| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка СИФТЕВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сифте яз эгечIунин нетижа. И ктабдикай [С. Керимовадин "Къарагъ, дуьнья, лезгинкадал кьуьлериз" ктабдикай. - А. Г.] жагъизвай "нукъсанриз" нукьсанар.. лугьун... лезги чIалан кхьинринни, чIаланни вири лезги эдебиятдин дуьньядиз гьахьзавай сифтевилин, сифте вахтаринни камарин лишанарни кьетIенвилер я. К. М. Жуввал авай шаир. СИФТЕГЬАН прил. масад(бур) жедалди арадиз атай, хьайи. Спортдал ам фадлай машгъул ятIани, им Ольгадин сифтегьан чIехи агалкьун я. ЛГ, 2004. 15. VII. Синоним: сад лагьай. Антоним: эхиримжи. * сифтегьан классар сущ. 1 -III(IV) классар. Ана сифтегьан классрин муаллимвал авур кьуд йисалай гуьгъуьниз ада Къуба шегьерда кьве йисан учительский институтда заочникдаказ кIелна. Д. Шерифалиев. Къабил бубадихъ галаз гуьруьш. * сифтегьан мектеб сущ. 1 -3(4) классар авай мектеб. 1885 - йисуз КцIара, 1886 - йисуз Яргундал ва 1887 - йисуз Манкъулидхуьре сифтегьан мектебар кардик кутуна. 1890 - йисуз Къуба уезддин лезги хуьрера сифтегьан мектебрин кьадар 20-дав агакьнавай. «Самур» газ., 2004, 24.01. СИФТЕДАЙ нар. эвел, эвелдай. Са гзаф йисара сифтедай Дербентда, ахпа Генжеда, гуьгъуьнлайни Бакуда, азербайжанрин арада кIвалахиз яшамиш хьунин нетижада, абрун чIал хъсандиз чир хьунилай гьейри, Сулейман азербайжан халкьдин культурадихъ, фольклордихъ, ашукьрин манийрихъ ва искусстводихъ галаз мукьувай таниш. хьана. М. М. Гь. СтIал Сулеймапа азербайжан чIалал, туькIуьрай шиирар. Инсанар чпин тIебии хесетдиз муьтIуьгъ тир, яни азадвиликай магьрумнавай чан алай гьар са затIуниз ( гьатта инсанризни) сифтедай чап-чап, гьатта хвешивални кваз килигда, адак хкуьрда, рахшандарда, ухайш лугьуда, ахпа и азадсузвилихъ галаз вердиш жеда ва магьрумнавайдан гьатта язухни чIугвада. А. Къ. Нехирбанни лекь. Антоним: эхирдай. СИФТЕДИН прил. са кар нелай-квелай башламиш жезватIа, гьадан. Хуьруьн хабарар лап хъсанбур я. ЦIийи багълари гуьзелдиз цуьк акъуднава. ЦIи сифтедин бегьерарни кIватI хъийида. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Ваххабизм Мухаммад Абд ал-Ваххабан ( 1703 / 04 - 1787) ученидин бинедаллаз XVIII асирдин юкьвара Аравияда арадал атана. Ада ислам михьи авун, адан сифтедин бинейрал хтун лазим яз гьисабзавай, мусурманривай яшайишда, алукIзавай парталда, динда чIагайвилериз рехъ тагун истемишзавай. Сифтедин ваххабизмдиз инанмишвилин фанатизмдин, политический аксибурухъ галаз женгинин лишанар хас я. ЛГ, 2004, 15. VII. СИФТЕНИ: * сифтени сифте нар. виридалайни вилик. Сифтени-сифте гачал фекьидин чIехи папан ракIанихъ фена, рак гатана. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. ЧIал сифтени-сифте диде-бубадиз чир хьана кIанда, ахпа - аялриз. Х. Ш. Дидед чIал чируниз артух фикир. Синоним: сифте нубатда. СИХ прил. 1) сад-садав агатнавай. - Минет хьуй ахъая! -. гадайри ван къачуна, абур СтIалви гададин мукьварал мадни сих гьалкъада кIватI хьана. Къ. М. Рекьин риваятар. Гьа алай чкадилай гардан яргъи авуна, ада валан сих хилерин арадай сарарив кьуна акъудна, ЯбатIаян вилик кIараб эцигзава. А. Исм. Эхиримжи къув. Синоним: къалин. Антоним: кьери 2) садвал арадиз гъизвай. Мад сеферда рикIел хкин: Кавказдин Албаниядин девирда эрменийринни лезгийрин алакъаяр сихбур ва мягькембур хьана. