| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КВАТУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кват авун, кват тавун, кват тахвун, кват хъийимир 1) вуж хабарни авачиз атун. Кесиб-куьсуьб акур чIавуз катда вун, Девлет гьина ава, гъаниз кватда вун. Е. Э. Къизил цам. Синоним: акъатун. 2) къайдадикай хкатун. Аял хадайла, гзаф азабар чIугур свас мад арадиз хтун хъувунач. Къвердавай кватна, ажуз хьана шуьткьвена. А. И. Самур III. 3) винидихъай агъадихъ аватун. ЧIарарикай, ракьинин куьпдикай хкудай хьиз, къати хъипи ранг кватзава. Гь. Къ.. Дацу марал. 4) вуч сад лагьана арадиз атун (гаф, суал, ихтилат). Ихтилат кватайла, ада лугьудай... 3. Э. Мехъер кьуьл туш. - БалкIандин тахсир вуч тир? - суал кватун мумкин я. А. Къ. БалкIандин кьисас. - Я Эмин буба, вуна заз багъишламиша. Мад ихтилат кватнава кьван, акI хьайила за вавай са кар мадни хабар кьан. Я. Я. Агалай сандух. * ахварикай кватун. КВАХЬ! межд. 1) 'заз вун къалурмир, алат' манадин гаф. 2) 'зун вахъ галаз рази туш' манадин гаф. КВАХЬУН гл., вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; квахь тавун, квахь тахвун, квахь хъийимир гьакъикъат яз аквадай гьалда амукь тавун. КIваляй шумуд затI квахьайла, тухвайдаз инад хьуй, яллагь! Е. Э. Къедекни пер чуьнуьхайдаз. Сад масадал хьана пехил квахьна гьуьрмет, эдеб илим. Е. Э. Хабар це дустуниз. Вун квахь, кьей куьгьне замана... С. С. Вун квахь, кьей куьгьне замана. Абурукай (С. Сулейманан шииррикай. - А. Г.) са паяр эхиримжи сад-вад йисуз чапдай акъатна, са паяр кьилдин ксарин архивра къатканва, маса паярни гелсуз квахьнава ЛГ, 1999, 25.III. Къвазва жив. Къвазва жив аршдай. ЦIрана квахьда ам чиле. А. Къ. Жив. - Ваъ! Адан кьуд кIвачин гелерни вини хъипи шимедай кьвед-пуд чкадилай малум хьанва, ахпа мадни квахь хъувунва. Гь. М. Жегьил чубан. Гуя лезги чIал квахьдайвилин ва ам туьрк чIала цIурурдайвилин гьакъиндай туьркламишунин терефдаррин фикирар Гьажибегова эсиллагь ери-бине авачирбур яз гьисабзавай ва ада ихьтин са кардихъ кIевелай инанмишвал къалурна: "Лезгияр яшамиш жезвай территоряда ( ДАССР-дин Самурдин ва Куьредин округар, Аз. ССР-дин Къубадин уезд) дидед чIала тамамвилелди агъавалзава. ЛГ, 2000, 18. V. КВЕЗ 1 [къвез] куьн тIварцIиэвездин гунугин падеждин форма. Кил. КУЬН. КВЕЗ 2 [кквез] вуч тIварцIиэвездин гунугин падеждин форма. Кил. ВУЧ. КВЕКАЙ 1 [кhвекhаа] куьн тIв-эвездин къакъатунин V падеждин форма. Кил. КУЬН. КВЕКАЙ 2 [кквекаа] вуч тIв-эвездин къакъатунин V падеждин форма. Кил. ВУЧ. КВЕЛ [кhвел] куьн тIв-эвездин чкадин II падеждин форма. Кил. КУЬН. КВЕЛ [кквел] вуч тIв-эвездин чкадин II падеждин форма Кил. ВУЧ. КВЕЛАЙ [кhвелаа] куьн тIв-эвездин чкадин II падеждин форма. Кил. КУЬН. КВЕЛАЙ [кквелаа] вуч тIв-эвездин чкадин II падеждин форма Кил. ВУЧ. КВЕТ сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера тIуьн. Заз ада са дарвални гайиди туш: вичин деведилай зал парни тIимил эцигна, вичин деведилай заз еке кветни гана. А. Ляметов. Деведин дерт КВЕХЪ [кhвехъ] куьн тIв-эвездин чкадин II падеждин форма. Кил. КУЬН. КВЕХЪ [кквехъ] вуч тIв-эвездин чкадин II падеждин форма Кил. ВУЧ. КВЯГЪУН гл., ни вуч; квяда, квяна; -из, квязава; -0, -ин, квярай, квямир 