| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка СКЬАЛ нар. са тIимил. Мирзе Кафи гафарин устIар тир. Адан скьал келимайрихъ, милайим ванцихъ яб акалай касдик, дидедин лайладик къведай ахвар хьиз, муьргуь акатда. З. Р. Гьажи Дауд. СКIАМ нугъ., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра метIелай кIегьебдал кьван кIвачин пай. Гагь ам вич, гагь балкIан татаб жез, я Аллагь, я Аллагь лугьуз-лугьуз саламатдаказ а патаз акъатна. З. Э. КУТВ-диз фена. Синоним: занг. СЛЕСАРЬ урус, сущ; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ракьукай раснавай затIар ишлемишиз туькIуьрдай, ремонтдай фяле. Герекзава слесарь, бухгалтер, Ашпаз хуьрек гьазурдай. А. Ал. Эхиримжи хабарар. СЛЕСАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера слесардин пешекарвал. Слесарвиле кIвалахдайла, зи нера акьван муьрхъуь кьунвай ракьун ни гьатна хьи, ам гила маса са нидивайни нерай акъудиз жезвач. Р. Гь. Зи ирид стха. 1985 - йисуз электротадаракрин слесарвиле тайинарун патал арзаяр гана. К., 1988, 28. XII. СЛОВАРЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чIалан уьлчмеяр тайин къайдада туна туькIуьрнавай ктаб. Чун инанмиш я хьи, А. Г. Гуьлмегьамедован "Лезги чIалан словарь"... чи республикадин илимдин общественностди кутугай къимет гуда. И. Эфендиев. Илимдин еке метлеб авай ктаб || ЛГ, 2004, 8. VII. Синоним: гафарган. 2) т-б. гафарин кьадар. экскурсиядин кьилин метлеб аялриз чирун, кьилди-кьилди шейэрин ва тIебии вакъиайрин тIварар чирун, урус чIалан словарь гегьеншарун тир. А. А. Умуд. СЛОГ урус, ктаб, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра кьилди сивяй акъатзавай ачух сес ва я ачухни ачух тушир сес санлай. Вич са сесиникай ва я са шумуд сесиникай хьанвай ва анжах са сеферда сивяй акъудзавай нефесдин куьмекдалди лугьуз жедай тактдин паюниз слог лугьуда. Р. И. Гайдаров. Лезги чIал. I пай. Фонетика, графика ва орфография. Гафуна шумуд ачух сес аватIа, гьакьван слогар жеда: Суна, нини, Халиса. Гь. Р. Рамалданов, А. А. Ражабов. Лезги чIал, 1992. Гафунин къатI са цIарцIяй маса цIарцIиз слогралди акъудда. Гь. Р. Рамалданов. А. А. Ражабов. Лезги чIал, 1992. Саки вири авторри... слогрин кьадар сад авун патал гафар кIукIварзава, абрун кьатIар атIузва, слогар гадарзава ва гагь-гагь бязи гьарфар скобкайриз къачузва. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. СМЕНА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIелзавайбурун, кIвалахзавайбурун ва я маса кардал машгъулбурун а кар кьилиз акъуддай вахтунин нубат, ЦIийи сменадин кIвенкIве аваз автобусдай эвичIай Камалан япарихъ газдин хци ванер галукьна. Б. Гь. Вили вилер. Дидеди мектебда кьвед лагьай сменада кIелзавай аялриз тарсар гузва, ам гила-ахпа хтун лазим я. Гь. Къ. Магьини Дилбер. [ХаназирикI]. - Вув! Югъ нисин хьанва... КIватI хъийин жуван баятар. Кьвед лагьай сменадиз фидай вахт агакьнава. Ф. Б. Филиал. СМЕТАудус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тайин са кар кьилиз акъудунин гилирдинни харжидин кьадар. СМЫТЛАР нугъ., сущ.; пурарал алай чIулар. Синоним: тапхур. СОБРАНИЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра важиблу са месэла гьялун патал жемятдин кIватI хьунухь. [Амахан] - Мирес, хуьре вуч хабарар