| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка САНЖУ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра юрфарин кIараб. * санжуяр кьун гл. 1) нин мекьивилелай санжуяр тIа хьун. Къуьнерин санжуяр кьуна азарлу хьана. Зун хуьруьз хъфена. А. Ф. Лянет. Санжуяр михьиз кьуна адан чанда фул гьатнавай. З. Э. Я пуд манат. 2) ни нин бегенмиш жедай ихтилатар авун. Вич шегьердиз ракъуррай лугьуз, ада чIехи стхадин санжуяр кьазва. Р. Синоним: дамарар кьун. САНИ санаг существительнидин актив падеждин форма. Кил. САНАГ. САНИЗ нар. тIвар кьан тийизвай, тайин са чкадиз. Абур дестебашчияр яз са шумуд кас хуьруьнбур галаз йикъа саниз кватI жез алахьзава. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. Нуькверрин балкIанрал алай пурарар гьарда сад саниз гадарна, Сажидин Ярагъви ашукь Уьзден. САНИЗНИ нар. са чкадизни. АкI виже къведач, садра секин хьухь; Абур чи гъиляй санизни катдач. А. И. Къиргъин. - Твада чна вун рекье, хзан сагъ хьайиди. АкI къе илифар тавуна за вун санизни ахъайдач... Я. Я. Сафурун вакIар. САНИТАР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) азарлуйрихъ гелкъведай къуллугъчи. - Райондин агьалийрин сагъламвал хуьнин къуллугъда алай вахтунда чпихъ хъсан чирвилер ва тежриба авай 94 духтур, 360 кас юкьван медицинадин работникар ва гьакIни 95 кас санитарар, технический работникар ава. ЛГ, 2004, 15. VII. 2) дяведин майдандилай хер-кьацI алайбур кIватIдай къуллугъчи. 3) мектебра михьивилериз килигдайди. САНИТАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера санитар тир пешекарвал. * санитарвал авун гл., ни санитар тир къуллугъ кьилиз акъудун. САНИТАРКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра санитар дишегьли. САНИТАРКАВАЛ сущ.; -или, -иле;. илер, -илери, -илера дишегьлиди кьилиз акъудзавай санитар тир пешекарвал. * санитаркавал авун гл., ни дишегьлиди санитар тир къуллугъ кьилиз акъудун. Школада адаз кьван хъсан гьич. садазни тарсар чидачир, вичини школада санитаркавал ийизвай. А. А. Умуд. САНКЬУ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йри як алаз рганвай яцIу кIараб. Еке санкьу кьуна сиве Кьилди вичиз жакьваз кIинда. С. С. Акьул жуваз аваз кIанда. Ам къаршиламишай Ханума яргъи тIвалуналлай санкьу адан гъиле вугана... З. Э. Муькъвел гелер. САНКIАР сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра нагьакьан кас, чIуру кIас. САНКIАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера нагьакьан касдиз, чIуру касдиз хас тир кар, амалар. * санкIарвал авун гл., ни нагьакьан касдиз, чIуру касдиз хас кар авун. САНЛАЙ нар. 1) сад хьана. - Эгер квез зун кIандатIа, куьне вирида санлай зи сагълугъдай санал чай хъухь. Ф. Гьуьлуьн руш. Чахъ инанмиш жемят садни амачиз, вири санлай, душмандал къарагъда, -лагьана Агьмеда... А. И. Самур. 