| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КАРАБИН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра луьле куьруь винтовка. Адан къуьне, кьве патахь вегьена, патрондашар, гъиле карабин, винтовка ава. 3. Э. Муькъвел гелер. КАРАГУН гл., вуж-вуч низ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; караг тавун, караг тахвун, караг хъийимир вилералди гьиссун. Бес вучиз заз карагзама нагъв алай Дидедин вилер... А. С. Зулун гарар. Яраб им ахвар я жал! Малигъат заз карагзаваз тахьуй гьа! Я. Я. Нурар ва хъенар. - Зи мал, жамал. Инсанвал я, Гъилин нехиш, уьмуьрдин Карагна заз. Н. Ш. Заз. Карагзава заз: билбилар рахазва Цуьк ахъайиз гьазур хьанвай тарцелай. И. Гь. Экуьникай мани. Памбагди кьунвай живеди дагъ хьиз, Заз карагзава уьзбекрин чуьллер. И. Гь. Са сивяй. Карагзава жегьилдиз: Руш гъахьзава хурудиз, Кьилин кукIуш тешпигъ жезвам къизилдиз... И. Гь. Абас тупIал эцигна. Карагун туш! Жизбидава таниш тушир жегьилар - Багълар кутаз абур гъизва гишин, чупур талайрал! Къ. Р. Чинарар. Алимни Камал душманрин гуьллеяр галукьна кьейивал, Нуфтали гъилер кана амукьайвал карагзава. Гь. Къ. Четин бахт. Султалидик тади ква, адан рикIи хуьруьхъ ялзава, вилерикай Эбеш тар ва Эбеш булахдал къвезвай Къемер карагзава... Къ. Гь. Къилинж Къемер. Къвез физва йисар, амма къени, дуст, Карагзава заз маралдин вилер. Ш. Къ. Маралдин вилер. КАРАКУЛ урус, прил. каракул хиперин хамунин. Фагьумнамаз вичин фурма: Каракул хъицикь я бурма. С. С. Куьре эгьмийриз. КАРАНДАШ урус, (КЪАРАНДАШ рах., куьгь.) сущ. -ди, -да; -ар, -ри, -ра кхьинар авун патал графитдин шуькIуь сим аваз раснавай алат. Яру тир адан къарандаш - Гьич алахьич адан хатIар. С. С. Зи рикI пара хьана чIулав. Масадан гъиле гуз къарандаш Вун, кхьей кагъаз амаз, кьий! С. С. Тапан кагъаздиз жаваб. КАРАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра багьа минералрин (къизилдин, гимишдин) къимет алцумдай уьлчме. Зи заланвал килойралди къе виридаз малум я, Са вахт къведа, белки, ихьтин, алцумда зун каратрал. М. Б. Аквазвач жал цавариз? КАРВАН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра алвер патал санай масаниз парар тухузвай гьайванрин десте.... карвандик пачагьдин гзаф рикI алай са деве квай кьван. Ф. ЦIицIали. - Я карвандин сагьиб, бес ина яд авайди тушни? Ф. Лайихлу паб. КАРВАНСАРА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра карван ял ягъиз акъваздай чка. Яз, килигайла, вун карвансара я Илифиз хъфидай мугьман, дуьнья, гьей! Е. Э. Дуьнья, гьей! Йиф хьана карвансарада. X. Къ Я Эренлер. Деред сиве карвансара цIай аватна кана, эллер. А. С. Хцихъ галах ихтилат. Сиягьатчи Адам Олеарийди шагьидвалзавайвал, лезгийрин савдагаррихъ Шемахида чпин карвансара авай. А. Кичибегов. Ашукьрин мярекат || ЛГ, 2001, 15. II. 2) куьч. къайда авачир са чка. Советрин Армия... винелай килигайла, са вуч ятIани авай хьиз жеда. Гьакъикъатда лагьайтIа, гьакIан са карвансара я. А. Къ. Къуллугъдин яцIа гьатайла авур кхьинар. КАРВАНЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра карван гвайди, карвандин иес я.... буьгьтен карванчийрал вегьин патал гададин кьил къеледин цлалай гадарнай. Ф. Лайихлу паб. Яракьлу карванчияр дикъетдивди тамун къалин гапIалриз, дар кIамариз ва мичIи хъиткьерриз килигзава: ихьтин чкайра къачагъар чуьнуьх жезва, хабарсуз вегьезва. Къ. Гь. Къилинж Къемер. КАРД сущ.; -тра, -тра; -ртар, -ртари, -артара 1) хци кIуфни яргъи къуватлу лувар квай, зарбдиз лал кьена лув гудай къуш. Вердиш кард хьиз экъечIда вун... Е. Э. Я, бахтавар. Заз вун чизвач, вун вуч ятIа, лагь вуна якъин, ТIавус яни вун, кард яни вун, къвед яни тайин... Е. Э. Алагуьзлидиз. Лацу катран бала я вун, Гьамиша вун акваз кIан я. А. Гь. Ярдиз. 2) рах. диде-бубайри вичин аялдиз лугьудай гаф. Ша, ша бала, ша, зи кард. С. С., С. М. СтIал Саяд. 3) шиир гуьрчег, зиринг руш (гада). * катран вилер шиир, сущ. хци, гуьрчег вилер. Катра вилер авай марал, - Даим чими рикIевай яр, Вун Суьруь гваз дагъларава, Зун колхоздин никIева, яр... Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. Эмирован катран вилер Чна сефил ийидач. А. С. Чун Кубадиз твах, гар. КАРКА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра парча храдайла ишлемишдай алат. КАРКАЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра парча храдай пешекар. КАРМАШ * кармаш авун гл., ни-куь вуж-вуч 1) кун. 2) куьч. азабар гун. Кана кармаш авунай зун цIаяри... ГьакI ятIани сагъяз ама къедалди... Ш. Т. Кана кармаш авунай... * кармаш хьун гл., вуж-вуч 1) кун, алуг хьун, пуч хьун. 2) куьч. азабрик хьун. Ашкъидин цIа кармаш хьайи рикI яни вун, марвардин цуьк?! А. М. Марвардин цуьк. КАРМАШУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кармаш авун, - кармаш тавун, кармаш тахвун, кармаш хъийимир 1) кайи гьалдиз гъун, пучун. 2) куьч. азабрик кутун. Кармашна фикир, бастурмишна ягь, Вилерин нурни туьхуьрна михьиз. Р. Р. Кьуру цавар, ламу чилер. КАРТА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) тайин са чкадин чилин винел патан шикил. Дагъустандин картадал, иллаки чи лезги районра, тIварар амаз чеб амачир хуьрер тIимил хьанвач. ЛГ, 2001, 15. XI. - Къалура картадай. Балашов килигда картадиз, къалурда. - Ингье, гьа и рекьяй. Р. Гь. Наполеоназ къалурай рехъ. 2) къумар къугъвадай чар(ар). КАРТАЛИС нугъ., сущ.; кьел куьлуь ийидай къван. КАРТИНА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) са нин-куьн ятIани шикил. 2) кино. Малуматрай, «Взятие Будапешта» кьулухъ акъатиз, «Новый дом» тIвар алай картина башламишна. И. В. Кткай киш. КАРТОН урус || КАРТУН рах., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьелечI тахтадин яцIувал авай чар. Куьне, затI-матI къачуз фейила, гуьзета: и туьквенрин патаривай, ханвай кирпичринни ракьарин арайрай, картонринни тахтайрин кIанерикай атIай чинаррин ва маса тарарин пунарилай хквезвай зугъвар, диде-буба амачир етимар хьиз, ГьикI шехьзаватIа. 