ава? [ЦIаху] - Де кесибрин собрани вуч я, гьа кесибрин собраны вуч я, гьа гьама кIватI хьанвай. Гь. Гь. Колхоз. Са кардал кьил эцигна куьтягь тежез собрание яргъал физвай. З. Э. Муькъвел гелер. Кимел собрание ачухна. И, В. Чирхчир. - Къе абуруз собрание ава, ахпа колхозда лекция жеда А. Р. Къаратикенар. Амма рахунрал пара рикI алачир, собранийра ксана жедай, дишегьлийрин лагълагърикай иллаки гьяз авачир Бекир чIугуна кIвализ хтана. Гь. М. Им къван, имни терез. СОВЕТ 1 урус, сущ.; -ди, -да; -ар. -ри, -ра 1) меслят авуна кьабулнавай тайин къайдайрин кIвалах идара ийизвай орган. Цларилай сувагъ алатнавай школаяр, ахпа советдин идараяр, колхоздин конторар, фадлай складриз элкъвенвай Гь. М. Им къван, имни терез. 2) рах. совет къайдаяр кьилиз акъудзавай органдин кьиле авайди. Къе заз совет акунач. Р. 3) и къуллугъчидин идара авай чка. [Рукъужат] - Советда авай ктабра ви рушан 15 йисни зур къалурзава. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Судди... къарар акъудиз хуьруьн советдин канцеляриядиз фена. А. Ф. Газет. Абур советдиз агакьайла къуллугъчияр вири хъфенвай. Абуру ракIарал алайдавай Къазимегьамед жузурла: «Эхь, амайди хьиз жеда», лагьана жаваб гана. А. И. Самур. * лежберрин совет, хуьруьн совет СОВЕТ 2 прил. 1) меслят авуна кьабулнавай тайин къайдайрин кIвалах идара ийизвай, ийидай. Совет гъукуматди - гъвечIи халкьарин культурныйвал хкажун патал лазим тир вири шартIар яратмишунин, еке къайгъу чIугунин нетижада, лезгийрин литература лап маса, цIийи рекье аваз вилик физва. М. М. Гь. Сифте гафунин чкадал, 1948. 2) меслят авуна кьабулнавай тайин къайдайрин кIвалах идара ийизвай, ийидай уьлкведин. А. Агъаеван «Лезгияр» тIвар алай романда къенин чы девир ва совет инсанар къалурнава. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. * совет (советрин) власть [гьукумат] сущ. Амма азербайжан чIалал иширар кхьиз Сулеймана гьеле адалай вилик фад, Дагъустанда совет власть жедалди вилик башламишна. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. Урусатда зегьметчияр тамамвилелди азад хьана чпиз Советрин гьукумат тешкилнава. А. И. Самур. Геж атай гатфар муштулухар гвайди хьана. Бакудин Советрин гъукуматди Къазимегьамед кьушунар галаз Дагъустандиз рахкурна. Адан кьушунри Дербент душмандикай азад авуна, Дербентда Советрин власть эцигна. А. И. Самур. * Советрин Армия сущ. Советрин Союз тIвар алай уьлкве хуьзвай армия. - Къенин йикъалай куьн Советрин Армиядин аскерар я, - икI лагьана, чун меркездай иниз гъайи офицер кьилел хкаж хьана. А. Къ. Аскервал башламишай югъ. * Советрин Союз сущ. цIуругуд республикадикай ибарат тир 1922-1991 йисара аваз хьайи еке уьлкве. Ина аэродромни фашистри Советрин Союздал вегьедалди са варз вилик эцигнай... ЛГ, 2004, 26. VII. Советрин Союзни амач, социализмдин идеаларни инкарзава. ЛГ, 2004, 26. VII. СОВЕТРИН прил. советрин гъукуматди арадиз гъайи, а девирдиз талукь. - Советрин экуь девирдин ширин наметрихъ кIевиз инанмишвал авуна Къ. М. Экуь инсан. АскIан буйдин, ацIай якIарин беден, цифери кьунвай хьтин чин авай, чаз ихтилатрай, кинойрай чидай хьтин советрин офицердиз ухшарда тушир. А. Къ. Аскервал башламишай югъ. Газетрин редакцийри чпин къвалав литературадин кружокар