| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка СЕФИЛ 1 араб, прил. са квекай ятIани фикир авай, шад тушир. Инсанарни жеда кьван. Шад чIавуз гъуьлягьар хьиз эгечIдай, сефил чIавуз вак лувар кутадай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синонимар: пашман, пелеш, перишан,. Антоним: шад. * сефил(ар) авун гл., ни-куь вуж са квекай ятIани фикир авай, шад тушир гьалдиз гъун. -Садавни мад офицер Ийиз тамир сефилар. А. С. Дидедин кьисас. Антоним: шад авун. * сефил хьун гл., вуж са квекай ятIани фикир авай, шад тушир гьалдиз атун, гьалда хьун. Гъуьл кIвалахдал фейила, ам текдиз амукьзавач. Сефил, дарих жезвач. З. Э. Рамзият. Духтурдивай дарман хьанач, сефил хьана, агатна зун. Ас. М. Синонимар: пашман хьун, пелеш хьун, перишан хьун. Антоним: шад хьун. СЕФИЛ 2 нар. са квекай ятIани фикир аваз, шад тушиз. РикIиз чими, иер сифет шутIум хьана умудсузвили сефил, къалурзавай. А. И. Самур. Фейи мелмехъеррик, шад ва сефил мярекатра инсанрин сивера авайди алай четин девирдикай, адан адалатсузвиликай суьгьбет тир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: перишан. Антоним: шад. СЕФИЛАРУН гл., ни-куь вуж; да, -на; -из, -зава; - а, -ин, -рай, -мир; сефилар авун, сефилар тавун, сефилар тахвун, сефилар хъийимир, сефил гьалдиз гъун. Гададин амалри диде сефиларна. Синоним: пашманарун, пелешарун, перишанарун. Антоним: шадарун. СЕФИЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера сефил тир гьал. Агатмир, яргъаз хьухь, сефилвал! Куьнни квахь, эхирсуз дердияр! М. Б. Дустарикай кьве мани. Ялгъузвилин хура заз Гзаф жезва сефилвал -Це лугьурбур пара яз, Тагурбурун саилвал. А. Къ. Саил. Синоним: пашманвал, пелешвал, перишанвал. Антоним: шадвал. СЕФИЛВИЛЕЛДИ нар. сефилвал хас яз. Синонимар: пашманвилелди, пелешвилелди, перишанвилелди, перишандаказ, перишандиз, сефилдаказ, сефилдиз. Антонимар: шадвилелди, шаддаказ, шаддиз, СЕФИЛДАКАЗ нар. са квекай ятIани фикир авай, шад тушир гьалда аваз. Зазни, ваз хьиз, таниш а пад Сефилдаказ ахкуна, Т. А. Фу квахь тавурай. Синонимар: пашмандаказ, пашмандиз, пелешдаказ, перишандиз, перишанвилелди, пашманвилелди, пелешвилелди, перишандаказ, перишандиз, сефилвилелди, сефилдиз. Антонимар: шадвилелди, шаддаказ, шаддиз. СЕФИЛДИЗ нар. са квекай ятIани фикир аваз, шад тушиз. Явашдаказ гьерекатзавай къайи гар галукьайла, кьелечI бежгъеррик квай Риза, хьраз вегьей гьажибугъдадин твар хьиз, зурзадай, адак фул акатдай, чиниз вили ранг янавай ам сефилдиз гагь Саруханаз, гагь чилиз килигдай. А. Ф. Риза Билбил хцин сес акъатна сефилдиз. И. Гь. Синоним: пашмандаказ, пашмандиз, пелешдаказ, перишандиз, перишанвилелди, пашманвилелди, пелешвилелди, пелешдиз, перишандаказ, перишандиз, перишанвилелди, перишандаказ, перишандиз, сефилвилелди, сефилдаказ. Антоним: шадвилелди, шаддаказ, шаддиз. СЕЧКИЧИ туьрк, сущ.; -яр, -йри, -яр, -йри, -йра сес гузвайди. Заз чир хьайивал, сечкичийрин са пай сиясатдин рекьяй экъечIна, хсуси хийирдихъ элкъвена. ЛГ, 2003, 4. XII. "Лезги газетди" идан гьакъиндай сечкичийриз 8-апрелдиз акъатай 30-нумрада хабар ганай. ЛГ, 2004, 15. VII. СЕЧКИЯР сущ.; -йри, -йра сесер гуналди президент, уьлкведин, чкадин къуллугъчияр хкягъунин мярекат. Гьа инал чна чи сечкийрин собрание агалун малумарзава. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Сечкийрилай виликан женгина Алисултанай пуд агъзур манатдилай гзаф харжияр акъатна. ЛГ, 2002, 15. V. Гьа са вахтунда сечкийриз гьазур жедай чIавуз чна гьич гуьзлемиш тавур шартIар арадиз атана. ЛГ, 2003,4. XII. Синоним: выборар. СЕЧМЕ туьрк, прил. вини дережадин ери авай, хъсан. Гьада гьамбарханадай... сечме ичер чинеба йифиз тухудайла, ам гуьзчийри кьуна. А. А. Пад хьайи рагъ. Мария Ивановнадиз са пуд кило сечме помидорар, Светадиз пIинияр ва Ольгадиз са кIунчI къизилгуьлер къачуна, зун Мария Ивановнадин кIвализ рекье гьатна. А. М. Мурк ракъини цIурурда. Синоним: хкягъай. * сечме авун гл.; вуж-вуч са гьихьтин ятIани лишандалди чара авун. Гелкъвезни регьят я, атIудайлани регьят я, сечме ийидайлани регьят я. А. А. Лезгияр. Синоним: хкягъун. СЕЧМИШУН т. б., гл., ни вуж-вуч хъсан ери авайбур масадбурувай чара авун. Синонимар: сечме авун, хкягъун. СИВ сущ,; -и, -е; -ер, -ери, -ера 1) инсандин, гьайвандин, пIузаррилай кIалхандал кьван бедендин пай. Сивяй акъуддай гьар са келима алцумна акъуда. Ф. Са тIур цIудан сиве твамир. Ф. Рагьметлудан сивел жедай михьи хъуьруьн, хуш рохунар, ачух рафтарвал зи рикIелай алатзавач. ЛГ, 2002, 15. V. Хуьрек тIуьрдалай гуьгъуьниз сивера яд экъуьр хьувуна кIанда. ЛГ. 1994. 1. IV. Синонимар: кIуф, тIиш. 2) къен авай затIарин кIан патаз акси пад. Нефес къведай са тIимин чка туна, чувалдин сив квена, гваз хтана. Ф. Халуни хтул. Инал къари гьахьна каркундин къенез. Къене патай каркундин сив кутIун хьувуна ада Вичи-вич авадарна гьуьлуьз. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Гуьлселем - Вуна а къуюдин сив кIев хъувунани, чан хва? А. Р., Я, Я. Хендедадин мехъер. 3) яргъи патахъди физвай ва я экIя хьанвай затIунин сифте кьил. # вацIун~, кIамун ~, рекьин ~, багъдин ~, тамун ~ 4) кас. Фу кьит тир, артухан сив хизандиз пар жезвай ва я къуьзуь итимдихъ кьилдаказ гелкъведай кас герек жезвай, ахьтин касдивай хзандин рузи артухаруник пай кутаз хьун мумкин жезвачир. А. Къ. Нехирбанни лекь. 5) сив хуьнин вацра мусурманри фу тенезвай йикъан вахт. * сив акун гл., низ нин фикир чир хьун. Лагьана заз дидеди са няниз: - Вун це лугьуз муьштерияр атанвай, Вун кIанибур хуьруьн къене ацIанва. Ви сив такунмаз, чан руш, завайни Муьштерийриз вугуз хьанач са гафни. Х. Т. Нагара яр хкязава. * сив атIун кил. сив хкудун. * сив ахьа хьана нар. мягьтел хьана, гьейран хьана. Гьеле сифтегьан классра амаз Зилфи эмеди чи кIвале гам храдайла, зун адаз гьейранвилелди килигдай. Ада жуьреба-жуьре рангарин гьалар сад-садав кьадайвал агудна кваквар ийидайла, зун сив ахъа хьана адаз килигиз амукьдай. Я. Я. Нурар ва хъенар. Вердихана рикIивай лугьузвай ихтилатрихъ Гьажикъулиди сив ахъа хьана яб акалзавай. Ж. Гь. Юргьадилай гуьгъуьниз. * сив ахъаюн [ачухун! гл., ни рахун (къал алаз), никай-квекай ятIани фикир лугьун. [Сефибег]. - Вуна «алчахар» ямир, алчах туширтIа, вун дустагъра гьатдачир. Жуван