| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка * сафунай ягъун гл.; 1) ни вуч техил михьи авун патал сафуниз вегьена тIеквенрай авадарун. Малум тирвал, техил буллухвилелди авай касди, ам регъуьз тухудалди сафунай яна хапуршапурдикай михьда. З. Э. Муькъвел гелер. Гьар экуьнахъ вун верчерин мукара къекъвез жеда, гагь вун фу чрадай гъуьр сафунай ягъиз айвандик ацукьна аквада, гагь нек ацаз калик жеда... М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) ни вуж гзафбурукай сад хкягъун. Амма дарвал аваз, хизан къалин яз акъакь тийиз хьайила, михьунар арадай акъатда... Гьа икI советрин властдин сифтедай идарайра къуллугъчияр сафунай тияна эцигизвай. З. Э. Муькъвел гелер. * сафунай язавайди хьиз гл. къалиндиз ва гзаф (марф, жив къун). Сафунай ягъизвайд хьиз марф къвазвай юкъуз Сулейман гьаниз фенвайди тир кьван. З. Э. Кек галкIизва. Куьлуь чиг квай. На лугьуда, им сафунай ягъизвайди я. Куьчедал акъвазиз жедай тегьер авачир. З. Э. Рамзият. Жив сафунай ягъизвай югъ тир. Гьаятни кьацIанвай. З. Э. Скульптор. САФ 2 араб., шиир., прил. михьи. РикIе дердер ава гзаф, Инсан амач къилихдиз саф, Кесиб халкьди гузва къе гаф, Куьтягь хьана такьат, билбил. М. Алп. Билбил. За ялзава - чара авач - жезмай кьван Зи кьисметди хиве тунвай саф парар. М. Агьмедов. Зи дуьнья. * саф хьун шиир, гл. михьи хьун. Вуч я мебель? Тахтадин патар. Вуч я Гьамга? Шуьшедин къапар. Сагъ хьурай, Саф хьурай Зи рикIин кусар! А. Ал. Хъен галачир рикI. САФА араб., шиир, сущ.; ~ди, -да; -яр, -йри, -йра лезет. Чир хьанач дад сафадин. А. Ал. Пуд тахан триолетар. Уьмуьрдикай тахьай вафа, Гьайиф къвечни чIугур жафа? Катайла вун туна сафа, Уьзден, вуна вуч лугьуда? С. Ярагъви ашукь Уьзден. * сафа хьун гл., лезет хьун. Гатун жафа ХъуьтIуьн юкъуз жеда сафа. И. Гь. Вун жегьилдиз... * сафа къачун гл., ни нивай лезет хкудун. Гъелбет, ада чIугур жафа, Эхир ада къачуд сафа. Гъиле кьуна зурба бафа, Заз адан гьайбат акуна. С. С. Заз Инжиханан зегьмет акуна. Инал къведа къачуз сафа Гъатта начагъ кас. Гьяркьуь хьана мадни юрфар Квахьда чандин пас. А. Ал. Андреян булах. САФАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сафа авай гьал. Инал, и пак тир пIирел, Аллагьдивай сафавал кIанзавай чIавуз кьванни нефсиниз тербет гуз жезвач. С, Ярагъви ашукь Уьзден. САФАЛУ прил. лезет квай; лезет гудай. Ина авай къизилгуьлер сафалу, Гила ина теменрин руьхъ къугъвазва. А. Ал. Ина авай... САФАР 1 саф существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. САФ. САФАР 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гамунин нехиш. Кикер, кIекер, фурар, сафар - Яраб сирлу нехишар? Ф. Н. Бубуйрин чуьл. САФРА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къене авай лекьини арадиз гъизвай къацувални хъипивал акахьнавай ранг алай туькьул жими затI. * сафра хун гл. сафра азардикай хкудун. Тадиз хуьруьз хъфена, цIвегь хъвана, сафра хана кIанда. Маса чара авач. З. Э. КУТВ-диз фена. * сафра хьун гл., вуж сафра азарди кьил гун. Тарал алай къацу ичер, Абур немир, сафра жеда. ДакIанбуруз фимир, рушар, Кьиляй-кьилиз жафа жеда. Ф. Ветегадиз герекбур вун хьтин неречIар туш Ана ви кар авач, - лагъана имиди. Вун ана къай фена сафра жеда. З. Э. КУТВ-диз фена. САФУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; саф