| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * сивиз кьей! кIус лагьай, лугьузвай гафар, ийизвай ихтилат бегенмиш хьайида суьгьбетчидиз лугьудай ибара. [Мирим]. - Сивиз кьей Эфенди! Кьилиз акъатдач вуч лагьай гаф я, аквазвачни ваз гзаф хуьрера калхузар жезавайди. Гь. Гь. Колхоз. * сивиз кьий! межд. са ни ятIани лагьай гаф бегенмиш хьайила, адаз жуван чими гьиссер къалурун патал лугьудай ибара. Ви сивиз кьий акьван иер, Лацу хъуьхъвер, чулав кифер... Е. Э. Хьана хьи. * сивиз цIаран яд атун гл., нин иштагь къати хьуникди сивиз гъер атун. ТуькIуьрнавай стол акур Юзбеган сивиз цIаран яд атана. А. М. Са истикан чай. Шашлик! Адан тIвар кьурла, иштагь ачух жез, гьамиша зи сивиз цIаран яд къведайди я. М. Ш. * сивик (сивин) рак [пад] квачиз хьун гл., нин гзаф рахун, алазни-алачизни манасуз рахунар авун. Тек са сивик рак тахьунилай гъейри, чавай адак кутаз жедай рахна, багъна ава. Б. Гь. Къарид руш. [Агъа]. -Ваз Аллагьди цIай, ялав къурда... Ви сивик пад кумач. Х. Т., Къ. М. Ашукь Саид. За ваз а кьиляйни лагьана, ахпани. ТабзаватIа, зун Валидин хва Варис туш, ятIа. вуна лугьур сивин пад квачир, ери-бине авачир авара я! Къ. М. Урусатдин цуьк. Сада лугьудай гаф фагьум-фикирна, жакьвана лугьуда, сада, сивин пад квачирда хьиз, гьа вичин сивел вуч атайтIани лугьуз жеда. О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай. * сивин къав сущ. винел патан сарарилай туьтуьнал кьван чка. * сивин пад квачиз хьун кил. сивик рак [пад] квачиз хьун. * сивин яд фин нугъ., кил. сивиз цIаран яд атун. * сивихъ галай ядни галудна нар., вуч авун лап тадиз, фад. - Абур вуч суалар я, гуьзел Маркиза? -артисткади хьиз, лацу руша хабар кьуна. - Зун ви истемишун, сивихъ галай ядни галудна, кьиле тухуз гьазур я! Къ. М. Птул руш. * сивихъай атIун гл., нин вуч гун тавун, чуьнуьхун. - Я руш, абур жедай крар туш гьа, таза аялрин сивихъай атIана кьве виш грамм дуьдгъвер недалди, адаз агъу тIуьртIа хъсан тушни? Къ. Къ. ЧIурун паб. * сивяй кьур акъатун гл., нин хьана алатай кардин гьайифар чIугун. ГьакI хьайила хуьре амукьдач гишинбур, Амукьдач масад ийирбур истисмар, Акъат хьана кефер чIугур сивяй кьур, Къерехда амукьда душман кулакар. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. * сивяй хайиди (яни?) кIус амайбурулай артуханди, виневайди (яни?). Адаз акьван гъуьрметар вучиз ийизвайди я? Ам сивяй хайиди яни? Р. * сивяй цIай чкIиз нар., вуч авун гзаф векъивилелди (рахун). Бесханум сивяй цIай чкIиз рахазвай, ада вичин сивел вуч атайтIани лугьузвай. Н. А. Лезги намус. И арада гьинай ятIани сивяй цIай чкIиз Бекир атана акъатна. М. Мамеджафаров. Тек гуьмбет. * сивяй чIугур хьтин прил.,; вуч дуьз, яргъи ва цIалцIам. - За сивяй чIугур хьтин симин тарар ва къавук кутадай чукьванарни гъварар атIуда, - лагьана а активдин собранидай хквезвай йифиз авур рахунрин фикир гадарнавай Шамсиди. З. Э. Ишигълаван дере. СИВЕЛЛАЙ сивел алай ибарадин куьруь хьанвай, рахунриз хас форма. Кил. СИВ. СИВЕР сив существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. СИВ. СИВИН фарс, сущ.; ди. -да; -ар, -ра, -ри велед. Чил умун я, дишегьли хьиз сивин хайи. П. Ф. Зун хъфидач. Вичихъ сивин авачиз, ада стхадин аял Нажмудин хвавиле кьабулна тербияламишзавай. ЛГ, 2004, 22.I. Синонимар: аял, велед. * сивин хьун гл. эвленмиш хьанвай дишегьли, итим аялар жедайбур яз хьун. Сивин тахьун кьисметдивай я. Ф. СИВИНСУЗ прил. аялар тежер. * сивинсуз хьун гл., вуж аялар авачирди, аялар тежерди хьун. СИВИНСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сивин авачир гьал. Фейзе баде зи чIехи бубадин кьвед лагьай паб тир. Адахъ вичин сифте гъуьлелайни веледар хьайиди тушир. ЯтIани, гьич са касдини адаз сивинсузвал кьехуьн авуначир. З. