| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка СТХАВАЛ сущ.; - или, - иле; - илер, - илери, - илера стхаяр тир гьал. Адалатвал, гьахъвал, намус-гъейрат, дуствал ва стхавал - ибур. инсаният патал важиблу месэлаяр яз амукьда. А. А, Арифдар Сулейман. Заз чиз, къенин гуьруьшмиш хьун Самурдин ва Куьре лезгийрин стхавал мягькем авунин къиметлу межлис хьана. Къ. М. Манияр, манияр. За Азербайжандин машгьур академик Бекир Набиевахъ галаз хейлин суьгьбетар авуна. Ада лагьай гафар зи рикIелай алатдач: «Азербайжанвияр ва лезгияр виш йисаралди къуьн-къуьне аваз яшамиш хьанавай стха халкьар я. И стхавал чна гьар юкъуз хъсандаказ гьиссзава. М. М. Чи адетар чна хвена кIанда. * стхавал авун гл., ни низ са шумуд касди сада-садаз стхаяр тир алакъайрин гьуьрметар авун. СТХАВИЛЕЛДИ нар. сад-садаз стха тир хьтин гьиссералди, чими гьиссералди. Гьуьрмет ая сада-садаз, Стхавилелди гъил кьаз, Чи межлисдавай гьар садаз 70 йисар мубаракрай! ЛГ, 2004, 22.I. СТХАВИЛИН прил. стхайриз хас тир. Зи бубади жегьил автордихъ галаз яргъал йисара бубавилин, стхавилин, архавилин алакъаяр хвена. И алакъайри чехи дуствални арадал гьана… З. Ш. «За чIижревай чирна цуьквер хкягьиз…». * стхавилин сур сущ. умуми къазадик кьейи са шумуд кас санал кучуднавай сур. Эхир адан гел гьатнай. Россиядиз командировкадиз фейи Сердер халудиз ам, стхавилин сурал цуьквер тухудайла, окунай. З. Гь. Чкадив агакьай цуьквер. СТIАЛ сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра 1) цин, жими затIунин лап гъвечIи пай…. Цин стIалри къванцяй теквен акъудда кьван. А. М. Киф атIайди. Ахъа жез акьал хъжезвай пIузаррикай хкатзавай цуькIуьнрин стIалри, Фахрудинан яру хьанвай чинал аватайла, цIапIрапIар гузвай. М. С. Дуст. Зи ивидин стIал галукь тавур ккIални и парахда амукьнач. А. Исм. Эхиримжи къув. 2) (чIехи гьарфуналди - С) Сулейман-Стальский районда авай Агъа СтIал, Вини СтIал, Юкьван (СтIал хуьрерикай садан тIвар (адет яз, рахунра ишлемишдай). СтIалдал чи хуьряй тухвай са дишегьли алай. Суракь авуна, зун гьадан кIвализ фена. З. Э. Зулун пеш. * стIал-стIал нар.: стIалар сад-садан гуьгъуьнал алаз. Адан иви хъиченвай чин яру тIегь хьиз хьанвай. Ченедин кIвенкIвекай стIал-стIал гьекь кIвахьзавай. З. Э. КУТВ-диз фена. СТIАЛЖЕМ кил. СТАЛЖЕМ. СТIУ нар. кьадардал, еридал гьалтайла, эсиллагь авачиз…. ада и кардиз стуни фикир ганвачир. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. Килигайла, адан чIуру къаш-къабагъ Галукьай хьиз аквадачир стIу. Х. Т. Гъуьгьвезрин хуьр. Синонимар: эсиллагь, кIусни. СТIУР т-б., прил. гуьрчег тушир, эйбежер. Б. Талибов, М. Гаджиев. Лезгинско-русский словарь. СУАЛ араб, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра са вуч ятIани чирун паталай масадаз лугьузвай гаф(ар) - Бес чна вучта, суалдиз суалдалди жаваб гана ругуд йис хьанвай Муслима, фиртI ийиз нер чIугунивди. З. Э. Муькъвел гелер. Вичин суалдин къаршида Сарухана вичиз вахкай суалдиз адавай жаваб гуз хъхьанач, нарагьатвал кваз кьил элкьуьриз акъвазна. А. Ф. Риза Антоним: жаваб. * суал авун гл хабар кьун. Мункар, Инкар ийиз суал къведа, валлагьи-биллагьи. Е. Э. Вил вегьейла дуьньядиз. Синоним: суалун. Антоним: жавабун, жаваб гун. * суал гун гл., ни низ сада масадавай вичиз тийижир малумат, гьакъикъат адавай чирун патал гафар лугьун. Куьн гьиниз физвайбур я? - эхирни гана за жуван суал. М. Б. Зун кьенвач. Синонимар: суалун, хабар кьун. Антоним: жавабун, жаваб гун. СУАЛДИН прил. суалдиз талукь, суал квай. * суалдин знак [ишара] граммат., сущ. кхьинра суалдин предлржениедин эхирда эцигдай лишан -? Суалдин предложенидин эхирда суалдин ишара (?) эцигда. Р. И. Гайдаров, С. А. Сслимов. Лсзги чIал. III * суалдин кIус граммат., сущ. лугьузвай фикирдик суалдин тав кутадай гаф-кIус. Суалдин кIусарик ихьтин гафар акатзава; айман, ман, -ни?, жал, -тIа, хьи. "Самур" газ., 2005, 24.04. * суалдин наклонение урус, граммат., сущ. рахазвайда вичиз тийижир, амма чириз кIанзавай са кар хабар кьадай глаголдин форма. Суалдин наклоненида инкарвилин суффикс ч сивяй ш хьиз акъатдатIани, ч кхьида, месела: фидачни? ганачни? М. М. Гаджиев. Лезги чIалан грамматика. Сад лагьай пай. * суалдин предложение граммат., сущ. вичин мана суалдалди лугьузвай гаф ва я гафарин ибара. Вичик суал, хабар кьун квай, рахазвайда вичелди жаваб истемишзавай предложенидиз суалдин предложение лугьуда. Р. И. Гайдаров, С. А. Селимов. Лезги чIал. III СУАЛУН рах., гл.; -да, -на; -из, -зава рахазвайдавай са вуч ятIани хабар кьун. - Ахпа вуч хьанай, Саша? -винелай суална папа. М. Б. Зун кьенвач. "Вучиз и кар чалай алакьдач?" - суална вичиз ва юлдашриз Мирзеханова. ЛГ, 2004, 26. VII. Синоним: суал гун. Антоним: жавабун, жаваб гун. СУБАЙ туьрк. прил. уьмуьрдин юлдаш авачир, амачир. Магьамедсалегьаз, вични Айисатан хурукай хкатай Магьамедсалегьаз фидайдалай уьмуьрлух субай яз амукьайтIа хъсан тир. А. А. Лезгияр. Паб кьена кьуд-вад йис алатнавайтIани, субай Гьасретан кьил хкьадай, вини лугьудайвал, «Аллагь рикIел алай са аваран дишегьли» гьалтнач. Ш. Исаев. «Зи фонарар...» * субай хьун гл., вуж уьмуьрдин юлдаш амачиз, тек хьун. Гьажибег «халкьдин душман» я лагъана кьур чIавузни гьич са куьнихъайни кичIе тахьана, СтIал Сулеймана Махачкъаладиз атана, Зулейха Султановадин хатур къачунай, субай хьайи жегьил дишегьлидиз рикI-дуркIун ганай, ам секинарнай. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан гайиди. : . СУБАйВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера уьмуьрдин юлдаш авачир, амачир гьал. Кьуьзуьвални кьий, субайвални, - лугьудай ада. А. Къ. Нехирбанни лекь. Диде гададин уьзуьр анжах са субайвал туширдан гъавурда акьунвай. А. Къ. Накьв. СУБАЙВИЛЕЛДИ нар. уьмуьрдин юлдаш авачир, амачир гьал хас яз. Синонимар: субайдаказ, субайдиз. СУБАЙДАКАЗ нар. субай хьана, субай яз. Синонимар: субайвилелди, субайдиз. СУБАЙДИЗ нар. субай яз. Гьикьван пата-къерехда дуланмиш хьурай? Субайдиз гагь Бакуда хьана, гагь Шекида, ахпа кьуд йисуз аскервиле, са йисуз Дербентда курсара. А. А. Лезгияр. ГьакI ятIани, амукьайла субайдиз, Я тахьайтIа, гъетрехъ галаз, вили тир, Цавариз ваъ, дишегьлидиз лайлай хьиз, Лугьузва за: «Чухсагъул ваз, кIаниди!». А. С. Чухсагъул ваз. Синонимар: субайвилелди, субайдаказ. СУББОТНИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра советрин девирда киш юкъуз жемятдин хийирдиз къиметсуз ийидай