| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка СЕРИН 1 туьрк, прил рагъ авачир, ракъинин экв квачир. Бязи чкайрилай кьакьан хьана хкаж хьанвай дагъдин тепейри ва шим квай чархари, вацран экуьнин вилик пад кьуна, дуьзен тIулариз серин хъен гузвай. А. Ф. Лянет. Булахдивай вацIуд-цIувад камунин мензилда авай зал агакьзавай серин гъавади, таъсир гуз, сивяй къур акъатнавай зун цел чIугвазвай. З. Э. Булахдал. Зулун серин гарун эсер, Вили цава ргазавай Шигъ чукIуриз экуь гъетер. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. СЕРИН 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра 1) чими вахтунда рагъ ават тийизвай чка. И вахтунда, хуьре авай инсанар, кицIер чимивиликай чуьнуьх хьана, ял ягъиз серинрик ацукьнавай, ксанваз жеда кьван. Къ. М. Душмандин тум. Магьмуд имидин кIвалер серинрик акат хъувунвай. А. Исм. Алукьдай ахвар. Нер, пIузарар, ченедин пад абурун серинда авай. М. Б. Спелар. СЕРИНАРУН || СЕРиНУН гл., ни-куь вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; серинар авун, серинар тавун, серинар тахвун, серинар хъийимир серин гьалдиз гъун. Булахдин яд къайиди я, Пеш вегьена серинайтIа, Ф. Нисиндалди са патаз хъен гун мурад, Амай чIавуз сериндайвал муькуь пад. К. Агьмедов. Кьисмет. СЕРИНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера чими чкада, чими вахтунда инсандин бедендиз хуш жедай къайивал квай гьал. Михьи цавал гъетери рапIрапIар гузва, гар квач, амма чун акъвазнавай еке багъда серинвал, цуькверин, векьерин, Уьмуьр ргазвай чилин атир къекъвезва... Къ. М. Дуствилин цIай. Тамун серинвал мадни къалин хьайила, Абасан къаншарда, кьакьан пипин тарарин арада инсандин буйдилайни кьакьанвал авай са къван пайда хьана. М. В. Гьарасатдин майдандал. Масада гъана гайи цихъ вири жеда: серинвал, гьуьрмет, инсандиз вун кIан хьунухь... З. Гь. Залан кар. СЕРИНДА 1 серин существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. СЕРИН. СЕРИНДА 2 гьал. гьава къанва, ракъинин экв квач. Накь рагъ авай, къе серинда. Ф. Ашкъидикай ва дердиникай манияр. СЕРИНУН кил. СЕРИНАРУН. СЕРИЯ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра умуми са мана авай еке затIунин кьилдин пай. ЦIерид серия авай киноярни хьанва. Р. СЕРКЕР 1 серг существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. СЕРГ. СЕРКЕР 2 фарс, сущ.; ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чубанрикай чIехиди. - Чан фекьи, ятахдал серкердин чубанрикай сад кьенва, вуна, и сятда атана, ам кучукна кIанда, - лагьана чубанди фекьидиз. Ф. Фекьини чубан. Йикъар гьисабзавай жегьилдин дердиникай хабар къур серкерди кIуфук хъвер кваз: «Гьазур хьухь, хъфидай вахт я!» - лагьана хабар гана. А. И. Самур. Серкер, аман, гьарай хьуй ваз! Рехъ гумир, девлер атана. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. "Алпанвияр, квез бахтлу хьуй сефер, Ви суьруьйрини сан гурай, серкер. Х. Х. Масан баде. 2) (чIехи гьарфуналди: С) эркекдин хас тIвар - Серкер -а. -а. Зи кьунши Сердер я, Серкер я, Серкерни Жибин дулу ийизвай Векьрекьрин. А. Ал. Хъен галачир рнкI. СЕРКЕРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери чубанрикай чIехиди тир пешекарвал. СЕРКИН прил. серг существительнидин талукьвилинпадеждин форма. Кил. СЕРГ. СЕРКIВ сущ.; -еди, -еда; -ер, -ери, -ера кIуква чIулав ва я яру харар авай кьакьан набатат. Нажмудинан фикирдалди, кьакьан серкIвери кул-кус къалин. этегар туькьуьл явшанри басмишнавай дагъларик еке девлетар квай. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. Чун чуьнуьх хьанвай чархунин къвалахъ галай серкIверай туьквендин къен аквазвачир. М. Б. Зун кьенвач. СЕРНИЧ - сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цурун гетIе. Буюр, чан стха!. Гьа-ан, гъавурда акьуна, сернич эцигна дишегьлиди. - Пагь яда! - кIвачер полдик хкIуник кваз, дериндай нефес къачуна... Б. Гь. ТIварун стхаяр. И кIвале къенин аямда жегьил несилриз чпин тIварарни течизмай затIар: ... цла туькIуьрнавай такIарин къацIарал хъенчIин гичинар, кутарар, тIачун чуква, сернич, некIегъан, гьатта пачагьдин девиррилай амай ирид-муьжуьд литрдин птулкаяр авай. А. Къ. Нехирбанни лекь. СЕРСЕР: * серсер авун гл., ни-куь вуж лугьудай гаф жагъин тийиз фикирлу тир гьалдиз гъун. "Даниял кIвале ава" лагьай хабарди серсер авур Къазиди япар къягъна жузуна... С. Гь. КIири Буба. Ада гайи хабарди серсер авур Даниялан мукьвабуру, атана ам хутахна ва, адет тирвал, шелар-хвалар авуна, пака сур-кьул атIана, кучукна: С. Гь. КIири Буба. * серсер хьун гл., вуж лугьудай гаф жагъин тийиз фикирлу тир гьалда хьун. Инсанриз рушан нур гузвай гуьзел чин ва яргъи чIулав кифер акуна, абур серсер хьана. Ф. Гьуьлуьн руш. Гьапан гъиле авай гъуьндуьшкайрин кьилер акурла, Сардар са къадар вахтунда серсер хьана амукьна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Амма гада серсер хьанвай, Къанди кьунвай тегьерда. М. Б. Мугъу сурар. Зай акъатай сесиникди шкафда ктабдихъ къекъвезвай Жаватни серсер хьана заз тамашна. Н. М. Къизилдин хтар. СЕРСЕРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера серсер тир гьал. Исятда вичиз ван хьайи гафарин лувараллаз ам ирид цавариз акъатнавайни, ТахьайтIа кьиле. авай кьван вири фикирар катна серсервилиз кьил янавайни лугьун четин я. Адай са тIимил вахтунда са гафни акъатнач. Я. Я. Са фурун вакIар. СЕРСЕРУН гл., ни вуж ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; серсер авун, серсер тавун, серсер тахвун, серсер хъийимир лугьудай гаф жагъин тийиз фикирлу тир гьалдиз гъун. Имидин ихьтин тIалабуни гьакъикъатдани Магьсуд серсернай, ада ихьтин кар гуьзлемишнавачир. М. В. Гьарасатдин майдандал. СЕРТ фарс, прил. хам, инсандин гъил-кIвач хкIун тавунвай. Шумудра вафалу тажирни нуьквер Дуьньяда къекъвенай атIуз серт рекьер. А. Ал. Пуд хали. Муькуьди - вичиз тийижир, такур, ингье исятда вич аламатдиз тамашзавай серт рагарин ватан тир бубадин мулк аквазва лугьуз шад тир. Н. М. Къизилдин хтар. * серт хьун гл., вуж-вуч туьнт, къати хьун. Майдин сифте пIинияр, Редискани серг, Пахлаярни цирияр - Жемир анжах серт. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. СЕРТИФИКАТ у рус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьукуматдин патай са гьихьтин ятIани мажбурвал тестикьарзавай документ, чар. Виридав сертификатар гвач лугьуз багьнаяр акъудна, вад юкъуз абур ракъин кIаник баятарна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. СЕРФ араб, прил. кутугай. Лугьузва, бес сабур серф я рикIериз, Х. Х. «Чи чилив гва дегьзамандин рехивал» * серф авун гл., ни вуч харж авун. Султанмурада вичин вири къуватар цик квай багъдихъ гелкьуьниз серф авуна... А. А. Умуд. Амма сагъ хъхьай руша вичин вири вахт илимдин кIвалахдиз серф авуна. А. М. Мурк ракъини цIурурда. * серф хьун гл., вуч харж хьун. Гьерер маса рекьериз серф жезвай эхир. К. К. Яд атIай регъв. И карди виликра серф жезвай раствордин къадар садни зур кьве сеферда тIимилардай мумкинвал гуда. Б. Гь. Вили вилер. СЕРФЕ суш., т-б.; кар кьилиз акъуддай мумкинвал. Амма гила маса вахтар я. Гила серфе ЦIаруйрин гъиляй вахчуна, виликди фена кIанда... Б. Гь Заз эвера. * серфе акатун гл. кар кьилиз акъуддай мумкинвал жагъун. Югъ малум жедайла, рекьел экъечIна, хъсан серфе акатдай чка ахтармишна дустагъ гваз къведалди гьанал гуьзетиз акъваздайвал хьана. А. И. Самур. Салманаз хъел атана. Ада гьелегь кьуна. серфе акатайла Рамзиятал писликвал гъун кьетI авуна. З. Э. Рамзият. Кьисас вахчун патал сакIани серфе акат тийиз зи аман атIузвай. З. Э. Рекьер сад туш. Лазим атайла киса, ахпа, серфе акатайла, илисна кIаса, лагьанвайди я мисалда! Я. Ш. Гьахъ квахьдач. СЕРФУН гл., ни вуч; -ди, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; серф авун, серф тавун, серф тахвун, серф хъийимир желбун.... шаирди вичин вари гьунар, къуватар серфна, вичин рикIин деринрай жавагъирар хътин гафар жугъуриз хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Гьакъисагъвилелди вун зегьмет чIугваз алахъда. Зегьмет серфна къачузвай доходдал на дамахда. А. Мут. Сагърай Асанбек дадаш. Вири уьмуьр серфнатIани куз-хкIуз, Зун кIанидав агакь тавур фагъир я. М. М. АкI жемир хьи. 1906 - йисуз дуьз 60 агъзур манат пул серфна... ЛГ, 2004, 22.I. СЕС туьрк, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера 1) са куь ятIани гьава югъуруналди арадиз къвезвай ва япарив агакьзавай ван. # инсандин ~, гьайвандин ~, къушран ~; къати ~, гужлу ~, къалин ~, секинсуз ~, шад ~, ширин ~;~ акъудун, ~ хкажун, ~ явашарун. Япухъ къецелай дишегьлиди гъвечIи сесинал лагьай ван галукьна... А. А. Лезгияр. Гила ада. жагъурзава Фашизмдиз маса рекьер: Есирдайвал музыкадин Сесеривди жегьил рикIер. А. Ал. Эфирда. Дидедихъ галаз рушани вичин шуькIуь, кIелен гарданда авай куркурдин сес хътин, ван хкаждай. Гь. Къ. Магьини Дилбер.Селдин гугрум-пахърахъ ацалтна физвай сесини адан гафар бамишна. У. Къемберов. 2) сечкийрин нетижаяр алцумзавай уьлчме. И референдумдин нетижайри чун секинарнач, гена рикI тIарна. Пуд сес заз хьана, пуд къаридизни. Н. Шихнебиев. КIвалин референдум. * ачух сес, ачух тушир сес, ван авай сес, ван авачир сес, кIалхандин сес, нефес галай сес, нефес галачир сес. * сес алаз [хкажна] рахун гл., вуж наразивилин лишан яз кIевиз рахун. * сес атун гл., нин низ нин-куьн ятIани сес нин ятIани япарив акакьун. Гьаятдин вини кьиляй кIвалерин иеси Жамалдина уьгьуь язавай сесни къвезва. М. В. Гьарасатдин майдандал. Шагь дагъдин эбеди живери кIевнавай этегрилай кьил къачунвай, гурлу ЧIехи-чайдин сесни къвердавай гужлуз къвезвай. У. Къемберов, Сел. * сес атIуй! $, межд., нин, 'кьий!' манадин ибара. * сес атIун гл., ни нин сечкийрин кампанияда са вуж-вуч ятIани хкядай мумкинвиликай магьрумарун. Валлагь