| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка СУДУ урус, куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра суд тухузвай, суд ийизвай кас, судья. Вуна хиялна: суду я лугьуз а ви кIвализ чуьнуьхдайди къвеч лагьана. Е. Э. Вирт квахьайдаз. Авач кьван куь чанда инсаф, Са зерре мирвет, судуяр. Гьич кьабулич кесибдин гаф, ТагайтI а ришвет, судуяр. С. С. Судуяр. СУДХАНА куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра суд кьиле фидай идара. Агьвалат судханада жезва. Судханадин зал. Прокурор, векил, катиб гьарма чпин чкайрал ацукьнава. Р. Ю. Вахтсуз кьиникь. СУДЬЯ урус, сущ.; -ди, -яр, -йри, -йра 1) суд тухузвай, суд ийизвай кас. Хуьруьн кавхадлай башламишна, ахпа Сулейман амай эксплуататорар: гъакимар, девлетлуяр, туьквенчияр. судьяяр ва фекьияр русвагь авунив эгечIна. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Шиирда Етим Эмин кесиб батракдин терефдал ала, ришветар къачузвай судья адаз такIан я. Р. Къадимов. Етим Эминан айгьамдин ва зарафатдин шиирар. 2) (чIехи гьарфуналди - С) т-б. эркекдин хас тIвар. Гзаф жегьилар ацукьнавай залда, амма абурувай садавайни халкьдин са мани лугьуз хьанач. Судья Манчаров. Азербайжандин гьукуматдин педагогикадин университетдин филологиядин факультетдин студент. "Самур" газ., 2002, 25. IV. СУДЬЯВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера судьядин пешекарвал. Хъсан къаш-къамат авай, акьул-камалдин. сагьиб Рагьимат Гьажиева ахцегьвийри халкьдин судьявиле хкязава. -ЛГ, 2004, 15. VII. * судьявал авун гл., ни судьядин пешекарвал кьилиз акъудун. СУЗ 1 йис существительнидин гунугин падеждин рахунра ишлемишдай форма. Кил. ЙИС. СУЗ 2 суф. лишандин тIвар тир существительнийрикай (мес. акьул, бахт, намус) прилагательнияр арадиз гъидай суффикс: акьулсуз, бахтсуз, намуссуз. Суффиксар -вал, -раг, -хана, -ган, -бан, -хьан, -чи, -суз, -лу, -кар... чеб галай гафарихъ галаз санал, ккIана кхьида. Лезги литературный чIалан орфографический къайдайрин свод. туькIуьрайбур: Гаджиев М, Алкадарский А. К. -Махачкала, 1938, ч. 27. СУЗА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са квехъ ятIани къарихвилин сесер, гафар. Элди гьисаб ийидайла эсирар, рикIел хкиз жеда йисар сузадин. А. С. Элди гьисаб ийидайла эсирар. Са рушани сив ахъайнач минетиз, къванер яни - я суза, я цIугъ авач. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. * суза авун гл., ни са квехъ ятIани къарихвилин сесер, гафар сивяй акъудун. И пата а пата акьурла, къвала кварквацI ва я гъвар акьурла, инсанди хьиз суза ийиз хьана. З. Э. КУТВ-диз фена. - Чан, Каминат, агъа дуьньядиз фидалди, заз и экуь дуьньядал са кар темягь ама, -язух къведай тегьерда суза авуна Исабега. Ш. Исаев. «Темягь ама.». Рекье хьайи вад юкъузни вад йифиз ички хъивегьна туьтерай кьур акъатнавай гадайри цихъ суза ийиз башламишна. А. Къ. Аскервал башламишай югъ. - Чаз яд кIанзава, - суза авува вирида са сивяй. А. Къ. Аскервал башламишай югъ. СУЙ туьрк, сущ.; -ди, -да; 1) винел патан акунар. Сулейманакай суьгьбет башламишна. Лацу хатI кьунвай чуру квай, дуьз шикилрин суй авай, амма хуш чин алай и касдихь, яшаривай «явашариз тахьанвай» гур ва ацIай ван авай. Къ. М. Рекьин риваятар. Къужадин суй чир тежедай гьалда дегиш хьанва. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) къилих. - Завай вун гъавурда тваз жеда, - адан вилер кьеженвай ва абура виликан мягькемвилин суй амачир, адаз фикирри азият гузвай хьтинди тир. З. Гь. Ахварай авудай аваз. * суй гъун гл. са кар ийиз, са гаф лугьуз викIегьвал авун. Эхир Атлухана, чиниз чIехида гъвечIидаз «вуна зи гафунал гаф эцигмир» лугьудай хьтин суй гъана, стхадиз туьгьмет авуна; - Накь буба кьена къе ина авай межлис вучтинди я? З. Гь. Бубадин кIвал. СУЙМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -0. -ин, -рай, -мир; суймиш авун, суймиш тавун. суймиш тахвун, суймиш. хъийимир авай, гвай затIар къакъудун. Синонимар: тарашун, чапхунун, къакъудун. СУКIРА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хъуниз, тIуьниз ишлемишдай жими затI (чай, кофе ва мсб) цадай гъвечIи къаб. Гьарда са фикир лугьуз чеб авай рекьиз тухуз алахънава, -лагьана кьенчIин сукIрадай бекмездал кьавурмишнавай зурар къачуна чай хъвазвай Пенжалиди. А. И. Самур. Мелика стхадин цIвелер тIушунзава, Небиди вирт авай сукIра теклифзава. Гь. Къ. Дили дуьньядин чирагъ. СУЛТАН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) гьуькуьмдар, пачагь. Гъахьлу султан гьинава? Е. Э. Гьинава? Эй, адалат, вели султан, Эй, играми наиб Гьасан. Е. Э. Наиб Гьасаназ. 2) (чIехи гьарфуналди. С) эркекдин хас тIвар: Султан. Авай са гада, Султан, армиядай хтуник кваз мехъерарнай бубади адаз. М. Б. Спелар. СУЛТАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера султан тир пешекарвал. 1730 - йисуз султан Агьмеда вичин тахт-таждилай гъил къачурла Истанбулда султанвилин таж Магъмуда вичин кьилел алукIна. З. Р. Гьажи-Дауд. * султанвал авун гл., ни султандин къуллугъ кьиле тухун. - Къуй паталай атана чи кьилел султанвал тавурай А. А. Лезгияр. СУЛУФ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра прунздикай дуьгуь хкудайла, амукьдай шуьткьвелар. * сулуф авун гл., ни герек авачир, лазимсуз ихтилатар авун. Синоним: харчи авун. СУМА || СУМРА фарс, т-б., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) кьилин вилик пад, чин. АтIугънава сумра зи. З. Ш. Са лезги рушаз. Синонимар: чин, суфат. 2) куьч. чинал акьалждай хам, маска. Вирибурал ала сумра, - къалурзавач ачухна. чин. А. Ал. Муьгьуьббатдин барама. СУМАГ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чIич авачир гам. Тадиз къарагъна, месикай чилик экIанавай сумагдал эвичIна... А. А. Пад хьайи рагъ. Шумудни са къецепатан уьлквейра ктабар акъатнавай азербайжандин машгьур алим, искусствовед Летиф Керимова, лезгийрин халичайрин ва сумагрин чешнеяр кIватIна, «Къубадин халичаяр» тIвар алаз азербайжанвийрин яратмаяр хьиз къелемдиз ганва. М. М, Уях хьухь, лезгияр! Къудкъад йиса авай и дишегьлиди ихтилат авурвал, жаван тирла, ада гзаф иер сумагарни халичаяр хразвай. Р. Гьасанан, И. Мегьралиев. Яргъара авай жуванбур || «Самур» газ., 2002, 25.1 СУМАХ сущ.; -ди, -да; -ар. -ри, -ра мертер. Са гирвенка лапагдин як, са гъапа авай нахутIар, кьве картуф, са чичIек кутуна пити ргана. Булдаказ сумахни кIвахна ада вич кьабулай хуьруьнбур пудни къунагъ авуна. З. Э. КУТВ-диз фена. Акъалжзава шишерал КIелен таза як. Къвалавни гва цурни мед, Истивут, сумах. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. СУМБАТ фарс, сущ.; ди, -да; -ар, -ри. -ра металл михьдай, вичин чинал куьлуь векъи тварар алай материал. Сумбат хьиз я заз зи чIал - зи ялав. Х. Х. Сумбат герек атайтIани гьулдандиз, Хашав герек жеда векъи дабандиз. И. Гь. Гьарай. Муьрхъуьд кьунвай куьлегар сумбатдал михъна. Р. СУМКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, йри, -йра 1) куьлуь-шуьлуь затIар твадай гъиле кьадай кьве тум галай чанта. Кьеженвай сумкани къван хьиз гъиликай куьрс хьанва. З. Гь. Лезгийрин риваят. Хъсандиз мектебда кIелун патал бубади заз гзаф гуьрчег са сумка маса къачунвай. К. К. Суьгьбетзава Севила. 2) школада кIелзавай аялрин ктабар твадай чанта. СУМРА кил. СУМА. СУН 1 йис существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. ЙИС2 . СУН 2 прил. хипен сарикай авунвай гьаларин. Адал хранвай сун шалдикай цванвай пенжек, сун шалдин шалвар, кIвачел шаламар, кьилелни аскIан кар галай къармукьвал квай хъицикьдин бармак алай. ЛГ, 2005, 28. СУНА туьрк, шиир, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра абурар алайди, гзаф гуьрчегди. Суна, за вин тариф ийин: Къенфетдаллай зар я суна. Е. Э. Суна, за ваз суьгьбет ийин. ЦIийи ярдин кудай ашкъидихъ гьасрет чIугваз рикI кабаб хьанвай Мегьамедрасула булахдин рекьевай сунайриз тав гузвай. А. И. Самур. Вични акьван тир хьи кIубан, Лап суна хьиз аквадай. А. Ал. Крчар алай лам. Вуч хиялри тухванва вун, гьуьлуьн кьере авай суна? ТIавус къуш хьиз чIаганва вун, гьуьлуьн кьере авай суна. А. Мир. Гъезелар. Синоним: гуьзел. 2) зараф. паб. - Эхир хьи, Нямета вичин сунадив колхозда кIвалахиз тазвач. Гь. Къ. Аламат. 3) (чIехи гьарфуналди - С) дишегьлидин хас тIвар: Суна. СУНИ кил. СУЬННИ. СУНИВАЛ кил. СУЬННИВАЛ. СУНТ сущ.; -у ни, -уна; -ар, -ари, -ара кIутадалди яна металл, къван атIудай алат. Ахпа и мурадди ам сунтни кихел гъиле кьуниз мажбурна. К., 1989, 27.I. Кьезил кIутадалди гъвечIи сунт ягъиз ада къванцел нехишар атIузва. М. В. Гьарасатдин майдандал. СУНТIУХ кил. СОТЫХ. СУНУХЪИ нугъ., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра бедендик квай акъатай, хайи кIарабар дуьзар хъийидайди. Б. Талибов, М. Гаджиев. Лезгинскорусский словарь. СУП урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари. -ара як, пахлаяр, кинияр кваз ийидай жими хуьрек. СУПА туьрк, сщц.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ламран са йис хьанвай шуркIунтI. СУР 1 сущ.; у, -а; -ар, -ари, -ара кьейиди кучуддай чка. И чилерал, Мусаиб, ви сур алач, Цуьк эцигдай кIани руша, дидеди... А. С. Итимвилиз герек авач тарифар... Итим тирла шехьайтIа вун, Сурайни ваз къаргъишда за! А. С. Хцихъ галаз ихтклат. Хциз бармак къачуна сур рангадин, ( Са виш йисан яргъа хьуй сур гададин1), Афардикни теймесхан, сур; хъчадин Тавар ава тавуна, къе лагьайтIа. И. Гь. Къе лагьайтIа (тежнис). Акъатайла дережадин гурариз, Гъич рехъ гумир азгъунвилин крариз. Вил вегьена кьейибурун сурариз, И дуьньядал регьимлу хьухь, инсанар! Ш. Агьакеримов. Регьимлу хьухь, инсанар! Ингье сурук кутунва ам, Къвалахь къванер эцигна. Накьвар вегьез башламишна, Перцихъ цIилер