| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка СЕКИНДАКАЗ нар. секин гьал хас яз. Секиндаказ яшамиш жезвайди - атIанвай тар я, вичин Уьмуьрдилай рази кас - китIизвай кIанчI я. З. Р. Веси. "Таб хъижезмач" лагьайтIа за нагагьдай, Секиндаказ "чида, чида" лугьумир. - Ада вири гафар тадиз лагьана куьтягьна. Ахпа секиндаказ давамар хъувуна... А. Р. Вертолёт Мегьамед. Гьикьван абуруз муаллимри, аялри секиндаказ шадвилер авун патал муаллимриз куьмекдиз гъайи райондин къенепатан крарин отделенидин работникри минетар авунатIани, чавай абур гьатта йифен цIусадазни кIвалериз рахкуриз хьанач. ЛГ, 2004, 26. VII. Синонимар: сакитдаказ, сакитдиз, секинвилелди, секинз, секиндиз. Аитонимар: сакитсуздиз, сакитсуздаказ, секинсузвилелди, секинсуздаказ, секинсуздиз, СЕКИНДИЗ нар. секин яз. Йикъан месэлаяр тестикъдайла, икьван гагьди секиндиз ацукьнавай Гьуьсейнова юзана наразидаказ яргъи-шуькIуь кьил галтадна. А. А. Умуд. - Куьн зал вучиз гьавалат хьанва? Зун секиндиз тур. Ахлад, хва, заз вуна гайи гьич са дарманни герек авач. Мукьва-къшияр ам рекьив гъиз алахъна: З. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Амма ада зарафат патал авур мезели секиндиз ацукьнавай яргъида заландиз кьабулна. Т. Д. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Элеонора бязибуру критика авун Рузвельта, адет яз, секиндиз кьабулзавай. Х. Ш. Элеонора Рузвельт. Синонимар: сакитдаказ, сакитдиз, секинвилелди, секинз. Антонимар: сакитсуздиз, сакитсуздаказ, секинсузвилелди, секинсуздаказ, секинсуздиз. СЕКИН3 нар. секин яз. Эй, Сулейман, и ви арза Я гуз жеч, я къачуз маса. Секинз акъваз, гила беса, А къар чаз жагъиз амач хьи. С. С. Амач хьи. –Я Мемед дайи, - лагьана секинз ацукьнавай Уьздена, - белки ам са абдал тир жеди. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Вуч кIанзава? Азар? Ажал? - Къачу! - Масад секинз тур ман. К. М. Бязи ксариз. Синонимар: сакитдаказ, сакитдиз, секинвилелди, секиндаказ, секиндиз. Антонимар: сакитсуздиз, сакитсуздаказ, секинсузвилелди, секинсуздаказ, секинсуздиз. СЕКИНСУЗ прил. секин тушир. * секинсуз авун гл., ни-куь вуж-вуч секинвал авачир гьалдиз гъун. Гьеле балкIандин кIвачерин'тIарапI-тIарапIдин ван къвезмай. Ада пакаман. ширин ахварик квай тIебиат бейхабар секинсуз авунай. А. А. Умуд. * секинсуз хьун гл., вуж секинвал авачир гьалдиз атун. Халкьарин сивер кьаз жедайди туш, лагьана секинсуз хьайи суса. А. И. Самур. Азарханада зун цIийи кьилелай секинсуз хъжез башламишна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. СЕКИНСУЗАРУН гл. ни-куь вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; секинсузар авун, секинсузар тавун, секинсузар тахвун, секинсузар хъийида, секин тушир гьалдиз гъун. Зи дидедин натав гьи чин алаз хъфида, за адаз вуч лугьуда? - ихьтин фикирри ам секинсузарна. А. И. Самур. Инал мадни хълагьун герек къвезва: писателди алай девирдиз хас, а девирди вичи кIвачел къарагъарнавай, чпи гила чун секинсузарнавай, чи кьарай квадарнавай месэлаяр гьялнава. А. Фет. Проза жанлуди хьайила. Антоним: секинарун. СЕКИНСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле, -илер, -илери. -илера секин тушир гьал. Чиниз гьекьедин стIалар акъатнавай гадади, вичин секинсузвал явашарна, лагьана: - Пачагь, вун сагърай, и