| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка СЕНАТ урус, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри. - ра алай вахтунда Садхьанвай Америкадин Штатра, Францияда ва са бязи маса уьлквейра къанунар акъуддай кьилин орган. СЕНАТОР урус, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри. - ра сенатдин член. СЕНАТОРВАЛ сущ.; - или, - иле; - илер, - илери, - илера сенатор яз къуллугъчивал. 50 - йисарин юкьвариз мукьва ам (Джон Кеннеди. - А. Г.) сенаторвиле хкяна. ЛГ, 2005, 9. VI. * сенаторвал авун гл., ни сенатор тир къуллугъчивал кьилиз акъудун. СЕНГЕР фарс, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри. - ра 1) са чка душмандивай хуьн патал, адан вилик пад кьун патал хкянавай чил, кьантIар. Риваятриз килигна, ибур са заманайра Дербент шегьер хуьзвайбурун сифте сенгер яз хьана кьван… Къ. М. Рекьин риваятар. 1942 - йисан зулун варцара Огни, Къизилюрт, Хасавюрт шегьеррин патарив душмандиз акси сенгерар кьун патал са кьадар цицIигъви дишегьлийри ва жегьилри зегьмет чIугуна. СМ. ЦицIигъ-наме.2) куьч., ктаб агалкьунар гъидай кIвалах(ар). Гъелбетда, дамах къачуна, хьанвай агалкьунрал акъвазна виже къведач, чи вилик зегьметдин мадни четин имтигьанар, чIехи сенгерар ква. ЛГ. 2004, 15. VII. СЕНЕБЕНД кил. СИНЕБЕНД СЕНЖЕФИЛ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чими уьлквейра жедай ширин дувулар квай набатат, адан дувулар. Багъишзава серинвални. Сенжефилрин ширинвални... М. Ж. Машмаш тарак. СЕНТ прил. кьакьанда авай. Алимкент кьакьан дагълара ава. Ам сент чкадал алай, таран кукIва авай муг хьиз дагъларинни рагарин къарма-къаришда чуьнуьх хьанва. А. А. Умуд. -Сурхайханди дуьз лугьузва, - тестикьарна а паталай шамхал Элдера, -чун женгер чIугваз сент чкадал акъвазнава. З. Р. Гьажи Давуд. СЕНТЯБРЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра йисан кIуьд лагьай варз. 1961 - йисан сад лагьай сентябрдилай ЦицIигърин 7 йисан мектеб 8 йисан мектебдиз злкъуьрна. С. М. ЦицIигъ-наме. Д. Гьабибовади, М. Яниковади ( А. Джетередин школа) ва С. Маллаевади, Г. Алижановади ( Ж. Жамалован тIварунихъ галай Дагъустандин художественный училище) сентябрдиз Москвада кьиле фидай конкурсдин финалда иштаракда. ЛГ, 2004, 15. VII. СЕНФЕЛАЙ нар. къенин йикъан алатай йифелай. СЕНФЕЛДИ нар. къенин йикъан алатай йифелди. СЕНФЕН нар. къенин йикъан алатай йифен. СЕНФЕНАН прил. къенин йикъан алатай йифен. -Жаваб гьикI я? - Къведа лагьана. - Мус? - Вирибур ксайдалай кьулухъ, сенфенан чкадал. З. Р. Гьажи Давуд. СЕНФИЗ нар. къенин йикъан алатай йифиз. Заз сенфиз вун ахварай акуна-е-е. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Сенфиз Вагьабан патав чIехи стха Гьайваз атанай. М. В. Гьарасатдин майдандал. - Мус агакьна ам анив, ам Къебелада авайди тир хьи! - Сенфиз хтана. ам гьанай. З. Р. Гьажи Давуд. СЕНЯТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра 1) уьмуьрда яшамиш хьун патал вуч кIвалах хкянаватIа, гьам. Гьайиф кьведай кар ам хьи, гила хуьре къадим сенят давамар хъийизмач. Р. Гьасанан, И. Мегьралиев. Яргъа ра авай жуванбур || «Самур» газ., 2002, 25.I. Ахпа кIватI хьанвайбуруз лежберри фу арадиз гъун патал ишлемишай куьгьне сенятар - кIарасдин кьуьквер, йирфер, терезар, кIарасдин