2) вири сад хьиз фикирда кьурла. Санлай XX асирда, яни са виш йисан къене, лезгийрин 70 далай виниз хуьрер михьиз терг хьана. Тек са КцIар районда Дабур, Яргун, Куьрел, Шелехуьр, Хуьруьнхуьр, Гурсан, Магьмудахуьр. ЦIуру хев, Рутар, Пеленхуьр, Кучумахуьр, Легар, ЧIаракIар, Юсуфахуьр... арадай акъатна. М. М. Чи чкайрин тIварар. * санлай къачурла нар. умуми гьал фикирда кьурла. Чи коллектив гьамиша гьилле галачиз кIвалах ийиз алахъна. Алай вахтунда, санлай къачурла, ина авай 345 кас, гьа гьисабдай яз 78 водитель чпин кеспидив рикI гваз эгечIзавай инсанар я. ЛГ, 2003, 13. XI. Колхозчийри никIерай ва саларай, санлай къачурла 28459 манатдин къимет авай культураяр кIватIна... ЛГ, 2004, 8. V. Санлай къачурла, "Эбеди ктаб" вичиз тешпигь авачир багьа ктаб хьанва. Амма гьар са гуьзелдик са синих жеда лагьайвал, гьайиф хьи, адак хейлин нукьсанарни квачиз туш. А. М. "Эбеди ктабдикай" веревирдер. САНСУЗ нар. кьадар авачир кьван гзаф. Къизилбашрин кьушунар девлетлу Къебела магьал талан-тарашна, сансуз мал-къара ва хеб-цIегь гваз Шамахдихъ элкъвена. З. Р. Гьажи Давуд. САНТИМЕТР урус, сущ.; - ди, - да; - ияр, - три, - ийра метрдин виш паюникай са пай. САНХЪАЙ нар. 1) са терефдихъай. Пиянбуру галтадунар акъвазар тийиз, гьарда санхъай гьа дишегьлийрал вигьидай гьерекатар давамарда). Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. 2) са рекьерай, тайин амалралди. - За лагьайвал, санхъай чна а камунисрин чпин арада шулугъ тваз алахъна кIанда. Муькуь патахъай, чна агъвал авай динж уртабабар гъавурдик кутун лазим я. Гь. Гь. Колхоз. Гьа и рушни гьа и гада авайвиляй дуьньяда Дурумлу я санхъай чикIиз, санхъай хъижез уьлквеяр. И. Гь. САПАХЪ: * сапахъ сарар сущ. патахъ, ири ва кьери сарар. САР 1 йис 1 существительнидин гзафвилин кьадар. Кил. ЙИС 1. САР 2 йис 2 существительнидин гзафвилин кьадар. Кил. ЙИС 2. САРА, САРАЛ сас существительнидин чкадин падежрин формаяр. Кил. САС. САРАГЪУЧ т-б., сущ.; - ди, - да; - ар. - ри, - ра дишегьдидин кьилин чIарар кIевдай затI. - Яваш садра. Тади къачумир… - жаваб гана фахрачиди вичин сарагъучдикай хкатна лацу мег куьрс хьанвай кьил галтадунивди. З. Э. Муькъвел гелер. Синоним: шуткьу. САРАЛИ туьрк, т-б., прил. хъипи рангадин. Кечмиш хьайи Ленин шаирди сарали янавай тарцин хилез ухшамишна. А. А. Хсуси ягьдиз вафалу яз… САРАЛУХ туьрк, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра чIулав лекь тIа хьунин азар. Частуна жуьреба-жуьре азарар авай. Виридалайни пис азар саралух тир. А. Къ. Мад сеферда инсандин ажузвиликай. * саралух акатун гл., ник чIулав лекь тIа хьун. САРАЛМИШ: туьрк, саралмиш хьун т-б., гл. хъипи хьун. Хьана саралмиш, даим даралмиш. ГьикI ийин агъмиш? ГьикI ийин саймиш? М. Ж. САРВАН араб, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра тайин къайдада тунвай сесерин кIватIал. Багъда билбил - лугьунар хуш, Хуш сесерин сарван я зун. Ш. Садихов. Я дуст кас! САРАР, САРАРИ сас сушествительнидин гзафвилин кьадардин формаяр. Кил. САС. САРМА сущ.; - ди, - да; - яр, - йри, - йра язавай патрондин пистонда акьадай яракьдин тадарак. М. М. Гь. Русско-лезгинский словарь. САРДАР кил. СЕРДЕР. САРСАХ фарс, сущ.; - ди, - да; - ар, - ри, - ра бегьем фикир тагудай, анжах вичикай фикирдай. Синоним: кстах. САРСАХВАЛ сущ.; - или, - иле; - илер, - илери, - илера сарсах тир гьал. Синоним: кстахвал. САРСАХВИЛЕЛДИ нар. сарсахвал хас яз, бегьем фикир тагана, кстахвилин лишанар кваз. Синоним: кстахвилелди. САРСАХДАКАЗ нар. бегьем фикир тагуз. Синонимар: кстахдаказ, сарсахвилелди, сарсахдиз. САРСАХДИЗ нар. сарсах яз. Синонимар: кстахдаказ, сарсахвилелди, сарсахдаказ. САРУ фарс, прил. 1) мичIи-хъипи. 