Эфенди, а вини магьледа авай Мегьамед Рзадин сес атIана лугьуда. Гь. Гь. Колхоз. * сес гун гл., ни низ-квез сечкийрин кампанияда са шумудакай сад хкягъун ва я садни хкягь тавун. [ЦIарухва] Абуру... калхуздиз сес гайибурун чIехи пайини чун алдатмишна, чун гила гъавурда гьат хьана, икI тир чIал чидатIа чна калхуздиз сес гудачир лугьуз акъвазнава. Гь. Гь. Колхоз. Айвандин са пипIяй перде авадарна, чинеба сес гудай чка туькIуьрна. Н. Шихнебиев. КIвалин референдум * сес кьурун гл., нин сивяй сес, гаф акъат хъувун тавун. - Вуна накь нин пулунихъ хъвана? А? Сес кьурана хьи! З. Гь. Балугъдикай ахвар. КичIевиляй сес кьуранвай, тIарвили дуьньядиз килигунни рикIелай алуднавай ЯбатIай дакIардай къацу векьел аватна. А. Исм. Эхиримжи къув. * сесериз вегьин гл., вуж~вуч са шумуд касдикай ва я са шумуд фикирдикай сад хкягъун патал коллективдин, халкьдин фикир чирун. Надежда Михайловна гьикьван алахънатIани, сесериз вигъейла чIехи пай Гьуьсейнован патаз хьана. А. А. Умуд. СЕСЛУ прил. хъсан сесинин, хъсан сес авай, КьепIирал хуш ятIа сеслу тир мани..., Ислягьвал хуьн чна - дуьнья хьуй къени Ш. Къ. Ислягъвал. Гележегда адакай [Ашукь Кьендабакай. - А. Г.] Къубадин лап сеслу ашукьрикай сад хьана. К. К. РикIе мани авайбур. Абурухъ [лезги композиторрихъ. - А. Г.] хейлин цIийи манияр ава, амма абур лугьудай манидарар авач. ЛГ. 2004, 30. IХ. СЕСЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера сеслу тир гьал. Гьа икI, шиирар туькIуьрунин карда гафарин хуш сеслувални музыкальныйвал, шииррин цIарара авай слогрин кьадардилай; цезурадилай, яни гафарин къурулушдин системадилай, рифмайрилай, яни шиирдин гьар са цIарцIин эхирра авай гафарин сесер сад-садав кьадайбур хьунилай ва жезмай кьван а гафара авай слогрин кьадар барабар хьунилай аслу я. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. ЧIалан гьакъикъи гуьзелвал, -лугьузва А. М. Горькийди, - ктабдин шикилар, характерар, идеяяр формада твазвай гафарин манадин дуьзвилелди, ачухвилелди, сеслувилелдн яратмиш жеда. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. Камалдин Агьмедова кьве чIалал теснифзава: агъул ва лезги.. Кьве чIалални адан эсеррихь сеслувал, авазлувал, таъсирлувал авайди фадлай субут хьанва... ЛГ, 2004, 26. VII. СЕССИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра 1) тайин месэлаяр гьялун паталди мукьвал-мукьвал къуллугъчияр кIватI жедай мярекат. Газетда датIана "Серенжемар кьабулна", "Чи критикадилай гуьгъуьниз ", "Райкомдин бюродал" ва маса рубрикаяр авай. Вучиз алай девирда абур амач? ЧIехи къуллугъчияр, сессияр, заседанияр амачни? ЛГ, 2004, 15. VII. 2) вузда экзаменар вахкудай мярекат. Йоь! Ам вун яни, Рамзият!- суал гана за... Сада-садавай жузун-качузун авурла, чир хьайивал, ам Буйнакскийдиз заочный сессиядиз атанвайди тир. З. Э. Рамзият. СЕСУН гл., ни-куь; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; сес авун, сес тавун, сес тахвун, сес хъийимир сес арадиз гъун, сес авун. Къияматдин секитал алукьнава... Ракъинин зериф нурарик, гьавадин ламувиликай кьеж фитIинзавай чили са жуьредин сесзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. СЕТКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ракьун шуькIуь симерикай хранвай