кIвалах. ЧIехи Октябрдин суварин вилик квай йикъар тир. Хуьре субботникар малумарна. З. Э. КУТВ-диз фена. СУБСИДИЯ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра пулуналди ва я лазим материалдалди гьукуматдин патай куьмек. Къейд авун лазим я хьи, алай вахтунда яшайишдин кIвалерин ва коммунальный игьтияжрин пулар гудайла агьалийрин тIимил таъмин тир къатариз субсидияр чара авунин система къуватда ава. ЛГ, 2004, 15. VII. СУБУТ * субут авун гл., ни вуч са гьихьтин ятIани фикир гьахълуди тирди ва я туширди тестикь авун. Амма, лугьун лазим я хьи, фарс ( яни иранрин) чIалал гьалтайла, и малуматар ери-бине авачир, субут ийиз тежербур я, ва чи фикирдалди, ягъалмишвилин нетижада арадиз акъатайбур я. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. * субут хьун гл., вуч са гьихьтин ятIани фикир гьахълуди тирди къалуриз хьун. Садбуру ам [Етим Эмин. - А. Г.] ва адан бубаяр Ахцегъ райондин Ялцугърин хуьряй хьунухь къалуриз, масабуру ам Къубадин лезгийрикай я лугьуз, пуд лугьудайбуруни амни хиналугъ Эмин лугьудай ашукь акадриз, чеб субут тежер бинесуз фикирар арадал акъудзава. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941). Гила профессор Къ. М. Абдулкъадирова кIарабдин мефт дегишаруниз талукь яз меслят къалурзавай цIийи къайда менфятлу тирди субут хьанва. ЛГ, 2003, 13. ХI. СУБУТАРУН || СУБУТУН гл., ни вуч нел-квел; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; субут авун, субут тавун, субут тахвун, субут хъийимир са гьихьтин ятIани фикир гьахълуди тирди къалуриз хьун. Ваъ, анжах гьа сикIрен кар я. Масаниз ам фенвач хьи, фенвач", - субутарна ада. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. - Гьайиф хьи, гъвечIи аял гваз завай Кьасумхуьрел къвез хьанач. За абуруз халкь къарагъардай вахт агакьнавайди субутдай. А. И. Самур. Ада и гьиссер гужуналди бамишна. Куьз лагьайтIа, адан гъиле и шаклувал субутун патал са делил-субутни авачир. З. Р. Гьажи Давуд. Дяведин цIа хвена жуван марифат, На ви халкьдин игитвални субутна. А. С. Итимвилиз герек авач тарифар... Алимри субутзавайвал. чи чIал къадим чIални я, девлетлу чIални. М. М. Кьибле пата гурзава. - Тух хьана, кIанзамач, - амаларзава. Чизва, пака и чрайди виридалай чIехи балугъ жеда. "Кьведавайни тIуьна куьтягьиз хьанач", - субутда Хачмазаз. М. Б. За бананар недач. СУБУТСУЗ прил. са гьихьтин ятIани фикир гьахълуди тушир, делилар авачир. СУБУТСУЗ нар. са гьихьтин ятIани фикир гьахълуди тушиз, делилар авачиз. СУБУТСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера са гьихьтин ятIани фикир гьахълуди тушир, делилар авачир гьал. СУБУТСУЗВИЛЕЛДИ нар. субутсузвал хас яз. СУВ сущ,; -а, -а; -ар, -ари, -ара дагъ, чилелай лап кьакьандиз хкаж хьанвай чка. - Ваз кIан хьайитIа, ибур кеф чIугвадай чкаяр я гьа, Чигали, лагъана нехирбанди вичин цIийи юлдашдиз, шим квай хъутIалар куьтягь хьана, михьиз векьни цуьк тир суст акъатайла. Б. Гь. Заз эвера. Лезгийрин хуьрер сувара аватIани, абурун виридаз аранда талаяр, убаяр, паласаяр ава. Ф. Б. Миф. Синоним: дагъ. СУВАБ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара мусурман динда инсанди авур хъсан кIвалахриз Аллагь Таалади гудай къимет. Ашуралидиз, - са