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. СИГНАЛ урус; сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра мотор авай улакьди вичел фикир желб ийидай сес(ер). Чи гъвечIи-чIехи машинарни, сад-садахъ галаз гъуьжетра авайбур хьиз, яргъи сигналдалди чпикай хабар гуз-гуз, рекье гьат хъувуна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. - Бес ви мотоциклди вичи вучиз туьтIнач? - Хизан сагъ хьайиди, сигнал чIурузва, сигнал! ГьакI хьайила, зи тахсир вуч я? СМ. ЦицIигъ-наме. Синоним: туьтуьтI. * сигнал гун [ягъун] гл,. ни низ мотор авай улакьди вичел фикир желб ийидай сес(ер) акъудун. Гуьзлемишзавай сигнал гана. З. Э. Муькъвел гелер. Гьикьвин сигналар ягъайтIани вар ахъай тийиз акурла, Файзуллагьа къаравулди капI ийизвай чкадал фена, гьарайда. СМ. ЦицIигъ-наме. Ам балкIандал алаз хуьквезвай. Дар уламдал агакьзавай. Асана адет тирвал уьфт яна сигнал гана. З. Э. Муькъвел гелер. Синоним: туьтуьтI(ар) ягъун. СИГЪ туьрк, прил. сад-садав агатнавай, къалин. Синонимар: къалин, икьи. * сигь авун гл, ни вуч сад-садав агатнавай гьалдиз гъун. СИГЪДАКАЗ нар. сад-садав агатна, къалиндиз. СИГЪАЛ прил, 1) цIалцIам, яб гузвайбуруз бегенмиш жедай (ихтилат, рахун) Къадуч сивел кIвенкI алай, гзаф сигъал чIалалди рахадай кас я. З. Э. Рамзият. 2) къалин, ацIай. Вири ава демина: гьуьжетариз, къинериз... Гьатна сигъал циргъина, Хкаж жезва синериз. А. Ал. Акъвазра рагъ хъфизвай. СИГЪАЛАРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; сигъалар авун, сигъалар тавун, сигъалар тахвун, сигъалар хъийимир сигъал гьалдиз гъун. СИГЪАЛВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сигъал тир гьал. СИДКЬИ 1 араб, прил. тапарар тийидай, авайвал лугьудай. Ахпа ада вичин сидкьи меслятчи Мирзе-Кафи урус пачагьлугъда вичин векил яз тайинарна. З. Р. Гьажи Давуд. - Баркалла, зи сидкьи лукI – Риза-Къулиди са гъвечIи кисе гадарна адал, адани ам цава амаз кьуна. З. Р. Гьажи Давуд. Синонимар: дуьз, гьахълу. СИДКЬИ 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра пак, михьи фикир-хиял, рикIин мурад, эрзиман хиял. РикIин сидкьи лугьуз жедач мецивай. Е. Э. СИЖИФ араб, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра шифер, ракь къавуз ядайла, юкьвай вегьедай дуьз яргъи кIарас. Гзаф кIвалерин цлар лацу киреждай асуннава, къецел паталай пенжерийрихъ лацу ва я хъипи чепедай асунна сижифар гутунва. А. А. Умуд. СИКI сущ.; -ре, -ре; -ер, -ери, -ера 1) яргъи тум галай, хъуьтуьл чIар алай чуьлдин вагьши амалдар гьайван. # ~рен гел ер, ~рен тIеквен, ~рен тум, ~рен шараг. СикIни дурна дустар хьанай. Йикъарикай са юкъуз сикIре дурнадиз мугьманвилиз эверпа. Ф. СикIни дурна. Жанавур пака къуз сик1рен кIвализ фена... Ф. СикIни жанавур. СикIре, лосди, къуьре, жанавурди хъуьтIуьз недай суьрсет кIватIдач. З. А. К. ТIебиат чирун. 