| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * са кьве рах., нар. 1) кьведав агакьна, кьвед кьван. - Чан рухваяр, - лагьана дидеди няниз кIвале ацукьнавай чкадал, - са кьве рипе техил садавай бурж къачуна кIанда, икI дуланмиш жедач. А. Ф. Бубадин веси. Де мад сагърай! Хъфена, вуна гайи дарманар хъвана, са кьве кIаш. нисидин къайгъу чIугуна кIанда... Ви крарни Аллагьди туькIуьррай. Б. Гь. Заз эвера. 2) кьадардиз лап тIимил. ГьакI инал са кьве гаф лугьуналди абурун фикирар дегиш тежедайди чизвай Керимазни гъуьжетариз кIанзавачир. Б. Гь Заз эвера. - Жечни, ашукь, муьгьуьббатдикай са кьве мани лагьайтIа? -тIалабна са мугьманди. С. Ярагъви ашукь Уьзден.... ада сериндик, жагъунин кIаниз фин патал са кьве кам къачуна, амма занжурди ам ахъайнач. М. В. Гьарасатдин майдандал. ☼ "Орфографиядин словарда" (2001 - й.) кьабулнавай дефис аваз сакьве кхьин чи газетра, журналра, художественный эсерра эсиллагь гьалтзавач. Чи фикирдалдини, и ибара дефис авачиз кхьин дуьз я. Синоним: са шумуд * сакьве сив рах., нар., тIимил кьван (экъуьгъун). Паша ягъайди хьиз гадар хьана, вичин къапарай акъатна, хуьз тахьана сакьве сив куьчедин экъуьгъунар авуна. А. И. Самур. * са кIвач кIвале, са кIвач сура аваз хьун гл., нин рекьидай гьалда аваз хьун. - Я малла Мегьамед Эфенди, мад квез чизва хьи, зун къе кьуьзуь къуьрен ериндиз атанва. Зи са кIвач кIвале, са кIвач сура ава. Къе рекьидатIани чидач, пака рекьидатIани. А. Ф. Бубадин веси. Синоним: са кIвач сурун патал [рувал, япал] алаз хьун. * са кIвач сурун патал [япал, рувал] алаз хьун гл., нин рекьидай гьалда аваз хьун. Низ чида, дуьньядин гъалар гьикI жедатIа. Зи са кIвач сурун патал ала. А. Ф. Бубадин веси. - Ана гьикI хьанва? Я Муслимат, вун мектебдиз физвачни, тарс башламишнава гьа? Муслимат: Э-э-э, я Рагьман, гила зи мектеб куьз герек я. Зи са кIвач сурун япал ала. З. Э., Б. А. СтIал Сулейман. Синоним: са кIвач кIвале, са кIвач сура аваз хьун. * са кIвачел акъвазун гл., вуж къуллугъ тамамриз ва фад кьилиз акъудиз гьазур хьун. Халкьдин къуллугъда зун гьамиша са кIвачел акъвазнава. З. Э. Булахдал. Бузбаш, Ахцегьрин шурпа, пити, кофе, чай... Жанаби доктор, жумла жагьан... Буюр, вуч кIандатIани лагь! Зун ви къуллугъда са кIвачел акъвазнава. Къ. М. Кьашкьа духтур. Синоним; са кикел (кикерал) хьун [акъвазун]. * са кIус <кьван>рах., нар. тIимил. Галамай са кIус кьван тумни атIана, гьакI тада вун чандик квал кваз, тумакь яц. Е. Э. Тумакь яц. Сулейманан ша вун мукьвал, Са кIус ваз тамашин, билбил. С. С. Билбил. Са кIус вун сабурлу хьухь. Са кIус динж хьухь, ая ахвар. А. Муграгъви. Ажалдин хура. * <са> нерин хиляй аватай хьтин рах., прил. чпин акунралди сад-садавай чара ийиз тежедай, лап ухшарар къведай. * са пара рах., нар. хейлин. Шагьабасаз чир хьана: са кесиб касдихъ са руш ава - са пара акьуллу ва камаллу. Ф. Гьамбал. Са пара инсанар пехил язава. Е. Э. Ярдиз. - Са пара гуьлуьшан югъ тир, чан гъвечIи стха. А. Исм. Эхиримжи къув. * са пата ял аваз хьиз нар. нарази яз, хуш авачиз. - АкI килигайла, гьм... вун гьахъ я, - лагьана Махсуда са пата ял аваз хьиз. З. Э. Муькъвел гелер. са патахъай... муькуь патахъай союз сад-садаз къаншарвал къалурдай ибара. Ина авайди, са патахъай, билбилдин ашукьвал ва