1) тар хилерикай михьи авун. Сада хилер квязавай, муькуь кьведа кIарасар атIуз машиндиз язавай. Р. 2) чиляй махсус алат галчIуруналди са вуч ятIани чилел кIватIун, кIватI хъувун. Ягъалмишмир, хва кьейди, кьусудал кьуьл квя жедайд туш! С. С. Жедайд туш. 3) куьч. зарафат авун. Им вид квягъун я. Р. КВЯЙ [кhваьаь] куьн тIв-эвездин къакъатунин I падеждин форма. Кил. КУЬН. КВЯЙ [ккваьаь] вуч тIв-эвездин къакъатунин I падеждин форма Кил. ВУЧ. КЕБИН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дишегьлидал вахтуналди эвленмиш жедай къайда. Ваз лап хъсан чида, зун вахтуналди тир кебиндин терефдар хьайи итим туш. Ам абурсуз адет я. 3. Р. ЦIийи ханлух. КЕВРЕК туьрк, прил. назик. Зи бейниванвал аку-е, икьван назик, икьван кеврек дишегьлидив икьван халичаяр храз тур... А. Къ. Хукац-Ханум. Къацу пешер кьелечI ипек, Гьикьван таза, гьикьван кеврек... С. К. Гьуьлбер. РикIелай ракъурмир хьи, виридалайни фад хадайди кеврекди я. Амни чи чIал я. ЛГ, 1992,31.III. * кеврек хьун гл., вуж-вуч назик хьун. КЕВРЕКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кеврек тир гьал. КЕВРЕКДАКАЗ нар. кеврек гьал хас яз, назикдаказ. КЕГЬЕР 1 туьрк, прил. экуь ярувал квай рангунин. # ~ балкIан. КЕГЬЕР 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра балкIандин жинс. КIалуб инсан, акьулдиз лам, демир гуьг я, кегьер я жал? Е. Э. Гьажимурад эфендидиз. Мегьамеда Гьуьсейнан балкIандални пурар эцигна. Ахпа ада вичив гвай балкIанрикай са кегьердални пурар эцигна. 3. Р. ЦIийи ханлух. КЕГЬКиР прил. са фикирдал кIеви, масадаз яб тагудай. кегькир хьун вуж-вуч са фикирдал кIеви хьун. Зун садлагьана кегькир хьана амукьнай: таниш тушир дагъдин къекъуьнра гьалтай такабурлу суван кьунар, инлай-анлай къурху кваз къарагъай сваларин уьфтер, кьуд патаз атир хъченвай цуькверин хунчаяр рикIелай алатай хьиз тир... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. КЕГЬКИРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера са фикирдал кIевивал. Аквазвани ваз кегькирвал кегьердин, -рикIин хиял я йигавай лежбердин. И. Гь. Рубаияр. КЕГЬКИРУН гл., ни-куь; -да, -на; -а, -ин, -рай, -мир; кегькир авун, кегькир тавун, кегькир тахвун, кегькир хъийимир масадаз яб тагур, вичин гафунал кIевиз акъвазун. Къакъатзава тедбир завай, ажугъди рикI кегькирзава... А. Къ. За руьгьдикай фикирзава.... КЕК сущ.; -ике, -ике; -икер, -икери, -икера 1) инсандин гъилин ва кIвачин тIупIар, гьайвандин, къушран, ничхирдин кIвачер куьтягь жезвай кьилел экъечдай кIарабдин чин. ТIупIуз кек хьиз, кикез тIубни герек я. Ф. ТIуб жагьайла кек амачиз амукьдач. Ф. Къван алукьна кек вили хьуниз, тIуб алаж хьуниз, гъилерал жез хъиткьинзавай куркурриз Муртуза фикир гузвачир. 3. Э. Уртах цаз тадани. Иляса вичин стхадин гъилера менгенегра хьиз кьунвай кIвачин кек регьятдиз дуьзариз башламишна. Гь. М. Им къван, имни терез. 2) шалвардин кIвачин метIелай агъуз тир пай Челегрин вини кьилел акъвазна, халкьдин гьукуматдиз лянетар ракъурзавай футфачидин шалвардин кек чIугуна. А. А. Пад хьайи рагъ. И касдал кикер шуькIуь лацу шалвар ала. Р. Гь. Шагь Аббасакай риваят. ГурцIулди атана зи шалвардин кек ялзава. А. Къ. ЧIарав. 