| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КУКIВАРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир кукIвар тавун, кукIвар тахвун, кукIвар хъийимир 1) гатана, яна къайдадикай хкудун. Кьуна гъиле еке куьни, Кьил кукIварин декIена ви! С. С. Гьар къвайи кьуз кьадач кIвачер, Алукьиз кукIварда тIашер С. С. Эхир кукIварда ви къуьнер, Им чIалаз, ухшар авайд туш. С. С. 2) кIус-кIус авун. Багъда авай тазарни хана кукIварайбур гьабур я. А. Ф. Газет. 3) пучун, арадай акъудун. КукIварна кулакрин къармах Къурмишзавай цIийи уьмуьр, А. Ф. Эм-Тэ-Эс. КукIварна зулум, мичIивал, Къурмишзавай чаз азад хуьр. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. КУКIРУХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) набататдин твар, емиш кьадай чка. Гъиле мал, такьат, куьмек авайбурун НикIер авадан я, кукIрух хьана кьил, Такьатсуз даим, завал галайбурун атIанва чпин зегьметдихъай вил. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. 2) галгам, кIунчI. КУКIУН 1 гл., вуж нихъ галаз; -икIида, -икIана; -икIиз, -икIизва; -укIукI, -икIин, -укIурай, -икIимир; кукIун тавун, кукIун тахвун, кукIун хъийимир сада-сад гатун, ягъун паталди кьве касди чеб-чпивди векъи гьерекатар авун. Гьарайиз-гъарайиз гьа патахъ хъивегьна, са арадилай атана кицIер кикIана. А. Ф. Лянет. Мегьарамухуьруьн райондин... кьве жегьил сад-садахъ галаз кикIана. ЛГ, 1992, 22. VIII. КУКIУН 2 гл., вуж-вуч нихъ-квехъ; -икIида, -икIана; -икIиз, -икIизва; -укIукI, -икIин, укIурай, -кикIимир; кукIун тавун, кукIун тахвун, кукIун хъийимир сад масадахъ галкIун. И вахтунда жегьил гада, нуькI хьиз, балкIандин гардандик кикIана. Ф. Гьуьлуьн руш. Зун етим я -регьимдикай атIанва, Зи куьгьне рух ламу чилик кикIанва, Рехи чIарар шуьткьвей пелел алкIанва. Е. Э. Гъуцар, Ви сир вуч я зун халкь авунин? Дадашан хизанриз, девлетлу Мусадин никIик кикIанвай,; кьве рипе къуьл фидай са ник авай. А. Ф. Бубадин веси. И куьмекчи глаголар (ава, ама) чпелай вилик къвезвай существительнийрихъ ва наречийрихъ галаз кикIана кхьена виже кьведач: кIвале ава; хуьре ама; вине ава; юкъва ама ва мсб. ЛЧЮС, 2001. КУКIУНТIАХ нугъ., сущ. букIуш [М. М. Гаджиев 1997: 131 ] КУКIУРУН гл„ каузат., вуж нихъ галаз; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кукIур тавун, кукIур тахвун, кукIур хъийимир 1) кьве касдикай сада масад гатун, ягъун патал сад масадал гьалдарун. Вагьши руша къуншияр кукIурна. Р. 2) сад масадахъ галкIурун. Вуна фена гьаятдай са юрк гъваш. Чна и пайдах гьадак кукIурин, лагьана Магьмуда Велидиз. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. 3) рах. са лапIаш, гъуд вегьин. Сад кукIурайла, ам секин хьана. Р, КУКIУШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) дагъдин вини кьил. Якъин, дагъ кукIушри, халкьни игитри машгъурда. ЛГ, 1996, 11. X. Шалбуздагъдин лацу кIукIуш яргъарайни аквада. И. Гь. Дуньядин ялвар. Ярарин дагъдин кукIушдал - мулкунин вини кьилин сергьятдал къван -фидай рехъ галай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) инсандин кьилин юкьни-юкь. ЧIар фенвай кукIушди цIирцIир гузвай. Р. * къизилдин кукIушар алай руш. КУЛ 1 [кhул] туьрк, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) аскIан тандин ва назик цацар алай хилерин набатат. Некьидин кулунилай яргъи кьенер экъечIда. 