| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * сад хьтин прил. сад масадалай тафаватлу тушир. - Бес цан цайидазни арабачидиз, векь ягъайдазни юг гатайдаз... сад хьтин гьакъи жедани? З. Э. Муькъвел гелер. Лезгийрин поэзияда рифмаяр сад хьтин ван авай слогрикай ибарат тир гафарикай арадал къвезва. Месела: «хъсанди», «масанди», «хзанди» ва я «алатна», «аватна», «акъатна» ва масабур. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Севзиханазни гьа сад хьтин жавабар ганай: «Кеф-гьал пис туш. Камал халу хьтин тамададин вилик са кIвачел акъвазна жуван кьил хуьзва, паб-аял вири сагъ-саламат я». А. Къ. Нехирбанни лекь. Са тIимил ачух хьанвай кьелечI пIузаррикай вири сад хьтин куьлуь лацу сарар аквазва. М. С. ШейтIандин веледар. ☼ М. М. Гьажиева сад хьтин са гаф яз, и кьве гаф чаравал авачиз, кхьин дуьз яз гьисабзава: Урус чIаланни лезги чIалан словарда гьалтзавай вири дуьшуьшра садхьтин кхьенва. * сад хьун гл., вужар кьвед-пуд терефдин инсанрин фикирар, уьмуьр са жуьрединбур хьун. Ваз рикIивай зун кIан ятIа, Чи кьведан сир сад хьуй гуьзел. Ф. Сад хьана чун тракторист, Сад бригадир, механик, Сад фяле, садни машинист, Цазва чна колхоздин ник. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. Сад Аллагьдиз минет ая, Чун сад хьана шад жедайвал. Б. С. Вилера рагъ авай руш. Зи вил гала лезги халу сад хъхьунихь... О. Гьуьсейнов. Ватан. САД сущ.; -а, -а; са шумудакай са кас. Дагъустанвияр тир аскеррикай женгинин баркалла виниз хкажайбурукай сад сержант Абас Исрафилов я. ЛГ, 2004, 22.I. Мад са шумуд патрулдин кьилиз яд чимна, разведчикар душмандин штабдиз мукьва хьана, сада радиостанциядал гранат вегьедайвал, сада штаб кукIвардайвал, муькуьдани боеприпасрин склад хъиткьинррдайвал хьана. ЛГ, 2004, 22.I. * сад ава кIанивал, сад ава жеривал мисал 'гьамиша кIанивал кьилиз акъатдайди туш, жеривилизни фикир це' манадин мисал. Эхирни, ада залан ухьт аладарна, Вичи-вичик: «Сад ава кIанивал, сад ава жеривал. Жеривал авун лазим я», лагьана кьил хкажна. А. А. Умуд. Мад вучин, сад ава кIанивал, сад ава. жеривал. А. А. Лезгияр. * сад амай кьван нар. вири рекьидалди. Къеледавай игитри аман талабнач. Абуру чпикай сад амай кьван душмандин хура акъвазун кьетI авуна. З. Р. Гьажи Давуд. Амма Атабеган галатнавай, зайиф хьанвай кьушунри, асланри хьиз, уьтквемвилелди сад амай кьван рей тагана дяве ийизвай. И. А. Гьажи Давуд. * сад вегьин [гелягъун] гл., ни низ [нихъ-квехь] ягъун, лапIаш вегьин. Къиличаз Палан ажузвал акунач, адан хьуькьвехъ сад геляна. В. М. Гьарасатдин майдандал. САДАКЬА араб, сущ,; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) сад кьейила, адан руьгьдиз бахшна гудай тIуьн ва я ийидай харжлух. - Я кIвал къени хьай кас, лагьана гаф атIана фекьиди, - садакьадин тIимил-гзаф жедайди яни. А. Ф. Бубадин веси. Чечнеда дяве гатIунайла, чичIедин халичаяр садакьа кьунва. Гьабурни мискIиндиз акъудзава. М. Б. ЦIийи мискIин. Эфендиди меслят къалурайвал, садакьаяр нисинин капI жедалди пайна: аялриз исита алай фуар гана, чIехибуруз - бул якIар. М. Б. ЦIийи мискIин. 