сагърай. А. Р. Къаратикенар. Синоним: сагъ хьуй (хьурай)! САГЪРИ туьрк, сущ,; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) къалчахрин кьил(ер), далу пад. Сагъридилайгъуз яргъи кифер керемат... Е. Э. Жедач. 2) хъуьтуьл тумаждин са жинс. Къацу сагърид башмакьар кимиз тахьуй. Е. Э. Къавумдиз. * сагърид кIараб сущ. кьулан тар куьтягь хьанвай чкадал са шумуд кIараб санал. САГЪСУЗ прил. сагъ тушир. Дишегьлийри ядохимикатар янавай багълара, салара кIвалахиз чанни хкудзава, чпин гуьзелвал, дишегьливални гарарив, къаярив вугузва, сагъсуз аяларни хазва. Н. И. Гьакимрин папар. Водителрин сагъсуз аялар Кисловодск хьтин санаторияр авай чкайриз ракъурдай такьатар чара ийизва. ЛГ, 2003, 13. XI. Синонимар: азарлу, нахуш. Антоним: сагъ. САГЪСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сагъ тушир гьал, азарлу тир гьал. Элеоноради вичик сагъсузвиликай шел-хвал ийизвачир. Х. Ш. Элеонора Рузвельт. Синоним: азарлувал. Антоним: кIубанвал, сагъвал, сагъламвал. САГЬИБ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ихтилат физвай кас, затI нинди ятIа, гьам. - Вун пачагь я уьлквейрин, Кьушунрин вун сагьиб я! Ф. Къванцин гада. За инал лагьанай хьи, чун чи колхоздални, адан сагьибрални рази я. Б. Гь Заз эвера. Эхирдай тамадади, кIватI хьанвайбуру "Къуруш" кафедин сагьиб Жабир Азаеваз ял ядай ихьтин мумкинвал гунай, жумартвиляй пара сагърай лагьана. ЛГ, 2004. 21.I. Синоним: иеси. САГЬИБВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сагьиб тир гьал. * сагьибвал авун гл.. ни сагьиб тир везифаяр кьилиз акъудун.... чи милли ирс квадар тавун патал адан сагьибвал ийидай мумкинвилер арадал гъун вахтуни фадлай истемишзава. ЛГ, 2005, 28. VII. САГЬИБКАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хсуси, кьилдинди тир майишат авайди. Фашистриз кIанзавай лап фадлай кьулухь Сталинграддиз сагъибкар хьана. Х. Т, Ай хьана хьи, хьана. ЦIинин йис сагьибкарар паталди мадни кутугайди хьунухь мумкин я. "Самур" газ., 2002, 25. IV. САГЬИБКАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илгр, -илери, -илера хсуси, кьилдинди тир майишат авай гьал. Алай йисан 25 апрелдиз Азербайжандин Республикадин президент Гъейдар Алиева абурухъ галаз [сагьибкаррихъ галаз. А. Г.] гуьруьшмиш жеда. И мярекатдал сагьибкарвал, аслу тушир майишатар, фермервилин майишатар вилик тухунин рекьерикай... ихтилат авун фикирда кьунва. "Самур" газ.,' 2002. 25.1 V. сад числ. кьведалай вилик квай кьадардин гаф. Мусаеврин хизандиз лагьайтIа, Зумруд духтур виридалайни багьа инсанрикай сад я. К, 1985, 7. VIII. Чна пуд гьалкъа ийида: сад юкьваз, кьведни кIвачериз. М. Б. За бананар недач. * сад авун гл., ни сад хьтин тафаватсуз гьалдиз гъун. Саки вири авторри, винидихъ къалурнавайвал, слогрин кьадар сад авун патал гафар кукIварзава, абурун кьатIар атIузва, слогар гадарзава ва гагь-гагь бязи гьарфар скобкайриз къачузва. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. 