| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка САКIА нар. 1) рахазвайда гьикI лугьузватIа, къалурзаватIа, гьакI [Мирим]. - Мурсаловар геж хьунин хаталувални авай. Душманди, лугьун сакIа авуна, кар масакIа тухунни мумкин тир. А. И. Самур. 2) рахазвайдаз гьикI лугьузватIа, къалурзаватIа, гьакI. Эфенди! Вавай сакIа ийиз жедачни? Вунни а куь мирес Шагьламаз гьик я? Гь. Гь. Колхоз. 3) гуьзлемиш тавур жуьреда. [Гуьлханум]: гьа гуьнуькъара?'! Лап хъсан, за адаз ийидайди ийида. Ам зи тIвар кьадай буьнуьгуьт я ман? За ам цIарумар ракъуриз тадачни. Агь, Розалия, зун сакIа адал хъуьреда хьи. Н. И. Гьакимрин папар. Антоним: масакIа. САКIАНИ нар. эсиллагь. "ЯтIа, - лагьана пачагьди, са зегьмет чIугун хъувуна кIанда вуна". Кафтар къари сакIани рази хьанач. "Пачагь, вун сагърай. залай а кар алакьдач. Гардан вуна зи атIайтIани, завай аниз физ жедач. Ф. Семед икI квахьунихъ ам сакIани инанмиш жезвачир. З. Э. Муькъвел гелер. - Зун сакIани гъавурда гьатзавач... X. Кьасумов. Будуцриз рехъ гайила... САЛ 1 сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара кIвалин майишатда герек майва-емиш цадай чка. Къужадиз са сални авай кьван. Ф. КIватIаш.... Пакамахъ кал нехирдиз яна хтай Мусадиз акуна: данади, салаз гьахьна, помидурар, истивутар, келемар... жакьвалай ийизва, кIурни гузва... Н. Насруллаев. Кьве Мегьамед. Салара газарар, кIешнишар, шивитар цада. З. А. К. ТIебиат чирун. САЛ 2 прил. чIуру. * сал авун гл., ни вуч чIурун. Адан крар сал авуна девирди. А. Къ. Адан крар... * сал хьун гл. чукIун, чIур хьун. САЛАВАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра Аллагьдилай, адан пайгъамбардилай разивилин гаф(ар). Кимел алайбурукай гзафбуру салават гана: «Я Сад Аллагь, чун хътин ви ажуз бендеяр къаза-баладикай жува хуьх!» - ялвармишиз эгечIна. А. И. Самур, - Аллагьди бала гайи фасад! - лагьана Гьажимурсал гьарай акъатна тадиз салават гьана теспягьар чIугваз эгечIна. А. И. Самур. Зикирар ийиз-ийиз абур ЧIехи пIирел агакьна. Фекьиди салават гьана. Вирида дуьаяр кIелна, Аллагьдивай марф тIалабна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: дуьа. САЛАГЪА кил. СЕЛИГЪА. САЛАГъАВАЛ кил. СЕЛИГЪАВАЛ. САЛАМ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра 1) пата-къерехда авайдаз мукьва-кьилиди вичин патай ракъурзавай чими гафар. - Ваъ, ахьтин затI авач, -Севзиханаз саламар ракъуриз заз кIанзавачир. А. Къ. Нехирбанни лекь. 2) (чIехи гьарфуналди - С) эркекдин хас тIвар: Салам. Мегер гъвечIи хва Саламан патав, кирида кьунвай чарадан кIвализ завай хъфиз жедани? М. В. Гьарасатдин майдандал. * салам гун гл., ни низ къерехдай атайда, физвайда вичел гьалтайдаз саламалейкум лугьун. Икрам авун патам гьар са устIардиз Салам гана хутIунна за кьилелай. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Ахпа гьалтай кьван танишриз машиндай зани агъайнавилелди кьил агъузна салам гуда. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. * салам-дуьа сущ. пата-къерехда авайдаз мукьва-кьилиди, яр-дустуни ракъурзавай чими гафар. Гатфарин югъ мукьвал ала, Салам-дуьа ракъуд за ваз. Ф. Салам-дуьа я ярар-дустариз, муъмин стхайриз, муъмин вахариз. А. Гьажи. Факъи Гьажи. * салам-калам рах., сущ. къерехдай атайда, физвайда вичел гьалтайдаз саламалейкум лугьун. Салам-каламдилай гуьгъуьниз Максуда Асаназ цIийи хабар гана лагьана... З. Э. Муькъвел гелер. * салам кьун гл., ни нин къерехдай атайда, физвайда вичел гьалтайдаз саламалейкум лагьайдаз жаваб яз "Ваалейкум салам" лугьун. Амма ада вич квадарнач. КIуфук квачир хъвер кутуна салам кьуна. З. Э. Рамзият. Хъуьруьнарзавайбур, гайи саламни такьуна, кIуфук зарафатдин хъвер кваз, кимелай хъфена. А. И. Самур. САЛАМ 2 ! межд. куьрелди ва зарафат кваз жегьилри сада-садаз салам гунин гаф. - Салам, салам, хуьруьнбур! Хъсан яни кефер куь? Ш. Къ. Перт кьуьзуьбур. САЛАМ сухц.; -ди, -да; хабар. Салам за вахтунда агакьарна, амма къвезвайбур бриллиантдин муькъвяй ругуд сятдилай ахъайна. А. Гьажимурадов. Кагъаз. САЛАМАЛЕЙК! || САЛАМАЛЕЙКУМ! межд. къерехдай атайда, физвайда вичел гьалтайдаз гьуьрмет авунин лишан. яз лугьудай гаф.. -Саламалейк, къутанар, къутанар! - Алейксалам, къутанар, къутанар! Ф. - Саламалейкум! - лагьана ибру. - Алейкумсалам'. лагьана ада. Ф. Шарвили. - За гьелелиг салам ганвачир, Умуят вах, саламалейк! Уьзден гьина ава? С. Ярагъви ашукь Уьзден. -Саламалейкум, Шагь-Буба халу! - салам гана за. А. Къ. Нехирбанни лекь. САЛАМАТ 1 араб, прил: зиян тежер. Зелфи Надежда Михайловна галаз рушарин кьулухъ акъвазнавай, инаг саламат чка тир. А. А. Умуд. Уьздена вичин чуьнгуьр ва алай чухва, гададив вугана, саламат са чкадал эцигун тIалабна, вич тавханадиз Гьахьна. * саламат хьун гл., вуж-вуч зиян тежер гьалда хьун. Зи мурад, зи азиз хва саламат хьун, хизандин рикI архайин хьун тир. З. Э. Зулун пеш. Машин ада вичи къазанмишна, ахпа къачурай. ГьакI хьайила, адаз вичин затIунин къадирни чир жеда. Вични саламат жеда. З. Э. Зулун пеш. САЛАМАТ 2 нар. сагъдиз, сагъламвилиз зиян тагана, зиян авачиз. - Абуру Къазимегьамед саламат Ахцегьиз рахкурунал зун гьич инанмиш туш. А. И. Самур. Мад физватIа, алад, алад! Лугьудайвал: югъур хьуй! Чунни ина тур саламат. Эхиримжи хатур хьуй. Т. А. Фу квахь тавурай. Лам саламат гъиле гьат хъувур чувуд Агъа-Ярагъ галай патахъ катна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синонимар: саламат, саламатдиз. САЛАМАТДАКАЗ нар. сагъдиз, сагъламвилиз зиян тагана. Ада вичиз центрдай атай чинебан пакетар ахъайни тавуна ракьун сандухда саламатдаказ хуьз хьана. З. Э. Муькъвел гелер. Гагь ам вич, гагь балкIан татаб жез, я Аллагь, я Аллагь лугьуз-лугьуз саламатдаказ а патаз акъатна. З. Э. КУТВ-диз фена. Синоним: саламат, саламатдиз. САЛАМАТДИЗ нар. саламат яз. Саламатдиз абур Сартанан хуьруьз агакьна. А. И. Къиргъин. Рушни гада алаз вичин далудал Мотоцикл саламатдиз алатна. А. С. Белки, шаир тир жеди? Им къадим заманайра чилер муркIадик акатиз хьайи чIавуз хасаратвал тахьана саламатдиз амукьнавай ажайиб къацу гапIал я. ЛГ, 2003, 22.II. Чи виридан везифа и рехъ датIана саламатдиз, поездривай физ жедайвал хуьн я. ЛГ, 2003, 13. ХI. Синонимар: саламат, саламатдаказ, сагъ-саламатдиз. САЛАРБАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра саларив гелкъвезвайди. Саларбандиз - салар,. Лежбердиз. -малар... ХупI ярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугь я. Ина ам багъманчийрихъ, лежберрихъ, саларбанрихъ галаз гуьруьшмиш хьана. А. А. Лезгияр. Келем гьакI арадал къвезвай майва туш. Ам битмишарун гьикьван зегьмет алай кар ятIа, пешекарриз ва саларбанриз чида. ЛГ, 2004. 