сив артух ачухмир... Я. Я. Сифте кьван. Ахъайнавай абуру сивер: я рухвайриз эвер гузвай, я стхайриз, я гъуьлериз Вач лугьузвай гъазаватдиз. И. Гь. Алжирдин. дишегьлияр. Манидин гафар вичел гьалчзавай ккIалар тирди Эслиди гьасятда кьатIуннай. Амма ада чуькьни авуначир. Аквар гьаларай, хейлин инсанар алан булахдал вичин сив ахъаюн адаз кутугна акуначир. З. Э. Муькъвел гелер. Антоним: сив кIватIун. * сив кьун гл., ни нин 1) рахаз тун тавун, Анжах Алидаран квач мад чи кIвале хъхьана виже къведач. Халкьарин сивер къаз жедайди туш, лагьана секинсуз хьайи суса. А. И. Самур. 2) сив хуьн. * сив кIватIун [агалун} гл., ни рахун тавун. Хьана ман, жуван сив кIватIа, хипен хам алай жанавур. Вунни дабан атIудайбурукай я. З. Э. Къазимегьамед. [Жора]. ~: Им вуч аванс я, Али? Чун гьеле ученикар яни? [Али]. Жуван сив агала. Къе куьн ученикар ятIа, пака неченикар жеда. А. Аминов. Шуьшедал гелер. Антоним: сив ахъаюн [ачухун]. * сив хкудун [атIун нугъ.] гл. ни сивер хуьзвай инсанди яд хъун, фу тIуьн. Ша вуна и сив хкудур, вун рекьизва, - лугьуз алахъдай адал мукьва-кьилияр. -Ваъ, - лугьудай Рамазана, - рекьин гьикI хьайитIани ийида, са кьиникъ патал завай Аллагь тааладин вичин лукIран хиве тунвай буржуникай кьил хкудиз жедач. З. Э. Зи Иван гьахъ я. Са пIапIрус къачуна, лагьана: Им за сив хкудайла чIугвада. З. Э. Йифен тIурфан. Антоним; сив кьун. * сив хуьн гл., ни экв малум жедай вахтунилай няни жедалди са затIни тIуьн, хьун, чIугун тавун. Сив хуьн гилан цIийи яшайишдив кьадай адет туш. Т. Гьуьсейнов. Бадедихъ вичин къайгъуярни авай. Гатфариз, Рамазандин вацра ада сив хуьдай. А. Р. Салам, эллер! Мусурман динди къалурзавайвал, гьар са мусурманди Рамазандин вацра и адет кьилиз акъудуналди вичик квай гунагьар тIимиларда, и кардин нетижа яз, а мусурман кьейила, женнетдиз фида. ЛГ. * сив элкъуьрун гл., ни пел тадияр гун, экъуьгъунар авун. -Мад гила гьич, - лагьана, ада пенжердиз вил яна, -пакамаз фена, и зи сив за а МегьяцIан гададал элкъуьрда. З. Э. Рагьманан ферма. * сив япарив агакьун гл., лап шадвилин гьалдикди сив кьадардилай артух ахъаз рахун. - АкI ятIа ви кар чранва, - гила отделдин зеведишдин сив, лугьудайвал, лап япарихъ кьван атанвай, вилерани са жуьредин амалдарвилин цIарцIар гьатнавай. Я. Я. Са фурун вакIар. * сиве амаз (сивемаз рах.) нар. лугьузвай са вуч ятIани куьтягь тавунамаз. Манидин кьатI сивемаз, Къецелай рак гатана. ШенпIи кьуна Селминаз Къизан патав атана. Х. Х. Тапан дуст. * сиве некIедин дад амаз хьун гл., вуж. аял яз хьун, аялзамаз, гъвечIизмаз хьун. НекIедин дад амаз сиве, Диде-буба гьатна хиве. Х. Т. Малла Иса. Синоним: сивел некIедин гел аламаз. * сиве сав акIайди (акIанвайди) [кьурди] хьиз нар. рахаз тежез. Вагь, чи хипехъан, кьарай атIайди, сиве сав акIайди хьиз акъвазнава хьи. Гь. М. Гезентидин эхир. [Верди]. – ГьакI лагь ман, езнед хва еэне! ТахьайтIа сиве сав акIанвайди хьиз келима лугьуз тежез амукьда. Гь. М. ЧIурукIа элкъвей крар. Суддин заседанияр физ пуд югъ хьана. Суддик квайбуру гьарда вичиз акур ва ван хьайи гьал лагьана. Тек са фекьи сиве сав кьурди хьиз кисна