ругунар. Абура авай векъи къванер, шалар, шаламар, гъилелди тум вегьедай чантаяр, гьебеяр ва маса затIар къалурна. ЛГ, 2004, 6. IV. Ахпа музыка? Акьван чIехи устадвал Гьинай атайди я? - Ам гьеле аял чIавалай зи рикI алай кьвед лагьай сенят я. ЛГ, 2004, 26. VII. Синоним: пеше. 2) квелди кIвалахзаватIа, гьам. Чаз герек сенят къведалди са флан кьадар вахтар физва, жаваб гудай маса гаф жагъун тавур устIарди. З. Э. Социалист Зегьметдин герой Темирханов. И арада далдамчийри кекяда чпин сенятрик. Къ. Къайибханов. Далдамчийрин гьахъ. Синоним: алат. СЕНЯТКАР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра тайин кIвалах кьиле тухузвайди. Сеняткардин кIвале ихьтин затIар гьич са вахтундани кими жедач. Ф. Куткунда гьатай жанавур. Адакай хуьрекIвале тIвар-ван авай сеняткар хьана. ЛГ, 2003, 4. ХII. Синоним: пешекар. СЕНЯТКАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сеняткар тир гьал. Шиир стилдин жигъетдай Эминан шиирдиз мукьва тиртIани сеняткарвилин рекьяй гзаф агъада авай. А. Мир. Жавагьиррин хазинадай. Са бязи сеняткарвилер ерли амукьзавач. М. Ж. Сад хьайила рикIер чи... РикIиз хуш ва менфятлу пеше хкягьиз алакьунни хъсан кар я. Чекмени Жафер Жалиловазни вичин сеняткарвал садлагьана кьисмет хьанач. ЛГ, 2004. 15. VII. Синоним: пешекарвал. СЕПЕРАР себ существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. СЕБ. СЕПЕРАРУН гл., ни низ; -да. -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; сеперар авун, сеперар тавун, сеперар тахвун, сеперар хъийимир масадалай нарази яз, адан рикI тIар жедай гафар лугьун, экъуьгъунар авун. Муькуь къавараллайбуру чи Къабустан бадиз сеперардай ва чун гагь Къабустан бадиз килигдай, гагънц чна муькуь къавараллайбуруз гъутар юзурдай: Р. Гь. Зи ирид стха. Синонимар: сеперар авун, экъуьгъунарун, экъуьгъунар авун. Антонимар: алхишарун, алхишар авун. СЕР || СЕЙР араб, сущ.; анжах текв. кь. -ди, -да элкъуьрна кьунвай чкайриз килигиз къекъуьн. Къари рушахъ галаз сейрдиз физ-хквез хьана. Ф. Кесибдин хва Къагьриман. Гуьзел сердиз фена ялгъуз. Е. Э. Ялгъуз. Гатун са юкъуз колхоздин багъдиз сейрдиз са жегьил гада атана. А. А. Умуд. Гатфарихъ сифте иуьквер кIватIиз яйлахриз сейрдиз экъечIдай... Гь. М. Им къван, имни терез. Цин рехъ... экуьнилай няналди яд гъиз физвай дишегьлийрив, рушарив, сейрдиз экъечтавай жегьил гадайрив, къугъвазвай аялрив ацIана жедай. СМ. ЦицIигъ-наме. ☼ М. М. Гьажиеван фикирдалди, сейр ( кил. М. Г. ЛРС, ч. 115), эхиримжи 40 йисуз сер норма яз кьабулнава. Кхьинра кьве жуьредани гьалтзава. Чун тайин себералди сейр вариантдин терефдар я. * сейр авун. гл., ни ял ягъун патал са гьина ятIани къекъуьналди, са квез ятIани килигуналди вахт акъудун.... гъяддин йикъан няниз сятдин вада хьиз хуьруьн къерехда, кьелеч жив авай рекье са касди ялгъуз сейр ийизвай. А. А. Умуд. Йифен гуьзелвал акурла, хуьре авай къазахризни куьчедиз экъечIна сейр ийиз кIанзавай, амма Бубадин анжах са тIвар ван хьайила, ракь акур чинерар хьиз квахьзавай абур гьар сад са кIвале чуьнуьх хьанвай. Къ. Къ. КIири Буба СЕРВЕТ фарс, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра 1) девлет. Жегьеннем эгьли жеда, Гьарам сервет кIватIайтIа... Н. Сам. Садбур... Зун лап