чил хьтинди. Гъаятдихъ бегьем жугъун-затIни галачир, ам гьакI симин сеткадалди кIевирнавай. А. Къ. Мал цаваравай савдагар ва я рикIелни алачир командировка. СЕФЕР 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) рехъ. Икьван яргъа сефердиз физ, вуч ава вахъ галаз, гуьгьуьл... Е. Э. Сабур ая, акъваз, гуьгьуьл. - Салам, салам, хуьруьнбур! Хъсан яни кефер куь? Атанва хьи вокзалдал, Гьинихъ ятIа сефер куь? Ш. Къ. Перт кьуьзуьбур. Ингье, мад зун физва яргъал сефердиз: Секиндиз заз темен гана дидеди... А. С. Ингье, мад зун... 2) сейр. Гьич тефейдаз сиягьатдиз Сефердин къадри вуч чир хьуй?! Е. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. Уьмуьр хьиз чаз акваз, ам вич гьакIан са буш сефер я жал? Е. Э. Гьажимурзд эфен. дидиз 3) вахт. Экуьн сефер гуьлуьшан я, Куь кукIушрал алукьна рагъ. С. А. Зи Шалбуз. 4) (чIехи гьарфуналди - С) эркекдин хас тIвар - Сефер -а, -а; -ар, -ри, -ра. Амукьна Лейли хиялри тухуз, Акъатда Сефер яргъариз гзаф. А. Ал. Вафалувал. Са кьадар вахтар алатайла, Сеферан кIвале суфрадихъ адан рак ракIара авай къунши Байрам ацукьнавай. ЛГ, 2004, 18. ХI. * сефер авун гл. лезет къачуз сейр авун, къекъуьн, КIан я хьи заз ийиз сефер, Ви къуьнел са гъил эцигиз. Е. Э. Ярдиз. СЕФЕР 2 нар. гьерекат, кIвалах шумудра хьанатIа, жезватIа къалурзавай гаф. Заз и сефер гьамарикай завалмир... Е. Э. Багьалу яр. Куь гьал вахчу мад сефер фин цайила. Е. Э. Цилингар. И сефер завай са артух гьазурвилер акваз хьанач. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Синоним: гъилера, сеферда. СЕФЕРДА 1 сефер существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. СЕФЕР1 . СЕФеРДА 2 нар. гьерекат, кIвалах шумудра хьанатIа, жезватIа къалурзавай гаф. Ада кукупIдин жуьре Пенкерахъ галаз девран гьалзава. Рамзият лагьайтIа Лукьмана гьар сеферда са багьна акъудиз тухтатмишзавай. З. Э. Рамзият. Гьажибег Гьажибегова и важиблу месэла «Красный Дагестан» газетдиз акъатай са жерге макъалайра мад ва мад сеферда къарагъарнай. Гь. Гашаров. Хайи халкьдин рекье чан гайиди. Синонимар: гъилера, сефер, -ра. СЕФЕРЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра рекьяй физвайди, сиягьатчи. - Сеферчиди зи емиш Дадмишзава шириндиз... Ш. Къ. Тек тар. Са столдихъ ацукьна пуд. КьатI къачуна хьанвайвал муд. Рахаз хьана хкажиз гъуд Са алверчи, Са сеферчи, Садни шофер И. Гь. Са столдихъ. Зун сеферчи мийир вуна масад фейи гелерин. А. Къ. Зун ви вилик ква... СЕФИГЬ 1 прил. акьул авачир. Сефигь кас гьикI гъавурда тван. М. В. Гьарасатдин майдандал. * сефигь авун гл., ни вуж акьул авачир гьалдиз гъун. * сефигь хьун гл., вуж акьул авачир гьалдиз атун. СЕФИГЬ 2 туьрк, сущ.: -ди, -да: -ар, -ри, -ра акьул авачир кас. - Ам рахадайла кьил зурзаз сивни патахъ хьана вични сефигь хьиз хъуьреда, жаваб гана ЦIаруди. А. И. Самур. СЕФИГЬВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер. -илери, -илера сефигь тир, акьул авачир гьал. Бес я эхун а хаинрин шевривал. Емиш. къеняй незвай куквар -буьтIруькриз, Халкьдин мурад элкъуьрзавай кьуьруькриз Чир хьурай чи къаст ва чпин сефигьвал. Х. Х. «Чи чилив гва дегьзамандин рехивал» Рехъ веревирд тавун тушни сефигьвал? П. Ф. Рубаияр. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
