| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КУРОРТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ял ядай ва духтуррин гуьзчивилик кваз сагъламвал къайдадик кухтадай чка. Курортдани хва дидедихъ гелкъвена... Ш. Къ. Бурж. Духтурри курортриз, санаторийриз фейила, хъсан жеда лугьуз, вири отпускар гьанра акъатна. Б. Гь. Заз эвера. Заз акуна: курортриз гзафбур чпиз кефер чIугваз физвайбур я. Ахпа лугьуда хьи, бес, азарлубурун къадар къвердавай артух жезва. ГьикI жедач къван..." А. М. Киф атIайди. КУРПАШМАН прил. гзаф пашман. # ~ диде, ~ жемят. * курпашман хьун гл., вуж гзаф пашман хьун. КУРПАШМАНДИЗ нар.; гзаф пашмандиз.... юлдашри абуруз лагьана: "Чна вах авачир стха чак тадач". ИкIлагьайла, ибур курпашмандиз элкъвена, кIвализ хтана. Ф. Лезги халкьдин махар. Чалай гъейри, машиндин Кьулухъ кьиле курпашмандиз кьве дишегьлини ацукьнава. ЛГ 1997, 1. I. Умуд атIай кьуьзуь Къадир курпашмандиз ацукьна... Г. Шугаев. Къадир халу. КУРС урус, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) тайин са рекьяй чирвал къачудай система.. Итимариз йифен курсор, Алариз юкъуз тарсар; Гъана ава жегьил сусар. С. С. Ажеб хъсан затI я мектеб. - Ада кIелунихъ галаз шофервилин курсарни куьтягьна. «Волга» тахьайтIа, гъил акакь тавуртIа, «Москвич»... 3. Э. Зулун пеш. Зун крановщикрнн курсара гьахьна, амма абур куьтягьдай мумкинвал заз хьанач. Б. Гь. Вили вилер. МутIалиб Темир-Хан-Шурадиз сифтегьан школаяр патал муаллимар гьазурзавай курсариз ракъурна. Гь. Къ. Четин бахт. Ташкентдин патав гвай Чирчик шегьерда авай танковый учнлищедиз офицеррин курсариз фин лазим тир, гьа курсарилай гуьгъуьниз зи къуллугъ тамамдиз акьалтIнавай. А. Къ. Жуьгьенар. 2) вузда, техникумда кIелунин йис, класс. Гила вун шумуд лагьай курсуна ава? - Валлагь, юлдаш Набиев, акъат зун кьуд лагьай курсуниз авунва, амма а кьил чидач гила. Къвердавай четин жезва... Б. Гь. Вили вилер Университетда кIелиз башламишай сад лагьай йикъалай башламишна чIехи курсарин студентри Деядиз фир-тефирна. Къ. Гь. Лацу марал. Жувахъ галаз са курсуна кIелай Ракъиятан гъилик сагъарзава гила за жув. 3. Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди. 3) пулунин дережа. Доллардин курс мадни хкаж хьана. Р. * курсарай акъатун ягьанат, гл., вуж нин са нивай ятIани чирвилер къачун. ТупIал алверчидин курсарай фад акъашай а... мелгъуьм чизва. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. КУРСАНТ урус, сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра пешекарвилин курсара кIелзавайди. Уьлкведин меркезда Гьажибегакай Наркомземдин Главсельхоздин курсант хьана. Дж. Агьмедов. Хкахь тийир гъед. Са сеферда Ахцегьа курсантар чпин тежрибадикай рахазвайла, МутIалибан суьгьбет виридалайни метлеблуди, фикир желбдайди хьана. Гь. Къ. Четин бахт.... няниз училищедин курсантри тешкилнавай дискотекадиз фена. А. Къ. Жуьгьенар. КУРУ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) тамун кьут. Абурал къацу къурухрайни тамун гапIалрай, багъларайни никIерай къвезвай билбилринни пIапIишрин, куруйринни кукупIрин, чIалитIринни чIимчIиррин ажайиб нагъмаяр алава хъижезва. Чи халкьдин кьисметда кьетIен вакъиа || ЛГ, 2000, 3. VIII. 2) куьч., зараф. кIани