| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КУЬТ 1 туьрк, прил.; 1) биши. РакIарихъ гелячзавай куьт сес хьана. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. 2) куьч. акьулдиз зайиф. Къвердавай куьт аялар артух жезва. Р. * куьт хьун гл. вуж-вуч акьулдиз кьери хьун, акьулдиз кьери гьалдиз атун. Гележег лагьайтIа, жегьилринди я. Жегьилривай яргъа хьайитIа, зун михьиз куьт жеда, цикай хкатай балугъ хьиз жеда. Б. Гь. Скульптор. КУЬТ 2 фарс, сущ.; -еди, -еда; гз. -ер, -ери, -ера гъуьруьн пуларикай ва я чIулав гъуьруькай малариз гун патал яцIуз чранвай фу. Фарни гьар жуьреяр ава: хьран, тIанурдин, чар авай, къатай, як авай, къулан, акадин, ацIуцIаяр, базламачар, пурнияр квай, ГьажикIад гъуьруьн, юхваяр, чкалар, шуьреяр, куьтер. ЛГ, 1992, 23. IV. КУЬТВАЛ сущ.; -или, -иле акьулдин зайифвал, акьулди атIун тийидай гьал. КУЬТВИЛЕЛДИ 1 куьтвал существительнидин арачивилин I падеждин форма. Кил. КУЬТВАЛ. КУЬТВИЛЕЛДИ 2 нар. куьтвал хас яз. Синоним: куьтдаказ, куьтвиляй. КУЬТВИЛЯЙ 1 куьтвал существительнидин къакъатунин I падеждин форма. Кил. КУЬТВАЛ. КУЬТВИЛЯЙ 2 нар. куьтвал себеб яз. КУЬТДАКАЗ нар. куьт яз. Синоним: куьтвилелди, куьтвиляй. КУЬТЕН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра маларин куьмекдалди цан падай алат. Пуд жуьт тух калери ялзавай куьтенди къураматдин чиляй еке ласар акъудзавай. А. И. Самур. Адаз гьар куьтендилай пуд рипе техил гуда лагьана жемятди А. И. Самур. Цанин хулал туна куьтен, Зун гьикI хуьруьз хъфида? Ж. Ваз кар амач гуьзетдай. КУЬТКУЬНУН гл., ни вуч; да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, мир; куьткуьн тавун, куьткуьн тахвун, куьткуьн хъийимир 1) чукIулдалди ва гъили куьлуь-куьлуь кIусар авун. Хъчар ~, тенбек ~, некIедик, хапIадик фу ~. Ада, фу куьткуьнна, гъвечIи кIусар авуна, бубадин вилик эцигна. А. И. Живедин цкIламар. Арабхан ацукьда са юкъуз кимел... Тенбек куьткуьнда, кисеяр ацIурда, чIугвада пIапIрусарни. А. Ляметов. Гуьгъуьниз килигда. Келемдин къафун мадни тIямлу хьун патал, адак газар, рганвай ва куьткуьннавай кака, майонез кутуна кIанда. Хийирлу меслятар. || ЛГ, 2000, 30. III. 2) куьч., векъи - куьткуьнда формада 'гатада' манада. КУЬТУЬК туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) куьруь яцIу кIарас 2) куьч. акьулсуз куьт инсан. Бул жезва имансуз куьтуькар. А. Ал. Аямдин кьуьруькар. КУЬТЯГЬ * куьтягь хьун гл., вуч 1) са кIвалахдин, гьерекатдин эхир хьун, амукь тавун. Ви тIвар зикир ийиз, амай гафар вири куьтягь хьана. Е. Э. Мубарак Исмаил. Гьайиф хьи, и ширин вахтар, и наз гудай йикъар яргъал фенач, фад куьтягь хьана. А. И. Самур. –О-о, сеналлагь алуда, тахьайтIа квай кьуш вири цIуз фена куьтягь жезва. Б. Гь. Заз эвера.... шекердин, фан кIусар, тIуьна куьтягь тахьанвай ахъа консервияр гадариз башламишна А. Къ. Инсандин ажузвал. Кефина авай аскердиз вичихъ галай руш квахьун гафаралди лагьана куьтягь тежедай дерт я. А. Къ. Жуьгьенар. Айшади ( Аллагь адалай рази хьурай) Расул Аллагьди, алейк ассалам лугьудай: ... фу тIуьна куьтягь хьайила лагь: "Бисмиллагьи аввалагьу ва ахирагьу" ( эвелдайни эхирдайни Аллагьдин тIвар рикIел алаз"). Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, № 3. 