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. Заз уьмуьрдин лайихлувилеринни тIебиатдин гуьрчег суьретрин арада са гьихьтин ятIани чара тежер сих мукьвавал авайди хьиз тир. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * сих алакъа сущ. чара тежер мукьвавал. Чи журналрихъ галаз - им шад жедай кар я - тIвар-ван авай алимри, муаллимри, жуьреба-жуьре пешекарри сих алакъаяр хуьзва. "Самур" журн., 2003, № 23. "Зун" - руьгьдин эвер хьана" лугьудай кьиле Т. Агьмедханова Алирза Саидован кьисмет Ватандин кьисметдихъ галаз акьван сих алакъада тунва хьи, кIелзавайдан вилик, дугъриданни, авторди лугьузвайвал, "кечирмишай куьруь уьмуьрда са чIавузни лавгъавал" тавур шаирдин къамат акъваззава. ЛГ, 2004, 15. VII. СИХАРУН гл., ни-куь вуж-вуч сих тир гьалдиз гъун. А къатариз дагълар арадиз атай девирда гзаф таъсир хьана. Абур дагъларин заланвили чуькьвепа гзаф сихарна. Б. Гь. Вили вилер. СИХВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сих тир гьал. Амма къе рахазвайбур зуьрнеяр тир. Абуру инал кIватI хьанвайбурун садвал, мукьвавал, сихвал къалурзавай. Макьамдикай инал кIватI хьанвайбурун гиг хьанвай. А. Къ. Нехирбанни лекь. СИХДАКАЗ нар. сих гьал хас яз. Урусрин критик В Г. Белинскийди тестикьарзавайвал, литературадин ва искусстводин халкьдинвал ва милли кьетIенвал писатель сихдаказ общественный уьмуьрдикъ галаз алакъалу хьунилай аслу я. К, 1989, 1. V. Адан дача, къенез гьич вилни ягъиз тежедайвал, элкъуьрна сихдаказ тахтадин чапардалди кIевнавай, вичизни къацу ранг яна. А. Э. Квак. Синоним: сихдиз. СИХДИЗ нар.сих яз. Инсанар, алцурар авун адет хьанвай пис касдин гуьгъуьнлай килигиз фикирлу яз дагъвияр шаирдин къваларив мадни сихдиз кIватI хьана. Къ. М. Душмандин тум. Цавай гьужумар авуниз акси вири серенжемарни абуру кьабулнавай. И кардикай сихдиз хъиткьинзавай зенитный тупарин гуьллейрини шагьидвалзавай. ЛГ, 2004, 26. VII. Куьрелди, фашистрин "чинеругрикай " цав михьна чун чкадал агакьна. КIаникай гзаф сихдиз гуьлле гузвай. ЛГ, 2004, 26. VII. Синоним: сихдаказ. СИХИЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са хизандилай чара хьайибурун гилан векил(ар), векилрин кIватIал. Гзаф сихилар авай чи хуьре гьар сихилдихъ вичин тIвар-лакIаб ава: къинтIарар, тIапIарар, миграгъар, гъитехъар, гуржияр, цIегьер ва масабур. 3. Агъавердиева. ТIвар алатдач. Зун умудлу я хьи, «Самурди» лезги сихилдик квай муькуь кIуьд халкьдин медениятдин къайгъуни чIугвада. М. М. Занин бахт чуьнуьхна?... удинар лезги чIалан сихилдихъ галай халкь я. М. М. Уях хьухь, лезгияр! Синоним: къебила. СИХЛАМИШУН гл., ни-куь вуч сих гьалдиз гъун. Букар Няметулаевичаз и вири пипIера танишар, мукьва-кьилияр ава. Амма алакъаяр генани сихламишна кIанзава. Белки и макъалади а кардиз куьмек гуда. ЛГ, 2004, 15. XII.. СИЯГЬ 1 фарс, прил кар, кеспи авачир, алакь тийир, авара. Гьакъикъатда лагьайтIа, Абасаз вичи гъвечIи хциз вучиз сиягь