руш. КУРУМ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) стIал. Пелел курум гьекь алаз Хъфена руш ахвариз. X. X. Зейнабан къелет.... шуькIуь гъилер зурзазва, вилерилай накьварин курумар алахъзава... Гь. Къ. Макьини Дилбер 2) (чIехи гьарфуналди -К) эркекдин хас тIвар: Курум. Сувар Курумни галаз арабадай эвичIна, итимрихъ галаз яхдиз физ башламишна. А. И. Самур. * курум-курум нар. стIал-стIал. Курум-курум чигер ала цуькверал. И. Гь. Заз ахварай на гъил чIугваз пелелай акуна... Гьамам вуча бес а гуьзел, Гьекь алахьиз курум-курум. X. Т. Ахцегьар. Гьекь алахьиз курум-курум АлукIзава халкьди ипек. X. Т. * курум-курум хьун гл. куьлуь-куьлуь стIалриз элкъуьн. Ильясан... чин яру хьана, чIарар аламачир кьилин кукIвал курум-курум хьана гъекьедин стIалар акъатна. А. Р. ПIинияр. КУРУТ туьрк, куьгь., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ивидин лахта. КУРУЧI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сарарин къваларив гвай як. КУРЦIУЛ кил. ГУРЦIУЛ. КУСКАФТАР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) вагьши ничхир. - Кускафтар я, гадаяр... Генжали явашнавай ванцел рахана. КичIе жем ир... Къ. М. Экуь инсан. Кускафтар кисна. Гила Мамрашрин багълара, а патал алай къурухра чакъалри чпин «дем» башламишна. Къ. М. Экуь инсан. 2) махарик квай суьгъуьрчи къари КУТАР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гичин. Гичин зи, кутар зи, ви кутар ви гъилева. И. Ш. Кьудар. КУТИ фарс, рах., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кицIин шараг, гъвечIи кицI. КУТКУН 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) чам гудай тIваларикай хранвай, кIвалин майишатда ишлемишдай пар (векь, нагъвар, фитер) твадай алат, къаб. Эгер хъсандиз акуна кIандатIа, куткундиз гьахь. Ф. Куткунда гьатай жанавур. Верч куткун гана къачурди я. Лезги халкьдин махар. Атлу бубади гьаятда тIваларикай малариз векьер твадай куткун хразвай. А. Сайд. Пешепайни гуьнуьяр. Мафизат, куткунни кIулазяна, фурал фена. К., 1989, 4. XII. 2) вацIай балугъар кьун патал чам гудай тIваларикай хранвай алат. КУТКУН 2 гл.; киткида, кткана; киткиз, киткизва; -ук, киткин, -урай, киткимир; куткун тавун, куткун тахвун, куткун хъийимир 1) са гьихьтин ятIани гьиссди, лишанди кьун. Гьар хемисдиз кIан жеди аш, Киткид адан руфуник каш... С. С. Заз чида Куьредин адет. Ибур акурла, Ризадиз акьван шад жедай хьи, адан рикIи гьерекатдалди кIвалахдай, чандик ашкъи кткидай. А. Ф. Риза. - Ам зи ихтиярда авач эхир, - лагьана Ризадик хъвер кткана. Ам Саруханан куьк кавалдиз, рехивал ктканвай чIулав чурудиз, яру чиниз ва хци чIулав вилериз килигна. А. Ф. Риза.... председателди рех ктканватIани, са чIарни алахь тавунвай вичин къалин мекелай гъил аладарна. Б. Гь. Заз эвера. 2) лишандихъ галукьун. Гьайиф, лекьрек ктканач, ам яргъаз акъатнавай, - лагьана цавуз килигна Даниял. А. Сайд. Вили яна. 3) са вуч ятIани ийиз вердиш хьун. Алхас: Вири ламар, балкIанар махоркадик кткана. X. Т. Сифте адаз Керим халудиз ва гьатта милициядиз хабар гана, Балашан кац хьиз, инрик ктканвай Дагъларин сагьибдин дуван акваз таз кIанзавай. Б. Гь. Заз эвера. КУТКУРУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; куткур тавун, куткур тахвун, куткур хъийимир 1) вуж-вуч; вуч ийиз || квек вердишарун. # аш нез ~ || ашдик ~, чуьнуьхиз ~ || чуьнуьхуник ~ чай хъваз ~ || чайдик ~; кицI гъуьрчек ~. 