акъвазнавай. Къ. Къ. Фекьидин фитне. * сиве [сиве-сара] гьатун гл., вуж, вуч нин. са гаф ва я ихтилат инсанри тикрар авун. «Ам аквазвач хьи», лугьуз са юкъуз виридан сиве ван гьатна. А. Ф. Риза. АлукIна за гурара, Акъвазна чи валара. Гьатна сиве-сарара, Дуван хьана, чекмеяр. К. А. Чекмеяр. Синонимар: меце гьатун, кендирагъ хьун. * сиве тур тIуб кIас тийидай прил.,; вуж лап секин, факъир. - Амма Паша ваз ахквадач. Ам кIекрез леэн ядай чкадиз акъуддайвал я, - гъавурдик кутуна Абдула. - Сиве тур тIуб кIас тийидай Паша? А Паша гьихьтин кисай аламат ятIа, заз чир хьана. З. Э. Йифен тIурфан. Сиве тур тIуб кIас тийидай кас яз къалуриз, Гьамид гьакъикъатда кьве кIвачел къекъведай жанавур я. А. А. Пад хьайи рагъ. * сиве тIуб кьуна акъвазун гл., вуж мягьтел яз. вуч ийидатIа тийижиз акъвазун. Руракъарин жегьилар сиве тIуб кьуна_акъвазнач. А. А. Пад хьайи рагъ. * сиве цIай авай прил.,; вуж гаф ва векъидаказ рахадай, экъуьгъунардай, кикIидай. Ида-ада «Сиве цIай авай Гуьзелагъадиз руш гудани?» - лугьузни хьана. А. М. Булахдал. * сиве яд кьун гл., ни рахун тавун.... "Дагъустан-Азгрбайжан" тIвар алай обществоди тухузвай мярекатар анжах азербайжанвийриз талукь я; "Лезги газет" Азербайжанда кхьин кьадагъа я, Лезги театрни аниз ахъайзавач... Вучиз? Вучиз лагьайтIа "Садвал" гьерекат амач, Милли советни кIватI хъжезмач. Депутатрини сиве яд кьунва. Гь. Къ. Шарвилияр хьурай бул. Антоним: сивив тIветI агакь тавун. * сиве яд цанвайди [кьунвайди] хьиз нар., вуч авун гаф акъуд тийиз, рахан тийиз. Чун кьилди амукьайла, руш сиве яд цанвайди хьиз кисна акъваздай, сивяй са келима акъудна захъ галаз бегьемвилелди рахадачир. Я. Я. Нурар ва хъенар. Сиве яд кьунвайди хьиз кисна кIваляй акъатна, гурарай эвичIна и пуд кас, хъалхъас хъипер хьиз, илис жез-жез гьарнихъ сад фена. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. * сивел атай прил.,; вуч фикир тавуна лагьай. Килиг, куьне, рушар, садра куь мецерин аявал ая. Зунни квез яд чIугвадай лит туш. Куьне сивел атай вуч лагьайтIани, завайни эхиз жедач. Я. Я. Нурар ва хъенар. Вуч хьайитIани атай сивел, Межлисра рахаз хъсан туш. А. Билалов. Хъсан туш. * сивел кири алачирди сущ. гзаф рахадайди. Рамзиятаз Салман сивел кири алачирди хьуниз килигна бегенмиш тушир. 3. Э. Рамзият. * сивел жебкьен эцигун гл., ни-куь нин рахун акъвазарун, лаларун. Амма Марьяман пуд машиндини йикъалай-юкъуз къайдадик кваз кIвалах авуни абурун сиверал жебкьен эцигна. З. Э. Луьткведа. Синоним: сивиз дапIар [кIун] ягъун. сивел къаб [дапIар, * сивел пад алачир прил.,; вуж гзаф рахадай, вахтунда рахун акъвазар тежедай, фикир тагана гаф лугьудай. Адан сивел къаб алачир папа гьавайда лугьузвани; «Тупунив ягъайтIани чикIин тийидай кIвал ава захъ». Гь. М. Гьуьруьханум. Дагъустандиз... экъуьгъунар ийиз, сивел пад алачир ар ягъизвайбур акурла, гъаятда авай кесибривай таб гуз хьанач. А. И. Самур. - Вахъ галаз за зи хтул ракъурда?! ~ Зал крчар алани, вуч я? - Сивел дапIар алач. - Я чан чIехи вах, сивел дапIар эцигайла, къвалай акъатда эхир! За вучрай?! Гъахьтинди яз халкьнава ман зун Халикьди. Къурбанд хьуй зун