3. К. ТIебиат чирун. Цуьквери кьунвай сирендин аскIан кулар, рушал алай булушкадин ценер хьиз, шагьвардал зурзазва. М. В. Вацран ягъун. 2) ципицIдин тварар алай тегьенгдин хел.... вилик квай тарелкадай кулар къачуз ципицI тварар сивиз вегьиз къвезвайдахъ галаз ийидай рахунар веревирд ийизвай. А. И. Самур ЦIарудин кIвач галукьай фартарин кулунин пунай пуртна са къуьр акъатна Б. Гь. Заз эвера. 3) ничхиррин, гьашаратрин, пепейрин кIватIал. Чи хуьр бинедай къакьан рагал, чIижерин кул хьиз, алкIанвай са гъвечIиди тир. ЛГ, 1992, 21.I. 4) цавай лап куьруь вахтунда авахьдай къвалин, цин стIалрин са зул. Рекьевайбур къветIекай хкатдалди, цаварин ванер акъатна ва са кул марф къвана. Б. Гь. Заз эвера. 5) нугъ. кIвачин тIуб. * кул-кус сущ. валар. Вун вирин къерехдив гвай кул-кусра чуьнуьх хьана кIан я. Ф. Гьуьлуьн шив. Гьашаратрин арада гзаф зиянкарар ава. Гьавиляй тарариз, кул-кусриз гьеле пеш ахъайдалди вилик зегьерлу дарманар яда. Емишдин тарарин танар киреждай асунда. 3. М. ТIебиат чирун. Экв ахъа тахьанмаз гъуьрчез экъечIнавай чинеругди кул-кусда секин хьанвай нуькIверик кьал кутунвай. Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. КУЛ 2 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара кIвалин, гьаятдин чил михьун патал ишлемишдай, вични назик, шуькIуь набататрикай раснавай алат Тарарикай чаз жеда чукьванар, чIулар, кIарасар, кулар ва тIвалар. Куьре чIалан алифарни... жуз.. ЧIулав сикI, псидин кул хьтин шум кIанчIа кьуна, сарар экъисна Гъуьрчехъандиз тек са вил яна цIуьтхуьнна. 3. Э. Я пуд манат. Михьибан дишегьлиди верхи кулуналди хунча ракIарин вилик пад пурпу живедикай михьзавай. К, 1988, 2. XII. Са пата хьран кIвал ава. Верхи кулни гваз агьил дишегьли -Диде - къведа. А. Къ. Хукац-Ханум. * кIарасдин кул, псид кул. * кул гун гл., ни 1) марф къвайила, тIили къвезвай къавал кул элкъуьрун. □ Хъархъу тарциз тIили къведа, Аниз акьахна кул гьикI гуда? Б. Гь. Заз эвера. 2) гам югъурна куьтягьайла, ам тарцин кулунай ягъун. КУЛА нугъ., сущ.; куткун [М. М. Гаджиев 1997: 131 ] КУЛАК 1 фарс, сущ.; -ди, -да къати гар. Са вахтунда цавай гуввв, гувввв ийиз, дагълар уьцIедай хьиз, къати кулак галаз гуьрз аватна... Ф. Ирид юкI алай Магьамад пайгъамбар. Живедай, кулакдай сурарал фенай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. КУЛАК 2 урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гзаф чилер авайди, девлетлуди. Чаз герек туш куьгьне кулак. С. С. Мягькем яхъ Ленинан рехъ. Ацукьмир кулакдин къвалахъ, Вун агъамир адан чIалахъ... С. С. Дуст я лугьуз, куьгьне душман. 1918 лагьай йисуз Куьредин девлетлуйри, кулакри, фекьийри гьалдарна, угърийри, лутуйри, къучийри сад-вад ягъалмиш хьайи, гьабуру алдатмишай лежберарни галаз Мамрачрин, Хенжела КIеледин чувудрин кIвалер, малар тарашнай. М. М. Гь. ЧIехи шаир. КУЛЛУХ туьрк. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кулар, валар авай чка. са куллухда, чарха, вацIа, кIама гъвечIи дегишвал хьайитIа, анрин "иеси " тир лекьрез шаксуз чир жеда. Б. Гь. Заз эвера. Ибур са вахтунда куллухри кьунваз гадарнавай чуьллер тир Къ. М. Дагъларин деринрин булахар.... ида а затI и куллухриз гадар тавуна, хутахна, атIа къвалал виридан вилел алай халудин кIвале эцигдани? - Ваъ. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. КУЛУР сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чилиналди балугъар, чепелукьар, къаварик квай къушар кьадай яргъи тум галай алат. КУЛЬТУРА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тIебиатдин гьар са терефдиз, дуланажагъдиз килигунин ва абурухъ галаз алакъалу хьунин тегьер. Лезги Ашукьри музыкадин культура вилик тухуз хьана. А. А. СтIал Сулейман. Азербайжанда яшамиш жезвай лезги халкьдин тарихдикай, адан культурадикай, яшайишдикай икьван чIавалди я са макъала, я са передача, я са илимдин ахтармишун авач. М. М. Виш йисарин имтигъан. Лезги халкьдихъ агъзур йисарин тарих ава. Зегьметчи къатара милли культурадин цIирер битмиш жезвай, къе абурукай са чи халкьдиз хас тир къиметлу культура хьанва. К. М. Лезги эдебиятдин гуьзгуь. Синоним: меденият. КУЛЬТУРНИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера культурадин дережа. Синоним: меденивал. КУЛЬТУРНИВИЛЕЛДИ нар. культурнивал хас яз. Синоним: меденивилелди. КУЛЬТУРНЫЙ прил. культура авай. # ~ халкь, ~ инсан, ~ шегьер. КУМА 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) вахтуналди чуьлда, Багъда яшамиш хьун патал кIарасрикай раснавай чка. ГъакIан йиртихдин кумада дидеди хайиди туш. А. А. Пад хьайи рагъ. Анжах нянихъ регъуьхбандин кумадиз ветIер илифдай... 3. Гь. Залан кам. Няни хьайила, галат хьанвай кьуьзуь кас, хъел кваз, кумадик хкведай, пакамахъ мад дяведиз экъечIдай... А. Р. Чинебан савкьват. 2) куьч. усал еридин кIвалер. 3) кицIин кIвал. -Дегьне, я вах, зун гурар гъиз и чи къвалав гвай Шамилан гьаятдиз фейила, а къалин чIар алай адан кицIи, мекьила кумада чуьнуьх хьана, гьанай заз гъугъ ийизвай. Ш. Исаев. «Кпул я, вах». КУМА 2 гл., вуж-вуч 1) 'са вуч ятIани нин-куьн кIаник акурвал ама' манадин гаф. Ада верч къарагъарна какаяр гьисабиз багиламишна: са жуьт, кьве жуьт, пуд жуьт... цIикьвед какани вири кума! А. Сайд. ЧIижни хушракан. кIаник тIимил-шимил жуьгьен кумаз эцигна акъугънавай чхайри гьасятда цIай кьуна Б. Гь. Заз эвера. 2) са гьихьтин ятIани гьисс (хъел, шадвал), хесет давам хъижезма. - Вавай ам зав ахгакьариз жедани? - Эгер хъел кумачтIа, эхь. - Кумачирди ваз аквазвачни?.. Б. Гь. Заз эвера. 3) са гьихьтин ятIани кардин иштаракчи яз амукьун. ЦIаруди юкьвал кьван ацIанвай бутылка хкажна, юлдашриз вил яна. - Куьн кумач, яни? ЯтIа сагърай зи цIиб... Куь сагълугъдай!... Б. Гь. Заз эвера. 4) къиметда, звезда хьун. Гила вуч я, кьве чархара худ авай автомашинар арабайрикни кумачни? ЛГ, 1992, 14.I. 5) къурулушдиз хас яз амукьун. ИкI чидайтIа, як кумаз хьиз, Жедай вун азад, Яру яц. Е. Э. Яру яц. КУМИР кун глаголдин эмирдин форма. Кил. КУН. КУМУКЬУН гл., вуж-вуч; -да; -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; кумукь тавун, кумукь тахвун, кумукь хъийимир 1) нин-куьн ятIани кIаник амукьун. Зи гьебеяр тарцик кумукьна. Р. 2) къурулушдик кваз амукьун. Кьурагь райондик агъулрин ругуд хуьр кумукьнава: Хъвереж, Хпуькь, Укуз, Урсун, Усуг ва Квардал. ЛГ, 1999, 27. V. 3) нугъ. спортдин акъажунра кIаник акатун. Гзафбуру фикирзавай, "Анжини" адаз кумукьда. ЛГ, 2001, 19. IV. Синоним: амукьун. Антоним: хкатун. КУН 1 [кку"] гл., вуж, ни; -уда, -ана; -уз, -узва; -уг, -ун, -урай, умир; кун тавун, кун тахвун, кун хъийимир. 1) цIун къуватдалди пуч авун ва я пуч хьун. ЦIай яна вун куда чна. Ф. Чапдай акъатай макъала... даима амукьда, ам я куз, я кукIвариз жедач. А. А. Пад хьайи рагъ. Абуру зулун кьиляй патарив гамукьнавай векь-кьални кваз, абур цIай яна, кудай. Б. Гь. Заз эвера. 