2) кьин, кечмиш хьун. Нетижада руфуниз чукIул сухай С. са тIимил вахтундилай больницади куьтягь хьана. ЛГ, 1992,22. УВД. КУЬТЯГЬУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; куьтягь тавун, куьтягь тахвун, куьтягь хъийимир кIвалах, гьерекат эхирдал гъун, тун тавун Къах тIуьна куьтягьна каци. Е. Э. Къах тIуьр кац. Сада -садал иман тегъиз, Мумкин гуч ваз гаф куьтягьиз. С. С. За и школа куьтягьна. Къ. Къ. КIири Буба. «Зарбачи Гьасан» поэма шаирди 1931 - йисан июлдиз куьтягьнай. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. КIвале авай кьван а сарикай мус гамар храна куьтягьда?.. А. Къ. Хукац-Ханум. - ГьикI вучиз? Вуна абур гьакI харжна куьтягьдайди я. Заз чизвачни? М. С. Дуст КУЬТI: фарс, сущ.; *куьтI авун гл., ни рахун, жавабсуал авун (адет яз, глаголдин инкарвилин формада ишлемишда). Риза са геренда куьтIаи тавуна акъвазна. А. Ф. Риза. Руша куьтI тавуна, Кьил туна хура... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Адан чин гзаф чIуру тир. Мад гьич са куьтIаи хъувунач. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. - Ваъ, Али зи кьунши я. ада заз куьтIаи авунач. Ш. И. "Устулдаллай ЧIагъан хьтин". КУЬТIУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; куьтI авун, куьтI тавун, куьтI тахвун, куьтI хъийимир сад-кьве гаф рахун. Гьуьсейна куьтIнач. Ам Гьуьсейнан чиниз килигиз акъвазна. 3. Р. ЦIийи ханлух. Деведи куьтIнач. Р. Гь. Шагь-Абасакай риваят. Синоним: чуькьун. КУЬХ нугъ., сущ.; цIамарин, кIарасрин шала. "Цивилизация акунвай лезгидин" папа вичин гъуьл куьх хьиз, галчIуризгалчIуриз гурарив агакьарна. Ф. Б. Цивилизация акунвай лезгидин кьиса. КУьЦIУЬН гл., вуж-вуч; -еда, -ена; -уьз, -уьзва, -уьцI -ен, -уьрай, -уьмир; куьцIуьн тавун, куьцIуьн тахвун, куьцIуьн хъийимир 1) кьежин, кьежей гьалда хьун. Азарлудаз, адет яз, пис ахварар аквада, гагь-гагь ам вич вичелай алатда... ам гьекьеди куьцIуьрда, 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Ам кьуранва, вун, лагьайтIа, куьцIена. Ш. Ю. Аламатдин таж..2) куьч. икрагь хьун. Гагь кьил квахьна, гьакI куьцIена ахварикай.. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар.... уьмуьрдикай, яшайишдикай куьцIей гафар садрани рахадач. ЛГ, 2003, 1. V. КУЬЧ туьрк, сущ.; -ди, -да; ер, -ери, -ера 1) кIвалин шейэр, къаб-къажах - вири санлай 2) санай масаниз экъечIунин гьерекат. Садра куьч. къекъвез-къекъвез фенвай и рекьера гьатна хьи, кьулухъ элкъуьн хъувун амай кар туш. Гь. М. Им къван, имни терез. * куьч(ар) авун гл., ни вуж-вуч санай масаниз ракъурун, Куьчар хьийизвай гьайванрин къайгъудилай инани тIимил жавабдарвал авач Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. * куьч гвай къарачи хьиз нар. чкIай, ахъа гзаф шейэр гваз. * куьч хьун гл., вуж-вуч яшамиш жезвай чкадилай масаниз фена бине кутун. Хуьряй вири хизанар галаз куьч. хьанвайбур гьеле тIимил авай. Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. Мерзиятни вичин гьуьлуьн диде Селимат кьари галаз цIийи кIвалериз куьч. хьанвай. Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. Кьулан СтIалдал Векьелар, Курхуьрел ЧIилихъар, Агъа СтIалдал ЦицIигъар, Чантарахуьрер куьч. хьана. ЛГ, 1996, 21. VI. Храхубадихъ, чил тIимил хьуниз килигна са 20 кIвал храхвияр 1963 - йисуз Мегьарамдхуьруьн райондин ЦIийи хуьруьз куьч хъхьана. Д. Шерифалиев. "ГъвечIи чилин" чIехи къазаяр || ЛГ, 2000, 6.1 V. куьчкума сущ.; кIвалин къаб-къажах. Куьчкума гваз гатфарин юкьварай хьиз аранда авай чи ятахрилай дагъдин хуьруьз рекье гьатна. Гь. Гь. Сифте сефер арабайрихъ галаз. КУЬЧАРУН || КУЬЧУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а || -ая, -ин, -рай, -мир; куьчар авун ||куьч. авун, куьчар тавун || куьч. тавун, куьчар тахвун || куьч. тахвун, куьчар хъийимир ||куьч. хъийимир санай масаниз ракъурун, акъудун. Ингье и четин шартIар гьисаба кьуналди, колхозчийри чеб дуьзен райондиз куьчарун гъукуматдивай тIалабна. Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. Лезги хуьрер Хачмаз райондани тIамил хьанва. Лезгияр ассимиляция авун патал абурун хуьрериз туьрквер ва маса миллетар куьчарзава. М. М. Лезги тIвар алатIа... Тимурленга 10 агъзур лезги Юкьван Азиядиз ва Афгъанистандиз куьчарнай. М. Меликмамедов. Лезги тIвар алатIа. Чи республикадин, юлдашар, са бязи дар шартIара авай хуьрер арандиз куьчарзава. Гь. Къ. Четин бахт. КУЬЧЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хуьруьн ва шегьердин са жергеда авай кIвалерин арада инсанар къекъведай чка. Ада... куьчедин муькуь пата авай ругуд мертебадин кIвалер къалурна. А. А. Пад хьайи рагъ. Аслан хуьруьн куьчедай тIуз фена. Къ. М. Экуьнин хва. 2) кIвалин кьецел пад. Гьажимет, адвокат Жариятни вичин чIалал гъиз тахьайла, кабинетдай куьчедиз экъечIна.... Куьчедани жмени марф акахьна къвазвай. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. 3) куьч. ким, ихтилатар ийиз хуьруьн итимар кIватI хьанвай чка. Куьз жеда вун гьар вахтунда Эвериз хкиз куьчедай? Е. Э. Вирт квахьайдаз. * куьчейра гьатун гл., вуж кар-кеспи тийиз вахт акъудун. – АкI хьайила, - давам хъувуна Сарухана, -гьамиша куьчейра гьатна жедайди туш, я Кьуьзуь къаридивайни вун хуьз жезмач, са кеспи авуна кIанда. А. Ф. Риза. Чан аламайбур, хайитахай талгьана, инсанвилелди, камаллувилелди аялрин къайгъуда хьана кIанда, куьчейра гьат тийидайвал, абурукай инсанар хкатдайвал. 3. Ф. Нин тахсир я? Синоним: куьчебан хьун. КУЬЧЕБАН 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвалахик квачир, вахт куьчейра акъудзавайди. Синоним: куьчебасан. КУЬЧЕБАН 2 прил. кIвалахик квачир, вахт куьчейра акъудзавай. 18 йис яшар хьайила, Ширина вичин куьчебан гададиз мехъерни авуна, ахпа адакай чIехи буба хьана. Я. Къафаров. Москвада ава * куьчебан хьун гл., вуж кIвализ-къаз яб тагуз гьатун. КIвалахни гадарна, куьчебан хьана гьатнава. Ф. Н. ПицI квачир инсан, Синоним: куьчейра гьатун. КУЬЧЕБАСАН туьрк, зараф., сущ.; -ди, -да;. ар, -ри, -ра менфят къведай кIвалах тийиз, гьамиша куьчеда авайди. - Инай инсандин ни къвезва! Инсандин ни къвезва! - Куь кьил-кьилелай алатнава, куьчебасанар - лагьана абуруз куьзуь кьариди, гьарай гана. Ина инсан гьина авайди я. Ф. Гьуьлуьн шив. Куьгьне дустар мад туьш хъхьана. Бедирхан, школадин директор, Сардаров финагентвиляйни чукурнавай куьчебасан хьана. Н. А. Кьве рикIин хиялар.... ЦIусад йиса авай куьчебасанрихъ агалтна. ЛГ, 2001, 26. VII. Синоним: куьчебан. КУЬЧЕРИ 1 туьрк, прил.; санал бинелу тежедай, санай масаниз куьч жедай. Мугъандин чуьллерай куьчери Шагьсевен тайифаяр, гьакIни персер Шабрандиз куьчарайдалай кьулухъ инай хейлин лезгияр дагълар галайнихъ фена. М. М. Лезги тIвар алатIа... Ашукь Абдул куьчери ашукь тир. Б. С. Халкьдин ашукь, руьгьдин шаир. Дербёнтдин къеледин цлар... куьчери халкьарикай хуьн