тешкилуналди, анра юкьван школайрин преподавателрив, партийный, советрин ва маса работникрив лекцияр кIелиз туналди чи литературадин гележег тир жегьил писателар чIехи авунин кардик лайихлу пай кутада. "Самур" журн., 2002, №23 СОВХОЗ урус, ист., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хуьруьн майишатдихъ хьайи гьукуматдин еке кархана. Рекьин эрчIи пата совхоздин дараматар: конторар, рабочияр яшамиш жедай кIвалер, мастерскояр, складар... хкаж хьанва. Къ. М. Рекьин риваятар. Гьанал чи совхоздин машин ала. М. Б. За бананар недач. Виняй колхозар, совхозар чукIура лагьанмазди, майишатрин багъларни, сифте нубатда Ахцегьрин агьалийриз пай хъувуна, республикада машгьур "Ахтынский", "Заря" совхозар тахьай мисална. ЛГ, 2004, 15. VI 1. СОЛДАТ урус, сущ..; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) ватан душмандикай хуьз яракь гвай къуллугъчи. - Эгь! -лагьана, солдатди ЧIехи тIуб акIурна пеле... А. Ф. Дяве. Солдат дяведикай, лежбер чиликай, шаирни поэзиядикай рахун тIебии кар я. А. С. Хуьруьг Тагьир. Ада вичиз ганвай кьадар хуьрерин арада пайна фадвилелди солдат кIватIун змирна абур ракъурнава. А. И. Самур. Синоним: аскер. 2) къумарин чарарик винидихъай гьисабайла, кьуд лагьай хаш. Синоним: валет. СОЛДАТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери солдат тир гьал. Синоним: аскервал. СОЛИСТ урус, ->, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра текдиз сегьнедай мани язавайди, кьуьл ийизвайди.... и сеферда сегьнедиз са шумуд. жегьил солистни экъечIнавай. ЛГ, 2005, 31 II. "Лезгинка", "Кавха", "Рипе къуьл", "Айишатар" ва масса кьуьлерни эцигдай, абур гваз сегьнедиз экъечIдай солистриз мажиб гузвай ансамбль тешкилун герек я. Н. И. "Лезгинка" кьуьл нинди я? СОЛЯРКА уурс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кун патал нафтIадикай хкуднавай продукт. СОНЕТ урус, лит., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьве куплет кьуд-кьуд цIарцIикай, кьведни пуд-пуд, - вири санлай цIукьуд цIарцIикай ибарат шиир. Чи литературада Алирза Саидовани Ибрагьим Гьуьсейнова, Ханбиче Хаметовадини Байрам Салимова поэмадивни баллададив, риваятдивни сонетдив дерин дувулар ягъиз туна. А. Исм. Эмина кутур рекье. СОРЕВНОВАНИЕ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра акъажунар, гьуьжетар. * соревнование тухун гл., ни тайин са рекьяй вилик пад кьун паталай акъажунар авун.... умуми образованидин ва спортдин школайра чIехи юбилейдин гьуьрметдай соревнованияр тухузва. "Самурдин сес", 2005. 19.II. СОРТ урус, сущ.: -уни. -уна; -ар. -ари, -ара емишдин. техилдин сад-садавай чара тир кьилдинвал. ЦIийи сортарин къелемар гъана, АлтIуша чна цана, -яд гана. А. Мут. ЦIийи багъ. - гьар са багъда емишрин са сорт авуна виже кьведач. А. А. Лезгияр. Синоним: жинс. СОТЫХ (СУНТУХ, СУТИХ рах.) урус, сущ.; ди, -да; -ар, -ри, -ра гектардин виш паюникай са пай чил. Кьилин образование авай багъманчиди ( ада хуьруьн майишатдин институт куьтягьнава) вичин усадьбада кьуд сотых чил чара авуна, хъсандиз накьв гьялна ана къелемлух кутунва. ЛГ, 2004, 21. 