2) куьч. амалдар кас. - Эгье, эгье; - лагьана Надир шагьди душмандин ажуз ва ужуз гафарихъ яб акална. - Им лап вилин накъваралди кхьенвай чар я хьи? СикIрез зун кагъазралди алцурариз кIанзава гьа! З. Р. Гьажи Давуд. Хуругандиз уьтуьни язавани вуна? Акьван чин къалурмир, алатдач а сикI. П. Ф. Жуван рут. СИКIРЕН прил. амалдар, амалдарвилин. [Зарлишан]. Вуна вун зи итимвиляй акъуднавайди я. СикIрен хам алай къуьрер зазни герек амач. Н. И.. Гьакимрин папар. Хъуьрез-хъуьрез къведай хва кьин тавурдан кас. Милиз-милиз, гагь сикIрен, гагь къуьрен уюнар акъудиз. Са куьнуькайни хабар авачирди хьиз. Цавай аватай малаик хьиз. Н. И. Сирлу межлис. * сикIрелайни фейи сикIрен тум хьтинди прил. гзаф амалдар. * сикIрен документ (справка) сущ. гьакъикъатдин барадай масадбур алцурарун патал туькIуьрнавай документ. Бес са кIвале авай, санал яшамиш жезвай, чпихъ хтулар авай папани итимди, чара хьанва лагьана сикрен документар туькIуьрна. кьведани чпиз кIвалер эцигдай чилер къачун, - бес им аламат жедай кар тушни? - лагьана кьил галтадна Къайиба. X. Кьасумов. * сикIре(н) япар нугъ., сущ. недай хъчарин сорт. СИЛ сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера чIулав фу чрадай техилдин тварар ва набатат. Кьакьан синел сил цаналди, Сил цаналди, сил жедай туш. На жибинда ич туналди, Ич къачудай руш жедай туш. Ф. Винел алай Асан са кIвач уьзенгда амаз, силин куьл хьиз куьрс хьана. З. Э. Муькъвел гелер. Жегьилар гагь -къван гадриз къугъвазвай, гагьни туп-лаш. Гьар чIавуз абуру вучиз ятIа, кавхадин гада вилик кутадай. Дамахар гвай, силин кьал хьтин яргъи ада вичин гъиле авай чепкьен, вири къуват эцигна, вич алчударна хьиз гадардай. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. СИЛИН прил. силикай авунвай. # ~ фу, ~ гъуьр, ~ тварар. СИЛАГЬ араб, шиир., т-б., сущ.; яракь. Вичин кIас гун силагъни я акьрабдиз… И. Гь. Ярашугь. СИЛИС араб, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра 1) къанунсуз кIвалахдин тахсиркар ахтармишун патал тухузвай суал-жаваб. И тавакъу кьилиз акъудун яз, Николая Нажмудин силисдикай хкудна, офицерар гьазурдай школадиз рекье тунин буйругъ гана. ЛГ, 2004, 22.I. 2) герек тушир, кьал алай ихтилатар. Жуван силисар акъвазра, кIвалах ая. Р. * силис авун [кьун] гл., ни 1) къанунсуз кIвалахдин тахсиркар ахтармишун патал тухузвай суал-жаваб кьун. Пакад юкъуз пачагьдиз и кардикай хабар хьана, ада вири халкь кIватIна, силисар кьуна, чинеба ахтармишна, амма угъри вуж ятIа жагъанач. Ф. Халуни хтул. 2) куьч. герек тушир, кьал алай ихтилатар авун. Вун гьана хьана шумуд йис, Ийиз на заз ихьтин силис? Хъел кутамир вуна зак пис. Хъуьруьрмир чал къуни-къунши. С. С. Гъуьлуьнни патан гуьжет. СИЛИСТА сущ.; - ди, - да; - яр, - йри, - йра манасуз ихтилат(ар). Синоним: шудургъа. СИЛИСЧИ сущ.; - ди, - да; - яр, - йри, - йра 1) къанунсуз кIвалахдин тахсиркар ахтармишун патал тухузвай суал-жаваб ийизвайди. Силисчиди хьиз, сивяй акъатзавай гьар са гаф тетрадда кхьизва. Вуч патал? Себеб вуч я?. А. А. Умуд. Мад сеферда Магьмудан кIвализ фена. И сефердани шак татун патал, аниз Рамазандвни силисчи фена. 3.3. Кек галкIизва. Силисчиди, са рахунни алачиз, вавай хабар кьада, амма килиг, виш сеферда ада силис кьуртIани, вуна гьа за лагьай гафар тикрар ийида, - куьтягьна Рашида. Б. Гь. Заз эвера. 