галатнава, кхьидач эсерар, Абур жезва чаз нез тежедай серветар. С. А. Экв це... 2) (чIехи гьарфуналди - С) эркекдин хас тIвар: Сервет. СЕРВИЗ урус, сущ.; -ди, -да; -ар. -ри. -ра хуьрекрин ва я чайдин са тайин кьадар инсанриз (ругудаэ. цIикьведаз) бес жедай къапар санлай. Патядиз рахкурай сервиз акунани ваз, Муся? П. Ф. Жуван руг. СЕРГ фарс, сущ.; -ки, -кина; -кер, -кери, -кера вич чилик битмишардай силихсилих кьил жедай, кудай тIям авай салан майва. Вучда дустуникай дабан атIудай, Мез кIуьгьуь, рикIи серкед хьиз кудай? Е. Э. Дуьнья гургьагур. Майдин сифте пIинияр, Редискани серг, Пахлаярни цирияр - Жемир анжах серт. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Серкедин тIвар кьурла, чIехи буба гъавурда акьуна. А. Къ. Нехирбанни лекь. * серг гатун гл., ни серкин силихар твакIуна гатана куьлуь авун. Къазмада гьахьай Къаюма хинкIар ругуна. Серг гатана, къаб-тIур гъана, къазмадин вилик квай тахтадал эцигна. З. Э. КУТВ диз фена. * серкин япар сущ., вуч. хъсан ван къведай япар. Серкин япар алай Нинеханумаз рушан гафарин ван хьанвай къван. З. Э. КУТВ-диз фена. СЕРГЕРДАН сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра пашманвал, къал, ийир-тийир хьанвай гьал. * сергердан хьун гл. ийир-тийир хьун. СЕРГЬЯТ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) кьилдинвал авай кьве чкадин ара. Адан [СтIал Сулейманан. А. Г.] мурадар милли сергьятрай, вичин гъвечIи лезги халкьдин сергьятрай, вири халкьарин гегьенш майдандиз экъечIун, тек са лезгийрин ваъ, вири халкьарин шаир хьун тир... М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар.... шаир Лезги Нямета лагьайвал, "лезгийринни лезгийрин сергьят " маса миллетрин векилри хуьзва ва чпин жибинар ацIурзава. Гь. Къ. Шарвилияр хьурай бул. Гагь аста, гагь гьерекатна за гъвечIи-гъвечIи са шумуд никIин сергьят акьалтIарна... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 2) са кардин, лишандин акьалтIай дережа. Ракьарихъ, пружинрихъ, машинрихъ, гьатта къванерихъни гьардахъ вичин пар ва я чимивал эхунин сергьят ава. А сергьятдилай алатайла, пружин кьатI жеда, машин хада, къван пад-пад жеда ва икI мад. Бес инсанарни гьакI тушни? Гьабурухъни чпин эхунин са сергьят авачни?. Абурукай гьардахъ вичин сергьят ава. Садаз фад хъел къведа, садаз са арадлай, садаз геж. Б. Гь. Заз эвера. Эхир хьи, аялдин акьул гьамиша машгъулатвилерин дуьньядин сергьятрилай анихъ фидачир... Гь. М. Им къван, имни терез. сергьят авачир кьван нар. кьадардиз лап гзаф. - Зун сергьят авачир кьван къе бахтлу я, Саид,- лагъана ада чун къуьлуьник квайла. А. М. Мурк. ракъини цIурурда. Синоним: сергьятсуз. СЕРГЬЯТЛАМИШ: * сергьятламиш хьун гл., вуч нел-квел эхир эцигун, куьтягьун. Шаирдин 110 йис тамам хьунин юбилей са газетра авай макъалайрал сергьятламиш хьун тIимил я. ЛГ, 2003, 9. Х. ☼ «Лезги чIаланни урус чIалан словарда» (1966-й.) къалурнавай ибара са гаф яз ( сергьятламишхьун) кхьенва. Чи фикирдай, ам Орфографиядин словарда (2001 -й) ва кхьинра гьалтзавайвал сергьятламиш хьун кхьин дуьз я. СЕРГЬЯТЛАМИШУН гл: ; ни; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; сергьятламиш авун, сергьятламиш тавун, сергьятламиш тахвун, сергьятламиш хъийимир 1) сергьят(ар) эцигун. 