3) столдин, стулдин чиле айизвай пай. Яру шир яна нур гузвай полдилай цIирхар тахьун патал стулдин кикерин кIанерик хъуьтуьл литинин тикеяр кукIурнавай. Я. Я. Ада вегьена столдин кек кьазва, Амма адан гъиле столдин кек гьатзавач. Ф. Н. ПицI квачир инсан. 4) никIин са гъвечIи пай. Гегьридин кикел адал жанавур гьалтна. Р. * вахчагдик кек квачир, са кикел акъвазун. * кек галкIидай чка жагъун тавун гл., низ кIеве гьатун. - Мурад вуж я? - жузуна Шамсиди, вири хуьр тупIалай авуна, вичин кек галкIидай са чкани жагъун тавурла. 3. Э. Я пуд манат. * кек гун гл., ни квез са никай-квекай ятIани наразивилелди рахун. Ацукьнавайбуру чIехидан гунагьриз кек гун, гьелегьар кьун акурла, Мурсала кьил залан хьайиди гьиссна. Т. Агьмедханов Зун куь арада. Эхь, захь уьмуьрда кек гудай, жув масабурун виляй аватдай месэлаяр тIимил хьанач. Т. Агьмедханов. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: кикелай авун. * кек ягъун гл., ни квез йис тупIаралди михьун, ахъа жедай гьалдиз гъун. Адет яз, рушари, кIвалин са пата ацукьна, иесидиз баргьар ацаз, сариз кекягъиз, саррекъинай ягъиз, гуьлуьтар храз куьмек гудай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Дустар, фузатI тIуьна, Умуят халади кек яна туькIуьрнавай месерал къаткидалди яргъи суьгьбетра гьатна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) ни-куь кьеврагъвал, кIубанвал къалурун. Санал суьруь, санал рамаг ягъиз кек. X. Т. Гуьзелвал вуча! Хуьре адаз темягь ийизвай, марвардин цуьквер хьтин рушарни кими тушир. Ам вични кек ягъиз акъвазнавай. 3. Э. Уртах цаз тадани. * кикекни квачир прил. лап усал. Ваз чи гьакимдарар, илимдадар Девлетан, Аюбан, Салманан, Вагифан, Межидан урус кукупIар акурди яни? Валлагь, чи рушарин гьич са кикекни квачир затIар я. Н. И. Гьакимрин папар. * кикелай авун гл., ни вуч кикелди чухун. Синоним: кек гун. * кикерал хьун гл., вуж гьазур хьун. Гадаяр адавай и кар хабар кьаз кIанз лап кикерал хьанвай. Б. Гь. Заз эвера. КЕКЯГЪУН гл., ни, куь; -да, -на; -гъиз, -зава; -гъин, кекя, -рай, -мир; кекя тавун, кекя тахвун, кекя хъийимир 1) са вуч ятIани ийиз башламишун. Гатфарал акьалтна кефияр куьк хьанвай нуькIвери пакаман гьавайрик кекяна. Б. Гь. Къаяр, живер кIусни адаз четин туш, Гагь мани, гагь кфилдик кекяйзавай. И. И. ХъуьтIуьн йиф. Вад-ругуд йис хьайила, за таран хилел ацукьна манийрик кекядай. Т. ВинистIалви. Суьлгьуьятан манияр. 2) куьч. экъуьгъун (дидедиз). Мугьман кIвачел акьалтна. Ада, Къайитмазан дидедикни кекяна хьиз, гапур шуткьунна. 3. Э. Рекьер сад туш. КЕЛ фарс, сущ.; -ди, да; -ер, ери, ера. 1) гамиш (эркек). Нехирдикай кал гамиш Чпин гъенел хтайла, Гуьгъуьналлаз гамишдин. Са зурба кел атана. Ф. Бахтавар. Хата авач, балкIан рекъид, мал рекьид, Пиле яцар, кел гамишар къад 'рекьид. Н. Н. Султанан балкIан. 2) (чIехи гъарфуналди - К) эрекдин хас тIвар - Кел. КЕЛЕГЪА фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дишегьлидин кьилихъ акалдай ипекдин кьелечI еке ягълух. Дере, мад гъваш гъират келегъа... Е. Э. Къавумдиз Адахъ авачир зар-диба, келегъа. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Ингье, чан вах, и хуьруьн универмагдай са вижевай лацу келегъа маса къачунва. А. Р., Я. Я. Хендедадин паб. Гададиз гьакI аквазва. Адаз акI тир хьи, и гуьзел дуьнья гьа келегъа алай рушалай башламиш жезва. Б. Гь. Заз эвера. Далуйрихъ лацу сиргъаяр авадарнавай дарги кьуьлерал, келегъаяр алай лезги рушарал... кьару тир. ЛГ, 2000, 23. III. КЕЛЕМ фарс, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. -ра сала цана битмишардай лацу пешер алай недай набатат. Зулуз картуфар, газарар, чугъундурар хкудда, келемар атIуда. 3. К. ТIебиат чирун. Гатфарихъ сил, картуфар, келемар, газарар цун патал усадьбаярни къарагъарнава. Ш. Шабатов. Ерийрал рикI ала. Келемдин къафун мадни тIямлу хьун патал, адак газар, рганвай ва куьткуьннавай кака, майонез кутуна кIанда. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000, 30. III. КЕЛеФ кил. КЕНеФ. КЕЛИМА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гаф, гафарин кIватIал. Ви катIунриз хьуй аферин, гьар келима Икьван дерин. А. Гь. Гуьзел Зи япариз ван такъай Келима амач. А. Ал. Итимвиликай баллада. Зи келимайрин ван хьайи семинардин руководителри а чIавуз закай икI лагьана... А. Къ. Гилигзава. * келима шагъадат сущ. диндин аятрикай сад. Вяде я, вяде... кар Худадинди я.. Келима шагъадат рикIел хкваш, бенде; вун а дуьньядин рекьел атанва. Къ. М. Кьашкьа духтур. КЕЛЛе фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) инсандин, гьайвандин пелелай кьамал кьван тир пай. Паташов вич хьайла зурба, Эцигна келледал турба, Фагьумда на кIвални уба, Бугъ акьаз къава, самовар. С. С. Самовар. КIвалерал элкъуьрнавай жугъунал кьуру малдин келле алкIурнавай гьаятдай экъечIна, вилик кални кваз яшлу дишегьли булахдал фена. А. Сайд. Вили яна. 2) инсанди фикир ийизвай орган. Ам къаткай чкадални секин тушир; жуьрба-жуьр фикирар келледа къекъведай... А. Ф. Бубадин веси. Адан келледа Бутаян кIвалер хъиткьинарна ацадардай фикирар гьатна... Я. Къафаров. Кумукьна. Ви келле сагърай, ихьтин фикир зи кьилиз гъайи! А. Сайд. «Алад ваз югьур хьурай!». 3) куьч. акьул авачирди, акьулсуз. Эй гъавурдик квачир бязи келлеяр! Куьне гьикьван хкадарда кьилихъди! Ш. Т. Кьве устIар. 4) шекердин кIватI. Са келле шекер, чай, къвед-пуд гирвенка ужуз къенфетар къачуна.. 3. Э. Уртах цаз тадани. * руфуна - зар, келледа - гар. КЕЛЛЕГУЬЗ 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сефигь инсан, акьул авачирди. Гъавурда акьадайдаз вад йис тIимилни туш, Гъамид хьтин келлегуьздиз гзафни! 3. Э. Мехъер кьуьл туш. КЕЛЛЕГУЬЗ 2 прил. сефигь инсан, акьул авачирди. Келлегуьз кьучи жедалди, Дугъри факъирвал хъсан я. С. С. Чун патал хъсан я. КЕЛЛЕГУЬЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера сефигьвал, акьул авачир гьал. Герек туш чаз келлегуьзвал С. С. Келлегуьзар хурам жеда, Бес явайрин дамах тушни и Баку? А. Гь. Баку. КЕЛЧЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, йри, -йра жегьил гамиш. КЕМ фарс, т-б, сущ.; кимивал, затI авачир гьал. Дустариз вирт, чIем, Душманриз кем ХупI ярашугъ я. А. Гь. ХупI ярашугъ я. КЕМЕН 1 фарс, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра вагьши гьайвар кьаз гъуьрч ийидайла, абурал вегьедай еб, мерез. Кемендалди кьазва за хам таяр мад. А. С. ЦIилиникай кемен туькIуьрна Бубади ам са балкIандин туьтуьниз вегьена. Къ. Къ. КIири Буба. * кемендиз вегьин гл., ни вуж, куьч. дустагъда