2) куьч. гзаф рахадайди. СИЛИХ фарс, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ар серкин кьилин са чIук. Пуд лимон ва са шумуд силих серг михьна, чуьхвена як регъведай машиндай яда ва аниз 700 г ругунвай чими яд цана са 57 юкъуз къайи чкада эцигда. Ахпа ам, куьзна йикъа 34 сеферда хуьрекдин са тIурунавайди ишлемишда. ЛГ, 2004, 15. VII. СИЛЛЕ туьрк, т-б., сущ.; - ди, - да; - яр, - йри, - йра лапIаш. * силле |лапIаш] вегьин гл., ни низ гъилелди хъвехъ ягъун. Са сеферда жуван классдин аялрихъ галаз къугъвазвайла, лезги чIалал рахазвай заз муаллимди эверна, вични ам лезги тир, чин кудайвал са силле вегьенай. Б. С. СИЛОС урус, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра дигмиш тахьанвай къацу векь-хъач гьава тефидайвал фура кIевирна малариз гьазурдай ем. Вилтон йисара силос, бес кьадарда чим тахьун себеб яз, чIур жезвай ва гатфариз фурарай хейлин ктIаяр акъудиз гадар хъийизвай. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. Фермадай комбикорма чуьнуьхзавай ва малариз ктIанвай силос гузвай дуьшуьшарни винел акъудна. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. * силос кутун гл., ни-куь силос гьазурун. Силос кутун геж хьанвай. ХъуьтIуьз гьайванриз гун патал силос гзаф герек затI я. И. В. Чирхичир. Колхозда гьар йисуз гьардаз 40 тонн къведай элкъвей дерин фурара силос кутазвай. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. СИМ фарс, сущ.; - ини, - ина; - ер, - ери, - ера металлдикай раснавай гъал хьтин затI. Къуй зи цIарцIи, симини хьиз ток авай, Гъурай элдиз берекат. А. С. Зи кIвачикай. ТIарам хьана цIикьвед симни тарчидин гъилик, Тезенагдик - де дурум це! - акатнавай тIвар. И. Гь. Рубаияр. - Уьздена са геренди симерихъ тезенаг галукьарна, куькда туна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Пагьливанни ажуз жеда симинал, эгер адан гъиле пайгар тахьайтIа. С Султанов. Ви хъуьруьнин сир вуч ятIа? - Са тIимил сим гвайтIа, за туькIуьрдай хьи аниз эвичIдай гьалкъаяр, - хияллу хьанва ам. - Вуч сим? Алюминидин са кьатI гва, шалвардин гьерт кутIуннавайди. М. Б. За бананар недач…. Атана зун вичин винелай мукъуфдивди Кьвед-пуд жерге цаз алай симер чIугунвай къванцин парудал гужуналди хкаж хьана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Жегьил уьзуьмлухар патал районда бес кьадар чубукар, шпалар, сим авач. ЛГ, 2004, 26. VII. * сим чIугун гл., ни сим яргъивилихъди акъажна, са чка маса чкадивай чара авун. Нетижада са халкь, адавай хабарни кьун тавуна, кьве чкадал пайна, юкьвай цацар алай симер чIугунва… Гь. Къ. Шарвилияр хьурай бул. * симин тар сущ. кьакьандай физвай токдин, телефондин симер галкIурнавай дестек. * симинин пагьливан сущ. кьакьанда тIарамдиз янавай симинал гьар жуьредин къугъунар ийидай пагьливан. Алай йисан июлдин вацран 9-10 лагьай йикъара Цовкра хуьре симинин пагьливанрин I конкурс кьиле фена. ЛГ, 2004, 26. VII. СИМУРГ фарс, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра (хкетрик квай) инсаниятдиз бахтар пайдай къуш. Симургдихъ галаз тухун патал женг Къузгъунди чIулав лувар гатазва. А. С. Гьина ятIани… Чил иердиз акун патал лекь цавуз экъечIда. Инсандин рикI ва инсаниятдин рехъ акун патал шаир ирид цавариз экъечIна кIанда. Ирид цавуз анжах Симургдивай экъечIиз жеда. Поэзиядин Симург хьун патал чIехи билик, чIехи устадвал ва чIехи рикI чарасуз герек я. А. Ал. Автордин