суьретда авай руш зи свас тир... Ф. Гьуьлуьн руш. СтIал Сулейманак... Гьакъикъатда чIехи шаирриз хас тир яратмишунин секинсузвал квай. З. Э. ЧIехи шаир. Назлудин гъуьлуьз гъиле авай чар акуна. Итимдик секинсузвал квай. А. А. Пад хьайи рагъ. Надежда Михайловна докладдиз хъсан гьазур тир, икI ятIани адак са тIимил секинсузвал квай. А. А. Умуд. Поезд Дербентдиз агакьунивай зи секинсузвал артух жезва. М. Б. Зун кьенвач. Антоним: секинвал, умунвал. * секинсузвал кутун гл., ни ник-квек. Иран бубади зак мадни секинсузвал кутуна: Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Школаяр, школа-интернатар холодильный тадаракралди таъминвал авай гьалди секинсузвал кутазва. ЛГ, 2004, 26. VII. СЕКИНСУЗВИЛЕЛДИ нар. секинвал авачиз, къалабулух квачиз. - Тавакъуйда, захъ ваз лугьудай кьве гаф ава, лагьана ада секинсузвилелди. А. А. Умуд. Антоним: секинвилелди, секиндаказ, секиндиз, секинз, умундаказ, умунвилелди. СЕКИНСУЗДАКАЗ нар. секинсуз гьалда аваз, секинсуз яз. Хандин рикIик къалабулух акатна. Ам ацукьнавай чкадач секинсуздаказ юзана. З. Р. Гьажи Давуд. Лётчик рагъэкъечIдай патахъ секинсуздаказ килигна. А. Р. Вертолёт Мегьамед. Синонимар: сакитдаказ, сакитдиз, секинсузвилелди, секинсуздиз. Антонимар: секиндаказ, секинз, умундаказ, умунвилелди. СЕКИНУН кил. СЕКИНАРУН. СЕКЛЕМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тадиз регъвана кIанзавай са тIимил кьван техил. КIула секлем туна ламраз газар къалур тегьер я жал? Е. Э. Гьажимурад эфендидиз. * секлем квадарун гл., ни 1) са тIимил кьван техил нубатсуз регъуьн. 2) са бубадин аялрикай чIехиди амаз гъвечIиди эвленмиш хьун (авун). СЕКРЕТАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера секретарь тир къуллугъчивал. Зияудин Мегьамедовича партиядин окружкомдин секретарвиле ( Ахцегъа), Дагъустандин ЦИК-да, партиядин обкомда, республикадин газетдин, «Компросвещение» журналдин редакторвиле, ДАССР-дин просвещениедин министрдин заместителвиле, писателрин Союзда, КПСС-дин ЦК-дин патав гвай марксизмдин-ленинизмдин Институтдин Дагъустандин филиалда кIвалахна. И. Гь. Адалайни вилик 18 йисуз сад лагьай секретарвиле кIвалахай С. Гьажибалаева районда 18 метр рехъ кьванни къайдада тунач. М. М. За нин бахт чуьнуьхна? * секретарвал авун гл., ни секретардин пеше кьиле тухун. Халисан секретарвал авун патал, хъсан хатарилай гъейри, дерин фикир ийидай алакъунни кIанда. Р. И кардин гьакъиндай [С. Сулейманаз И. В. Сталин акунин гьакъиндай. А. Г.] эхиримжи йикъаралди чIехи шаирдин секретарвал авур. переводчик Эффенди Капиева ва масабуруни тестикьарзавайвал, СтIал Сулейман Вирисоюздин писателрин съездда, трибунадихъай рахадай ва шиир лугьудай вахтунда юлдаш Сталина ва ЦК-дин маса членри дикъетдив яб акалзавай декьикьа художникди янава. С. Зи Сулейман. СЕКРЕТАРЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, ~ри, -ра 1) идарадин кхьинар кьилиз акъудзавай къуллугъчи. Вилик квай столдал кьве телефон, кхьинардай еке машинка алаз чарарив къугъвазвай секретарь... Сунаханум, ам акурла, гьасятда кIвачел къарагъна. Я. Я. Са фурун вакIар. 2) уьлкведин, райондин тайин са рекьяй жавабдар къуллугъчи. ЦIийиз тайин хьанвай секретарь тийижир земотделдин работникри чпин зеведишдивай, ам вуж тир лагьана хабар кьунай. З. Э. Муькъвел гелер. 