гьавиляй адан хуррамвал гьалдай эвер я, муькуь патахъай, адаз акси яз, шаирдин пашманвал, гъамлувал я. М. М. Гь. Халкьдин шаир. Амма са патахъай Зелфи вичин суалдал пашман хьанатIани, муькуь патахъай шадни хьана. А. А. Умуд. * <са> пиллагьни [шумпIни] тахьун гл., низ вуч эсиллагь бес тахьун. - Вилик гъана эцигай, кьавурма авай къаб хуьруьн нуькIрен вил кьванди тир гьа! Адакай заз са шумпIни хьанач! - фикирар ийизвай гадади. З. Э. КУТВ-диз фена. * са пицIинихъай атIайбур рах, сущ. са дидеди хайибур. * са рахунни алачиз нар. шаксуз. Ваз и кеспи чидайтIа, са рахунни алачиз, вавайни ви куткунар гьерерихъ, лапагрихъ дегишариз жедай. Ф. Куткунда гьатай жанавур. [Къаравили]. Агь, Селим Бадрудинович, вунани лугьуда гьа, са рахунни алачиз, гьа и ихтилатни хурун дафтарда кхьида за. Н. И. Гьакимрин папар. * са-садар авадарун рах., гл., ни ички хъун. Межлисдал алайбуру са-садар ахвадарна. 3. Э. Булахдал. * са сеферда нар. 1) анжах садра. Зун гъвечIи аял тир вахтунда са сеферда Дербентдиз уьзуьмар атIуз фейиди я. Гьадалай кьулухъ садра ветегадизни фена. А. Ф. Лянет. 2 ) виликдай. Са сеферда и пачагьдин гъвечIи гададин папа айвандик экъечIна яд экъичзавайла, им пачагьдиз акуна. Ф. Гьуьлуьн руш Са сеферда папа, кьасухдай хьиз, санал месик къаткайла, лагьана: - Мекъи кьуьдни кьий, лугьуда папари, кьуьзуь гъуьлни. Садани чими ийидач. А. А. Лезгияр. Са сеферда Уьздена кимеллайбуруз ихьтин са кьиса ахъайна... С: Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: садра. * са сиве кьве мез хьун гл., нин дуьз лугьун тавун, гьа са шейиникай, касдикай кьве жуьредин фикир лугьун. гайи гаф чIуриз, гьарнихъ алатиз. Са сиве кьве мез хьун дуьз яни бес? А. М. Дуьз яни бес? Забитаз гьич кIани туш са сиве кьве мез авай кас...'З. Р. Къекъуьнлай. * са сивяй нар., вуч авун са шумуда сад хьиз, вирида санлай(лугьун, жузун). - Гьинва? - са сивяй жузуна рушари. А. А. Умуд. Къарачийри лугьудай, вирибуру са сивяй: «Ви гъуьл гзаф кIевева, Эхир жеда саламат». А. Ал. Мирдамир. Чаз яд кIанзава, - суза авуна вирида са сивяй. А. Къ. Аскервал башламишай югъ. * са тахан гьарф(ар) сущ. са знакдалди, лишандалди кхьенвай гьарф, месела: т, п. Виликди кьве тахан ачух тушир чч, кк, пп, тт гьарфаралди кхьизвай гафар анжах са тахан гьарфаралди кхьида. Месела: чирвал, паб, чумал, карта, класс, коммуна, перем, перо, атун, тетрадь, капитализм ва мсб (амма виликди хьиз икI кхьидач: ччирвал, ппаб, ччумал, ккарта, ккласс, ккоммуна, пперем, пперо ва икI мад). Лезги литературный чIалан орфографический къайдайрин свод. ТуькIуьрайбур: Гаджиев М., Алкадарский А. К. * са тегьер 1 сущ. къайда; вердиш хьанвай гьал.. Селимат гзаф гуьрчег ва зирек кьил я. Ам пад-къерех, кIвач-кьил туькIвена гулганчI хьиз жедай. Эхиримжи вахтара адахъ гьич са тегьер амач. За сад лагьайтIа, вичи кьвед лугьуз, чинай маргъузар авахьиз лап батинди янава. З. Э. Арифдиз ишара. * са тегьер 2 нар. 1) вичел масадан фикир желбдай тегьерда. Агь, къе заз зи яр акуна булахдал, Са тегьер вич акъвазнавай дамахдал... Е. Э. Заз булахдал яр акуна. 