2) обр. гьайвандиз экъуьгъунин гаф.... Пакамахъ кал нехирдиз яна хтай Мусадиз акуна, данади, салаз гьахьна, помидорар, истивутар, келемар... жакьвалай ийизва, кIурни гузва... – Суь-уьс1 Суьс, садакьа -" гьарайна ада. Н. Насруллаев. Кьве Мегьамед, * садакьа гун гл., ни кьейидан гунагьрилай Аллагьди гъил къачурай лагьана гудай тIуьн ва я харжлух авун. Санал гуз хьайитIа садакьа, Жеда куьн межлисдин юкьва. С. С. Фекьияр. Мад гьа адет тирвал, я ашдин, я якIун садакьа гуда ман... А. Ф. Бубадин веси. САДВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гзафбур сад хьтин фикиррал алай гьал. Фялейри яб ганачир А байкъушрин сесериз, Вагьши пехъи кицIериз Чпин садвал къалурна. Х. Т. Дагьустандин баркаллу рухваяр. Садвал кIани и четин тир береда Шарвилидин невеяр я лезгияр. С. Шарвилидин невеяр. Чи республикадин халкьарин арада чнани жуваз лайихлу чка кьун патал чаз чи садвилелай гъейри маса гьич са рехъни авайди туш. ЛГ, 2003, 4. ХII. 2) (кавычкайра ва чIехи гьарфуналди ) милли гьерекатдин тIвар: "Садвал". Заз и ксариз тикрарна лугьуз кIанзава: Эй бейниванар, вири дуьнья уях хьанва, бес куьн мус уях жеда? «Садвилиз» садни чара ийидай, пайи-паяр ийидай ниятар авач. «Садвал» хайи лезги халкь сад ийиз алахънава. М. М. Кьибле пата гурзава.... "Дагъустан-Азербайжан" твар алай обществоди тухузвай мярекатар анжах азербайжанвийриз талукь я; "Лезги газет" Азербайжанда кхьин къадагъа я. Лезги театрни аниз ахъайзавач... Вучиз? Вучиз лагьайтIа «Садвал» гьерекат амач, Милли советни кватI хъжезмач. Депутатрини сиве яд кьунва. Гь. Къ. Шарвилияр хьурай бул. САДВИЛЕлдИ нар. садвал хас яз. Синоним: саддаказ. САДДАКАЗ нар. сад хьана. Виликдай хьиз за четинвал гьиссзамач. Шад уьмуьрдихъ вилик фин чун саддаказ! М. Салахъ. Гьамиша вун… Синоним: садвилелди. САДДИЗ нар. маса кас галачиз, сад яз. ФатIимат кIвале, саддиз ацукьна, шеда… ХарапIа хьуй вун, Дуьнья. Бубадиз веледдин язух татайла, а паталлай чарадаз гьични къвеч. Гь. Гь. Адегдин къармахра. Синоним: текдиз. САДЛАГЬАНА нар. тадиз, хабарни авачиз. Я бахтавар рагъ алай югъ, Садлагьана серин хьана. Ф. Садлагъана башламишай гужлу сел садлагьана хкякьни хъувуна. А. И. Самур. Садлагьана мичIи чкадай "Акъваз! Вужар я? " лагьай сес акъатна. ЛГ, 2004, 22.I. - Заз а вахтар хъсан чизмач, аял тир, чIехибуру ахъайдай адакай, - садлагьана чинай дегиш хьана чубан. М. Б. За бананар недач. Синонимар: вил акьална ахъайдалди, гьасятда. ☼ "Лезги чIаланни урус чIалан словарда" ва гзафбурун кхьинра сад лагьана аваз гьалтзава. Чун и вариантдин терефдар ятIани, Орфографиядин словарда кьабулнавайвал ишлемишзава. САДНИ тIв-эв.; - ани; гьич са касни, са затIни. Чи районда, якьадаш, квелай гзаф багълар кутаз жедай мумкинвилер гьич садазни авач. А. А. Лезгияр. СДК-дин муькъвелай, пул къачун тавуна, садни ахъайзавач, чи халкьдин, хам алажзава… Гь. Къ. Шарвилияр хьурай бул. САДРА нар. 1) са сеферда. - Гьан, инсан, чун Аллагьдин патав агакьнава, вуна садра кицIи хьиз ав чIугу! Чувалда авайда ав яна: - Ав, ав, ав, ав. Ф. Халуни хтул. Мехъер! Им Уьмуьрда садра жезвай шад межлис я. К, 1985, 14. VII. 2) са мус ятIани. Магьамедсалегьа садра хуьре мискIин ахъа хьувуник умуд кутунай. А. А. Лезгияр. 