1934 - йисан мартдиз Нажмудин Самурский элкъвена Дагъустандиз хтана ва ам 1937 - йисан 30-сентябрдалди сад лагьай секретарь яз республикадин партийный организациядин кьиле акъвазна. ЛГ, 2004, 26. VII. 3) собранидал авур ихтилатар кхьиз хкянавайди. СЕКУНД урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра минутдин пудкъадай са пай вахт. СЕКУЬ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIвалин гьаятда, адет яз, куьче галай патахъ керпичрикай хкажна эцигнавай ацукьдай чка. Секуь галай дар тир айвандал Теспягь гъиляй чIугваз, чиле туна чин, Тек ацукьна фекьи физвай ахварал. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. И арада секуь квай кIвалерин айвандик дишегьли пайда хьана. А. М. Мурк ракъини цIурурда. СЕКУЬЛ прил. кIаникай чиливай хкаж хьанвай чка квай са мертебадин, аскIан. Надежда Михайловнади къецел пад чепедай асуннавай секуьл кIвалин къене икьван вич гьейран ийидай шейэр жеч лагьана фикирнай. А. А. Умуд. - Ингье чи кIвалер! - лагьана Алижана къвалав гвай чпин секуьл кIвалер къалурна. - Илиф. Чиниз ша; А. А. Лезгияр. Надежда Михайловнади къецел пад чепедай асуннавай секуьл кIвалин къене икьван вич гьейран ийидай шейэр жеч лагьана фикирнай. А. М. Мурк ракъини цIурурда. СЕКЦИЯ урус, сущ.; -яди, яда; -яр, -йри, -йра 1) гзаф мертебайрин дараматда са шумуд утагъдикай ибарат кIвал. 2.) спортда акъажунрин са рехъ. Ахпа, стха чан, кьвед лагьай йисуз зун ана кьуршахар кьадайбурун секциядик экечIна ва анжах гьа чIавуз заз адакай [пIапIрусдикай. - А. Г.] бедендиз гьикьван зиян аватIа чир хьана. Б. Гь. Вили вилер 3) илимдин конференциядин кьилдин са хел. Конференциядин вахтунда жуьреба-жуьре секцийри кIвалахзавай. ЛГ, 2004. 8. VI. Алай йисан январдин вацра Дагьустандин писателрин Союздин Лезги секциядин нубатдин ижлас кIватI хьана. "Самур" журн., 2003, № 23. СЕЛ туьрк, сущ.; -ди, -да; -лер, -лери, -лера 1) гужлу, къалин марф. 2) гужлу, къалин марфадин ятар. Са легьзеда дере цяй ацIана. Ахпа сив ахъа хьана чилер зурзурдай ванцелди сел вилик акатай вири шейэр гваз вацIухъди ахмиш хьана. А. И. Самур. Селди хабарсуз Жавгьаратан кIвачерикай накьв къакъудна. У. Къемберов. Сел. ЦIарах селди тухвай чIуру фикирар рикIе гьатай ам дарихвили шерзумна. У. Къемберов. Сел. СЕЛЁДКА урус, сущ.; -ди. -да; -яр, -йри, -йра са акьван еке тежедай, адет яз, гумада ритIидай, гьакIни кьеле твадай балугърин жинс. СЕЛЕМ араб, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра файда, процентар. Дуьнья элем, къелем Я, рушват, селем. Е. Э. Квез вуч ярашугь я. Къачун тийин селем, ришвет, Инкар тин гьарам девлет, Саилбуруз закат, гьуьрмет, Инсанвилин тIвар вине кьан. М. Алп. Шукур гъида. Худадиз за. СЕЛЕМЧИ куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра процентар алаз файдада пул вугудай кас. Гагь квасад - селемчиди Дербентдин Лалидилай гъил къачуда чун патал. П. Ф. Эхир къимет. СЕЛИГЪА (САЛАГЪА т-б.) туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къайда. Са гафуналди, мугьмандиз а дишегьлидип михьи мешребвал акурла, адан кIвалин селигъа акурла, аданни итимдин арада авай гьуьрмет акурла, мугьманди рикIяй лагьана... А. Муграгъви. Ажалдин хура. Рагьметлу Искендера чи хизандивай гьихьтин селигъа истемишнатIа, гилани гьакI