лугьузвайди ятIа, гьамни хъсандиз чизвачир. Ам машгъул кеспи къужадиз аквазвач хьи -гьам сиягь я. М. В. Гьарасатдин майдандал. * сиягь хьун гл. кар-кIвалах амачирди яз амукьун, хьун. Пис гунагьар кIула аваз, чуьллеравайд сиягь хьана;.. Е. Э. Мубарак Исмаил. СИЯГЬ 2 сущ.: -ди, -да; -яр, -ри, -ра, са нин-куьн ятIани тIварар къалурнавай, кхьенвай чар. Гьазур колхозчиярни кеспидал алай вахт я. Гьа иналди сиягь туькIуьрна, гьар садав къул чIугваз турла, хьана жеда. А. А. Лезгияр. Муькъуьн вахфадин маларин сиягь истемишна Нямета. З. Э. Йифен тIурфан. Эхиримжи вахтара и кIвалах субутзавай акьван макъалаяр ва ктабар акъатнава хьи, тIварар кьуртIа чIехи сиягь эмелдиз къведа. Заз а сиягь ваъ, тапархъан алимрин фикирар кIелдайбурув агакьариз кIанда. М. М. Чун вуч ксар я? Ватандин ЧIехи дяведа гел галачиз квахьайбурун сиягь лап чIехи я. ЛГ, 2004, 26. VII. Герек документрин сиягь чкадин ва я республшкадин паспортно-визовый къуллугъдай къачуз жеда. ЛГ, 2003, 4, XII. Синоним: список. * чIулав сиягь. * сиягь кьун гл., ни нин-куьн нин-куьн ятIани тIварар кхьенвай чар туькIуьрун. - Хъфена тадиз кьада за сиягь И тамавай кьван гьайванрин вири. А, С. Хцихъ галаз ихтилат. СИЯГЬ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -ри, -ра бегьемсузди. А кьвед лагьай папани са пайгарсуз велед хана заз. Лугьуда эхир, кьуьзуьвилик я дилиди, я кимиди жеда лагьана. ГьакI хьунни авуна. Эхиримжи велед я лугьуз, са сиягь хана арадиз акъудна. А. Къ. Нехирбанни лекь. СИЯГЬАРУН гл., ни вуж; -ди, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир кар, кеспи авачир гьалдиз гъун. Ада [Шихнесир Къафланова. А. Г.] дишегьлидикай икI кхьена, акI кхьена, ада дишегьлидиз акI килигна, икI килигна лугьуз, ам са шумудра, къуллугърилай алудна, кIвалах жагъурун патал Лезгистандин хуьрера - маса гаф заз жагъизвач - сиягьарна. З. Ш. "Чуьнгуьрдин сим хьиз рикIин дам атIайла..." СИЯГЬАТ араб, сущ 1) ял ягъун патал, рикI аладарун патал къекъуьн. Ингье, сиягьатдиз экъечIнавай жегьилрин арада заз гьуьрмет авун къвердавай артух жезва. Къ. М. Экуь инсан. Юлдашри адаз... алатай гьяддин юкъуз колхоздин никIериз сиягьатдиз финификай ва гзаф маса крарикай авур суьгьбет давам жез дуьз са сят алатна. А. А. Умуд. 2) чирвал хкажун патал, маса уьлквейра, вилаятра, хайи чуьллера, чилера къекъуьн. Чи сиягьат гзаф шадди, гзаф хуш вакъиайрив ацIанвайди хьана. Гьикьван къариба адетар, имаратар авай хуьрериз фена чун, гьикьван чна ширин булахрин ятар дадмишна, гьикьван чун турулту гвай вацIарилай алучIна! Чаз халкьдин тарихдихъ галаз алакъалу чкаяр: къелеяр, муькъвер, карвансараяр акуна. Къ. М. Экуь инсан.... хайи чил Алирза Саидован лирикадин игит патал вири я: ам яргъал сиягьатриз тухудай гимини, жибинда пул авачирла лезги чилин зулун «къизиларни». Р. Исаев. Алирза Саидован яратмишунра хайи чилин къамат. * сиягьат авун гл., ни ял ягъун патал, рикI аладарун патал къекъуьн; чирвал хкажун патал, маса уьлквейра, вилаятра, хайи чуьллера, чилера къекъуьн. Синоним: сиягьатун. СИЯГЬАТУН гл. ни сиягьат кьилиз акъудун. Сегьерсегьер дагъда сиягьатда на. Е. Э. Гьалимат. Синоним: сиягьат