вичиз! А. Къ. Нехирбанни лекь. * сивел къаб алачирди сущ. рахунрал гзаф рикI алайди, Са сивел къаб алачирда чIехи арифдардикай, Авай-авачирдини кутуна, жемятдин арада къундармаяр чукIурна. А. Э. Шаирдин тарсар. * сивел кIвенкI алаз хьун гл., нин гзаф ва векъидаказ, гьинал хьайитIани рахун. Къадуч сивел кIвенкI алай, гзаф сигъал ч]алалди рахадай кас я. 3. Э. Рамзият. Лап чIехи хьайилани, гьикьван дагъларин къанунри къабулзавачиртIани, Жамал рушарихъ галаз кьугъвазмай. Эхир адаз са сивел кIвенкI алай дишегьлиди лагьана: - Эй, папар-хала! Ви таяр-туьшер кимел ала. Алад абурун патав. Гь. Къ. Лацу марал. * сивел некIедин гел [дад] аламаз нар., вуч авун [Къурбан] - Яъ, яъ, садра дангьуздин итимдин сивяй акъатзавай гафариз килиг тIун, сивел некIедин гел аламаз, гила заз рекьер къалурдайди хьанани? Гь. Гь. Адетдин къармахра. Синоним: сиве некIедин дад амаз * сивел фу элягьун гл., ни тIимил кьван фу тIуьн. Са сивел фу эляна, балкIандиз пул хкиз Герейханован совхоздал физ кIвачин хьана. Шейх Желил буба. Аян хьана. * сивел элягьун рах., гл., ни вуч тIуьн (тIимил). [Гьуьруьханум]. - КIвале таза нисини ава, чIухлухарни. Ша вуна са сивел эля. З. Э. Гуьлзада. * сивел ял атун нугъ., кил. сивиз цIаран яд атун. * сивер акъатун гл., нин. пIузаррал хирер хьун (са затI, кар гьайиф атуникди, мекьи хьуникди). Фугъарадив вуч еке дерт агатна, Гьайафди лап кана, сивер акъатна. Е. Э. Гачал гьей! * сивера къекъуьн кил. сиве(ра) къекъуьн. * сивив тIветI агакь тавун гл., нин зарбдиз, шаддиз ва жувахъ агъуна (рахунар авун). Вичин хесет тирвал, капан юкьвал гъуд гьалчиз рахазвай адан сивив тIветI агакьзавачир. З. Э. Зулун пеш. Куьне садра автIа хандакI ацIура. Амай крар ахпа веревирд ийида, - шаддаказ рахазвай адан сивив тIветI агакьзавачир. З. Э. КУТВ-диз фена. Синоним: сивив чIиб агакь тавун. Антоним: сиве яд кьун. * сивив чIиб агакь тавун гл., нин хъвер кваз вичелай разивилин тарифардай рахунар авун. Арха атанваз акурла, Кавхадин сивив чIиб агакь хъийидачир, сивел атайди-татайди рахадай. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Синоним: сивив тIветI агакь тавун. Антоним: сиве яд кьун. * сивиз дапIар [кIун] ягъун гл., ни, куь нин рахунар акъвазарун, лаларун. Эгер ихтиярар зи гъиле авайтIа, валлагь ва биллагь, за ви сивиз дапIар ядай. Н. А. Вагьанда къванер. Билала, вич фена, Герейханован совхоздай къелемар гъана. ГъалатI тавуна, фарашдаказ экъечIай къелемри хуьре авай бязи лагълагъчийрин сивиз кIун яна. З. Э. Ишигълаван дере. Синоним: сивел жебкьен эцигун. * сивиз килигун гл., вуж нин лагьайвал авун. Райондин уьмуьрдай кьил акъудун залан акъвазай Пурият кIанзни~такIанзни Кьарибован сивиз килигиз, гьадан гафар, фикирар тикрар хъувуниз мажбур жезвай. Б. Гь. Къарид руш. * сивиз къай гун гл., ни гзаф ва файдасуз рахун. Ракъият, ваз вуч аватIа чидани, нагьакьа жуван сивиз къай гумир. Гуьдек зи кьилив атанвайди я. Завай адан кефи хаз жедач. Б. Гь. Гуьдек. Азиз, бес я, тIимил рахух, файда авач гьараюнкай, Гумир вуна жуван сивиз акьван гзаф къай йифериз. А. Мир. Гъезелар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