2) сад хьтин къастар, мурадар авай гьалдиз гъун. Ватандин дяве къизгъин тир. Кьве дустунини гаф-чIал сад авуна. Чпиз чантаяр ва чими шейэр гьазурна. Абуру кьведани гуьгьуьллувилелди дяведиз фин кьетI авуна. З. Э. Рекьер сад туш. Дагъви веледдихь галаз вичин кьадар-къисмет сад авур къагъриман рушакай газетдиз заз фадлай макъала кхьиз кIанзавай, анжах ада вичин патай и кардиз сакIани разивал гузвачир. ЛГ, 2004, 22. I. Сулеймана жаваб гана: Зун большевикрихъ галаз кар-чIал сад кас я! Чун большевикар-зегьметчияр миллионралди ава! Чахъ галаз хьун, им вири санал, къуватар, такьатар, чIалар, умудар сад авуна бахтаварвилин кукIушрал физвай инсанрихъ галаз хьун я. Къ. М. Рекьин риваятар, * Сад Аллагь сущ.; диндин къалурунрай, чилер-цавар, инсаният халкьнавайди. Я Сад Аллагь, шукур хьуй Ваз, Бала икьван ширинариз. Ф. Сад Аллагьдиз минет ая, Чун сад хьана шад жедайвал. Б. С. Вилера рагъ авай руш. Я Сад Аллагь, - фикирна эхир за, - икI хьайитIа, кIвал кIаняй акъатда. Вучин? ГьикIан? Н. Шихнебиев. КIвалин референдум. Синонимар: Зулжалал, Халикь, Первердигар. * сад ава кIанивал, сад ава жеривал мисал 'кIанивал тахьайла, жеривал авун лазим я' манадин мисал. [ЦIарухва]. - Чи лезгийриз са мисал авайди я: «Сад ава кIанивал, сад ава жеривал». Чаз исятда хьана кIани крар гзаф ава. КIан хьайихьайи затI садлагьана атана жигъидай затI туш, Чаз кIенивал дахьайла, чна жеривал авун лазим я. Гь. Гь. Колхоз. * сад вацIай, сад тамай фин гл., вужар гьарда сада сад инкардай ихтилатар авун, рахазвайбурун арада разивал тахьун. Дагъдин хуьре классовый женг гьатзава. Кимел сад вацIай, сад тамай физ и рахунрик квай чIавуз Дербентда, Ахцегьа Къазимегьамеда. Советрин власть эцигзава. З. Э. Муькъвел гелер. Синоним: сад къавалай, сад сувалай рахун. * сад къавалай, сад сувалай рахун гл., вужар сад масадан гъавурда авачиз рахун, сада масад инкар авун. Вуна лугьудайвал хьанайтIа, ЦIару халу, а куь кIвале кузвай жени жедачир... Чун, мирес, сад къавалай рахазва, сад - сувалай. Ваз кIан хьайитIа, гьа вуна лугьузвай экверикайни инриз зиян жеда. Б. Гь. Заз эвера. Синоним: сад вацIай, сад тамай фин. * сад-кьве числ. тайин тушир тIимил кьадар къалурзавай ибара. Пенсия къачузвай кьуьзекрилайни кагъазрал вил алай сад-кьве жегьилдилай гъейри и кар садани кьатIанвачир. М. Б. "Жигули". Сад-кьве чIехи итимри меслятна М. Б. За бананар недач. * сад лагьай числ. 1) виридалайни вилик квай. Куь рикIел аламатIа, сад лагьай апрель ам хайи югъ я. Н. И. Сирлу межлис. 1916- йисуз инаг [ВоенноМедицинская академия. А. Г.] куьтягьай Рза Шихсаидовакай ва адан дуст, Къазикъумухай тир Мегьамед Кажлаевакай Дагъустандин сад лагьай духтурар хьана. "Самур" газ., 2002, 19.III. А чIавуз Чечнядин сад лагьай президент, генерал Дудаева чи шаирдив савкъват яз лацу "Мерседесдин" куьлегар вуганай. ЛГ, 2004, 22.I. 2) виридалайни вилик квай. Эвелни эвел карадал ала хьи,. чи уьлкве дуьньяда вичин мензилралди еке уьлкве ятIани, ада дуьньяда техил гьасил авунин рекьяй сад лагьай чка, як гьасил авунин рекьяй кьвед лагьай чка кьунватIа, емишар гьасил авунин рекьяй чун гзаф кьулухь галама. А. А. Лезгияр. * сад лагьайди арал. 1) са гьихьтин ятIани тартибда сифтеди. 