гилигна. М. Б. 1985- йис.. Синоним: къебристан. * стхавилин сур. * сур атIун гл., ни низ чиле сур эгъуьнун. Хуьре сур атIудай кас бегьем 'жагъизмачир. Вири дяведа авай. З. Ф. РикIелай фидач. * сурун къван сущ. сурун кьилихъ акалдай кьул хьтин къван. Зун хьиз, хуьруьз хтанвай са касди лагьана: «Сурун къванерал гафар лезги чIалалди кхьин лазим я. ТахьайтIа, вахтар алатайла, бязи душман ксари, къванерал кхьенвай «оглы», «гызы» гафар къалурна, инагар чи чилер я лугьуда». М. М. Уях хьухь, лезгияр! Сурун къванцел кьве тарих я Кхьидайди кьейила. С. РикI дарих я. * сур-кьул атIун гл., ни нин кьейиди кучудай пуд йикъалай а мярекатда артух иштарак авур (сур атIай, мейит чуьхвей) ксариз тIуьн гун. - Пака, Кьасум халу, сур-кьул атIайбуруз чи кIвализ ша лагь, рази авуна кIанда. Маса гудай кьве лапаг авай касни суракьа. З. Гь. Бубадин кIвал. Чи хуьруьнви Бейдуллагьаз Эредар тIвар алай чкадал кьенвай итимдин мейит акуна. Ада ам, балкIандаллаз хкана, сур-кьул авуна.,., кучудна. ЛГ, 2004, 8.I. Синоним: пуд йифер (вер) гун. СУР 2 прил. куьгьне, алатай вахтарин. Розади мани лугьудайла, чи рикIел сур чIавар хкведа. "Самур" газ., 2002, 19.III. Сур гаф Къара Куьре хуьре 'акIай', цIемцIем НуьцIуьгъа 'земзем', уьлуьн Филерин хуьре 'батмишдай чка', гьуьрзуьн КIирийрин хуьре 'цин мискIин' манада ишлемишзава. «Самур» газ., 2002. СУР 3 прил. хъипивал квай, къизилдин рангадин. Хциз бармак къачуна сур рангадин, ( Са виш йисан яргъа хьуй сур гададин... И. Гь. Къе лагьайтIа (тежнис). СУРАКЬ араб, сущ.; -ди. -да: -ар, -ри. ра хабар. Гьар илимдиз я вун даях, Дуьньяд гьарна авай суракь. Е. Э. Ви рутба гьуьндуьр авурай. [Мегьамедбег]. Абурун дестедин старшияр вужар тир, гъихьтин фурмайрин итимар тиртIа, суракь гьатначни ваз? Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. И пад, а пад Са халкь я! Кефердани, Кьибледани, Авайди ви Суракь я! Кис хьайитIа, квахьда суракь, Жувал хъша, жувал, халкь!! М. М. Жувал хъша. Я хва, ви чIехи буба Шабур, Аллагьди вичиз рагьмет авурай, мерд, кьегъал кас тир. Адан суракьар яргъариз чкIанвай. С. К. Негь. * суракь авун гл., ни вуж-вуч са вуж-вуч ятIани жагъурун патал хабар(ар) кьун. Гатфарин кIвалахар атана яцIа гьатнавай вахтунда чатун устIар кьена жемят кIеве гьатна. Гзаф чкайрай суракь авуна, эхирни ам жагъана. М. М. Гь. СтIал Сулеймана азербайжан чIалал туькIуьрай шиирар. СтIалдал чи хуьряй тухвай са дишегьли алай. Суракь авуна, зун гьадан кIвализ фена. З. Э. Зулун пеш. Суракь ийиз-ийиз фейи Къаюм Мухтароврин казармадиз акъатна. З. Э. КУТВ-диз фена. Суракь авур кьван чкайрай санайни заз адакай баян ганач. Н. М. Къизилдин хтар. * суракь акъатун гл., нин-куьн герекдан малумвал хьун. - Я паб, хьана ман. А зегьримар завай къачун хьана, суракь акъатайтIа, хгун хъийида. З. Гь. Залан кам. Девлетханан итимар атана виринра къекъвена. Санани суракь акъат тавуна атайвал хъфена. А. И. Къиргъин. * суракь-селягь рах., сущ.; малуматар гунар, хабарар кьунар. Пакад юкъуз адан балкIан квахьна. суракь-селягь пара хьана. ЛГ, 1992, 14.1 * суракьда <аваз> хьун гл., вуж нин-куьн гереквилин хабарар кьаз хьун. Фекьиди Алирзадиз вичин меслятар къалурзавай араба адан суракьда авай чавушди Алирза эверна сельсоветдиз хутахна. З. Э. Муькъвел гелер. Сад гьерен, сад кIелен, садни сагъ суьруьдин суракьдава. И. Гь. Рубаияр. Къециндалай кьулухъ за жуван гунагьар алудун патал алакьдай хъсанвилер авунин суракьда жеда. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * суракьда (суракьра) гьатун гл., вуж нин са вуж-вуч ятIани жагъурун патал хабарар кьадай гьалда хьун. Ихьтин чIаларин ван хьайи Демар Сердеран суракьда гьатна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. А гададини вич и гада вуж ятIа чириз кIанз суракьра гьатайди хиве кьазвай. Н. Насруллаев. Кьве Мегьамед. * суракьдиз атун гл., вуж нин са вуж-вуч ятIани жагъурун патал, хабар кьаз атун. Зулейха гъуьл квахьнава лугьуз, чIар-пут чухваз, йифен юкьвара Сабиран кIвализ суракьдиз атана. З. Э. Рекьер сад туш. Антоним: суракьдиз фин. * суракьдиз фин [экъечIун] гл., вуж нин са вуж-вуч ятIани хабар кьун, жагъурун патал къекъвез фин. Шихэмир Исмаил-эфендидин суракьдиз фена. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Эхир, экъуьгъиз-экъугъиз вичин уьмуьрда сад лагьай сефер нек галачиз пакаман нагьар авуна, ам мад нехирдин суракьдиз экъечIна. Б. Гь. Заз эвера. Антоним: суракьдиз атун. СУРАКЬДАВА суракьда <аваз> хьун ибарадин рахунра ишдемишдай са форма. Кил. суракьда <аваз> хьун. СУРАКЬУН гл., ни вуж-вуч: -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; суракь авун, суракь тавун, суракь тахвун, суракь хъийимир са вуж-вуч ятIани акун патал, жагъурун патал хабар кьун, къекъуьн. - Атанва, чидач Москвадай яни, Махачкьаладай яни, гьар гьинай ятIани, са итимни са дишегьли атанва. Имирали теспача хьана вахъ къекъвезва; абуру вун суракьзава. А. А. Умуд. Агъзурралди жигъиррикай Жуван жигъир суракьда на. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Чуплах тарар суракь ийиз гатфарин. Гьуьлер суракь ийиз ацIай вацIарин.3а лагьайтIа, дуьнья фена рикIелай, Суракьзава мичIи йиф ви чIарарин, И. Гь. Рубаияр. -Хайи турпагъ суракьзавай танишдиз килиг. И. Гь. Рубаияр. Танишдан кIвал суракьна, адан гьаятдиз гьахьунни, къапа-къап са рушал гьалтна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. СУРАР 1 сур 1 существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. СУР1 . СУРАР 2 фарс, сущ.; -и, -а чичIекдин тIям авай яргъи пешер алай, вич-вичиз экъечIдай недай хъчарин жуьре. Сурар кIватIиз рушар физва, Сувун тIулар цIару хьана... Сурарикай камбар жеда, ТIуьрла кефи къумбар ийир. А. Ал. Сурар кIватIиз... Бергер, тегьмезханар, кIелен мичер, пилер, сурар, лурсар, шанатар ( пурнияр), цIангурар, эферар гьисабна куьтягь жедач. ЛГ, 1994, 14.I. СУРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера вахтар гзаф алатнавай гьал. СУРГУЧ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра печать алкIурун патал ишлемишдай кIеви кендирагъ хьтин чIулав рангадин затI. СУСАРИКАЙ кил. СВАС. СУРЛУМпI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра туьтуьнин хат алай чка. Гагь адаз Айнадин туьтуьнин сурлумпI вичин сиве экъисна ва галтад жез инал анал аламай, хъипи хьахь янавай сараралди кIасна атIуз кIанзавай. З. Э. Муькъвел гелер. Синоним: туьд. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