ама. Ж. Гь. Аня дидедин мурад. СЕЛИГЪАВАЛ (САЛАГЪАВАЛ т-б.) сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера лазим тир къайда(яр) хвенвай гьал. Гьавиляй адаз и патара фадамаз селигъавал туна, тадиз Сурхай хандин винел гьужум авун кIанзавай. З. Р. Давуд Гьажи. Вичин вилаятра салигъавал хуьн патал герек тир харжар хьурай лагьана, чна адаз вад виш тумен пулни багъишзава. З. Р. Гьажи Давуд. Синоним: къайдалувал. СЕЛИГЪАЛУ прил. лазим тир къайда(яр) хвенвай. Кьилиз къерехра бадумжан рангунин гешир авай, макъван рангунин, гьеле иски тахьанвай генжедин сирих янавай, кьуьнтерал кьван булушкадин хилерни кьакъажнавай селигъалу бригадир са фуралай маса фурал физвай. А. А. Лезгияр. Антонимар: къайдасуз, селигъасуз. СЕЛИГЪАЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, - илера селигъа хас тир гьал. Къенивилинни селигъалувилин кIеви душманрин къацIай гъилелай телеф хьайи Мегьамед-Салегь Гусаевалай гуьгъуьниз неинки адан къуллугъ, гьакI Дагьустандин накьварал ислягьвал, садвал мягькемарунин, миллетрин, жуьреба-жуьре динрал амаларзавайбурун арада авай алакъаяр вилик тухунин лап хъсан адетер кьабулай касдин уьмуьрдин гъални кьатI хьана. ЛГ, 2005, 26. V. Синоним: селигъавал. Антоним: селигъсузвал. СЕЛИГЪАЛУВИЛЕЛДИ нар. селигъалу тир гьалда аваз. Шуьшебенддихъай аватнавай электрикдин ишигъдик гьинал вуч алатIа ачухдиз кьатIуз жезвай. ина тунвай къайда, селигъалувилелди инаг туькIуьрун акурла, Играмудинавай гьейранвал тавуна акъваз хьанач. Я. Я. Са фурун вакIар. Жувакай рахайтIа, зи хиве гьар са водитель тайин троллейбусдихъ галкIурунин, пассажирриз селигъалувилелди къуллугъдай, абурун хатасузвал хуьдай, машинар датIана кардик жедай гьалар таъминарунин везифа ава. ЛГ, 2003, 13. ХI. Антоним: селигъасузвилелди. СЕЛИГЪАСУЗ прил. селигъа авачир. Синоним: къайдасуз. Антонимар: къайдалу, селигъалу. СЕЛИГЪАСУЗВАЛ сущ.; - или, - иле; - илер, - илери, - илера селигъа авачир гьал. Синоним: къайдасузвал. Антонимар: къайдалу вал, селигъалувал. СЕЛИГЪАСУЗВИЛЕЛДИ нар. селигъа авачир гьал хас яз. Антоним: селигъалувилелди. СЕЛУН гл., - да, - на; - из, - зава; села, селин, - селрай, селмир; сел авун, сел тавун, сел тахвун, сел хъийимир 1) гзаф яд атун. КIаму садра селна лугьуз, Куьрда кьван ятар жедай туш. С. С. Юаму садра селна лугьуз. 2) куьч. булвилелди хьун. Зи гьиссери марфадик кваз Селзава икI, селзава. Г. Асланханова. Мад къвазва марф… СЕЛЬПО урус, куьгь., сущ.; - ди, - да; - яр, - йри, - йра хуьрерин туьквенриз мал ахъайзавай идара. Ревизоррин, бухгалтеррин пелешвал, савадсузвал себеб яз къени Мегьарамдхуьруьн райондин Самурдин сельпода агъзур манатралди пулар кIвачIихъ атунин кардин кьил кьилел хканвач. К, 1988, 27. XI. СЕЛЬСОВЕТ урус, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра тайин хуьруьн къене совет гьукум кьиле тухузвай идарадин чIехиди. Хуьруьн кьилихъ Къаях хала, Ам папарин паша яни? Сельсоветар гатадайди Рагъалагни маша яни? С. А. Куьгьне мани. СЕМЕ фарс, сущ.; - ди, - да; - яр, - йри, - йра; акьулдиз зайифди, кимиди. Ида еке таъсирна заз, гуя я семе. Гаф такьатиз, лиф капал кьаз Гана виш темен. А. Ал. Лацу лифер. Кваз такьур инсан вуж я а семе?! С. Ризкьидин арза. СЕМЕБУР 1 семе прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. СЕМЕБУР 