2) хъсан тушиз. Яр, ви гьалар заз са тегьер аквада... Е. Э. Ярдиз. Кесибдихъ авай фикир сад тир: «Лап хъсан ваъ, хъсанни ваъ, са тегьер, юкьван хьайтIани са йисуз кIвалин юлдашдихъ галаз яшамиш жен, са тIимил вахтунда хьайитIани хажалатар рикIелай ракъурин». М. Гь. Буржар хьайитIани алатда хьи... гьа и арада мама Къадирни мискIидай экъечIна кимел атана. Гьажи Нуьзуьр хияллу яз акурла ада: -Гьажи, хийир хьурай, вун са тегьер хияллу яз аквазва? - жузуна. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. 3) тажубвилелди. Элкъвена килигайтIа, ракIарин сиве Ольга акъвазнавай. Расу чIарар, лепе гуз, къуьнерилайгъуз авахьнавай, яру-цIару читинин халат алай ам жегьил руш хьиз, шумал буй гадарнавай таза къавах къелем хьиз, фараш тир. Зун вичиз са тегьер килигзавайди кьатIай, ам зав мукьва хьана. - Вуча, ваз зун сифте яз аквазвани? А. М. Мурк ракъини цIурурда. * са тегьерда нар. лазим ери авачиз. Ая хуьрек са тегьерда, Акван, ада вуч эзберда. С. С. Фекьи. * са тIимил рах., нар. кьадардиз гзаф тушир кьван. Сефер халуди гьарай-эвер акъудай са тIимил вахтунда, лувар квай къачагъар ахквадачир, ахпа мад элкъвена хтана абуру чуьхверар недай. А. Р. Чинебан савкьват. Асан Нуьдуьрбегован яшар яхцIур йисалай са тIимил алатнава. Им къуватрин лап чагъинда жедай вахт я. ЛГ, 2003, 27. ХI. Поезд, фикирзавайвал, гъвечIи залзаладин нетижада гьерекатдик акатна ва са тIимил рекьиз фейидалай кьулухъ рельсерилай алатна. ЛГ, 2004, 21.I. * са тIуб <кьван> числ., вуч.са тIимил кьван. Са тIуб чар кхьиз жедатIа аку, мад Микаил къайи яйлахдиз фенва. Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. ЯтIани къе садани И дагъвидин сагълугъдай са тIуб чехир хъвадани. Х. Х. Кьве буба. Ихьтин иблисди са тIуб кьван авай цикай вацI авуна, чун адан хура твада. Къ. М. Кьашкьа духтур. Синоним: са чIар. * са тIуб хьтин прил.,; вуж тек, арха авачир. Вири са тIуб хьтин Махсудал тепилмиш хьана. З. Э. Муькъвел гелер. Ахьтин жигьизар гвачир тIуб хьтин свас кIвализ атайла, заз ван хьайи элди вуч лугьурай? А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. * са тIуб алай чкадал кьве тIуб эцигун векъи, гл., ни рахун тавун. Жуван са тIуб алай чкадал кьве тIуб эцигна ацукь! - къургъар гузвай Мирима. Эхир паб кIваляй экъечIна фена. М. Б. «Жигули». * са уьтери <хьиз> рах., нар. виридаз малум тежедай тегьерда. Анжах тIуб туькIуьрна, са уьтери хьиз хьайитIани къалуррай, амай крар, лишанар, крар, мехъерар арадал къведа. А. А. Лезгияр. Рушан дидеди цIаюн кIвале фу-яд гьазурзавай чIавуз са уьтери адаз лагьана. А. А. Пад хьайи рагъ. Са уьтери хьиз Гьажидиз идакай хабар авай. Анжах садазни лугьун тавуна и сир чинеба хуьзвай. А. И. Самур. Регъуь я гададиз, - вилер чуьнуьхзава. са уьтери хъверзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. * са хара рах., нар. гзаф (харада тваз жедай затIарикай рахадайла). Ачух жезва суфрани Дагъвидин суфра, Адет тирвал, сифте фу Гъизва са хара. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. КIвалин са пата эцигнавай кIарасдин чарпайдал са хара хипен хамар, кIаникни са хара малдин лияр жедай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Столдин кьулухъ ацукьзава, сейф ахъайна пулар гьисабзава. Адан вилик са хара пул ква. Гьар пачка гъиле кьурла адан вилери цIарцIар гузва... Ф. Б. Филиал. Цавдаран вилик са хара кIарабар хьанвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Синоним: са хейлин. * са хейлин нар. гзаф. Къарикай са юкъуз... чпин кIвалюгь алай чкадив агакьдайла, стхайриз инал са хейлин инсанар акуна. А. А. Пад хьайи рагъ. Са хейлин чилер пата-къерехдай атайбуруз дачаяр патал гана. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? Ам цел фена са хейлин вахт хьанвай. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: са хара, са жерге. * са цуьк экъечIуналди гатфар жедач мисал са лишан тайин хьуналди гуьзлемишзавай кар-кIвалах кьилиз акъатдач. * са чанга авай <кьван> числ., вужар, вучар тIимил. Са чанга авай кьван девлетлуяр гьар са куьнин иеси хьун, гзаф пай халкьар гьар са куьникай магьрум хьун я. З. Э. Муькъвел гелер. Синоним: са гъута авай кьван. * са чипIинин вине аваз хьун гл., вуж масадбуралай са квелди ятIани хъсан патахъ тафаватлу хьун. Социальный ва яшайишдиз талукь тир чIалари чаз Эмин вичин девирдин са гзаф инсанрилай са чипIинин вине авай, ачух фикир авай инсан тирди къалурзава. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). * са чIавуз нар. тайин тушир вахтунда. Ада гьасятда лампа хкадарна, и гевгьер кIвалин пенжерда эцигна. ГьикI ятIани, и гевгьер, йифен са чIавуз, къумар къугъвана хквезвай са гачалаз акуна. Ф. Гьуьлуьн руш. Гьа фена вун, мад са чIавуз Жеда зарул ватандихъ. Т. А. Фу квахь тавурай. * са чIавузни нар. гьич са вахтундани. Са чIавузни чи халкьдиз Ажузвал чир хьайид туш. Я чна гьич садрани Чи сир маса гайид туш. А. Мут. Дуствал. * са чIарчIикай куьрс хьун гл., вуж-вуч хатадик хьун, шаклу гьалда хьун. Гила гьиниз фида? Далудихъ - душман, вилик душман, поездда авайбур лагьайтIа, залан хирер алай солдатар, чара вуч я? Агъзур касдилай гзаф авай хер алай солдатрин чанар пуч хьунни саламат хуьн са чIарчIикай куьрс хьанвай. З. Э. РСФСР-дин лайихлу духтур Сафаралиев. * са шумуд нар. кьадардиз тайин тушиз гзаф. Сефер халудин багъда фад битмиш жедай чуьхверрин са шумуд тар авай. А. Р. Чинебан савкьват. Са шумуд гъвечIи вацIар авахьзавай Самур хьиз «ЦIийи рехъ» мадни гужлу хьана. З. Э. Муькъвел гелер. Гьа икI мадни са шумуд югъ алатна. А. Исм. Эхиримжи къув. Синоним: сакьве. * са шумудра нар. гзаф сеферра. Кьарайсуз бригадирар гьеле са шумудра къурухриз килигна хтанвай. Б. Гь. Заз эвера. - Импортный туш ман? -серсер хьайи Мусадин кьил, пуржиндал алай нинидин кьил хьиз, са шумудра инихъ-анихъ юзана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Алай вахтунда Азербайжанда лезгийрин кьадар 178 агъзур тирди малумарнава. Гьакъикъатда ина лезгийрин кьадар са шумудра артух я. "Самур" газ., 2002, 28. ХII. * са югъ такун (тахьун) гл, низ хъсанвал, секинвал такун. Зун хьиз архадикай са югъ тахьайди.. Заз хьиз гьа ихьтин зулумар хьайд атуй. Б. Э. Веси. [ФатIимат].... Шехь тавурла, мад за вуч хъийида? Заз чизва хьи, гьа такIан касдин кIвале заз са югъни таквадайди. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Ам кьил хкажна заз килигна, перишандиз хъуьрена. Ик анжах рикI гзаф тIар хьайи, жегьил уьмуьрда бахтлу са югъ такур ва ахьтин югъ акуникай умуд атIай дишегьли хъуьреда. А. М Мурк ракъини цIурурда. * са юкъуз (къуз рах.) (чIавуз) нар. 1) мус ятIани, мус хьайитIани. Алцурариз ам са юкъуз чарада Тухудай вахтар хьайи кас шедачни? Е. Э. Заз сабур гуз. Эхир са къуз кIеви душман жеда, дуст. Е. Э. Ашукь жемир явадал. 