тун, плен авун. Эй, КьепIирви Гьаэюимурад, Кемендиз кьил вегьена хьи. Е. Э. Гьинава? КЕМЕН 2 || КЕМЕНЧИ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ||ди, -да; -яр, -йри, -йра симеривай махсус тIвал гуьцIуьналди авазар ядай музыкадин алат.. Асеф Мегьман, гъилевайди ужуздаказ такурай ваз, Вучда вуна, тар авайла сим алачир кемендикай. Ас. М. Гъезелар. Бирдан абурухъ кеменчидин Зил квай сесер галукьда. Ш-Э. М. Вуч кими я? ЦIийиз авур кеменчи гьа тарцикай тир. А. С. Зулун тамай физва чун. КЕМЕНЧИ 1 кил. КЕМЕН. КЕМЕНЧИ 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кемен (кеменчи) алат ядай устIар. Зи стха кеменчи тир. Р. КЕМЕНЧИВАЛ сущ.; -или, -иле кеменчидал авазар ядай пешекарвал. КЕНДИРАГЪ фарс, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра резиндикай раснавай жакьвадай затI. Ингье, цIши герб: Дербенрин кIеледин цлан кIане са ящикдал вич ацукьна, муькуь ящикдал семичкаярни кендирагъ эцигна маса гузвай дагъви дишегьли! Ф. Б. Филиал. КЕНеФ || КЕЛеФ фарс, сущ.; -ди. -да; ар, -ри. -ра гъаларин кIватI. * кенефдин (келефдин) кьил квахьун гл., нин хабарсуз хажалатдин кар ва я хабар, дердияр гзаф хьайила, вуч ийидатIа тийижиз амукьун. Хьайилахъди бомбадин ван Келефдин кьил квахьна жуван, Ни авуртIан ихьтин дуван, Им бейадалат хьана хьи... С. С. Бандитриз. Суьгьбетрални кIукI гъидай саф авач. Диде ава кьил квахьна кенефдин... X. X. Лал свас. Кенефдин кьил квахьнава зи. РикIел затIни хквезвач. М. В. Вацран ягъун. □ Инсанар я тереф-тереф, Квахьнава бязидан келеф, Вичел тIвар эхцигна серреф, Я ракь, цур, гимиш тийижиз. С. С. Шумудакай рахан. КЕНТ туьрк хуьр. * кент худа куьгь., сущ. хуьруьн чIехиди. Жафад хьана и кент худа. С. С. Кавказдиз. КЕНТЧИ туьрк, куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, йри, -йра. 1) хуьруьнви. 2) зараф. пад-къерех такур, хуьруьн инсан. Нурмегьамед халис лежбер, кентчи итим тир. ЛГ, 1996, 26.I. КЕПеЙУГЪЛИ кил. КУЬПЕЙУГЪЛИ. КЕПЕК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) манат пулунин вишяй са пай. Я канаб, я пек чизавач, Вичиз я жуьт, тек чизавач, Цурун пуд кепек чизавач... С. С. Акьул жуваз аваз кIанда. 2) куьч. лап тIимил пул. Кьве кепек пул туртIа гъута, Жемятарни маса гуда. С. С. Кавкадиз. ТакIандахъ элкъуьрна далу, Кепекдихъ маса гуз халу. С. С. Судуяр. Гагь экъечIна фена ам патарал, Чалишмишна кьил хуьдай кьве кепекдихъ. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. * кепекдик квачир прил. манасуз, къиметсуз. Р Ништа, абур гьихьтин цIарар жедатIа, Кьилдинбур я лагьана, кIарасдин Кепекдикни квачир гафар жедатIа? А. Къ. Гуьмбет. кепекшагьи рах., сущ. куьлуь-шуьлуь пул. КЕПКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кьезил шапка.... сада кьулухъай атана Азизан тумаждин кепка алай кьилиз вичивай жедайвал са лапIаш вегьена. С. М. ЦицIигъ-наме.., КЕПКИР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хинкIардин шурпадикай кинияр хкуддай алат. Тарифин са кепкирдин, Фирчиндинни кIар галай. Я са ламран, къатирдин Тумунихь кIаркIар галай. Ш. Ю. Шамсудин Тагьироваз. КЕРе туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра яб атIанвай хеб. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 |
| |||||||
|