2 кил. СЕМЕДИ сущ. СЕМЕВАЛ сущ.; - или, - иле; - илер, - илери, - илера семе тир гьал. СЕМЕДИ сущ; да, - да; - бур, - буру, - бура акьулдиз зайифди. Заз чиз дуьнья идара ийизва тек кьве пешеди: Садбуру анна эцигзава, муькьуьбуру - чукIур. Эцагзавайбур, гьайиф хьи, къе кьазва семебурай, Чеб семе яз, ийизвайбуру чукIур. С. А. Рекьерин дафтардай. Синоним: кимиди. СЕМЕН араб, прил. экуь-хъипи рангунин (балкIан). Семен шиверив Къекъвей хва дидедин. Ф. Кьасумхуьруьн моставадай Семен балкIан къвезавалда. Ф. Им кIвачер кьакьан, семен тайцел алаз атана акъатнавай Селим тир. А: А. Умуд. Девлетлу касдиз гзаф рикI алай семен балкIан авай. А. И. Къиргъин. СЕМЕНЧИ сущ. семеи балкIанар хуьзвайди. Семенчидиз ухшар авай, Ухшар авай кIани гада. Ф. СЕМЕНА фарс, сущ.; - ди, - да; - яр, - йри, - йра цIир авур къуьлуьн гъуьруькай гьазурдай тIуьн, хуьрек. КIвалева семена. Таза сазан, Африкадин бананар…А. Ал. Лацу лифер. Бул ятIани тIунутIарни иситIа, Яран абур семенами гитI я. С. К. Мад са гатфар… СЕМЕНА ☼ Гуьлгери къуьл хъсандиз чуьхуьда ва суфрадик кутуна, яд илична къулан патав тада, цIир авурла къуьл синида экIягъда. ЦIирер хкаж хьайила ( къуьлуьн кIан хъипи хьана кIанзавач. КтIай къуьл акахьайтIа семена туькьуьл жеда) суьзекда чуьхуьда ва яд куьзна машинда регъведа. Къажгъандиз вегьена гъуьр хъсандиз какадарда. КIвалакIар тахьуй лугьуз, ам гъиливди гьялда. Тугъагъа хьиз, звал акьалтдалди, тIимил цIал чрада. Хъсандиз чрай семенадин ранг экуьди жеда: я хъипиди жедач, яни туракьди. "Самур" газ., 2005, 25.II. СЕМЕСТР урус, сущ.; - ди, - да; - ияр, - ийри, - ийра вузда кIелзавай йисан кьве паюникай са пай. Вини курсариз элячIун патал абуру [студентри. А. Г.] вири алахъунар ийизва, гатун семестрдин экзаменрив мукьуфдивди эгечIнава. "Самур" газ., 2002, 21. VI. СЕМЕЧКА урус, сущ.; - ди, - да; - яр, - йри, - йра 1) ракъин цуьк. 2) ракъин цуькведин твар. СЕМИМИВАЛ т-б, сущ.; - или, - иле; - илер, - илери, - илера кIанивал, гьуьрметлувал. Зи юлдашди кьуна хабар, Семимивал туна чими… А. Ф. Эм-Тэ-Эс. СЕМСИ сущ.; - ди, - да; - яр, - йри, - йра сиристав, писпи. ☼ М. М. Г. Русско-лезгинский словарь. СЕНАД араб, т-б., сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра даях. Гьам алимрин сенад я вун, Тамам диндин имдад я вун… Е. Э. Ви рутба гьуьндуьр хьуй. СЕНАЖ урус, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра дигмиш тахьанвай къацу набататрикай фура туна гьазурдай гьайванрин ем. ГьикI ятIани са сеферда зун чи заводдин устIарри сенаж кутадай башня эцигзавай са хуьруьз атана. Б. Гь Заз эвера. Алай йисан мартдиз нисинихъ малариз сенаж кутуна кIанзавай. К, 1989, 4. XII. Сенаж гзафни-гзаф яргъи траншейра ( къанавра) адав гьава агат тийидайвал твада. З. А. К. ТIебиат чирун. СЕНАЛЛАГЬ! туьрк, межд. 'ваз минет хьуй!' манадин гаф. [Буржали] Сеналлагь Мердан, а чи бубайрин макьамрикай са кьве макьам ягъа, гила амай макьамри заз дад гудач. Гь. Гь. Адетдин къармахра. [Брегьим]. Сеналлагь, куьне зи къайгъуни чIугу… Б. Гь. Большевикдин руш. - Валлагь, Абдулбари, - элкъвена адахъ Абдурагьман, - зун лап гьа туьтуьнихъ кьван тух я… Сеналлагь, вуна зак ктадмир, зун санал тур. О. Гьуьсейнов. Межид бубади лугьудай. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