2) эхир эцигун. Эхирни Абаса вичин дердер дерин ухьт аладаруналди сергьятламишна... М. В. Гьарасатдин майдандал. СЕРГЬЯТСУЗ 1 прил. гегьенш. ТIебиатдин къанун я; гьар са куьниз герек я Тангар... И сергьятсуз, амма зурба Низам авай Алемда. А. Ал. Тангар. Вуч гафар я шаирар кечмиш хьун И сергьятсуз дуьнья заз дар хьана. М. Б. КIватIиз тахьай гад. СЕРГЬЯТСУЗ 2 нар. кьадардиз лап гзаф, еке. И гуьзел карди зун сергьятсуз шад авунва. Къ. М. Экуь инсан. Заз и къелемар сергьятсуз зурба стадионда, гимнастикадин къугъунариз жергейра дуьзмиш хьанвай, пионерар хьиз, лап чан алаз акуна. Къ. М. Рекьин риваятар. Чакай исятда гьар сад гьа ихътин девлетлу, азад тир къудратлу пагьливанрин Ватан тир Советрин уьлкведа яшамиш жезва лугьуз сергьятсуз шад я ва чна идол бегъемдиз домахни ийизва! Къ. М. Шаирдин къунши. Синоним: сергьят авачир кьван. СЕРГЬЯТСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сергьятсуз тир гьал. Вагьаба вири гьиссзава: тIебиатдин гуьзелвал, дагъларин кьудратлувал, вили цавун сергьятсузвал, дуьньядин эвелни эхир, Уьмуьрдин сирлувал. М. В. Гьарасатдин майдандал. СЕРГЬЯТСУЗВИЛЕЛДИ нар. кьадар авачирди хьиз гзаф. Иман вичин гьукумдалди гужлуни я. Халкьарин кьилера, дуьньяда сергьятсузвилелди агъавал ийизвай ам Аллагьдиз элкъвезва. М. В. Гьарасатдин майдандал. СЕРДЕН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яйлахда нехирбандинни чубандин ва абурун хизанрин куьч-кума алай чка. ЭкъечIда зун сердендал калер ацаз. А. Ал. Гьар пакамахъ сердендал. Фена атлу, физва атлу яйлахдиз. Руг кьилеллаз агакьнава сердендив. А. Ал. Атлу. СЕРДЕР (САРДАР т-б. ) фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) тайин са вилаятдин кьиле авайди. Бязибурун веревирдер Бязибуруз хьана дердер. Ифтарай Николайдин сердер Дустагъдиз мугьман хьана хьи. С. С. Амач лугьуз падишагь. Сурхай бажарагълу сардар хьиз, девирдин крарай кьил акъудиз алакьзавай фендигарни хьана. З. Р. Гьажи Давуд. Гилан Афганистандин чилерал хьайи и пачагьлугъ [Бактрия. - А. Г.] Александрой сердер Селеквида арадал гъанай. «Самур» газ., 2002, 21.II. 2) кьил гвайди, кьиле авайди, виридалайни камаллуди. Я рушарин чIехи сердер, Зи чандава гзаф дердер. Е. Э. Гуьзел, за ви тариф ийин. 3) (чIехи гьарфунади: С) эркекдин хас тIвар - Сердер. Зи къунши Сердер я, Серкер я Серкерни Жибин дулу ийизвай векьрекьрин. А. Ал. Хъен галачир рикI. Нянихъ бухгалтер Сердер халудин кIеретI доминайрив къугъвадай, къуьзек абуруз яргъалай килигдай. З. Гь. Чкадив агакьай цуьквер. СЕРДЕРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сердер тир гьал. СЕРЕНЖЕМ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра 1) са квез ятIани талукьарнавай кар.... вуна абур чи жемятдин вири серенжемрик кутун, гьеле советдиз хкягъун истемишналда. Къ. М. Душмандин тум. Багъирован серенжемри «хъсан нетижаяр» гана. Шумудни са лезги хуьр вилиз акваз-акваз лезги убайриз элкъуьрна. Иллаки Къубада лезги хуьрерин кьадар тIимил хьана. М. М. Лацу лекеяр. 