авун, софт авун, саф тахвун, саф хъийимир кукIварун, тармарун. Амма захъ зи атIай фикир-гаф ава. Ваз гьакьванни гуьзелзавай женнетди Чи азадвал, чи муьгьуьббат сафзава. З. Къ. Вуна пара тарифзава женнетдин. САФУТI араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) дишегьлийрин гъалар-рапар твадай самарикай хранвай элкъвей кьезил затI. Набат диде гъиле сафутIни аваз, рикIик къалабулух кваз инихъ-анихъ килигзавай. "Литературадин дагьустан", 1989, № 5. 2) самарикай хранвай кьилел алукIдай элкъвей затI. Ада вичин чIар фейи кьилел алай сафутI са къерехдиз, чIурал, гадарна. А. Фет. Кьерен къванер. САХАВАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вичиз авай затI масадаз гуз гьайиф текъведай, гъил ачух. Синоним: заха. САХАВАТВАЛ сущ.: -или, -иле; -илер, -илери, -илера вичиз авай затI масадаз гуз гьайиф текъведай хесет, гъилин ачухвал. Нефсалиди вичин гъилер цIийиз экъечIнавай ракъинихъ яргъи авуна, адан гъунаррин, адан сахаватвилин тариф ийиз башламишна. А. И. Къиргъин. Синоним: захавал. САХВ нугъ., сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара сад-садал алчуд хьана чиляй фидай шуькIуь набатат. САХИХ туьрк, прил. гьакъикъи. САХИХВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гьакъикъивал. САХЛАМИШ: * сахламиш хьун гл., вуж-вуч пуч тахьана, кьин тавуна амукьун. САХЛАМИШУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; сахламиш авун, сахламиш тавун, сахламиш тахвун, сахламиш хъийимир пуч тавун, кьин тавун. САХНАХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, ра дергес тумунихъ акалдайла гьалдзавай ракьун уьнуьг хьтин затI. САХСИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дараматдин къав кIевун патал кайи чепедикай ва я цементдикай авунавай кьуд пипIен материал. Сахсийрал, абуру гару тухун тавурай лагьана, инлай-анлай къванер эцигнавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. * сахси ягъун (чIугун) гл., ни сахсидалди кIевун.... клубдин сахси янавай къавун чIередин кьилел симер алай къакъан кьве ланш кукIурнавай. А. А. Умуд. Алахънава устIар жегьил сахси чIугваз кIвалерал... Къ. Р. Чинарар. Къавариз шифер, сахси, ракь янавай, багъ-бустан, шуьшебенд айванар галай кьве мертебадин кIвалер саки виридахъ ава. ЛГ, 2004, 28.II. САХСИДИН прил. сахсидикай раснавай. Чиле акIурнавай фитедай хьана чIулав хьанвай даяхрин гъварарал сахсидин къав алай. А. Къ. Нехирбанни лекь. САХСИЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра сахси ядай пешекар. САХСИЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сахсичидин пешекарвал. * сахсичивал авун гя, ни сахси ядай пешекарвал авун. САХТИЯН фарс, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, -ра лапагрин хамуникай авунвай тумаж. САХУР дин, сущ.; - ди, - да; ар, - ри, - ра Рамазан(дин) вацра пакаман ярар алукьдалди фу тIуьн. САХЪ йис существительнидини чкадин IV падеждин рахунрин форма. Кил. ЙИС. САЧ туьрк, сущ.; - уни, - уна; - ар, - ари, - ара цIал эцигна фу чрадай, техилдин тварар акъугъардай чугундин алат. КьацIал алай сач хана, Атай енгед кIвач хана. Ф. Шагь-Буба халудин гьаятдин са къерехда кьве дишегьлиди сачун фар ийизвай. Сач къванер эцигна туькIуьрнавай кьул хьтиндал эцигнавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. * сачун(ин) фу сущ. сачунал чрай фу. ЦIакул янавай сачин фуан арада тваз, кьел вегьиз, бугъ алахьзавай картуфар гьикI недайтIа, рикIел аламани? Р. Гь. Зи ирид стха. САЧАХ туьрк, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра са квехъ ятIани галай куьрс хьанвай цIилер. Вун, гарданда чам туна, сачахар галай лацу шалдин пIипI къуьнелай вегьена,… къведай. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. САЧУЛ прил. Кавхадин гадани сачул, са таханди я. З. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. САЯ фарс, прил. 1) са рангунин. Сад муькуьдаз ухшар тушир; сад муькуьдалай чIехи ва я гъвечIи тир… сад цIару ва я рехи, муькуьдан ранг сая чIулав ва я лацу тир… А. Исм. Эхиримжи къув. 2) лайихвал, лайихлувал. 'Урра! - лугьуз ацукьдач вун, Рази хьана къайдадал, Сая амай кьван амукьда вун - Вегьез тадач арадал. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Адан саядихъай кичIе хьайи завай, ам алатайла къванни экьуьгъиз хьанач. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 3) таъсир. Хциз за бубавал авуна кIанзавайди тир, са фасикьди ам захъайни чинеба Бакудиз фялевал ийиз тухвана, гьана Инкъилабчийрин саядик акатна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. - Эй, дуст! На чаз а Аслан ва Юсуф ханарин фигъилрикай хабар авач лугьузвани? Аслан хандин саядикай хкечIиз кIанзавай Юсуфаз дах маса гана, урус пачагьдивай къуллугъар къачуз кIанзава. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Ашукьдин сесини чан алачир шейэрни саяда твадай, ада мани лугьудайла, гьатта гуьнейрай авахьзавай шимерни акъваздай, З. Гь. Лезгийрин риваят…. вичиз гайи суалдиз бегьемвилелди жаваб гузвачир, на лугьуди ам залан дердийрин саядик акатнава… 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. * сая рак сущ. чина нехишар авачир са хилен рак. САЯГЪ араб, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра къайда. «Сагъ хьуй» лугьун «досвидани» - Им маса саягъ хьана хьи. С. С. Девлетлуяр, чиновникар. САЯГЪДА кIус. тегьерда. Дуьа кIелайдалай гуьгъуьниз, кьил кIарцIи ягъай саягъда, вичин рикI ацукьай, Херем секинвилелди кIвалихьди рекье гьатнай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: хьиз. САЯХВАЛ сущ.; - или, - иле; - илер, - илери, - илера мукъаятвал. Исятда вахтар гзаф чIурубур я, кьил акъудун четин хьанва. Гьар акатайдан чIалахъ ягъана, яб гана жедач. Саяхвал хуьн чарасуз я. А. И. Самур. Душман пехъи жердавай Къазимегьамеда вичин саяхвални артухарна кIвалах мадни гужлу ийизвай. А. И. Самур. Синоним: мукъаятвал СБЕРКАССА урус, сущ.; - ди, - да; - яр, - йри, - йра гражданри чпихъ авай пул харж тахьун патал ва адал артухан процентар атун патал эцигдай гьукуматдин махсус идара. СВАЛ сущ.; - ди, - да; - ар, - ари, - ара дагъдин нуькI. Зун садлагьана кегькир хьана амукьнай: таниш тушир дагъдин къекъуьнра гьалтай такабурлу суван къунар, инлай-анлай къурху кваз къарагъай сваларин уьфтер, кьуд патаз атир хъченвай цуькверин хунчаяр рикIелай алатай хьиз тир… Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Тек жигъирдиз акъатна свал, Таза чигер дадмишна лагь. П. Ф. Мани. СВАР сущ.; - ци, - це; - ар, - ари, - ара сагъ затIунай акъатай хъиткьер. Мукьва-кьилийрив закай фад хабар агакьна. Духтурди