02. Зун гъидалди, исятда чи кIвалер алай са сунтух билгендилай гъейри, абурухъ маса чилер авайди тушир. С. Зи Сулейман. СОЦИАЛИЗМ урус, сущ.; -ди, -да уьлкведин девлет виридан къуватралди гьасилзавай ва виридан пай квай, виридаз сад хьтин ихтиярар авай гьукуматдин къурулуш. - Чахъ гила Совет власть ава ва чи кьилелни Коммунистрин партия ала. Ада вири зулумдик квай халкьар азад авуна социализмдихь гъанва. А. Ф. Риза. Ватан маса гузвай гьар жуьредин диссидентри - социализмдал, югъ-йиф талгьана, буьгьтенар вегьезва. ЛГ, 2004, 26. VII. СОЦСОРЕВНОВАНИЕ урус, куьгь., сущ.; -ди, -да; - яр, -йри, -йра советрин девирда майишатда кIвалахзавайбуру планар вахтундилай фад ва артухдиз ацIурунин рекьяй кIвенкIечивал къазанмишун патал хушуналди ийизвай акъажунар. Чаз чида хьи, Советрин девирда датIана кьиле тухуз хьайи зегьметдин акъажунрай, яни соцсоревнованийрай Ахцегъ райондин зегьметчийри са шумудра гъалибвилин Яру пайдахарни гьуьрметдин маса наградаяр къазанмишайди тир. ЛГ, 2004. 15. VII. СОЧИНЕНИЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра школада кIелзавайбуру художественный литературадин са темадай вичин фикирар къалурнаваз кхьенвай затI. "Шарвили" эпосдай чи мектебрани колледжра, вузра махсус тарсар тухун, сочиненийрин ва кIелунрин конкурсар, конференцияр тешкилун герек я. М. Ж. Сад хьайила рикIер чи... СОЮЗ 1 урус, сущ..; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ксарин, тешкилатрин, гьукуматрин ва ихьтин масабурун икьрардалди сад хьанвай тешкилат. ГьакI хьайила, Дагълар, уьлкведин вири хуьрерин обществойрин союзрин чIехибур тадиз эверна, меслятар авуна кIанзава. А. И. Къиргъин. 'Им, гъелбетда, писателар ва абурун 18 касдикай ибарат тир Союз патал жагъин тийир кIвалах хьана. "Самур" журн., 2003, № 23, * Журналистрин союз, Писателрин союз, Советрин Союз. СОЮЗ 2 урус, граммат.,. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ибарайра гафар, иредложенияр ва абурун членар сад-садав алакъалу ийидай гаф. Бязи союзралди, месела, ни, ва, амма, ядалди гьам чарачара гафар ва гьам предложениярни сад-садахь гилигиз жеда. М. М. Гь. Лезги чIалан грамматика, 1962. ☼ ЧIалан паярикай кьвед - союз ва кIус ( частица) - куьмекчи гафар я. Куьмекчи гафарикай предложенидин членар жедач. М. М. Гь. Лезги чIалан грамматика, 1962. Вири союзар, ни союздилай гъейри, чпи алакъа ийизвай гафаркай чараз кхьида. Лезги литературный чIалан орфографический къайдайрин свод. ТуькIуьрайбур: Гаджиев М., Алкадарский А. К. -Махачкала, 1938. ч. 27. СПЕКТАКЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ияр, -ийри, -ийра театрда къалурдай тамаша. # - эцигун, -да къугъун; ~ бегенмиш хьун, ~ къадагъа авун. СПЕКI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри тутарин сорт. СпекI тар мусурман динди пак затI яз гьисабзавай. А. А. Ярагъ Мегьамед. СПЕЛ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра итимрин винел пIузарал жедай чIарар. Исмаилова кIватIай малуматралди, рекьидай кьиляй Эмин кьурай якIарин, кьакьан буй авай, са тIимил кьван винелди экъисай нер алай, чIулав чарар алай ва яргъи спелар авай итим тир. Н. Агьмедов. Етим Эмин. А чIавуз Гьамида спелриз звар гана милидаказ хъверна рикIяй... А. И. Самур. СПИРТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шекер, крахмал квай шейэрикай хкудзавай ички, са бязи дарманар гьазуриз ишлемишдай жими затI. Сельсоветдин канцелярдин