5. V. Синоним: бустанчи. САЛАРБАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, - илера саларбандин пешекарвал. Бубайрилай кьулухъ саларбанвилелни магьсулдарвилел машгъул хуьруьнэгьлийри дигидай ва хъвадай цин, гьакIни чандин сагъламвал хуьн патал лазим духтурханадин патахъай хци игьтияжлувал гьиссзавайди акваз, Малла Мегьамедаз гьич кьарай авачир. ЛГ, 2004, 22.I. Кьилди къачуртIа, хак акъатнавай тахсиркарвилерин вилик пад кьуна, гьам общественный ва гьам хсуси майишатра малдарвилин хипехъанвал, саларбанвални магьсулдарвал артмишдай серенжемар кьабулна... ЛГ, 2004, 15. VII. Синоним: бустанчивал. САЛАСА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ислен йикъалай пакадин югъ. Гьар атайда гьалдиз чефте, Вегьида ви кьилел фите. Гьяд, саласа, юкъуз гьафте Хьунухь вуч кIвалах я, Къафкъаз. С. С. Къафкъаз. САЛАТ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра Аллагьдиз ийидай дуьа. * салат ягъун гл., ни Аллагьдивай са вуч ятIани тIалабун, минетун. Фекьийри, рагъ кьур хьиз хьана, къаварал экъечIна салатар ягъиз башламишна. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. САЛАТ 2 урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра куьлуь авунвай майваяр, гъери, какаяр акадарна гьазурнавай къайи хуьрек. Стаканра авай чаяр къайи хьана хъвадалди, тадиз хуьрекар: са къапара шурва, садбура дулмаяр аваз гъана, суфрадал жуьрба-жуьр салатарни, кIешниш-чичIекни алай. А. Муграгъви. Ажалдин хура. САЛЮТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тарихдин маналу вакъиадиз талукьарна язавай тупар, цавуз хкажзавай ракетар. Малум хьана цIийи йис. Салют гана тупари, Падна цавун дарвазар. А. Ал. ЦIийи йис. САМ сущ..; ~уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) техилдин набататдин дувулдилай тварар авай кьилел кьван пай. Гьар патахъ аладриз самар. Лап ахьа яз къачуз камар, Адан мукалдин я гьунар -Заз адан гьайбат акуна. С. С. Заз Инжиханан зегьмет акуна. Ракъини мухан сам акI акъугъарнавай хьи, мукал галукьайла, самарлай кьилер, уьлгуьчди атIайбур хьиз, алатзавай. 3.3. Муьгьуьббатдин цIелхем. 2) тварар амачир техилдин набататдин кьурай пай. Лежбердиз къугъван ийидай тIвалар ифирун патал цIай хьийидай самар лазим хьана... А. Ф. Риза. Гару муьхцуьн самарив макьамар ягъиз тазвай. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. САМБАР нар. кьадардиз, гьисабдиз гзаф. Югъ гьеле самбар ама. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Агалкьунар чIехибур вахь Мадни хьурай самбар, стха. М. Салахъ. Бутаяз.... дуст кас, валай самбар кхьинар авунва, за ви майишатдиз ревизия ракъурдайвал я... К. К. Яд атIай регъв. Синонимар: гзаф, хейлин. САМГъАЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра нек квай хеб, ацадай хеб. Субай хпер гъилелай ийир, Самгьалар метелай ийир... Лацан суьруьйрив Къугъвай хва дидедин. Ф. - Самгъалдин нек хъвана, руфун дулу хьана, Чархи кIамун чубандикай халу хьана, Хъфизва вун гъилер кьведни далудаллаз... И. Гь. Девирдин рахун. САМОВАР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра токдик кутуна ва я цIун гул юкьвай финалди чай ргадай цурун къаб. Гуьлмегьамед яшдиз фекьидилай чIехиди тиртIани, ада, самовардин мукьув ацукьна, чай цаз, вилик эцигиз фекьидиз гьуьрмет ийизвай. А. Ф. Бубадин веси. Зун исятда хкведа. Самовардиз цIай Хъивегьин. А. А. Лезгияр. Паб хъфена, тадиз гъиле стаканар