| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка СЕБИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра аял (хурудихъ галамай). Мад за гьикIан, жанаби Мегьамед-бег1 .. Зи папар лугьур къурумсахдин рушари пудани йисан и кьилени рухузва, а кьилени. Себияр, кицIин гурцулар хьиз, акьван ава хьи, гьич сан гуз жезмач... Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. СЕБУН гл., ни низ: -да, -на; -из, -зава; себ авун, себ тавун, себ тахвун, себ хъийимир сада вич масадалай наразивилин лишан яз адаз пис гафар лугьун, ракъурун. Гьайвазазни себзава: «Идани вуч авунай? Лагълагъчи, келледа ветI авай Мухсут зи чандал вегьена. А. И. Самур. Синоним: экъуьгъун. СЕВ сущ.; -ре, -ре; -ер, -ери, -ера тамара жедай, къалин ва яргъи чIар алай, яцIу кIвачер квай еке, къуватлу вагьши гьайван. # диши ~, эркек -; ~рен шараг, ~пен бала; ~рен магъара. Ам, ракьара тунвай сев хьиз, кIвале пехъивилелди къекъвена. З. Къ. М. Рекьин риваятар. Садра суван яцарин гъуьрчез фейила адал хер алай сев гьалтналдай. Яргъал чIугур дяведа ам севрел гъалиб атана. А. И. Къиргъин. Кьуьд хъфена гьатна гужа, Сверен патав экъечIна парс. А. Ал. Атана кьуьд. СЕВГИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра уьмуьрдин юлдаш жез хкянавайди. Къариблухдиз акъатайла, Чара севги кьаз тахьуй, яр. Ф. Синоним: кIаниди, яр. СЕВДУЬГУЬМ 1 туьрк, прил. кIани, рикI алай. Алагуьзли севдуьгуьм яр, ХупI масадаз гьат хьана хьи... Е. Э. Алагуьзли севдуьгуьм яр. СЕВДУЬГУЬМ 2 сущ., ишир, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра кIаниди. Гьал четин я, севдуьгуьм, хьухь ваз хабар. Е. Э. Багьалу яр. - Я севдуьгуьм, вакай халис тIапIахъан хьанва, вични чиркин тIапIахъан хьанва. З. Э. Арифдиз ишара. - Заз вун перишандиз аквазва. Ви пархутар батмиш хьанвани, я севдуьгуьм? З. Э. Арифдиз ишара. - Ваз мадни чир хьухь хьи, гъуьлуь паб кьацIал эцигдайди эвленмиш хьайи анжах сифте варз я. Ахпа папа гъуьл кьацIал кьун герек я. Им рикIел хуьх, чан севдуьгуьм, азиз севдуьгуьм. 3. Э. Арифдиз ишара. СЕВТ араб, т-б., сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера элкъвена хквезвай ван, сес. Тфенгдин къати ван акъатна. Адан севт кьус пата авай дигълари тикрарна. А. Къ. Нехирбанни лекь. Заз мехъерин абур гуьгьуьлрин севт чидачни! Чан чи адетар! Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. СЕГЬЕР араб, туьрк, шиир, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра экуьнахъан вахт, югъ башламиш жезвай сифте кьил. Уьмуьр даим хьурай гуьзел Гатфар йикъан сегьер хьиз! Къ. Р. Экв я! Гуьзел я сегьер, багъ, чехир, къизилгуьллер, Кфилдин назик сес, бахтаваррин рикIер... Н. И. Гьакимрин папар. Ви хъуьруьнин сир вуч ятIа?... Рагъдан ятIа, сегьер ятIа, Зи гъамлувал, дердер ятIа? С. Султанов. Ви хъуьруьнин сир вуч ятIа? Синонимар: пакам, экуьн кьил. * сегьер-сегьер нар. экуьнахъ лап фад. Сегьер-сегьер дагъда сиягьатда на... Е. Э. Гьалимат. Вахъ галаз сегьер-сегьер зунни кIвалахал экъечIда. А. А.. Лезгияр. Ам булахдал сегьер-сегьер яд тухуз атанвай Зелфиди квар ацIурунин ван тир. А. А. Умуд. СЕГЬЕРАР гзафв. кь.; -ри, -ра мехъеррик, мелерик экуьн кьиляй зуьрнейрай ядай