вилик квай, рагъ гецифнавай чилин айвандик Айнади аялрин чапла гъилин къуьнелай агъуз хьиз памбагдин кIусуналди спирт гуьцIуьз цIегь ягъиз башламишна. З. Э. Муькъвел гелер, - Ви бедендиз ацахьнавай мекьивал чукурна кIанда. Им Мирзе халуди чи духтурдивай чуьнуьхнавай спирт я. З. Гь. Лезгийрин риваят. СПИСОК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са нин-куьн ятIани тIварар кхьена къалурнаваз чар. Муькуьдаз: «Вун, гада, премия гудай списокда къалурнава. Мукьварал къачуда вуна...» 3. Тергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил. Дяведин ветеранрин списокар туькIуьрдайла, тайин тир кьетIенвилер арадал къвезва. "Самурдин сес" газ., 2004 25. IХ. Синоним: сиягь. СПИЧКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) цIай кьун патал раснавай гугурт алай шуькIуь кьал. Амач гьич са спичкани кьутида... А. Ал. Амач гьич... Вагьабалай уф алахьна, ада спичкади каш вичин тупIар гьавада са шумудра галтадна, ахпа уф гуз абуруз тамашна. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: спичкадин кьал. 2) цIай кьун патал раснавай гугурт алай шуькIуь кьалар авай кьвати. Рекьин къекъуьн расалмиш жезвай чкадал физ-физ спичкадай нубатдин кьал акъудна, за кам явашарна ва кьал къватидин къвалавай гуьцIна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. - ПIапIрус цIайни кутуна вегь, спичкани гвач. М. Б. За бананар недач. Ам мад жибинра къекъвена ва спичка акъудна папIрусдиз цIай яна, кумаз-кумаз адаз са шумуд хупI авуна. М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: спичкадин кьвати. * спичкадин кьал сущ. цIай кьун патал раснавай гугурт алай шуькIуь кьал. Спичкадин кьалуни Вагьабан тупIар кана. М. В. Гьарасатдин майдандал. Чизва, ирид камунаи спичкадин кьал хайи ван къвезва форелдиз. М. Б. За бананар недач Зурзазвай кьурай гъилералди лампадин шуьше алудна, спичкадин кьалуниз цIай яна. Ж. Гь. Ихтилат. Синоним: спичка. * спичкадин кьвати сущ. цIай кьун патал раснавай гугурт алай шуькIуь кьалар авай кьвати.... столдилай спичкадин кьвати къачуна, къецихъ экъечIна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: спичка 2). * спичка ягъун гл., ни спичкадин кьал гугурт алай кьватидин къвалавай гуьцIна цIай акъудун. Гурарин кьилел алайда спичка яна, адан бицIи экуьналди Кондакова фад-фад виниз хкаж хьана. А. А. Умуд.... Къайитмаза вичин сиве авай пIапIрус жакьваз-жакьваз, спичка яна Сабиран пIапIрусдик цIай кутуна. З. Э. Рекьер сад туш. СПОНСОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра жуван халкьдиз важиблу тир кIвалах кьилиз акъудун патал лазим тир пулунин харжар хиве кьадай кас. Чпихъ мумкинвшер авай ксари, спонсорри садрахъ хьайитIани чеб лезги дидеди хайиди, чеб лезги тирди рикIелай ракъур тавуна газетдиз куьмек гурай. "Самур" газ., 2001, 18.I. СПОНСОРВАЛ сущ.; жуван халкьдиз важиблу тир кIвалах кьилиз акъудун патал лазим тир пулунин харжар хиве кьур кар. * спонсорвал авун гл., ни жуван халкьдиз важиблу тир кIвалах кьилиз акъудун патал лазим тир пулунин харжар авун. Фикирар пара хъсанбур я. Абур кьилиз акъудун патал еке такьатар герек кьведа, Центрдиз спонсорвал ийида лагьана хиве кьунвай ксар авани? ЛГ, 2004, 30. IХ. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