3) ахпадал вегьин тавуна, маса кIвалахар ийидалди. - Садра квев чай гватIа, заз чай це, зун галатна, - сузамиш хьанва. Ф. Гьуьлуьн руш. - Я стхаяр! - лагьана ада, - куьне фикир це садра, икьван харжияр авуна, зун са куьникайни хьанвач. 3.3. КУТВ-диз фена. Килиг садра, эхиримжи йисара чи лезги хуьрера майдандиз гьикьван гьевескаррин дестеяр, ансамблар акъатнавата! ЛГ, 2004, 21.I. – Яда-а, Марат! Инша садра! - лагьана кьуншидин папа. Н. Насруллаев. "Го-о-ол!" САДРАНИ нар. са сефердани…. ам садрани заз килиг хъувунач, гуя зун инал алач. А. М. Мурк ракъини цIурурда. Заз фу икьван садрани ширин хьайиди туш. М. Б, За бананар недач. Гьикьван кIевера гьатайтIани, гележегдиз умудлу яз килигда халкьди. Садрани гьахъсузвилериз муьтIуьгъ жедач ам. "Самур" газ., 2002, 28. ХII. * садрани тахьай хьтин прил. вини дережадин. тариф авуниз лайих. Райондинни хуьруьн арадавай рекьел садрани тахьай хьтин чан атанвай. М. Гь. Им къван, имни терез. ТIебиатдин гуьзелвал, зурбавал рикIик акахьдай ва адан руьгьди гьич садрани тахьай хьтин азадвал гьиссдай. М. В. Гьарасатдин майдандал. САДУН рах., гл. 1) кьвед-пуд паюнин затI сад тир гьалдиз гъун. Урусатдихъ галаз садна чи къастар КIанда чна алудна чи рикIин тал. О. Гьуьсейнов. Кьулан вацI. 2) сад хьтин фикиррал атун, гъун. Сала авай сарубугъда, Сарубугьда гурвал хьана. кIани рушни к]ани гада, Садна чIалар, фирвал хьана. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Вун хьфена. ИкI жедай чIал ЧидайтIа эгер, Яр, зун ашукь жедачир вал, Саддачир рикIер. А. Ал. Вун хъфена. Ацахъай хьиз къав, Цавар, чилер садзава алпанвийри. Х. Х. Масан баде. САЖАЯГЪ туьрк, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра цIай хъувунвай чкадал къажгьан, сач эцигдай пуд кIвач квай ракьун алат. САЖДА араб, сущ.; капI ийидайла, пел чилив хкIун. * сажда авун гл, ни 1) пел чилик хкIун. - Са сажда ийиз дуьаяр, зикирар авуналди бес жезвач. Къвезвай душмандихъ галаз дяве ийизни гьазур хьана кIанзава. А. И. Къиргъин. 2) икрам авун. - Туьркверин инсафсузвилер акурбуру гила сифтедай хьиз сажда ийизмачтIани, кIандайбур гзаф ама. А. И. Самур. САЖЕНЬ урус, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра урусрин куьгьне алцумунралди, кьве метрики 30 сантиметрдин яргъивал. САЗ 1 фарс, сущ.; - ди, - да; - ар, - ари, - ара чуьнгуьр хьтин алат. - Чи колхоздиз багълар хьанмазни за чубандин чумахъдикай перцин тум ийида. Са сазни къачуда. А. А. Лезгияр. Къагьримана саз кьуна хурув… А. С. Хцихъ галаз ихтилат. РикIин дамар, сазун симер атана, Чан ганачни чи вацIарин ашукьди? А. С. Жуваз душман жемир вун. * саз ягъун гл,. ни сазунин симерив тезенаг гуьцIуналди тайин макьамдин, манидин гьава акъудун. Ичер нез, саз ягъиз, манияр лугьуз ацукьда. А. А. Лезгияр. САЗ 2 прил. хъсан. Адан кефияр, гьалар исятда саз я. Р. Синоним: къумбар. САЗАНДАР фарс, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра саз ядай пешекар. Рази хьана вирибур, Артух луькIуьн хъхьанач. Зурзурдайвал чилни цав Сазандарриз