2) чIехи гьарфуналди - С) эркекдин хас тIвар: Серенжем. -Къуллугъар квев гвайди я, - адан гаф атIана Серенжема. Я. Къафаров. ВикIегь паб. * серенжем(ар) кьабулун [авун, акун нугъ.] публ., гл., ни авай гьал арадай акъудун патал ийидай кар, кIвалах. Адаз Зелфидин гьакъиндай кьабулун лазим тир серенжем чир хьанвай, ам виридлайни гзаф гьа идал рази тир. А. А. Умуд. ДАССР-дин Министрдин Советди «Дагэнергодин» генеральный директор М. Магьамедовал ва ПТУС-дин начальник С. Эфендиевал серенжемар кьабулун тапшурмишнава. К. 1979, 19.07. И фактор виридаз ашкара ятIани, республикадин талукь тешкилатри са серенжемни кьабулзавач. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? Гьелбетда, тамар хуьн патал махсус серенжемар кьабулун лазим я. ЛГ, 1996, 5 III. Умудлу я, и макъала кIелайла, райондин талукь идарайрин къуллугъчийри 3. Мирзалиева мад сеферда гъавурда твада ва дерди туькIуьн патал тайин серенжемарни кьабулда. ЛГ, 2003, 4, XII. [Мегьамедбег]. Округдиз атанвай цIийи неченик Чахчабегаз! Лутэфендидиз зи патай дуьа лагь ва тапшурмиш ая хьи, хьсан кагъаздал кхьена, неченикдиз тавакъу авурай ибур хуьре фитнеярзавай, востани авуна, халкь чаз ва Деникиназ акси тербиядалди зегьерламишзавайбур хьуниз килигна, вичини абуруз кьети серенжем авурай. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Райондин прокурордиз хабар гана ва тадидаказ серенжемар акун тIалабна, А. Ф. Газет. СЕРЕНЖЕМСУЗ прил. кардиз гьерекат тийир. СЕРЕНЖЕМСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, - илери, -илера кардиз гьерекат тийидай гьал. СЕРеНЖЕМУН нугъ., гл., ни; -да, -на; -из, -зава; серенжем авун, серенжем тавун, серенжем тахвун, серенжем хъийимир авай гьал арадай акъудун патал са тайин кIвалах авун. [Рамазан] Чи дуланажагъ, майишат ва культурадин кIвалахнариз а ревкомри серенжемда. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. СЕРЕС 1 фарс, шиир, прил. 1) акунриз хъсан, инсандиз хуш жедай. Цларал ширедалди серес рамкаяр атIана, электролиния гъана, къава люстрадин лампаяр туна ЛГ, 2003, 4. ХII. 2) (чIехи гьарфуналди - С) дишегьлидин хас тIвар: Серес. Синонимар: гуьрчег, вижевай. Антонимар: эйбежер, мешребсуз. СЕРЕС 2 нар. инсандиз xуш жедайвал. Лугьун хупIда вуна серес, Мад гила туш зун ваз серес. С. С. Синонимар: сересдаказ, сересдиз, гуьрчег, гуьрчегдиз, гуьрчегдаказ, вижевайдиз, вижевайдаказ. Антонимар: эйбежер, мешребсуз. СЕРЕСВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер. -илери серес тир гьал. СЕРЕСДАКАЗ нар. инсандиз хуш жедай гьалда. Сересдаказ, фасагъатлудаказ рахун илим я. С. К. Редактордин гаф. "Самур" газ., 2003, 27. IХ. Синонимар: серес, сересдиз, гуьрчег, гуьрчегдиз, гуьрчегдаказ, вижевайдиз, вижевайдаказ. Антонимар: эйбежер, мешребсуз. СЕРЕСДИЗ нар. серес яз. - Килиг, килиг, чи миресди Дагъда кьакьан Кьежирна къвал лап сересдиз Зурба раган! А. Ал. Алини гьешем. Агъ суфрадал гьар са нямет сересдиз... С. Ярагъви ашукь Уьзден, СЕРЖАНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра армияда солдатвилелай виниз тир чин. - Юлдаш, капитан, призывникрин 70 касдикай ибарат десте чкадив агакьарнава. Отделенидин командир сержант Мешков. А. Къ. Аскервал башламишай югъ. Ада милициядин органра кIвалахиз 16 йис хьанва. Армиядин жергейрай сержант яз хтай ада сифтедай Хив районда шофер, гуьгъуьнлай Дербент шегьерда приемник-распределителда милиционер яз кIвалахна. ЛГ, 2004, 26. VII. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