3. Ф. Шехьзава рикI... КАРТОЧКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са куьн ятIани шагьидвал ийизвай текст кхьенвай чар. За анжах духтурди диагноз эцигнавай азарлуяр кьабулзава, абуруз карточка ахъайзава. Ж. Гьасанова. "Магистрдин гъед" Бажи. КАРТУФ урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра чилик экъечIдай гъуд кьван екевал авай хуьрекдик кваз ва квачиз ргаз, хъукъваз, чраз недай емиш. # -йри ~, куьлуь ~; тIехв квай ~, тIехв квачир ~; лацу рангадин ~, яру рангадин ~; вили рангадин ~, хархар жедай ~; ширин ~; ~ ругун, ~ хьунъун; ~ аладарун; ~ цун, ~ хкудун; ~ маса гун, ~ къачун; ~дин суп. - Совхозда картуфар цайи гьар са гектардин бегьерлувал агъузди хьана. К, 1989, 16. 08. Зулуз картуфар, газарар, чугъундурар хкудда, келемар атIуда. 3. К. ТIебиат чирун. Чи чилера келемни, картуфни, чичIикни яр-емишни - вири жезвайди я. ЛГ, 1991, 5. XI. Гъилерин векъи хьанвай хамунивай афнидин, картуфдин пюре гуьцIун ва я картуфар ругур цяй чуьхуьн меслятзава. ЛГ, 1991, 21. Х. Чинал ва я бедендал жезвай матIар сагъарун патал картуфар ишлемишиз жеда. ЛГ, 1992, 12. XI. Гатфарихъ сил, картуфар, келемар, газарар цун патал усадьбаярни къарагъарнава. Ш. Шабатов. Ерийрал рикI ала... Эгер куьне хуьрекдиз кьел кьадардилай артух вегьенватIа, адаз яд хъиягъиз тади къачумир, 23 картуф вегьена, 10-15 декьикьада ргада. Картуфри кьел чпиз къачуда. ЛГ, 2000, 30. III. Синоним: картушка. КАРТУШКА урус, рах., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра картуф. Картушкадин чичIерни кIватIна кьве пут за гуьрчег. X. Т. Алхасан махорка. Синоним: картуф. КАРУ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) лиф хьтин къуш. Багьнадик къекъвена ккIвалерай катиз, Гьазур тир чIафара, сувара гьатиз, Пси хьиз тарарин хилерай кватиз, Мукварай чукурдай нуькIер, каруяр. С. К. Яран сувариз. 2) куьч. кIаниди, кIаниди гекъигдай къуш. Динж ятIа вун, агь, зи кару, Яраб вун гьикI ксанватIа? М. М. АтIанва зи вилин ахвар. КАРУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а || ая„рай, -мир; кар авун, кар тавун, кар тахвун, кар хъийимир са вуч ятIани кьилиз акъудун. - Лап вижевай карна вуна иниз атана, - лагъана адаз. А. Фет. ТIеквен.. КАРУШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хразвай гамунин гъаларин юкьвай гъидай гъал. Карушар, симер хьиз тIарам, АцIузва гиширдив гуьзел. П. Ф. Лезги шикил КАРХАНА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра са вуч ятIани гьасилзавай чка, идара. Перестройкади виридан пай квай девлетар, пулар, карханаяр - вири варлу ксарив вахкана. ЛГ, 2001, 19. VII.... маса карханайрин руководителри, дустари, мукьва-кьилийри спортсмендиз чпивай жедай галайвилер авунай. Н. И. РикIин цIай - инсанриз. КАРЧ фарс, сущ.; -рчуни, -рчуна; -рчар, -рчари, -рчара гьайванрин (калин, хпен) кьилелай экъечIдай кIарабдин ери авай затI Тадайди туш нехирда малар, - Гена вич крчар авайд туш. С. С.... чуьлдин крарин бригадирди уьтквемвилелди вичин спелдиз звар гана, ам кванариз фейи кьунан карч хьиз аквазвай. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Гьайвандин кьве карч экъечIнавай келледин кIараб акьван мягькемди жедач. ЛГ, 1992,31. Х. КАРЧИ 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къазанжи патал са кар идара ийидайди. Шегьерда карчияр гзаф хьун пис Овалах туш... ЛГ, 1992, 1. X. КАРЧИ 2 прил. 1) кар алакьдай, чирвал авай, Чпел дамахдайбур, яцIу гафар гвайбур лагьайтIа, русвагьзава, вучиз лагьайтIа чпикай гзаф рахадайбур, чпин тарифдайбур, адет яз, карчи устадар жедач... «Самур», 2002, № 5. 2) къазанжи патал са кар идара ийидай. Чна шегьеррин ва районрин администрацийрин кьилериз, карчи ксариз... эвер гузва. ЛГ, 2001.29.III. КАРЧИВИЛИН урус [деловой], прил. тайин тир месэлаяр гьялдай, дуланажагъ идара авунин рекьяй кьиле фидай. Гьамиша хьиз, и сефердани республикадин кьил уьлкведин меркездиз фейила, РФ-дин министерствойрин руководителрихъ галаз адан са жерге карчивилин гуьруьшмишвилерни кьиле фена. ЛГ, 2000, 6. IV. Алатай гьафтеда Махачкъаладиз Ульяновский областдин губернатор, россиядин Игит Владимир Шаманов карчивилин мугьманвилиз атана. ЛГ, 2001, 8. III КАС фарс, сущ.; -ди, -да; ксар, ксари, ксара инсан. Эвел заманда хьана са кесиб кас... Ф. Къази Гьасан ва факъир Али. Хьана кьван, хьанач кьван са кесиб кас. Ф. Кесиб кас. Дуьньядал бейгьал хьайи кас шедачни? Е. Э. Заз сабур гуз. Вуна хиялна... Чара касди неч лагъана. Е. Э. Вирт квахьайдаз Техил хтайлахъди гъилиз, Тарс акъат тавуртIа кьилиз, гьар кас ахпа вичин кIвализ Элкъвез кьулухъ кат, фекьияр. С. С. Фекьияр. Абур са касдилай маса касдал, са несилдилай маса несилдал къведайла, гагъ дегиш жез, гагь тежез. А. А. Лезгийрин литература. Мажбуридаказ чи хуьряй пуд кас алкоголдикай сагъар хъийидай болъницадиз ракъурнава. К, 1985, 14. VII. КIвале амукьзавай аялрихъ гелкъведай кас авач лугьуз диде больницада къатканач. К, 1985, 7. VIII. Дагъустандин дагълух районра зоб авай ксар мукьвал-мукьвал дуьшуьш жезва. И азар акатайла, туьд дакIвазва, адан акунар дегиш жезва. ЛГ. 1997, 12. XII. Редакциядин къуллугъчийри Ялцугьрин хуьре яшамиш жезвай агьил ксарин куьмекдалди Етим Эминан сурни жагъурна ва накьвадик акатнавай лакьандин къван хкудна кьилихъ эхцигна. К. Казимов. Шикилдикай риваят. Чи чIехи алим Гъажибег Гьажибегова лагьай гафар зи рикIел хквезва: "Лезгийрин поэзияда лирикадин эсерар яратмишнавай Эминав барабар кас авач...". М. М. Дуьнья кIвачел къарагъда. * са кас, са касни, я кас. КАССА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) вахтуналди ватандашри пул хуьдай гьукуматдин чка. Кассайра авай виликан пулунин агъзурар гьасятда кепекриз элкъуьрна. ЛГ, 2000, 2. III. 2) авур къуллугъдай пул къачудай ва гудай чка. Гьамиша хьиз, къени инсанрай ацIанвай автостанциядин гегьенш залда ацукьдай чкаяр авачиз гзафбур кIвачел акъвазнавай. Кассайрихъ яргъи, къекъвей учирар галай. А. М. Киф атIайди. 