2) (чIехи. гьарфуналди - С) эркекдин хас тIвар - Сару. Куь дахни, зунни инлай фейи ЦIарудин стха Саруни санал цанар цазвай трактористар тир. Б. Гь Заз эвера. САРУБУГЪДА туьрк, сущ.; - ди, - да; - яр, - йри, - йра къуьлуьн жинс. Сарубугьда туна кьулухъ, Хархардиз майдан хьана хьи. С. С. ГьажикIа. Сала авай сарубугьда, Сарубугьда гурвал хьана. Гь. Гь. Адетдин къармахра. Вилик адан цуьквер алай чайникда авай чай, сарубугьда къуьлуьн фу, дуьдгъвер, къайгъанах квай. А. Ф. Бубадин веси. Вучда вуна сарубугьдад факайни, Паласадин ранг алачиз хьайитIа… А. С. Лезги куьче. САРХУШ фарс, шиир, прил. еке ашкъидив, гьевесдив ацIанвай. Яд - уьмуьр я, яралуг туш Чурурдай жигер. Яд -им фу я, чан я сархуш, Я мелни мехъер. А. Ал. Андреян булах. Анжах чи къуш тушир сархуш, Гуя тир хабар. А. Ал. Лацу лифер. Кьуд пата хъуьтIуь гайи азабар чандай акъудиз, гатфарин чими рагъ гузвай сархуш хуьруьн нуькIверин ванер гьатнава, чуьллерилай бугь алахьзава, тарарал тIурар хъиткьинзава. М. В. Гьарасатдин майдандал. * сархуш авун гл., ни-куь вуж еке ашкъидив, гьевесдив ацIанвай гьалдиз гъун. Зун бахтлувилин ашкъиди сархуш авунва!. Къ. М. Экуь инсан. САРХУШАРУН гл., ни-куь вуж-вуч; - да, - на; - из, - зава; сархушар авун, сархушар тавун, сархушар тахвун, сархушар хъийимир еке ашкъидив, гьевесдив ацIанвай гьалдиз гъун. Гагь ада ви иер чиниз Гуда таза теменар, Чи дагъларин шагъварди хьиз, Сархушардай сегьерар. Б. Къурдулов. Гьевесдин гад… САРХУШВАЛ сущ.; - или, - иле; - илер, - илери, - илера еке ашкъидив, гьевесдив ацIанвай гьал. САС сущ.; - ра, - ра; - рар, - рари, - рара 1) недай затI сиве кьун патал, жакьун патал сиве авай кIарабдин орган. # ~ акъудун, ~ хъиягъун, ~ тIа хьун, сарар чуьхуьн. Манкъулиди вичин макъар хьтин сарар дуьздал акъудна. А. И. Самур. Адан хци сараризни гужуналди муьтIуьгъ хьайи чуьхвердай акъатна мецихъ галукьайди сивер ртIидай туькьуьлвал хьана. А. Исм. Алукьдай ахвар. Са гьал такьат кумай чакъалри ажугълувиляй сарар сарарал илисна, чеб алцурар авур сикI жугъурна. Къ. М. Душмандин тум. Кици сараривди кIерец хана, хъиреяр гадриз хехвер жакьвадайла, Магьсуд гьейран хьана амукьдай. М. В. Гьарасатдин майдандал. 2) векь-сам кIватIзавай цуьруьгъуьлдин тупIар хьтинбурукай сад. Мукалар, дергесар хци ийизвай, цуьруьгъуьлдиз ва ругунриз сарар хъиязавай, арабада гиг, викIина кIар твазвай, алеррик кьам кутазвай. З. Э. Муькъвел гелер. 3) юг гатазвай ругундин кIаник пата акIурнавай кIеви къванцин кIус(ар). * виликан сарар, некIед(ин) сас. * сарак акатун гл., вуж, вуч нин аслу гьалдиз аватун. Залум Деникинни Колчак Акатна фяледин сарак, Авуна кукIвар, Дагъустан. С. С. Дагъустан. Синоним: пацук акатун. Антонимар: саракай хкатун, пацукай хкатун. * саракай хкатун гл., вуж, вуч нин аслу гьалдай акъатун. Гьайиф, ам зи саракай хкатна, тахьайтIа чирдай за. Р. Синоним: пацукай хкатун. Антонимар: сарак акатун, пацук акатун. * саралай авун гл., ни вуж-вуч 1) бегьемвилелди нез тежез, сарарив жакьваз, сас ягъиз алахъун. 