авай пIатIнус аваз атана, самовардин вилик туна. А. Муграгъви. Ажалдин хура. САМОЛЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра лувар кваз мотордин къуватдалди цавай фидай гужлу улакь. Югъ нисини хьайи вахтунда Ахцегьрин кьилел цава, лекь хьиз, кьезил самолёт пайда хьана. А. А. Лезгияр. Дяведа танкар, маса машинар, гимияр, самолётар къвердавай гзаф ишлемишзавай. А. А. Нажмудин Самурский. Синоним: аэроплан (айрупалан). САМОУЧИТЕЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра жува-жуваз маса чIал чирдай ктаб. Гьар са кас вичин къайгъуда, регъуьхбан цин къайгъуда лагьайвал, Къаюм самоучитель гваз хьана. З. Э. КУТВ-диз фена. САН 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара нин-куьн ятIани гьисаб кьурла арадиз атай нетижа. Аламрун лап сан гзаф я... Е. Э. Гъазанфараз Рекьер! Рекьер! Кьадар, гьисаб, сан авач! А. С, Рекьер. Пуд йис вилик республикадин газетри Дербентда 50 агъзур азербайжанви авайдакай кхьенай Са йис алатайла абурун сан 70 агъзур къалурна. Гила ина азербайжанвийрин сан 100 агъзурдалай алатнава лугьуз тестикьарзава. М. М. Лацу лекеяр. Къуншиди килигна мугьманрин сандиз, ТукIуна са лапаг суварин юкъуз. И. Ш. Кьудар. Синоним: гьисаб, кьадар. * сан [сан-гьисаб| авачир <кьван> нар. кьадарсуз гзаф. Сан авачир кьушунрин - Чапхунчийрин кьилеваз Къарагънавай Теймурленг, ЧIулав пайдах гъилеваз. Ф. Къванцин гада. Рекьер, рекьер: Кьадар, гьисаб сан авач! А. С. Рекьер. Синонимар: кьадарсуз <кьван>, кьадар авачир <кьван>. * сан гун гл., нин-куьн кьадар лугьун, кьадар тайинарун. Зи хифетрин сан гуналди Кхьена тамам жедани? Е. Э. Дуьньядиз. Мад за гъикIин, жанаби Мегьамедбег. Зи папар лугьур къурумсахдин рушари пудани йисан и кьилени рухузва, а кьилени. Сибияр, кицIин гурцулар хьиз, акьван ава хьи, гьич сан гуз жезмач... Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. САн йис существительнидин талукьвилин падеждин рахунрин форма. Кил. ЙИС. САНА нар. са чкада. Гьикьван хьурай чун икI чара, Зун - сана, вун сана ялгъуз. Е. Э. Ялгъуз. КIвалер, хзанар сана, вич масана. А. А. Лезгияр. Антоним: масана. * гьар сана. САНАГ сущ.; и, -а; агар, -агари, -агара са чка. Санаг Гьажи Нуьзуьран, муькуьнагни Кавха Къафаран кIвал я. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. САНАЙИ араб, т-б., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хаммалдикай затIар гьасилдай, чилерикай яшайишдиз герек затIар хкуддай, емишрикай, майвайрикай тIуьн-хъуниз герек затIар гьасилдай производстводин хел. Шумуд девлетлу гигантар, Шумуд санайидин мегьер Авуна байкъушд( ин) харапIар... А. Ф. Дяве. * залан санайи. Синоним: промышленность. САНАЙиЛАМИШУН т-б. гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; санайиламиш авун, санайиламиш тавун, санайиламиш тахвун, санайиламиш хъийимир санайи арадиз гъун. Съездди акI месэла эцигнава хьи, социалист уьлквейри саналди кIвалахунин нетижада, гьар са уьлкве чарасуз яз санайиламишунни герек туш. А. А. Лезгияр Уьлкве санайиламишун социализм туькIуьрунин бинейрин бине яни? А. А. Лезгияр. САНАЛ нар. 1) са чкадал, сад хьтин шартIара. Гила чун вири санал хьайила, аяларни вервецI жеда... З. Э. Рамзият. Санал гуз хьайитIа садакьа, Жеда куьн межлисдин юкьва. С. С. Фекьияр. Чун кьвед санал чIемни фу хьиз яшамиш жезва.... Б. С. Хизан. - Мафи хала, къецихъ акъвазмир, ша кIвализ, - лагьана за адаз кIвализ теклифна. - Гзаф вахтар я, санал чай хъун тавуна. Н. М. Жандар Магьамай. 