макьам, макьамдин тIвар. Адет хьанвайвал, июлдин алахьай йикъарикай са юкъуз колхоздин векьерин мел авуна. Ам агъадихъай ярар язамазди, зуьрнечийри кимелай хкажай сегьеррилай башламиш хьана: Б. Гь. Заз эвера. Мехъеррикай ихтилатар ийиз са акьван йикъар алатнавачир. Умуят халадин кIвалер авай магьледал югъни малум жедалди зуьрнейрин ван акьалтна. Сегьерар тамамарзавай устIарри «Экуьнин гьава» зуьрнейрин ванералди зурзурзавай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. СЕГЬНЕ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) театрда артистар чпин ролра къугъвазвай, артистри манияр ядай, докладар ийидайбур жедай чка. - Гуьлжегьредин роль нив жеда? - Жузуна Секината. Килиг, битIашан рушав вугумир гьа! Ам сегьнедиз экьечIзамазди. А. А. Умуд. За манияр сегьнейра, межлисра, халкьдин гуьзел гьавайрив лугьузва. Зун бахтлувилин ашкъиди сархуш авунва! Къ. М. Экуь инсан. Доклад ийиз сегьнедалла - вуж лугьун за? - кьукь; Лугьузва, бес, арифдардин весияр кьилиз Акъатнава: кьве гъил хурал эцигна ацукь. И. Гь. Рубаияр. Адаз Кремлдин чIехи сегьнейрилай манияр лугьун къисмет хьана, агъзурралди инсанри, кIвачел къарагъна, адаз гурлу капар яна. 1967 - йисуз Рагьимат Гьажиева Россиядин Федерациядин халкьдин артистка лагьай виниз тир тIварцIиз лайихлу хьана. ЛГ, 2004, 15. VII. 2) театрда къугъвазвай пьесадай са кIус. Ахпа 7-классдин ученик Шабанов Сайдума ва 5-классдин ученик Къазимегъамедов Алияра тамамарай беларусь халкьдин «Фу» сегьне залда авайбуруз пара бегенмиш хьана. ЛГ, 2004, 6. V. 3) сад-садахъ галаз алакъада авай гъвечIи вахтунда кьиле физвай гьерекатар, кIвалахар. Ам пакад юкъуз мад атанай. Мад гьа са сегьне тикрар хъхьана. Гьа икI са шумуд юкъуз. З. Гь. Ахварай авудай аваз. СЕГЬНЕЛАМИШУН гл., ни вуч сегьнедиз тамаша яз акъудун. Адан [А. Магьмудован. - А. Г.] «Къалабулух квай гатфар» пьеса гьукуматдин лезги драмтеатрди сегьнеламишна, халкьди ам гьуьрметдивди кьабулна. Литературдани хрестоматия, 1988. СЕД шиир, сущ.; гуж, мусибат манадин чIуру хабар Секне хала! - гурарай хкаж хьана почтальон. - Ма, им квез я. - Вуч я им? - Извещение я им. - Вув, мусибат, сед хьана, Гуж; хьана зи Гьасаназ! А. Ал. Мирдамир. СЕДЕФ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра; 1) юкьван тар авачир гьайванрин винел жедай кIеви кIарабдин гуьрчег къабух 2) перемдин хуруяр кIевун патал виликай акъуднавай тIеквера твадай муькуь патал цванвай элкъвей лацу затI. Седефдилай гуьрчег я лацу сарар. Е. Э. КIани яр. Перемдин хуруяр твазвайла, и арада седефни, зегьримар хьайиди, кьатI хьана капуз аватна. М. В. Гьарасатдин майдандал. - Вич перемдин туьтуьнал алай седеф тваз алахънава, амма сакIани алакьзавач. Седеф тIвеквендал агакьзавач. М. В. Гьарасатдин майдандал. - Селиматан дуст атана. Адан кIвач-кьил туькIвенва. КIуфал мили хъвер къугъваэва. Къувур, яру пIузаррин арадай лацу седефар хьтин сарар аквазва. З. Э. Арифдиз ишара. Синоним: дуьгме. 