авун. СИЯГЬАТЧИ туьрк, сущ,; -ди, -да; -яр, -йри, -йра сиягьат ийизвайди. Анжах сиягьатчияр хуьруьвай са хейлин къакъатайла, дагъдин тIебиатдин гегьеншвили машгъул авурла... учительницадин гуьгьуьлар ачух хъхьана. А. А. Умуд. Сиягьатчийри рехъди фин давамарна. А. А. Умуд. Китайдин Ксиан шегьерда, Чаанси вилаятдин меркезда сиягьатчияр гзаф шадарзавай зурба далдам туькIуьрнава. Адан диаметр 3,43 метрдиз, заланвал саки 2 тонндиз барабар я. ЛГ, 2004, 15. VII. СИЯГЬАТЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера сиягьатчи тир гьал. СИЯСАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гьукуматдин идарайри жемят, майишат, уьлкве идара авунин рекьяй тухузвай кIвалах Душманриз инсаф тийидай, дустарикай хъел тийидай, Живедлайни гел тийидай Гьахьтин сиясат ава чаз. С. С. Еке къуват.... виликан Албаниядин сергьятра арадал атанвай ханлухриз Урусат, Туьркия, Иран хьтин уьлквейрин пачагьри чпин сиясатда еке фикирар гузвай, гьардаз абур вичин табийвилик кутаз кIанзавай. ЛГ, 2003, 14. VIII. Заз чир хьайивал, сечкичийрин са пай сиясатдин рекьяй экъечIна, хсуси хийирдихъ элкъвена. ЛГ, 2003, 4. XII. 2) (чIехи гьарфуналди: С) дишегьлидин хас тIвар - Сиясат. Синоним: политика. СИЯСАТЛАМИШУН цI, гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; сиясатламиш авун, сиясатламиш тавун, сиясатламиш тахвун, сиясатламиш хъийимир сиясатдив кьадай гьалдиз гъун. Ктабар туькIуьр авур юлдашри шаирдин (С. Сулейманан. А. Г.) эсерер артухан сиясатламишнава, абурук сиясатдин руьгь кутунва. А. А. Арифдар Сулейман. СИЯСАТЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра сиясат кьиле тухузвайди, сиясатдин рекьяй пешекар. Талукь алимриз, сиясатчийриз, са абуруз ваъ, гзаф амайбурузни гилани а инанмишвал дуьз яз, гьакъикъатлу яз акваз кIан тийизвайвиляй ва рикIел мад жуван гьа фикирарни гьар кьуд цIарцIин гуьгъуьнлай жанлуз тикрар жезвай: "Рекьидай туш лезгияр - Рекьидай туш лезги халкь!" К. М. Жуввал авай шаир. Ктабар туькIуьр авур юлдашри шаирдин эсерар артухан сиясатламишнава, абурук сиясатдин руьгь кутунва, Шаирдикай [С. Сулейманакай. А. Г.] вичикайни сиясатчи авунва, гуя ада гьукуматдин буржияр бажармишзава. А. А. Арифдар Сулейман. СКАЗУЕМОЕ урус, граммат., сущ.; -иди, -ида; -ияр, -ийри, -ийра предложенидин кьилин член тир подлежащиди ийизвай гьерекат, кар ва ам авай гьал къалурдай гаф. Сказуемиди вуч ийизва? ( авуна? ийида?), вуч жезва ( хьана, жеда), вуж1 я? ва я вуч я? гьихьтинди я? авани? ( авачни?) суалриз жаваб гуда. Р. И. Гайдаров, СА. Селимов. Лезги чIал. III. 1985. СКАМЕЙКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр. -йри, -йра далу агалдна ацукьдайвал тахтадикай раснавай ацукьдай затI.... еке гьаятдин пата эцигнавай скамейкадал са гададихъ галаз ацукьнавай Айнади, ара-бир сас экъисиз, сакъатда ихтилатар ийизвай. З. Э. Муькъвел гелер. Зулун икьи рагъ гецифнавай шегьердин багъдин серинрик, скамейкайрал инсанар ацукьнавай. З. Э. Зулун пеш. Лугьудай гаф жегъин тийиз Вадима, чеб ацукьнавай скамейкадин кьулухъай хкаж хьанвай кул-кусдилай са гъвечIи цуьрц алудна, ам гъиле къугъуриз башламишна. Б. Гь. Вили