2) лишандихъ галукьарун. КУТКУТI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яргъи ва элкъвей кIуф галай гьар рангадин цIакулар авай къуш. КУТУГАй прил. 1) лайих. - Бушвал ийимир. Дидедиз вири авайвал лагь. Ихьтин кутугай вахт гъиляй акъудмир. А. Р. Я. Я. Хендедадин мехъер.... инаг лап дуланмиш жез, кума эцигиз кутугай чка тир. А. А. Пад хьайи рагъ. Амай ихтилатар чна са кутугай арада, са кутугай чкада ийида. Ф. Н. ПицI квачир инсан. 2) кьадай, лазим тир... гьар са дидеди вичин велед кутугай къайдада тербияламишна кIанда. ЛГ, 1992, 23. IV. Дишегьлидивай адан яшар гьикьван ятIа жузун кутугай кар жезвач. ЛГ, 1996, 21. VI. Гуьлханум: Лагь, лагь, адаз, Розалия, ада ваз лап кутугай меслятни гуда. За фена са кофеяр гьазурда. Н. И. Гьакимрин папар. 3) иер, гуьрчег. -ЧIехи Туьркиядиз чандик стIал иви кумай кьван зун къуллугъ ийиз гьазур я! - лагьана пагьливандиз ухшар авай, кутугай буй-бухах авай и касди. А. И. Самур. Куь хуьре авачни са кутугай руш. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. КУТУГАЙВАЛ сущ.; -и, -е; -илер, -илери, -илера инсандин марифатдив кутугай гьал. Тарифар, кутугайвал, эдеблувал хвена, авун герек я. ЛГ, 1996, 21. VI. Антоним: кутугайсузвал. КУТУГАйВИЛЕЛДИ нар. кутугайвал хас яз, вири шартIарив кьадайвал. Антоним: кутугайсузвилелди. КУТУГАЙСУЗ прил. кутуг тавур. КУТУГАЙСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кутугайсуз гьал. Антоним: кутугайвал. КУТУГАЙСУЗВИЛЕЛДИ нар. кутугайсуз гьал хас яз. Антоним: кутугайвилелди.. КУТУГУН гл., низ; -да, -на; -из, -зава; кутуг тавун, кутуг тахвун 1) лайих хьун. - Зи уьмуьрда таб авурди туш. Гила, къунши, ваз таб, гъиле авун заз гьич кутугнавач. Ф. Куткунда гьатай жанавур.... кабинетдиз атанвай рушаз и гафар лугьун кутугнавачир, - Алиби фикирна. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Я Агьмедбег, им кьейиди алай чка я, мани ягъун кутугнавач, - лугьуда Сефихана. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Столдихъ кефсузвилерикай, тIал-квалдикай, рикIиз дакIан жедай крарикай ихтилатар авун кутугнавач. ЛГ. Майдин тIулар гьевес къведай килигиз, Кутугнава куьн сусарив гекъигиз... Ж. Байрамалиев. Игулар. 2) хас хьун, кьун. Зардин камар кутугда ваз. Е. Э. Вун хвашгелди, сафагелди. КУТУН гл.; -ада, -уна; -аз, -азва; -ур, -ан, -урай, -амир; кутун тавун, кутун тахвун, кутун хъийимир. 1) ни вуч квек вуч ятIани нин-куьн ятIани кIаник эцигун. Столдин кикек кьул кутуна. Р. ГьакI чна гзаф кьекъуьнар авуна, амма бамишна шимедик кутунвай са ирид цIегьрелай гъейри чаз са шейни жагъанач. Гь. М. Жегьил чубан. Я зарб гьалтзавай машиндик кутада, я ичкидиз зегьер вегьена, агъуламишда... А. А. Пад хьайи рагъ. 2) са вуч ятIани куь ятIани алчударна кьунвай гьалдиз гъун. Итимри ракь акьалжна, гумар акъатзавай чарх цик кутуна. Гь. Гь. Сифте сефер арабайрихъ галаз Алдатмишиз кхьиз питик, Кутур лугьуз ам михьи цик, Ширин гафар хьунал мецик, Ахътиндахъ гьунар жедай туш. С. С. КIаму садра селна лугьуз. Са гужуналди къарагъай суса чкIанвай чIарар шуткьудик кутун хъувуна... А. И. Самур. За, пенжек алудна, адак ЧIарав кутуна... А. Къ. ЧIарав. Айвандик хкана, бадеди зурзазвай ЧIарав хъицикьрик кутунай. А. Къ. ЧIарав. 