эверна, А. Ал. Мирдамир. САЗВАЛ сущ.; - или, - иле; - илер, - илери, - илера саз тир гьал. Буба шад тир вичин хцин гьевесдив ацанвай рикI, созвал акурла. Н. Насруллаев. "Го-о-ол!" САИЛ араб, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра вичиз недайди ва я алукIдайди тIалабиз кIвалера къекъведайди. Саилдиз - чантай, Гьардаз - вичин тай, Шекердизни чай ХупI ярашугь я. Д. Гьажи. Вичихъ мани авачир халкь саил я. А. С. Зи дустар. Депутат жез авайди пул, Кьизил дагълар хиве кьуна. Къе саилар хьайила бул, Амукьна тIуб сиве кьуна. Ш. Агъакеримов. Дуьз хъийизва лугьуз рацIам… Синоним: къекъвераг. САИЛВАЛ сущ.; - или, - иле; - илер, - илери, - илера саил тир гьал. Синоним: къекъверагвал. * саилвал авун гл, ни ра вичиз недайди ва я алукIдайди тIалабиз кIвалера къекъведайди хьун. Синоним: къекъверагвал авун. САИЛВИЛЕЛДИ нар. саилвал хас яз. Синоним: къекъверагвилелди. САЙМАЗ прил. фикир кIватI тежедай, хиве кьур кар рикIел аламукь тийидай. Гьатта сатирадин шииррани шаирди намуслу зегьметдин тарифзава, намуссуз зегьметдин эхир-пехир жедайди лугьузва, саймаз гьалда чIугвазвай зегьметдал ам хьуьрезва. А. Гьажимурадов. Зегьметдин ашукь. САЙМАЗВАЛ сущ.; - или, - иле; - илер, - илери, - илера саймаз тир гьал. Идан саймазвилин нетижада гзаф кьадарда лапагар, малар пуч хьана. И. В. Чирхчир. Адан къайгъусузвал, саймазвал, чиркинвал аламатдин кар я. З. Э. Арифдиз ишара. КIвалахдал жери бязи саймазвилерни, бязи кимивилер кваз такьунар гьихьтин завал ятIа ада мадни хъсандиз кьатIуниз башламишна. 3. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. * саймазвал авун гл. саймаздаз хас амал(ар) авун. Жавандин рикIел, белки, вичи авур саймазвални аламачир жеди. А. Къ. Накьв. - Шекер Исламовна, ви группадай, вуна саймазвал авуна, квахьнавай аялдин жаваб вуна кьилелди гуда! - векъидаказ лагьана ада. К. К. Диде хьайи югъ. САЙМАЗВИЛЕЛДИ нар. саймазвал хас яз. Кеспидивни, халкьдин вилик лугьузвай манидивни саймазвилелди эгечIнава. ЛГ, 2004, 17. VI. Синоним: саймаздаказ. САЙМАЗДАКАЗ нар. саймаз гьал хас яз. Синоним: саймазвилелди. САЙМИШ: * саймиш тавун гл., ни вуж-вуч гьисаба кьун тавун. Синоним: фикир тагун. САЙМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; саймиш авун, саймиш тавун, саймиш тахвун, саймиш хъийимир гьуьрмет авай алакъа хуьн, алакъада хьун. Чухсагъул квез, бубаяр, зун саймишна, Бахтлу жеч хва, вичиз буба кIан тахьай. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Я адалат саймишзамач, я гьуьрмет. Х. Х. «Чи чилив гва дегь замандин рехивал» САЙТ урус, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра электрондин алакъада, интернетда махсус документ. Абуруз жемият патал кьилди дарамат къачуз, интернетда сайт ахьайиз, чпин гьакъиндай дуьньядин виринриз малуматар гуз кIанзава. Р. Гьасанан, И. Мегьралиев. Яргъа ра авай жуванбур || «Самур» газ., 2002, 25.I. Интернетда лезгийрин са шумуд сайт ава. Р. САЙЯРА прил. къекъведай, ина-ана гьатдай амал авай. Сайяра инсанар бязи: Шикил - инсан, къилих -тази. С. С. Гьахъсуз атай бала. САКИ нар. кьван, яз.... амай дагъустандин