чапла патан юрфай свар атанвайди тайинарна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: фер. СВАРЩИК урус, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри. - ра ракь цIурурна ийидай кIвалахрин пешекар…. чи сварщик Къадир хьтин зегьметкеш, намуслу. къанажагълу кас заз акурди туш. Х. Ш. Гъилер - къизилдин, крар - заргардин. СВАС сущ.; - уса, - уса; - усар, - усари, - усара 1) гададиз пабвиле гъизвай руш. Абдулмуминаз мехъердай вахт хьайила, Салегьат хала сусахъ яргъара къекъвенач: ада къунши Мирзали халудихъ галаз кьавумвал авун кьетIна. Х. Ш. Камаллу, марифатлу, адалатлу… 2) диде-бубадиз, вах-стхадиз чпин хциз, стхадиз пабвиле гъанвай дишегьли. 'Матишкаяр" лугьунин себеб ам я хьи. и тухумдин итимриз чпин дишегьлийрал, папарал, сусарал, матишкайрал хьиз, чIагай парталар алукIиз кIанда. С. М. ЦицIигъ-наме. * свас гъун гл. 1) ни эвленмиш хьун. свас гъайила, гъвечIи гадани шегьердиз хъфена. ЛГ, 1992, 31. Х. 2) каузат., ни низ эвленмишарун. Бубади тади гьалда гададиз свас гьана. Р. * свасан паяр сущ. гъуьлуьз тухвай руша гъуьлуьн мукьва-кьилийриз вичин патай гудай затIар. Мехъерикай заз свасан паяр гъида. ЛГ, 1992, 25.II. * свас тухудай (тухур) макьам сущ. бубадин кIваляй руш гъуьлуьз тухудайла ядай макьамдин тIвар. Язава макьам, акьализ ванер, Язава анжах свас тухур макьам. А. Ал. ГъвечIи далдамчи. СВАСВАЛ сущ.; - или, - иле; - илер, - илери, - илера свас тир гьал. Кьилел алай бишмедикай Ваз свасвилин дуьгуьр хьурай. Ф. КIанидахь галаз фидай уьмуьр бахтаварди я, ширин вах, свасвилин парталар за атана алукIда вал. Анжах мехъерар гежел вегьемир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. СВАХ сущ.; - ухва, - ухва; - ухвар, - ухвари, - ухвара сивин къвалара жедай кIеви ва еке сас. Саларбандиз - салар, Лежбердиз - малар, Юг гатайдиз - хвар, Динжвилиз ахвар, ЗатI жакьваз сухвар ХупI ярашугъ я. С. С. Квез вуч ярашугъ я. Ви сифте кам. Яраб чаз мус аквадатIа?. Мус ви таза аби хьирхьам Свах экъечIна дакIвадатIа? А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Ваз чида хьи, Мердан стха, сухван тIал яман шей я. Гьавиляй тIазвай свах акъудна кIанда. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. * акьулдин[камалдин] свах. СВЕС нугъ., сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера лил. СВОЛОЧЬ урус, рах., в., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра угъраш. [Мегьамедбег]. А сволочдин тIвар гила кьве йиса зи буржар алайбурун списокдай акъатзавач... Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. СЕАНС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра; са гъилер (са сеферда кино къалурдай вахт, са сеферда са вуч ятIани ийидай вахт). [Селим]. Зун экстрасенсдин сеансриз физ са шумуд югъ я. Ада руьгьдикай хкатзавай ерияр, лишанар чкадал хкиз куьмек гузва. Н. И. Гьакимрин папар. СЕБ араб, сущ.; -перар, -перри, -перра экъуьгъун(ар). * себ [себ-сив] гун гл., ни низ экъуьгъун. Гагь себ гудай, фитне твадай кулакри. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Вун кIантIа йикь, кIантIа вуна тIебиатдиз агьузар ая, себ-сив це. Адаз хабар авай затI туш. А. А. Пад хьайи рагъ. [Зарлишан]. Агатмир зав, алчах, за ви кьил кукIварда ( ягъиз гьазур жеда). Рагьметлу дидедиз себ гудай кафир. Квахь зи вилерикай! Н. И. Гьакимрин папар. - Вуч жеда кьван! - патав хтайлани сеперар гун давамарна ада. Агь, мердимазар! Ламран хва! Кепеюгъли! Инсан яни ам... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. СЕБЕБ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра 1) са вуч ятIани арадал гъизвай маса затI. Яратмишна лукI Аллагьди хьун себеб аваз панагьди. Е. Э. Нехирбан. Абурун арада, кьве терефдинни ругьанийри тунвай зидвал, сад-садаз негьвал, душманвал амач лагьайтIа жезва. ИкI хьунин себебар ава. Къ. М. Рекьин риваятар Жегьил шаиррин произведенийрин чIал векьиди, зайифди хьунихъ маса себебни ава. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунрин бязи месэлайрикай.... сакIани яргъалди чIугур са фикир кьилиз къвезвач, и кардин себебни, аквадай гьаларай, марф я. З. Гь. Лезгийрин риваят. Чахъ гилани са туькIвей, вич пешекарри хъсанди яз гьисабнавай Дагъустандин тарихдин ктаб авач. Себеб ам я хьи, чна мукьуфдивди Дагъустандин вири халкьарин, гьар са халкьдин, гьар са хуьруьн, азад обществодин, тухумдин, тарихда вичин тIвар тунвай инсанрин яшайиш, абурун кIвалахар, яратмишунар чирзавач. С. М. ЦицIигъ-наме. Синоним: делил. 2) чара. Жедач жал дердиниз чара, Себеб дарман, алагуьзли? Е. Э. Алагуьзли. * себеб хьун гл., вуж-вуч са кар кьилиз акъатунин акъуд тавунин кар хьун. ЧидайтIа квез халкьар вири Вилик финиз себеб жери, Дидедин чIал туна, гъейри Патан са чIал вуна къачур... Н. Ш. Гьайиф. Гзаф азабар ва зегьметар чIугуна арадал гъайи бахт, сабурлувал, дурумлувал ва инанмишвал акъакь тавун себеб хьана, инсандин гъиляй акъатдай вахтар гзаф жеда. 3. Э. Рамзият. * себеб яз нар. са кардин нетижа яз. Анжах са кар гьеле туькIвенвач; микрофонар, эквер тахьун себеб яз, кутаз хьанвач. М. Б. ЦIийи мискIин. Абурун виридан чалишмишвилер себеб яз къе чи карханадал чан хтанва. ЛГ, 2004, 15. VII. Синонимар: нетижада, ужунда. СЕБЕБВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер. -илери, -илера себеб тир гьал. Драмадин эсерда диалогдивай кьетIен истемишунар. ийида: ам сегьнедин шартIарив кьурди хьун, яни ада артистрин къугъунин патахьай материал гун, иштаракзавай ксар рахуниз ва абуру кар авуниз себебвал авун, абурун гьиссер, рикIин гьалар лугьун лазим я. Н. А. Литературадин хрестоматия, 1966. СЕБЕБКАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са кардин себеб тир затI-кас. Пакамаз маргъузар авахьзавай Селиматан чина рагъ ава. Ам безетмиш хьанва. И гъалдин себебкар Каминат я. Ада гьакъикъат чирна, вичин дуст гъавурдик кутуна. З. Э. Арифдиз ишара. СЕБЕБСУЗ прил. себеб авачир. Вун себебсуз хьана пашман. Е. Э. Къарагуьз. Ахпа гьикI ятIани адаз вичин наразивал себебсузди яз жагъанай. А. Къ. Нехирбанни лекь. ЦIугъар, гъугъар акъудиз, абуру, себебсуз чпин секинвал чурна, рикIерик къалабулух кутур кчалай наразивилер къалурзава. А. Исм. Эхиримжи къув. СЕБЕТ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) тIваларикай хранвай чIехи зимбил. Бубади шуькIуь тIваларикай себет храна. Р. 2) инсандин, гьайвандин скелет. Сурар селди тухвана, инсанрин себетар винел акъатна. Р. СЕБЗЕВАТ фарс, т-б, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра салан къацу хъчар, пешер недай набатат. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