вилер. Синоним: куьсри. СКЕЛЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, ~ра инсандин ва я гьайвандин як квачиз вири паяр санал. СКИДКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са куьн ятIани къимет агъузарнавай кьадар. СКЛАД урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра майишатда герек затIар хуьдай махсус чка. Ингье, «Мермер» къванцелай вири Магъархуьр капаллайди хьиз Агьмедан вилик ачух хьана. Цларилай сувагъ алатнавай школаяр, ахпа советдин идараяр, колхоздин конторар, фадлай складриз элкъвенвай, кьилел минаретар аламачир мискIанар.. Гь. М. Им къван, имни терез. Мягькем, гегьенш и дарамат сифте харат устIархана, ахпа гамаринни халичайрин склад хьиз ишлемишна. Д. Шерифалиев. Къабил бубадихъ галаз гуьруьш. Синоним: гьамбархана. СКЛАДЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра склад хиве авай кас, складдин чIехиди. Гьасана, складчи Алиди бригадир Фетали ва член правление Неби галаз, ибурни жуван итимар я лагьана, харжлух хьун патал са тIимил техил приходдиз ягъ тавуна тунай. И. В. Чирхчир. Складчийри чуьнуьхзавани, гьар гьикI ятIани гьар чIавуна чпиз гун лазим тир фу-къафундикай чпел гужа-гуж са пай гьалт ийин, я тийин. А. А. Лезгияр. - Заз мажал авач, Садикъ, исятда колхоздин ярмаяр регъвез складчи къведайди я, адаз гьар гьилледа ам вичелай алудиз кIанзавай. З. Гь. Залан кам. СКЛАДЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера складдин чIехиди тир пешекарвал. Дяведин йисара ида Усугьчайдал райондин складчивиле кIвалахзавай. И. В. Чирхчир. * складчивал авун гл., ни складчи тир къуллугъ кьиле тухун. СКОБКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кхьинра текстинин тайин са пай чара авун патал ишлемишдай жуьт лишан, математикада кьилиз акъудна кIанзавай гьерекатрин тартиб къалурдай лишан - (). СКУЛЬПТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра скульптурадин шейэр расдай пешекар. Писателдивай, художникдивай, скульптордивай, музыкантдивай, актердивай, яни художественный эсерар яратмишунал алахънавай гьич са касдивайни яшайишдивай, халкьдин уьмуьрдивай къерехда акъвазиз жедач... Н. А. Литературадин хрестоматия СКУЛЬПТОРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера скульптор тир гьал. СКУЛЬПТУРА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) атIунин, алкIурунин, цIурурна кIалубда тунин рекьелди чепедикай, къванцикай, кIарасдикай металлрикай жуьреба-жуьре суьретар расунин устадвал, пеше. Шарвилидикай литературада художественный эсерар, драматургияда цIийи тамашаяр, живописда, скульптурада цIийи-цIийи эскизар ва тамам еке картинаяр-суьретар, памятникар арадал гъун акъвазарна виже къведач. М. Ж. Сад хьайила рикIер чи... 2) гьа тегьерда расай затIар. 1918 - йисуз Мамрачрик дашкъалагъ авур пуд агитатордин скульптура туькIуьрун лазим я. З. Э. Скульптор. Гьеле Ленинград шегьерда Академия акьалтIарзавай студент тир йисара Дарвина дипломдин кIвалахдин тема яз "Фашистрин Германиядал гъалибвал къачуна къанни цIуд йис" скульптурадин композиция хкянай. ЛГ, 2004, 15. VII. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