патай. Симург къушран лувар гуда Хкаждайвал ирид цавуз лезгивал… А. Ал. Шагирд. [Лезги Эгьмед]. Гьи къуш я, лагь, йиса хада са кака? [Хесте Кьасум]. Ам Симург я - Йиса хадай са кака. СИН фарс, сущ.; - и, - е; - ер, - ери, - ера кьакьан, чиливай хкаж хьанвай чка. Кьакьан синел сил цаналди, Сил цаналди, сил жедай туш. На жибинда ич туналди, Ич къачудай руш жедай туш. Ф. Зи дагъларал - дагълар ала, Синерални - син ала. А. С. Зи дагъларал. Сурхайхандин кьушундини гьа хуьруьн патав гвай дагъларин синер мягькемарнавай… З. Р. Гьажи Давуд. СИНАБ прил. кьелечI чкал алай ширин-цуру тIям авай (емиш). Амма къад-яхцIур гектарда синаб ичер, анихъ галай мензилда одес ичер кутун дуьз туш. ТIебии къайдада абур тумламиш жедач. А. А. Лезгияр. СИНАГОГ фарс, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра чувудрин чпин диндиз къуллугъ ийиз фидай чка. И властди килисаяр, мискIанар, синагагар государстводикай чара авунва. Къ. М. Рекьин риваятар. СИНАГЪ туьрк, сущ.; са гьи рекьяй ятIани ахтармишун. Синоним: имтигьан. * синагъ, авун гл., ни-куь вуж ахтармишун. Халкьди макьамдиз «Хеб цIаракай» лагьана тIвар гана… Лезги чилераллай кьван вири кьавалар - устIарар патал адакай кьилин макьам хьана, адакай вири агуддай, хайи ерийрив хкидай лишан-ярж хьана... «И макьамдин тIварцIи ажаиб са сир ава, -лугьудай чIехи бубади, - гьар са лезги хва синагъ авун ава». А. Къ. Нехирбанни лекь. Синоним: синагьламишун, синемишун. СИНАГЪЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра ахтармишзавайди. Эгер са ни ятIани ЦIарудивай вилер патахъ авуна ва я абур кутIунна крчуна чехир цуз лагьайтIа, ам са шартIуналди рази жедай: са стIални аладар тавуна цайитIа, синагъчиди крчунавайди хьун лазим я. А. Къ. Нехирбанни лекь. СИНАГЪЛАМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -им, -рай, -мир; синагъламиш авун, синагъламиш тавун, синагъламиш тахвун, синагъламиш хъийимир гьиссун. Икьван бахтлувал ада уьмуьрда сифте сефер синагъламишзавай. З. Ш. Ада вичин дишегьливилин ери синагъламишзавай. З. Ш. Ихьтин гьисс ада сифте яз синагъламишзавай. З. Ш. СИНЕБА нар. син алаз; син(ер) галай (алай) патахъди. * синеба килигун гл., вуж низ-квез наразивилелди, такIанвал аваз килигун. Гаф лагьайла, синеба ваз килигда. Е. Э. Гьая тийижир паб. СИНЕБАДАКАЗ нар. син(ер) галай (алай) патахъди хьиз. СИНЕБЕНД || СЕНЕБЕНД фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пурарилай балкIандин хурал къвезвай чIул. ☼ Алай вахтунда орфографиядин норма яз синебенд кьабулнава М. М. Гьажиевани синебенд яз ишлемишзавай ( кил. М. Г. РЛС, ч. 389 - наперсник). 1960 - йисара сенебенд къайда яз къалурзавай ( кил. М. М. Гь., Р. И. Гь., У. А. М. ЛЧЮС, 1964; Б. Т., М. Г. ЛРС) СИНЕМИШУН гл., ни; -да, -на; из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; синемиш авун, синемиш тавун, синемиш. тахвун, синемиш хъийимир тамамвилелди инанмиш тахьун. Надир-шагъ са легьзеда кисна акъвазна. Ахпа ам садлагьана кьулухъ элкъвена ва са къадар береда синемишзавайдан незералди хцин чиниз дикъетдалди килигна. З. Р. Гьажи Давуд. Кьве жегьил, кьве кIек хьиз, сада-садалай вил алуд тийиз, синемишиз, сада-сад ягъиз, къизгъиндаказ чалишмиш хьанва. Н. Насруллаев. Кьве Мегьамед. Синоним: ахтармишун. синагъ авун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