чIаларив гекъигайла, лезги чIала фарс чIалан гафарин къадар саки кьве сеферда гзаф я. М. Алипулатов. Лезги чIалан машгъулардай грамматикадай материалар. Халкь руьгьдай ават тавун патал чи жегьилри саки гьар юкъуз хуьруьн клубда шад межлисар тешкилзавай, халкьдив фронтдикай гьакъикъи хабарар агакьарзавай, душмандал чун гъалиб жедайдахъ инанмишарзавай. ЛГ, 2003, 25. XII. ... чаз авторди (X. Тагьира. - А. Г.) неинки са лезгийрин, гьакI вири Дагъустандин литературадани, саки сифте яз,... халкьдин векилрин ва урус инженердин зегьмет къалурзава. А. Гьажимурадов. Зегьметдин ашукь САКИТ араб, прил. къал гвачир, къал квачир. Муса заз чидач, Музайни Усман гзаф сакит итимар я. Абуру вун инжиклу ийидач. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Синоним: секин. * сакит хьун гл., вуж-вуч сакит тир гьалдиз атун. Зуьрнечияр кисайла, гьава лап сакит хьана. А. А. Пад хьайи рагъ. [Алисултан]. Гена и арада зи бахтунай тфенгар гвай пуд мугьманни галаз мукьувай физвай Абидбег гьалтна. Ада абуруз гъараяр-эверар авурла, абур са гьал сакит хьана. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Стхаяр гьеле сакит тахьанваз винел аламай. Абуру чпин гъилерай гьеле чIемерукар ахъайнавачир. А. А. Пад хьайи рагъ. Синоним: секин хьун. САКИТАРУН гл. ни-куь вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; сакитар авун, сакитар тавун, сакитар тахвун, сакитар хъийимир сакит тир гьалдиз гъун. Шабана эхир гуьзетиз, рахунни тавуна, гьакIан гъилин ишарайрал и гадаяр сакитарзава. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Синоним: секинарун. САКИТВАЛ сущ.; -или. -иле; -тер, -илери, -илера сакит тир гьал. Инанмиш хьана лап кIевелай, Гила деб жедайдахъ сакитвал. М. Б. Шаирдин кьиникь. Синоним: секинвал. САКИТДИЗ нар. сакит гьалда аваз. ]Межид]. Я Рамазан стха! Эхир чавайни мус жувжуван ихтиярда аваз, сакитдиз къаткиз-къарагъиз жеда? Са. тике кьуру фу архайиндиз мус нез жеда? Ж. Эфендиев.. Азадвилин рекье. Синонимар: архайиндаказ, архайиндиз. секиндаказ, секиндиз. САКЪА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) дагъдин къушран кIегьеб; 2) аялар къугъвадай куьшуьйрик квай виридалайни чIехиди. 3) куьч. кIеретIдин, кьушунрин кьил. САКЪАВ нугъ., сущ.; -ди, -да; гзафв. кь. -; гьайванрик жедай азар (нера, тIишера хирер жеда, абур иринламиш жеда. Хиперин кIвачериз хирер акъатайла, сивер сакъав хьайи вахтара чна царан хъчар ргана хипериз гудай. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. САКЪАТДА нар. акъваз тавуна. Ина адаз акурди маса шикил хьана: еке гьаятдин пата эцигнавай скамейкадал са гададихъ галаз ацукьнавай Айнади, ара-бир сас экъисиз, сакъатда ихтилатар ийизвай. З. Э. Муькъвел гелер. Самурдин там официальнидаказ тIебиатдин памятник, милли парк яз малумарнаватIани, ам сакъатда тергзава, ЛГ, 2003, 22.II. ☼ "Лезги чIаланни урус чIалан словарда" (1966-й.) сакъатда кхьин теклифзава, "Орфографиядин словарда" (2001 -й) сакъатда кьабулнава, кхьенвай чешмейра са къатдани гьалтзава. Чи фикирдай, са кьатда кхьин дуьз я. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