3) куьч. са нин-куьн ятIани терефдар авун. Мусани чпин кIеретIдик кутуна. Р. 4) гьайванриз тIуьн патал са вуч ятIани гун. Алафар кутуна чпин малариз. А. Ф. КьайкьатI авур зунжурар. 5) майишатдин хилер арадиз гъун. Ада хипер кутуна, вичин кьил хуьз хьана. Ф. Лукьманал Гьаким. 1966 - йисан гатфарихъ хьайи залзаладин нетижада хуьр маса чкадал кутаз кIан хьана. ЛГ, 1994, 16. IX. Гила и совхоздин 2-отделенида пуд гектардив агакьна чкада кутунвай чIуру жумун жалгъайриз чуьхверин цIийи сортарин тIур ганва. Б. Гь. Цавун михекар. Багъларни кутазва чна паруйра. И. Ш. Кьудар. Чахъ авай дарвилериз, четинвилериз килиг тавуна, цIийи кьве школа ахъайна кардик кутунва. ЛГ, 1999, 1. IV. Меликов Алиметан кIвал кутун тIалабна. Яран стхадихъ галаз рахана. К, 1988, 2. XII. Емиш кIанида - акIурда къелем, Майва кIанида - кутада бустан. Ш. Т. Мугьманар туш чун и дуьньяда. 6) са вуж ятIани гьихьтин ятIани гьиссерив кьаз тун. Сулейманак кутаз багъна, Къвез физавай замана... С. С. Шумудакай зун квез рахан. - Акъваз, я муаллим, акъваз. ИкI садлагъана вуна зак тахсирар кутамир. Гь. Къ. Четин бахт. Дидедин гафари Зуьгърени дерин хиялрик кутунвай... Гь. М. Зуьгьредин муьгьуьббат. Экв ахъа тахьанмаз гъуьрчез экъечIнавай чинеругди кул-кусда секин хьанвай нуькIверик къал кутунвай. Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. Гададик и карди тежедай къван шадвал кутазва. А. Къ. ЧIарав. 7) кIвалах ийидай гьалдиз гъун. Ада приёмник кутуна, Москвадай гузвай хабаррихъ яб акализ башламишна. К, 1988, 2. XII. Телевизор кутурла, экв куькIуьннач. К, 1989, 19. VII. Чара авач, суса хъар кутурай... ЛГ, 1992, 31. III. 8) акIурун, са кьил сана, муькуь кьил са кве ятIани акIурна эцигун. Айвандикай къавал фидай зумулни аваз, аник кутунвай гурарай йифен мугьман къавал фена. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. Зуьгъредини пелек гъил кутуна ктаб кIел хъувун давамарна. Гь. М. Зуьгьредин муьгьуьббат. - Заз кичIеда: чна тарцик кутадай гурар гьазурдалди, аквада хьи ваз, ич рехъди физвай сада кIириналди яна тухвана. Гь. М. Зуьгьредин муьгьуьббат. - Сабагь хийир, Мерзият вах! - лагъана ам лапаткадин тум хурукай кутуна, сивик хъвер кваз никIевай рушарихъ элкъвена. Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. 9) нин-куьн ятIани къурулушдик вуч ятIани жедайвал авун Пара кутурла калин чIем, Жафа кар я хьун стIалжем, Мецер тахьуй лал, фекьияр. С. С. Фекьийриз. * вил кутун, жинерар кутун, какаяр кутун, кьил кутун, лишан кутун, пай кутун, умуд кутун, хев кутун, хурук кутун, хъел кутун, хьар кутун, цик кутун. * кутур фу нугъ. къатай фу. КУтIАЛ кил. ХЬУНАЛ. КУТIУН гл„ вуч -тIида, -тIана; -итIиз, -итIизва; -утIутI, -утIурай, -итIимир; кутIун тавун, кутIун тахвун пуч хьун, чIур хьун, вичин еридай акъатун. # ичер ~, машмашар, як ~, векьер ~. КУТIУНУН гл.; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кутIун тпавун, кутIун тахвун, кухтIунун, кухтIунмир || кутIун хъийимир 1) са вуч, вуж ятIани епина, симина туна нин-куьн патав ятIани тун, акъвазарун. Къапудал кутIун зунжурда аслан... Е. Э. Алкьвадар Гьасан эфендидин цIийи кIвалериз. А патал кьве мугьман алаз атай кьве балкIан кутIуннавай. 