2) (чIехи гьарфуналди - С) дишегьлидин хас тIвар: Седеф. Амма Седефан сирдай кьил акъат тавур къуншийри масакIа лугьузвай. З. Э. Муькъвел гелер. За абурун хъиляй и гьамамрал парталар чуьхуьз кIвалахзавай Седеф лугьудай паб хкана кIвализ. М. Б. Спелар. СЕДЕФЛУ прил. юкьван тар авачир гьайванрин винел жедай кIеви кIарабдин гуьрчег къабухдин пердеяр алай. Межлисрин шагь, седефлу саз, Вун сефил яз аквазва заз. Кьаз тежерла, гъилер зурзаз, Уьзден, вуна вуч лугьуда? С. Ярагъви ашукь Уьзден. Къуьне, седефлу ашукьдин сазни хьайила, ам гьар гьи межлисдин хьайитIани дамах тир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. СЕДРИ туьрк, рах., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра; колхозчийри сесер гана хкязавай башчи. Къуллугъдин рекьяй кутадай тахсир жугъун тавурла, абуруз хуьре са тIимил гьая экъичай дишегьли аваз, адав седридилай Махачкаладиз шикаят ийиз туна. А. А. Лезгияр. - ТахьайтIа ам колхоздин цIийи седри я жеди?! И гаф хьайи седридай хабарсуз агь акъатна. А. С. Ислягьвилин шикилар. Хуьруьвай са тIимил къакъатнавай цин рекьин къекъуьндал "11 -пятилетка" тIвар алай колхоздин седри хьайи зи буба Шабана Ватандин ЧIехи дяве башламишдалди вилик цIийи кIвалер эцигнай. С. М. ЦицIигъ-наме. Синоним: председатель. СЕДРИВАЛ супц.; -или, -иле: -илер, -илери, -илера седридин пешекарвал.... колхоздин седривиле хкягъай са тIимил йикъарилай ада кIвенкIвечи колхозчияр кIватна. А. А. Лезгияр. Гьа и йифиз Къурбан седривални, гьакъи таганвай чепивини рикIелай фена, кьве эркек веледдин гъилни кьуна хайи хуьряй катда. К. К. Яд атIай регъв. * седривал авун гл., ни седри тир пеше кьиле тухун. ЦIуругуд йисуз колхоздин седривал авурди имни гзафни гзаф ччара хуьрера хьана. А. А. Лезгияр. Им Д. халуди седривал авур йисарихъ галаз алакъалу агьвалат я. А. Э. Ичин таралай: СЕЗОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра майишатда са кIвалах (тумар цадай, ичер атIудай) кьилиз акъуддай къулай вахт. Чун, элкъвей фурара силос кутун, герек авачир кар тирдан нетижадал атана, эцигунардай бригададиз чна, къведай йисан сезон къведалди, гьарда 100 тонн гьакьдай кьве хандакI эцигна куьтягьунин тапшуругъ гана. А. Шагьмарданов. Майишатдиз регьбервал гуникай веревирдер. - Вун гьакьван гьахъ кIандай итим ятIа, йисан эхирдиз, премия къачудайла, килигда чун, лагъана ципицIрин сезондиз хуьруьз хквез, амай вахтунда патарал къазанмишзавай Къачади. А. М. Мурк ракъини цIурурда. СЕЙКЕ прил. акунрай чIехи. Анжах и чIавуз, аялдикай сейке гада хьайила, бубади ам вичин патав хутахна. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Атайдани вижеваз чин кана: «Килигайла, сейке шувакь я, экуьн кьиляй эл махлукьдин вилик пицI дуьздал авунва, утанмишни туш», -лагьана. -Т. Д. Мехъер куьтягь тахьанмаз. СЕЙЛИ туьрк, прил. гьуьрметлу. Гурбагур хьуй а асирар, мез кьурай, ЦуькI хьана къе савдагарар къадирсуз. Майдандава - чи агъузвал бес хьурай - Сейли шаир чIал талгьудай магьирсуз. П. Ф. Эхир къимет, гьа и мярекатдал, секциядин членрин разивал аваз, лезгийрин сейли шаир С. Саидгьасанов РФ-дин писателрин Союздин членвилиз кьабулунин къарарни акъудна. "Самур" журн., 2003, № 23. 