2) тайин тавунвай (тушир) йикъарикай са юкъуз. Са юкъуз мугьман айвандик квайла, Далалубегьлиди вичин лам гьаятдиз акъудна... Ф. Далалубегьли. Са юкъуз Риза колхоздин контордиз фена. А. Ф. Риза. Эхир са юкъуз къван сурун кьилик кутуна. З. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Са юкъуз ял язавай чкадал Халилан къунши Жезказган шахтарин управленидин начальник Саруханов Керимхана лагьана: Халил, мад вун Пермдиз, масанриз хъфидач, кIвалах ваз за зи патав жагъурда. А. Гьажимурадов. Чи рикI алай композитор. СА 2 тIв-эв тайинвал авай. Шумуд йис я, Ганач на заз са жаваб. Е. Э. Аман яр. Са кIвал ава женнет багъда Безетмишна а раснавай. Е. Э. КIани ярдиз Мадни са кар ава, избербашвийри акъудзавай къенфетар, печенияр. вафлияр базаррин къиметрилай ужузни я. ЛГ, 2004,21.II. СА 3 прил. са гьихьтин ятIани. Вигьий ви чандиз са мерез, тумакь яц. Е. Э. Тумакь яц. Жагъура ваз са кIеви рук, Гьалт тавурай вал чинеруг. С. С. Билбил. СА 4 кIус анжах. Амукьдайди са тIвар-ван я дуьньяда. Е. Э. Дуьньяда гургьа-гур. СА 5 прил. кьилдин, маса. Сад са хуьре, сад са хуьре гьикьван дуланмиш жеда? А. А. Лезгияр. СА 6 прил. сад хьтин. # ~ буйдин, ~ хесетрин, ~ акунрин, ~ рангарин. СА 7 йис существительнидин чкадин I падеждин рахунра ишлемишдай форма. Кил. ЙИС. САБАГЬ араб,: сабагь [пакам, экуьн] хийир(ар)! межд. йикъан экуьн кьиляй сад-садал гьалтайла, лугьудай саламдин ибара. - Сабагь хийир, дуст кас Генжали! Куьн вуч перишан я?!. Къ. М. Рекьин риваятар. - Сабагь хийирар, Ольга Дмитриевна! Вун вуч фад къарагънава? А. М. Мурк ракъини ЦIурурда. -Пакам хийирар, Хелеф! - ацIай квар гваз булахдилай баде хтана ахкъатна. А. Къ. Нехирбанни лекь. -Экуьн хийирар! - Вердихана Гьажикъулидизни Давутаз гъилер яна. Ж. Гь. Юргъадилай гуьгъуьниз. САБУР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра эхун. Кондаковадин рахуни Гьуьсейновак хъел кутуна. Ада гужалди вичин сабур хуьзвай. А. А. Умуд. Гьикьван эхда на, зи халкь, рикI ачух, Мус куьтягь жеда вахъ авай сабур, Вун алай мублагь чилиз ярашугъ, Мус хкида на лезгидин абур? Б. С. Ават ахварай. Сабур хъсан затI я. Аллагьди ваз ви рикIевайвал гурай. М. В. Гьарасатдин майдандал. * сабур авун гл., ни тади къачун тавун. са вуч ятIани эхун. - СакIани мажал хьанач. За исятда гьазурда. ТIимил кьван сабур хъия! - минетдай гьалда гъуьлуьз килигна жегьил свас. А. И. Самур. Инсанри ийизва мадни сабурар, ЧIав ятIан гапурдал абур кукIвардай. И. Ш Кьудар. * сабур гун гл., ни низ тади къачун тийидай гьалдиз гъун. Заз сабур гуз, вун куьз шеда лугьурбур... Бес ишедай кар хьайи кас шедачни! Е. Э. Заз сабур гуз. Итимрин вилерни накъварай ацIузва, абуру аялдиз чан-рикIзава, сабурар гузва, ам суралай алудиз чалишмишвалзава. Гь. Къ. Магьини Дилбер. - Хъвана кьил ацIайла, акъатна жеди, я кас, - бязи вахтара вичи-вичиз сабурарни гузва. М. Б. ЦIийи мискIин. Синоним: секинарун. * сабур хуьн гл., ни 1) тади къачун тавун. Гьахьняй жувавайни сабур хуьз жедач. Е. Э. Бахтсузвал. 2) секинвал хуьн, наразивал винел акъуд тавун. – Ву-ув! Чаз течив, мад хва авай! Сабур хуьз хьанач Мегьамедан дидедивайни. Н. Насруллаев. Кьве Мегьамед. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