3) типографияда металлдикай раснавай гьарфар авай кьвати. Гьелелиг я шрифтар, я абур эцигдай кассаяр, я газет басма ийидай, чапдай акъуддай станок авачир. Г. Ханов. Абадлувални агьваллувал патал. КАССЕТА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тайин са текст (мани, доклад, макъала, рассказ ва мсб) кхьидай магнитдин лента авай алат. Гьеле геж туш, ада вичи тамамарзавай а дастандин сифтегьан кассета адан мукьвабурув гумачиз жеч. Б. С. Халкьдин ашукь, руьгьдин шаир. Ашар хуьруьн чIурар, ерияр рикIел хтайла, за "Кьурагь дагълар» мани авай кассета эцигна, яб гуда: 3. Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди. КАССИР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кассада кIвалахзавайди. Райондиз хтай Зулфикъара няниз банкдин бухгалтер ва кассирни галаз Самурдин сельподал вегьеда. И. В. Ревизор. Сад - бухгалтер, муькуьд - кассир, Ашпаз жезни руш фирай. С. Вуж фирай. Жаваб гана икI Кассирди жаван, Авай михьи рикI: «Галстукар къве-кьвед ТуртIани, гъелбет, И поезддиз къе Амач ваз билет...». Ж. Кьве галстук. КАТАРАКТА урус, сущ.; -ди, -да вилерал хуш акьалтунин азардин тIвар. Эхиримжи вахтара катаракта сагъар хъийидай цIийи жуьреяр кардик акатунихъ галаз алакъалу яз и азар сагъар хъувунин менфятлувал хейлин виниз хкаж хьанва. ЛГ, 1997, 12. XII. КАТАРУН гл., каузат., вуж ни-куь; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; катуниз мажбур авун. Пачагъдин сиясатди гзафбур Дагъустандай маса уьлквейриз катарна. Р. КАТИБ араб, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра секретарь. ЦIийи къайдаяр, цIийи гафар, цIийи къанунарни атана: кавхадиз председатель, къазидиз судья, катибдиз секретарь лугьуз башламишнавай. Гь. Къ. Четин бахт. КАТРА, КАТРАЗ, КАТРАН кард существительнидин падежрин формаяр. Кил КАРД. КАТУЛ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хуьрек гьазурун патал раснавай кьаб. Солдатдивай са ботинкаяр, катул ва хунун перемни вахчаг къачуна... 3. Э. Уртах цаз тадани. А патал алай катулда нек ава. 3. Э. Мехъер кьуьл туш.... хъчар хъсандиз чуьхуьда, куьлуь-куьлуь ийида, тупIаривди шуьткьуьрда ва катулда туна винелай гьазурнавай яд иличда ЛГ, 1999, 14. X КАТУН гл., вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; кат авун, кат тавун, кат тахвун, кат хъийимир 1) вуж са нин-куьн ятIани патавай зверна къакъатун. Заз кичIеда вун къакъатиз. Са лиф хьана, гъиляй катиз... Е. Э. Ярдиз. Азиз яр, вун вучиз закай катзава? Е. Э. Яр гуьзел. Чамран кIвалин къавалай тфенгар ягъиз башламишайла, зун катна хтайди я. А. Къ. Хукац-Ханум. 2) вуж-вуч къулайсуз шартIар авайвиляй тади кваз масанихъ фин, лув гун. Кьве йисуз кIвалахна за и биянар хкуддай чкада, тухдалди недай затI авачиз яшамиш хьана, цIаяр атана ва эхир, къатламишиз тахьана, зун катна. С. С. Жувакай ихтилат. Гъуд вегьейла кьамуз папа, Къецихъди катун хьана кьван. С. С. Са къаридинни къужадин чIиргъин. Хандин буйругъ дегишай Шаир инай катнавай - Ам жаллатIрин хесетрин Гъавурда фад гьатнавай. А. С. Хандин буйругъ. Керекулар тарарай катна. А. Р. Чинебан савкьват. Лув гана катна шурван пепе... А. Къ. Хукац-Ханум. * катун-галтугун сущ. Гьарай-эвер, къайдасуз гьерекатар авай гьал. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 |
| |||||||
|