2) (чIехи гьарфуналди - С) дишегьлидин хас тIвар. Гьа икI кьве йис алатна. Сейли, эвелан хьиз, иервилин тахтуна авай. С. К. Негь. .. * сейли авун гл., ни-куь вуж-вуч гьуьрмет ва кIанивал авайди хьурун. Литературадин критикади лезги романриз гьар сеферда дуьз ва виниз тир къиметар гузва, и карди абур кIелзавайбурун арада машгьур ва сейли ийизва. "Самур" журн., 2003, №23. * сейли хьун гл., вуж-вуч низ гьуьрмет ва кIанивал авайди хьун. Шаир кьена 50-60 йис алатайлани, адан чIалар халкьдин мецера сейли яз, гзаф рикI алаз лугьудай чIалар яз ама. М. М. Гь. Шииррин кIватIал туькIуьрайдан патай (1941 ). Комсомолдин комитетдин секретарь, отличница Ольга гьамиша инсанрив ачух рикIелди, дуствилелди, мергьеметлувилелди эгечIдай ва гьавиляй ам виридаз сейли тир. А. М. Мурк ракъини цIурурда. Тажуб хьана садбур хейлин Кьил такьатиз сиринай: «Де вуч кар я лам хьун сейли, Вични саки вирина? А. Ал. Крчар алай лам. Румавийриз чпин чилер кьегьат тир. Чеб алемдин кьеб яз кьазвай грекриз Дяве сейли, чапхунчивал регьят тир, Х. Х. Масан баде. Хьуьлуьда Мугъуловрин тIвар вирибуруз сейли я. ЛГ. 2004, 5. VII. СЕЙЛИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера гьуьрмет ва кIанивал авай гьал. СЕЙЛИДАКАЗ нар. гьуьрмет ва кIанивал авай гьал хас яз. СЕЙР кил. СЕР. СЕЙРАН фарс, куьгь., сущ. сейр; кеф паталди, ял ягъун паталди къекъуьн. Десте-десте сейрандавай рушаркай Садни гьич зи кIани ярдиз ухшар туш. Е. Э. Ухшар туш. СЕЙРАНДАВАЙ > СЕЙРАНДА АВАЙ кил. СЕЙРАН. СЕЙРЕК туьрк, прил. кьери. Къайитмазан туьпруьгъар, куткунар гена сейрек тушир. З. Э. Рекьер сад туш.. СЕЙФ урус, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера багьа затIар (пул, къизил, документар ва мсб) агална хуьн патал кIеви металлдикай раснавай махсус затI. РикIерни чи агалнава. сейфер хьиз. А. Ал. Хъен галачир рикI. СЕКИН араб, прил. 1) ван-сес авачир, къалмакъал авачир. ~ куьче, ~ магьле. 2) къалмакъал тийир, къалабулух квачир. # ~ аял, ~ кьунши. 3) тади квачир. Авадан гьа вичиз хас тир жуьреда секин камаралди элячIна фена. Гь. М. Хуьруьн муьфтехуьр. Синоним: сакит. * секин авун гл., ни вуж-вуч гьиссер, гуьгьуьл архайин, секин гьалдиз гъун. АвуртIани за жув секин, жезвач гуьгьуьл зи архайин, Азизаз и дуьньяд винел вичин чка чида, валлагь! А. Мир. Гъезелар. Синоним: сакит авун. * секин хьун гл., вуж-вуч гл., вуж-вуч къалмакъал авун. Мад ам рахун хъувунач. Жегьилвилер акьалнатIани, секин жезвачир. А. И. Самур. Гьажи Нуьзуьр кIвачел къарагънаваз акурла, кимел алайбур секин хьана. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. - Жемят, зиян галукьнавайди зун я, гьавиляй куьн секин хьухь! -лагьана Гьажиди. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Синоним: сакит хьун. СЕКИН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ван-сес авачир. къалмакъал авачир гьал. Фитнед гъиляй секин авач. Е. Э. Фитнекар къарийриз. * секин авун гл., ни вуж эвленмишарун. Къариди лагьана: - Гьагь, кьей къужа, на ви руш секин авуна, зид гьакI туна. Ф. КIватIаш. Синоним: секинарун 2). СЕКИНАРУН || СЕКИНУН гл., ни вуж-вуч; -да, - на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; секин( ар) тавун, секин( ар) тахвун, секин( ар) хъийимир 1) секин гьалдиз гъун. Арифдарар, секинра зун, бес я дуьньяд кайивал! Е. Э. Дуст. Большевиквилин лавгъасузвили ва вичикай гзаф истемишуни ам хьайи агалкьунрал