патал Лерсиядин пачагь Ануширванан эмирдалди эцигайди я. ЛГ, 1992, 1. Х. Куьчери сюжетар дуьньядин литературада гзаф ава. А. Къ. Чалпачух чар. Яд чил амач лезгиди чан таганвай, Ватан аваз куьчери халкь хьанва чун. М. Б. РикIин интервью. * куьчери комитет сущ. куьч. жезвайбурун ва я куьчарзавайбурун крариз килигзавай къуллугъдин идара. Куьчери комитетди гузвай малуматриз килигна, Куьрдемир ва Къазимегьамедан районра куьчерийрин аялриз 7 школа ачухнава. И. В. Чирхчир. КУЬЧЕРИ 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра санай масаниз физ кьил хуьзвайди. КУЬЧЕРИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера куьчери тир гьал.... куьчеривили меденият арадиз гьана, ам вилик финиз къулай шартIар яратмишдач. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. КУЬЧУЬРМИШНАВАЙ: куьчуьрмишнавай мана сущ., граммат. са гафуни вичиз кьабулнавай маса гафунин асул мана. «Вад чIулав йикъахъ са лацу югъни жеда» мисалда авай чIулав, лацу гафарихъ куьчуьрмишнавай 'пашман, 'шад' манаяр ава. КУЬЧУЬРМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир, куьчуьрмиш тавун, куьчуьрмиш тахвун куьчуьрмиш хъийимир садаз талукьди масадазни талукьарун. Месела, лезги чIалан варз, жейран, кард, къвед, рагъ, чубарук гафарин манаяр кIаниди гафунин чкадал ишлемишда. КУЬШКУЬНДАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къал акъуддайди, кикIидайди. Къуншидин аялар вири куьшкуьндарар я. Р. КФАДА, КФАР каф существительнидин чкадин I падеждин ва гзафвилин кьадардин формаяр. Кил. КАФ. КФАЯ куьгь., сущ.; менфят. Чи чIалариз гзаф сесер авайди хьунухьиз килигна, и элифар чи чIалариз кфая жезвачир. Гь. Гь. Лезги чIалан нугъатрикайни гьарфарикай са кьве гаф. КФЕТ араб., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хийир, лезет. # -къачун, ~ хкудун, ~ хьун. КФЕТЛУ прил. хийирлу. Антоним: кфетсуз. КФЕТЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кфетлу тир гьал. Антоним: кфетсузвал. КФЕТЛУДАКАЗ нар. кфетлу гьал хас яз. КФЕТСУЗ прил. кфет авачир. Антоним: кфетлу. КФЕТСУзВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кфет авачир гьал. Антоним: кфетлувал. КФИЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра авазар ядай, балабандиз ухшар музыкадин алат. Вичин чантада авай кфилни акъудна, ада яваш-явашдиз ширин макьамар язавай. Ф. Акьуллу данарбан. Гьиниз фена азиз кфил, Лезги халкь къе хьанва гъафил... М. Абдуллаев. Вил гала зи. * кфил ягъун гл., ни; кфилдай сесер акъудун. Гьагь яргъарай яда перишан кфил. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Кьакьан дагълара кфилар ягъиз. За гьайванриз къе ийизва къуллугъ. Ш. Т. Буба. КФИН гл., вуч; -ена, -ида; -из, -изва; -иф, -ин, -ирай, -имир; кфин тавун, кфин тахвун, кфин хъийимир дана, кIел хадай гьалда гьатун. Зоотехникадин къайдадалди, вичин гьал хъсанзавай кал дана хайи къад йикъалай кфин хъувун лазим л. К, 1991, 22.I. КФИР 1 араб, прил.; 1) михьивал гвачир 2) алчах. КФИР 2 кфир прилагательнидикай хьанвай существительное. Ваз и кфирдиз гьуьрмет ийиз кIанзавач... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. КХЬИН гл., ни вуч низ; -ида, -ена; -из, -изва; -ихь, -ин, -ирай, -имир; кхьин тавун, кхьин тахвун, кхьин хъийимир 1) карандашдалди ва я ручкадалди гьарфарин шикилар чIугуна гафар, гафарин ибараяр чарчел ягъун, акъудун. Зи хифетрин сан гуналди, Кхьена Тамам жедани? Е. Э. Дуьньядиз. Илми Изади кхьей къелем, Безетмишна гьам хьанава. Е. Э. КIани ярдиз. Амач къелем, я вахъ рангар Кхьидай дафтар амач хьи. С. С. Урусатдиз Сулейман, акъуд ви дафтар, Гьана кхьихь на гьа кафтIар. С. С. Са къаридинни къужадин чIиргъин. Чна вири гафар сивяй гьикI акъатзаватIа, лап гьакI кхьизвач: бязи гафар сивяй акъудунунни кхьинин арада тафават ава. Гьа са гьарф са гафуна са жуьре, маса гафуна маса жуьре кIелун мумкин я. М. М. Гь. Лезги грамматика. 2) гьарфар арадиз гъун. Икьван гагьди кхьин акъуднава, амма халкьдин арадиз чукIурунин патахъай чавай лазимлу кьадар зегьмет ва дикъет гуз хьанач. Мейланан Шагьабуддин. Са кьве гаф. 3) туькIуьрун. Экв таквадай буьркьуьдавай Ктабар, лугьун, кхьиз жедай туш.. С. С. Ахмакьвал пис четин тIал я. АцIай вир цларивай кьаз хъижедач лугьудайвал, завай кхьин тавуна акъвазиз хъхьанач. ЛГ, 2000, 10. VIII. 4) цIийи газет, журнал кIвализ хкун патал пул гун. Эе, чан хтул, а газет кхьиз за шумуд йисар ятIа... Ж. Гь. Дидедин кьарай авачир рикI. Гьавиляй чна, 29 рушани, газет кхьенва ва ашкъидивди кIелзава. ЛГ. 2002, 12. VI. 5) арза-ферзе авун. За газетдиз кхьида. Р. 6) цицIибар хьун патал кьуртIи верч какайрал ацукьарун. * кхьин-чIурун сущ. кхьиз алакьун, савадлувал. Замана кхьин-чIурун авачирди тир. С. С. Жувакай ихтилат. * кхьинрин тарс сущ.; кхьиз чирдай тарс. КЧАВ нугъ., нар. вилик квай йисуз [М. М. Гаджиев 1997: 131 ] КЯБЕ араб, сущ.: -ди, -да Мекке шегьерда Мегьамед пайгьамбардин сур авай чка. * Кябедал фейи кьван сувабар хьурай! межд. са хийирлу рекьиз фена хтай ва я мугьмандиз атун хуш тирди къалурун патал лугьудай гафар. * Кябедал фин гл., вуж мусурманвилин шартIарикай сад: Мегьамед пайгъамбардин сурал фин. Кябедал фин мусурмандин буржи я. Садра кьванни нагагь аниз фейитIа, Чалма яна, вун гьуьрметлу гьажи я. М. Б. Диндин кIеви къанунриз... КЯГЪУН гл., ни ник-квек; кяда, кяна; -из, кязава; -а, -ин, кярай, кямир; кя тавун, кя тахвун, кя хъийимир 1) ник-квек вуч ятIани галукьарун. - Заз акьулар гумир. Абур вужар ятIа, и дахдиз чизва, - мад вичин кIинтIхьтин нерихъ тIуб кяна Ахундова. М. С. Дуст. 2) къапуна авай жими затIуник са вуч ятIани кутуна хкудун. Гьич рангарик кя тавуна, пенжердин патал аламай кистер хьиз, сирлу гьиссерин дегьнеда зунни кьуразвай. М. В. Вацран ягъун. 3) хкуьрун, какадарун, авай гьал дегишарун. Зи затIарик кямир. Р. 4) куьч. гатун, ягъун. - КичIе жемир, чан хва, за вак кязавач, хьайивал дуьз лагь! А. Сайд. ЧIижни хушракан. ЦIай кягъун. 5) инжиклу авун. * кя тавун гл., ни ник ядай, гатадай гьеркат(ар) тавун. Вак кя тавун за вири жанавуррал тапшурмишда, чан сикI стха, регьим ая! - минетна ада язух къведай ванцелди. Ф. Куткунда гьатай жанавур. Синонимар: хуькуьр тавун, ктад тавун. * кя || кягъ хьун [хьана амукьун] гл., вуж; гуьзлемиш тавунвай са вуч ятIани акурла, ван хьайила, са гьерекатни тийиз авайвал акъваз хьун. Магьмуд акуникди, ам кягъ хьана. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI Варз цфедик акатна. Садлагьана кхунай яргъи Мегьемед кя хьана. 3. Э. Пата вил авайди. Тамашадин эвел кьиляй... кьатIнавай таз къелемар акурла, чун са кьадар кя хьана амукьна. 3. К. ТIебиат чирун. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 |
| |||||||
|