3. Р. ЦIийи ханлух 2) малари са вуч ятIани (араба, фургъун, алерар, куьтен, гъар) ялдай гьалда, акъвазарун. Абуру, Мурадан гамишни Къемберан яц кутIунна, цанар санал цадай. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Колхоздин фермадай акъудна алеррик яцар кутIунна, ам рекье гьатна. С. М. Цлахънаме. 3) са вуч ятIани нел-квел ятIани акъваздайвал авун. Али къведай вичин мукьвабурухъ галаз, КутIунна гимишдин чIулар юкьва. А. Ф. Кьайкьай авур зунжурар.... рехи чухвадин винелай гимишдин чIул ва гимиш савад янавай гапур кутIуннавай. А. Ф. Газет.. Къаридал яргъи чIулав парталар алай, кьилик чIулав жунадин чалма кутIуннавай. А. Ф. Бубадин веси; Ша чна дегишарин! - теклифна ада, балкIандив агатна, пурарин кьулухъай кутIуннавай вичин плащ ахьайизахьайиз. Б. Гь. Заз эвера. Сувара, кьецIил кIвачер це амаз, киф храна куьтягьна, ам кьамал кIватIна, кьилихъ пипI кутIун хъувуна. А. И. Самур. Ахпа ада вичин кIвачел кутIуннавай зунжур юзурна. А. Сайд. Кьисас. 4) кьве терефди са гьихьтин ятIани серенжемар кьабулун. Гьажи - Давуд урус пачагъдихъ галаз барабар икьрар кутIуниз гъазур тир. А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер. КУФУНСУЗ туьрк. прил. секинсуз. Гьамиша вацIу чухлухар гъидач, Саяд диде! - лагъана, и куфунсуз, еке руфун метIерал къван куьрс хьанвай яцIу дишегьлиди. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. КУХ сущ.; -уни, -уна; -вар, -вари, -вара кIвачин руфун ва вилик пад кIевдай чекмедин пай.... аскIан жандармди кух галай чекме алай кIвач эцяна, чефтени квачир рак цлахъ галукьна. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. КУХНЯ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -ра хуьрек гьазурдай ва недай кIвал. Михаил Булгакован гафар рикIел аламани: виридалайни хъсан затIар кухняда, столдин пипIел кхьизвайди я. А. Къ. Дагъустан шаиррин уьлкве яз ама. Чи рота патал частунин кухнядай тIуьн гъун патал фейи взводди... вичин нагьар авуна, А. Къ. Фу гадарунин буйругъ Синоним: цIун кIвал. КУХТУН кутун глаголдин тикрарвал къалурдай форма. Кил. КУТУН. КУХУНА 1 кух существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. КУХ. КУХУНА 2 кухунун глаголдин эмирдин форма. Кил. КУХУНУН. КУХУНАЙ 1 кух существительнидин кьакъатунин II падеждин форма. Кил. КУХ. КУХУНАЙ 2 кухунун глаголдин причастидин форма. Кил. КУХУНУН. КУХУНАРУН гл., каузат., вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кухунар тавун, кухунар тахвун, кухунар хъийимир кухундай гьалдиз гъун, кичI гана катарун. Я чан хва, бес чуьнуьх гумбатIар къугъвада лугьуз чарабурун цуриз физ верчер кухунардани? А. Сайд. «Чуьнуьх гумбатI». Синоним: уьркуьтмишун. КУХУНИЗ 1 кух существительнидин гунугин падеждин форма. Кил. КУХ. КУХУНИЗ 2 кухунун глаголдин мурадвилин форма. Кил. КУХУНУН. КУХУНИН 1 кух существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. КУХ. КУХУНИН 2 кухунун глаголдин буйругъдин наклоненидин 1 -ксадин форма. Кил. КУХУНУН. КУХУННА нар. хабарсуз, кичIе хьана. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 |
| |||||||
|