2) тIуьна терг авун. - Хъфена тадиз кьада за сиягь И тамавай кьван гьайванрин вири. Ахпа саралай ийиз гьар сиягь, ЯцIу ийида за жуван фири. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Синоним: чакъвалай авун. * саран кIаник кутун кил. сарак кутун. * сарар хци авун гл., ни. алахъун, гьазурвал акун. - Гила ада вичин, гъиле авай куьлуь кьушунралди сифте куь отряд терг ийида лугьуз, сарар хци ийизва, - элячIна Пайтеров партизанрин мукъаят артухарунин ва женгинин месэлайрал. И. Къ. Смоленский чилел. Синоним: сас регъуьн. * сарар экъисун векъи, гл., ни низ хъуьруьн. * сарари калар авун гл., нин гзаф мекьи хьун, мекьивал гьисс авун. А чIавуз Махнодин кьушундикай чуьнуьх хьайи Нямет тек амукьна, рикIикай туртур хьана, сарари калар ийиз, хъуьтIуьн йифиз нянлай пакамалди чухурда тIакьанай. З. Э. Йифен тIурфан. * сарариз кьилав гун гл., ни 1) рахунар авун, ихтилатар авун. [Къаравили] О, Селим Бадрудинович, куьн атана инал, заз са чIар кьванни канач. Куьн акун, квехь галаз сарариз кьилав гун заз гьамиша хуш кар я. Н. И. Гьакимрин папар. 2) яргъалди ийидай тIуьнрик умуд кутун. Кьве вацралай халуд хцин мехъер я, гьавиляй зани зи сарариз гиламаз кьилав гузва. Р. * сарарикай (сарарин кIаникай) рахун гл., вуж наразивилелди, артух хуш авачиз рахун. -Анжах Алидарал адалай нарази тир саягъда, Сарарин кIаникай жаваб гана Умалата. М. Ш. Шад хабар. -КIвал чна ваз аквада, юлдаш учительница, анжах ваз бегенмиш жедатIа, чидач заз, сарарикай хьиз рахана директор. Я. А. Гуьлдесте. * сас кутун гл. 1) куь кьун, сараралди кIасун (кицIи). 2) регъуь техил регъведайвал сас (сарар) кутун. * сас регъуьн гл., ни низ ажугълу хьун, масадаз зарар, зиян гуз алахъун, кьисас кьун. Димкадиз амукьнавайди сас регъвез мурта авай гагь Андреяз, гагь Аминатаз килигун тир. И. Къ. Смоленский чилел. Бонапарта мадни сарар регъвезва: - Валлагь, чеб за ийида хьи тикеяр... М. Б. Зун ва Наполеон. * сас саравай къакъудиз тахьун гл., нивай гъамлувиликди, фикирдикди рахадай ашкъи тахьун. Ийидай кьван веревирдер, Къакъуд жезмач саралай сас. С. А. Веревирдер. * сас сарал илисна нар. эхиримжи къуватар кIватI хъувуна. * сас (сарар) хъиягьун гл., ни 1) сас (сарар) ягъунин гьерекат тикрар хъувун. 2) сиве авай сас акъатайла, адаз эвез яз духтурди масад хутун. * сас (сарар) экъисун гл., ни низ вич бегенмишариз алахъун (шитвилер авуна). [Гьуьруьханум]. - Я чан къужа, Мад ваз тийижир кар авач. Зун гьамиша ахварайни а рушан къайгъудик ква. Жуван велед я, рикIиз ширин я. Ам агакьнава. АвтIа патахъ Али чидани ваз? Адахъ галаз сас экъисзава лагьай ван галукьна захъ. З. Э. Гуьлзада. * сас ягъун гл. 1) са вуч ятIани сарал гьалчун; 2) сас (сарар) илиснуналди гел кутун ичиник (емишдик); 3) регъв гъуьр регъвез жедай гьалдиз гъун. Синоним: сас кутун. САТАМ нугъ., сущ. са мам квай цIегь ва я хеб. Ф. А. Г. ОЛЛЯ. САТИН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра памбагдикай ва я ипекдикай хранвай парча. КъазунайтIа ви булушкадин хел, Хьурай зун аниз хъиягъдай сатин... М. Б. Къе кIур гуда... САТИРА урус, сущ.; -ди, -да; -яр. -йри, -йра художественный эсерра гьакъикъатдин эйбежер терефар къалурдай жанр. Сатира яшайишдин, инсанрин пис мурдар, эйбежер гьалар, сифетар дуьздал акъуддай ва абур тергун, пислемишун, абурун аксина женг чIугун патал, абурукай ягьанат авунин, абурал хъуьруьнин формада туькIуьрнавай произведенийриз лугьуда. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Сатирадин роман яз тестикьзавай «Пад хьайи рагъ» романдик мифологиядин жердин къати лишанарни ква. С. Алиева. Лезги литературада роман арадал атуникай. САТИРИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сатирадин эсерар кхьизвайди. Сулейманан сад лагьай девирдин шииррикай ва и девирда абурун асул лишанрикай рахадайла ам лезги шаиррикай гзаф гьунарлу эвелимжи сатирик шаир тирди къалур тавун виже къведач. М. М. Гь. ЧIехи шаир. САТИРИКВАЛ сущ.; -или, -иле; -тер, -илери, -илера сатирадин шиирар кхьидай пешекарвал. И цIийи девирда, совет власть гъалиб хьайидалай. кьулухъ, Сулеймана вичелай тек са сатириквал ваъ, тек са инсанрин усал хесетрал хъуьруьн, абурун синихар къалурун ваъ, гьакI абурун хъсан сифетар къалурунни..., бахтавар уьмуьрдин тарифунни алакьдайди субутна. М. М. Гь. ЧIехи шаир. САТУЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цурун еке кружка. За сатул гъана. Зун кIвализ фена гьаятдал хкведалди Халиса цел фенай, заз анжах адан ичIи квар ахкунай. Бадеди сатулда яд цана Хелеф халу дал яргъи авуна. А. Къ. Нехирбанни лекь. САУНА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къайи ва чими ятар, кьуру гьава авай эхъведай чка. Республикадин меркезда къугъунрин ( игорный) бизнесди гегьеншдиз цуьк акъуднавайди, саунайра, казикойра, дискотекайра шаклу крар кьиле физвайдакайни лагьана. ЛГ, 2005, 31 III. САФ 1 фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -кр, -ари, -ара техил, гъуьр михьун патал эчIядай алат. Ирид фарин гъуьр сафунай яна. Ф. СакIандин кикев гвай сафуна кьуьл эцяна, саф элкъвез-элкъвез кIвалин муькуь кьилиз акъатна. А. А. Лезгияр. Сафуна авай пул акур далдамчидин чиник хъвер акатна, далдамди кIарарив хам къазунзавай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. * цIийи саф хкунал, цIийи свас кар-кеспидал, * саф-саф хьун шиир., гл., вуч гзаф тIеквенар авай гьалдиз атун. КIваляй са къари экъечIна. Дуьньяяр акур, саф-саф хьана, вични сифтегъал рангни квадарна рагъул са затIуниз элкъвенвай шалдин кIаникай... чIарар хкатнавай. Гь. М. Им къван, им ни терез. Синоним: тIекв-тIекв хьун. * саф хьиз авун гл., ни-куь вуж тIеквенар акъудун. * сафуна авай мух хьиз зурзун гл., вуж кичIевилин гьиссери кьуна бедендик зурузун акатнавай гьалда хьун. И вахтунда зун сафуна авай мух хьиз зурзазвай, - лугьузва Эскендаран Бажиди. Къ. Къ. КIири Буба. * сафунай килигайда, - ваз зун гьикI аквазватIа, заз вунни гьакI аквазва, - лагьана мисал 'вун захъ галаз гьихьтин алакъайра хьайитIа, зунни вахъ галаз гьакI жеда' манадин ибара. -Адан чинин ачухвал ви чинилай аслу я. Сафунай килигайда лагьана хьи, ваз зун гьикI аквазватIа, заз вунни гьакI аквазва. Вири гьа и гафунин къене ава. З. Э. Арифдиз ишара. Сафунай килигзавайдавай, ваз зун гьикI аквазва лагьана хабар кьурла, жаваб ганалдай: - Ваз зун гьикI акваватIа, заз вунни гьакI аквазва. А. М. Вучиз икI я? Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 |
| |||||||
|