секинардачир. З. Э. ЧIехи шаир. Рамиз сагъ-саламат тирди чир хьуни зун са кьадар секинарна. ТА. Мехъер куьтягь тахьанмаз.; Къведай рекье чахъ галаз хъивегьиз, чавай пулар тIалабиз, суьгьбетар ийиз, «куьн Афгъандиз тухудайди туш» лугьуз, чун секинариз, чи хамуна гьахьиз хьайи ам гила садлагьана дегиш хьана А. Къ. Аскервал башламишай югъ. КIанзавачир пехъи цIаяр хъиткьинна, КIанзавай гьакI ватандашар секинна. К. Агьмедов. Кьисмет. Оборонадин министр Сергей Иванова общественность секинарун патал малумарайвал, армия хуьз эвер гунин отсрочкайрин кьадар тIимил жедалди талукь тир законопроект туькIуьрдач. Т. 2004, 26. VII. 2) руш гъуьлуьз гун ва я гададиз свас гъун, эвленмишун. Зун Аллагьди гайиди я, Дидед гана, секинайтIа, Ф. Синоним: секин авун 3) кечмиш хьайиди сурук кутун. Рухвайриз чпин диде чпин гъилералди секинариз кIанзавачирни? Пагь, акI кIанзавай хьи. А. Исм. Вацран мичIер. Къе хьиз рикIел алама, буба секинарайдалай кьулухъ зун кIвалин пипIе, кьил хура туна, генани гъвечIи хъхьана, агаж хьанвай... Ж. Гь. Руьгьдин, рикIерин къелечи. Синоним: умунарун. СЕКИНВАЛ сущ.; -или, -ше; -илер, -илери, -ичера секин тир гьал. Хейлин рехъ фейидалай кьулухъ Мегьамеда секинвал чIурна лагьана... А. И. Самур. Геле гъавурда гьатна зун, Секинвал я сагъламвал... А. С. Туьхуьрмир, зи рикI. Гьуьсейналиди вичин магьалра секинвал авач лагьана багьна авуна хьиз, Мажалисда жезвай меслятрикай кьил къакъудна. З. Р. Гьажи Давуд. Йифен секинвал чIур хьана. М. В. Гьарасатдин майдандал. Амма Милиция халкь паталди тешкилнавай гьукуматдин са орган я, халкьдин ихтиярар ва секинвал хуьн милициядин работникрин кьилин везифайрикай сад я. ЛГ, 2004, 26. VII. Синоним: умунвал. * секинвилин падеж граммат. сущ. не-кве. нел-квел, нив-квев, нихъ-квехъ, ник-квек суалрикай садаз жаваб гудай существительнийдин формадиз секинвилин падеждин форма лугьуда. Секинвтин ( II падеждин ва адан дибдикай арадал къвезвай къакъатунин III ва арачивилин II падежрин эхирра "в" кхьида. Месела: Алидив - Алидивай, Алидивди. КьетIенвилер || "Самур" газ., 2002, 21. VI. СЕКИНВИЛЕЛДИ нар. секинвал хас яз. АкI хьайила, чаз хьсан кар ам я хьи, чна арада чил вегьез, гьар гьидан чил акъатайтIа, гьам чна нубатдалди асландиз хуьрек яз ракъурда; амайбуру асландин гьайбатдикай кичIевили и хажалатдикай архайин яз, секинвилелди чпин кесибвалда. Ф. Къуьрни аслан. - «Кьей кьуьзуь кафтIар, фикирна фекьиди вичи вичикди халкьдив са кIус фу кьванни секинвилелди нез тур ман, куь гъиляй зун ажуз хьанва хьи. А. Ф. Бубадин веси. Адан патав гвай эмирди секинвилелди лагьана: - Эмир, Ахцегь шегьердал чна Надир-шагь вич кьиле аваз авур гьужумар рикIел аламачни? И са гъвечIи кьушундин гуж адак агакьдач. З. Р. Гьажи Давуд. Бели, Элдер ими, жаваб гана Абула секинвилелди, - заз чар кхьейди чи сува Эртуьш хозяиндин картуфрин салал къаравул хьайи Михайилан хва Петра я? Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Синонимар: сабурлувилелди, сабурлудаказ, секиндаказ, секиндиз, сакитдаказ, сакитдиз. Антонимар: сакитсуздаказ, сакитсуздиз, секинсузвилелди, секинсуздаказ, секинсуздиз. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