аял кьванни тухвана хуьх, ваз суваб жеда, - лагьайла, ада хиве кьунач. З. Э. Муькъвел гелер. Девлетар ваъ, гунагьрилай гъил къачун я суваб: Инсандин вил сувабдава эвелни эвел. И. Гь. Рубаияр. Фена са куьмек це Тенфе бадедиз. Ялгъуз къари я. Ваз суваб жеда. А. Къ. Нехирбанни лекь. Антоним: гунагь. суваб(ар) хьун гл., низ Аллагь Тааладиз хуш къведай кIвалах, кар хьун. - Ам кьена, сувабар хьана чаз! - Ам кьена Аллагъди гана чаз! М. Б. Шаирдин кьиникъ. Антоним: гунагь(ар) хьун. СУВАГЪ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цал цIалцIамди ва михьиди хьун патал адаз винелай хъиядай жими кьарадин ва я цементдин къат. Ихьтин школада пичер авач, цларик сувагъар кумач. И. В. Чирхчир. сувагъ авун гл., ни цал цIалцIамарна креж ягъун. Са мус ятIани малар хипер хьайи анаг, гила цлар сувагъ хъийидай къуватлу гъилер, маларихь-лапагрихъ гелкъведай кас амачиз, етим хьанвай къазма хьиз аквазвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. СУВАГъАРУН аспект. || СУВАГЪУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; сувагъ( ар) авун, сувагъ( ар) тавун, сувагъ( ар) тахвун, сувагъ( ар) хъийимир эцигнавай дараматдин цлар сувагъ ягъуналди цIалцIамарун.... фялейри, сварщикри са куьруь вахтунда 69 кв. метрдин кимин къавуз шифер яна, сувагъарна... айвандин сиве хьиз, бетондин мегьежерар туна. ЛГ, 2003, 4. ХII. Къав кIевириз, шифер ягъиз, Папар жезва кIвал сувагъиз, Залан кIвалах уртах ийиз, Ажеб регьятвилер жеда. С. Лезги мехъер. СУВАГЪЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) сувагъар ийидайди. 2) ялтах. Синоним: лелеш. СУВАГЪЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери. -илера сувагъар ийидай пешекарвал. * сувагъчивал авун гл., ни сувагъар ийидай пешекарвал кьиле тухун. СУВАН прил. дагълара жедай. # ~ гьайванар, ~ булахар, ~ цуьквер. Гъуьрчехъанди физвай ягъиз суван кьун Ахтармишдач къуьр жагъуриз валан пун. А. Ал. Гъуьрчехъанди физвай... СУВАР фарс, сущ,; -и, -а; ар, -ри, -ра 1) халкьдин уьмуьрда хьайи, гьамиша кьиле физвай важиблу месэладиз, вакъиадиз талукьарнавай шадвилер ийидай мярекат. - Куьгьне заманада чина ихьтин адет авай, - жаваб гана СтIал Сулеймана назикдаказ ва хушвилелди - суварар хьайила девлетлуйрин кIвалериз физ, хуьрек дадмишна, сувар мубарак ийидай. Кесибрин кIвалериз фидачир. Кесибриз куьчедлай эверна, ви суварни мубарак хьурай лугьудай. Гила чун, Дагъустан, кесибар я. Эгер чи суварик татун хьайитIа, кесибар гьа виликди хьиз саймиш тавун жеда. З. Э. СтIал Сулейман. Хашпересри, абурукай яз урусрини, гьар йисуз инсан дидедиз хьайи югъ еке сувар яз кьиле тухуда. ЛГ, 1992, 20. IX. 2) (чIехи гьарфуналди - С) дишегьлидин хас тIвар: Сувар. Сувар, дидедиз гъанвай савкьатарни къачуна, Агьмедахъ галаз вичин дидедин патав фена. А. И. Самур. Сувара кьецIил кIвачер це амаз, киф храна куьтягьна, ам кьамал кIватIна, кьилихъ пипI кутун хъувуна. А. Исм. Вацран мичIер. СУГЪВАЛ: * сугъвал хьун нугъ., гл. калин, хипен мумар дакIун. Синоним: буз хьун. СУГЪУЛ прил. шад тушир,. Вичиз муьжуьд паб авай ва рикI сугъул тир ханди ашукьдиз чIалар лугьун теклифна. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). Гагь ягъизва пианино, Вун гьич сугъул туш. А. С. Зи гъвечIи руш... Жавгъаратан япаргай къакъатзавай кIвачерин агъур сес галукьна ва рикIел сугъул гьиссер алчуд хьана. У. Къемберов. Сел. Адет яз, юбилейриз талукь макъалаяр, вири сад хьиз, сугъулбур ва саки сад хьтинбур жеда. А. Къ. Шаирдин экв. Синонимар: пелеш, туькьуьл, перишан. Антоним: къумбар. * сугъул хьун гл., вуж шад тушир гьалдиз атун. КIвале са куьникни адан рикI кикIизвачир. Ам бегьем сугъул хьана. З. Э. Арифдиз ишара. Гагь-гагь цавун аршдал цIарар чIугвазвай. цIайлапанри дагълар экуь ийизвай, ва гьар сеферда таниш чкаяр акурла, рикI мадни сугъул жезвай... З. Гь. Лезгийрин риваят. Синонимар: пелеш хьун, туькьуьл хьун, перишан хьун. СУГЪУЛАРУН гл., ни-куь; -да, -на; -из, -зава; -а, - ин, -рай, -мир; сугъулар авун, сугъулар тавун, сугъулар тахвун, сугъулар хъийимир перишан гьалдиз гъун. Уьмуьрдал ашукь инсан къекъвей Москвадин куьчеярни сугъуларна. «Самур» журн., 2003, № 6. Синонимар: пелешарун, перишанарун. СУГЪУЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сугъул тир гьал, Дарихвилив, сугъулвилив ацIанва вилер зи... А. Ал. Булутар ва хиялар. Синонимар: пелешвал, туькьуьлвал, перишанвал. Антонимар: шадвал, къумбарвал. СУГЪУЛВИЛЕЛДИ нар. сугьулвал хас яз. Я никIе амай къуьлуьн цуьлерин са шумуд кIунтI хуьз, ада вичин уьмуьрдин йикъар текдаказ, сугъулвилелди акъудзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синонимар: кIубандаказ, кIубандиз. къумбардаказ, пелешдаказ, пелешдиз, перишанвилелди, перишандаказ, перишандиз, сугъулдаказ, сугъулдиз, туькьуьлдиз. Антонимар: къумбардиз, шадвилелди, шаддаказ, шаддиз.. СУГЪУЛДИЗ. нар. сугъул тир гьалда аваз. Вун авачир Куьрени заз гъурбатдай Тирла, какур рехъ сугъулдиз акъатдай... И. Гь. Рубаияр. Синонимар: кIубандаказ, кIубаидиз. къумбардаказ, пелешдаказ, пелешдиз. перишанвилелди, перишандаказ, перишандиз. сугъулдаказ, туькьуьлдиз. Антонимар: къумбардиз, шадвилелди, шаддаказ, шаддиз.. СУД урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) хьайи ва я авур къанунсуз кIвалахдин себеб, жавабдар чирдай суал-жавабдин кар. 2) судья авай чка. [Кукул-Дайи]. Я вах, куьне чи кар гьи суддиз вугузва? Гь. Гь. Адетдин къармахра. Гагь ам вичин регистраци алудун патал суддиз физва. З. Э. Рамзият. * шариатдин суд. * суд [суд-дуван рах.] авун гл., ни нин хьайи ва я авур къанунсуз кIвалахдин себеб, жавабдар чирдай суал-жавабдин кар кьиле тухун. - Эгер куьне суд-дуван тавуртIа, за зун вацIуз вигьида. Завай ихьтин адалатсузвал эхиз жедач. А. А. Лезгияр. Ихьтин къванер амай кьван гагьда, инсанри инсафсуздан суд-дуван ийиз, асиррилай асирралди адаз няне гуда. М. В. Гьарасатдин майдандал. Ада, суд ийидайла иштарак авунилай гъейри, документар туькIуьрунин кIвалахарни кьиле тухузвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Суд ийидайла, жибиндиз пул татай дуьшуьшар жедачир. ЛГ, 2002, 15. V. * суддиз вугун 1 гун] гл., ни вуж хьайи ва я авур къанунсуз кIвалахдай жаза гун тIалабун патал суддиз арза авун. Амма папа винелди акъуд тийиз веревирдар ийизвай. Гагь ада Лукьман суддиз вугана аялриз алимент къачузва. З. Э. Рамзият. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