2) сад хьиз, са гъилди.. Им муькуь шарагдиз килигайтIа, амани са жунгав кьванди я, ибур кьведни санал хутхуз жедайбур туш Ф. Кесибдин хва Къагьруман. - Зун галатнавач. Геж хьайила, а пата къуватар гзаф кIватI хьунухь мумкин я. Кьушун пайи-паяр авуна виже къведач. Вири кьушун санал фирай душмандин винел. З. Р. Гьажи Давуд. Союздин членри чпин яратмишунрин месэлаяр гьялунихъ галаз санал районда ва адалайни къецепата кьиле физвай эдебиятдин, медениятдин саки вири мярекатрани активвилелди иштаракзава. ЛГ, 2004, 19. VI. * санал акъваз тавун гл., вуж жув секиндиз тухун. [Мирим] - А вини мягьледа авай гачалабурун ШаматI ава гьа! Къабандин хва и уьмуьрлух чарадан кIвалерал хьайиди я. Гила и калхуз куьмекдалди кьве яц къачуна са тIимил динж хьана лугьуз, санал акъваззавач. Гь. Гь. Колхоз. [Жамал]. - Я стха Нихет, вун санал акъваз тIун. Гь. Гь. Колхоз. * санал тун тавун гл., вуж-вуч ни-куь инжиклу авун. А вахтунда бугъади Санал тунач кал-гамиш, Ф. Бахтавар. САНАЛДИ нар. са шумуд сад авуна. Съездди акI месэла эцигнава хьи, социалист уьлквейри саналди кIвалахунин нетижада, гьар са уьлкве чарасуз яз санайиламишунни герек туш. А. А. Лезгияр. Гьавиляй и пад а пад талгьана чи мурадар саналди кьилиз акъудун, халкьдин яшайишдин, культурадин, милли руьгьдин садвал мягькемарна, хуьн лазим я. М. М. Хайи чилиз икрамда. Эхь, гьа пIапIрусдик цIай кутурди хьиз, Гуьлуьшана шаирдин рикIени муьгьуьббатдин цIай-чирагъ куькIуьрна, абуру саналди шадвилерни пашманвилер, бахтарни магьрумвилер авай уьмуьр яргъалди кечирмишна. К. К. Шаирдин килфетар. САНАЛНА (> санал авуна) нар. умумиламишна, кьвед ва я са шумуд яз авайбурукай сад авуна. Сирер савда вичи захъди санална, Ахмакь хьана, вичихъ умуд акална. Е. Э. Лагь зи ярдиз. САНАНИ нар. са чкадани. Гьич санани тахьай хьтин Кияр шив ваз мубарак хьуй. Е. Э. БалкIандин тариф. Мад гьич санани ихьтин лезет жедач, ам анжах дагълара ава, адахъ вичин авазар ава. З. Гь. Югъ ачух жедайла. САНАТОРИЙ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ял ягьунихъ галаз сад хьиз квалтIал сагъардай идара. Духтурри курортриз, санаторийриз фейила хъсан жеда лугьуз, вири отпускар гъанра акъатна. Вуч килигайтIа, чи дагъларилай хъсан чка садни авач кьван. Б. Гь. Заз эвера. САНДАЛАР сущ.; ри, -ра кIвачерал чIуларалди кутIундай, дабанар квачир, кьезил, чими вахтара алукIдай кIвачин къапар. САНДУХ туьрк, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра тахтадикай раснавай кIвалин затIар (пек-партал, парча, фукъафун) эцигдай, вичел агализ жедай къалпагъ алай кьуд пипIен затI. Вуч паталди зун яшамиш жезва? Вучда и кьве мертебадин кIвалерикай, ина авай кьван имаратрикай?. Сандух ацIанвай парчайрикай? А. А. Лезгияр. Сандухдай акъудна са шуткар фуни хатрутрин мед авай чайдин къабленбек эцигна. За чапла гъилелди фан кIус атIуз метик кягъиз незвай. З. Э. Зулун пеш. Зун гьа инал ацукьда, - ада кIвалин пипIе, ракIарин кьулухъ эцигнавай сандух къалурна. Н. М. Жандар Магьамай. САНЖАХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къекъуьндин чкадал бицIи кIаш хътинди галай раб. Дидедин хурудик гьамиша санжах жедай. Р. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