2) яб гузвайдай фикир виридалайни важиблуди тирдал желб ийидай гаф. - Сад лагьайди, кар алачиз масадин кефиник кягъиз жедач. Кьвед лагьайди, масадаз писвал хьун патал тапарар, фитнеяр... завай жедач. М. Ш. Тахсир види я. - Сад лагьайди, зун мад гьакIан Рагьим туш, Рагьимхан я. Арада дефис аваз. Н. Шихнебиев. КIвалин референдум. Идан себебни ам я хьи, сад лагьайди, цIинин йисуз адан уьмуьрдин 80 йис тамам жезва. Ахпа, и урус хизандин уьмуьрни ажайибди хьана эхир. ЛГ, 2004, 22. I. * Сад тир госэкзамен цI, сущ. юкьван школа куьтягьзавайбуруз вири уьлкведа са юкъуз са суалар гуналди тухузвай экзамен. Им кьуд лагьай йис я Россияда Сад тир госэкзамендай ( ЕГЭ) тежриба кьиле физ. Вири и вахтунда цIийи къайдадиз акси яз вузрин ректорар рахазвай. ЛГ, 2004, 21.I. Москвада Сад тир госимтигьан вад предметдай математикадай, урус чIалай, физикадай, химиядай ва биологиядай - вахкуз жеда. ЛГ, 2004, 21.I. Сад тир госэкзамен лугьудайди кардик кутуни ( ам Европада фадлай кардик ква) чирвилер гунин ери, муаллимрин кIвалахдизни къимет гун таъминарда. ЛГ, 2004, 5. V. Синоним: госимтигьан * сад-садахъ галаз нар. 1) сад масадан гуьгъуьналлаз. Чи гъвечIи-чIехи машинарни, сад-садахъ галаз гъуьжетра авайбур хьиз, яргъи сигналдалди чпикай хабар гуз-гуз, рекье гьат хъувуна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Сад-садахъ галаз пуд аял хьана. Р. 2) сад масадаз акси яз. Къуншийри аялар сад-садахъ галаз ккIайлани бязи дидейри хьиз "зи хва гатана кукIварна" лугьуз гьарай-эвер акъудачир. Н. И. Сирлу межлис. 3) сад масадахъ галаз алакъада аваз. Ражабанни Шамсудинан акунрини икI тирди субутарзавай. Абурун гафар сад-садахъ галаз кьазвачир. Рахадайла абур галкIизвай, чилиз килигзавай, кьурхутмиш хьанвай. З. Э. Кек галкIизва. * сад тамай, сад вацIай фин гл. рахазвайбур умуми манадал татун. Кимел сад тамай, сад вацIай физ рахунрик квай чIавуз Дербентда Ахцегь Къазимегьамеда Советрин власть эцигзава. З. Э. Муькъвел гелер. * сад хьана нар. 1) кьве кар са вахтунда жезвайди къалурдайла ишлемишдай келима. Вах кIвализ гьахьунни сад хьана, Квасади кьил хкажунни... М. Б. Футболист: Шар алай кIир цик акатунни сад хьана, балугъди чIугунни. М. Б. За бананар недач. 2) гзафбурун гаф сад яз. Хуьр сад хьана - къанлу хуьряй акъудна. 3) барабар яз. Советрин Союзда, гьакъикъатдани, ихтияррал гьалтайла, алимдини фяледи, лежбердини муаллимди, инженердини духтурди сад хьана кIвалахзавай. ЛГ, 2004, 21.II. * сад хьиз нар. 1) масадбурухъ (крарихъ) галаз. Хуьрер куьч хьунихъ галаз сад хьиз, абурун тарихни квахьзава, ам рикIелай физва. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. С. Алиевади клуб сифте арадал гъуник кьил кутурбуруз юбилей тебрик авунихъ галаз сад хьиз, шегьердин администрациядин ва социальный рекьяй хуьдай министерстводин тIварунихъай гьуьрметдин грамотаяр гана. ЛГ, 2004, 21.I. 2) са жуьреда. Мулдин цуькведивни къаратикендив сад хьиз эгечIна виже къведа. З. Э. Арифдиз ишара. Цицигърин кIапIалдик акатзавай вири хуьрер сад хьиз арадал атайбур я лугьуда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синонимар: барабардиз, са дережада. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