2) цIув ва я маса затIунив агатна хамуниз зарар гун, пих элягьун. 3) бедендин хамуниз зиян гун. Эгер вун вергер гъиз салаз физванди заз лагьанайтIа, за вав... шихинин бегьлеяр вугудай, ви гъилерни кудачир! А. Сайд. Вергерин. 4) куьч. дертлу авун, азабар гун. Фана дуьнья, вуна гъей, Куда шумуд фугъара? Е. Э. Дуьньядиз. Вучда дустуникай дабан атIудай, Мез кIуьгьуь, рикIи серкед хьиз кудай? Е. Э. Дуьнья гургьагур. Шумудни сад, заз чиз, кана, Шумудан кьил на атIана, А. Гь. Дуьнья. Квез жедайвал за лугьуда: Шумуд фекьир куьне куда С. С. Судуяр. * чIар кун. * кайи лекьерал кьел алахун гл., ни нин садаз авай тIарвал, туькьуьлвал, залан фикир мадни артухарун. Саимат зи кайи хирерал кьел алахмир. Ви веледар ви патав гва, амма зибур яргъара ава. С. К. Хтанач. * рикI кун. * кая-кьея! межд. 'зулум хьана' манадин ибара. * куз-хъукъваз амукьун гл., вуж 1) туькьуьл фикиррик кваз хьун. И савдагардин пабни куз-хъукъваз амукьна. Ф. Савдагардин папанни фекьидин кьиса. 2) са шей кIанз, амма гьат тавуна амукьун. * кузвай чкадай гум акъатда мисал 'хата хьайи кар такуна амукьдач манадин мисал. КУН 2 [кпу"] сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара 1) малар акъваздай, кIватIдай чка. Эй Куьредин авам эллер, Фагьум - тIун дуьньяд гьалер. Иеси кьей тупIал Калер, Куьн кIватI жедай кун чида квез. С. С. Куьреда авай аламатар.... Магьмуд бубади вичин кал нехирдал виридалайни вилик акъуддай, къалияндиз цIайни яна, кундал алай кIанчIунал ацукьдай. 3. Гь. Бубадин кIвал. Усман, адет яз, пакамахъ дустунилай вилик фад къарагъна, мал-къара динжарна, нехирдин кундал экъечIна. С. Ярагъви ашукь Уьзден. 2) куьч. чIуру ниятар аваз инсанар кIватI жедай чка. Жегьилриз подвалдикай кун хьана. Р. КУНАШ сущ.; -а, -а; -ар, -ри, -ра 1) куткун хьиз хранвай махсус тадарак. Къуьдди Ширинбегани за живеди кьунвай сувара къветер кьаз хьана. ТIваларикай хранвай кунашриз. П. Фатуллаева. Ширинбег халу 2) векъи, рах. абурсуз, эйбежер, чиркин дишегьли. КУНЗ нугъ., сущ.; афар [М. М. Гаджиев 1997: 131 ]. ☼ (Ср. в некоторых говорах лит. яз. гузан большой круглый хлебец в виде ватрушки, намазанный густой глазурью из сливочного масла и сахара; готовят к праздникам, этимологически гунзар югъ - канун праздника - в лит. яз. очевидно, связано с кунз и гунз) КУНФА: * кунфа-кунф хьурай (хьуй) межд. тармар хьуй Чакай сад телеф жедалди, кIуьракъар (романдин авторди туькIуьрнавай гаф, кIуьд тайифадикай садан тIвар. - А. Г.) вири кунфа-кунф хьурай. Чеб мердимазарарни я, чуьнуьх-гумбатIарни! А. А. Пад хьайи рагъ. КУНЧIАЛ нугъ., нар. цуквал. КУПЕ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра поезда кьилдин рак кваз 2-4 кас рехъ кечирмишдай чка. Нина галаз мад купеда ацукьда... Ш. Т. Ракьун рехъ. КУПЛЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шиирдин кьуд цIар. Адан бязи шииррин гьар кьве цIар, гьар са куплет тамам поэма я, несигьат я. А. Гьажимурадов. ЧIехи шаир. Синоним: бенд. КУпI фарс, сущ.; -ади, -ада; -ар, -ари, -ара кун патал кьурурнавай малдин фит. Ракьун пичина, гургурдин ван ацалтна, купIаринни кIарасдин цIай кузвай. К, 1988, 2. XII. КУПIУНА, КУПIУНИ1 капI существительнидин падежрин формаяр. Кил КАШ. КУР 1 [ккур] сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара сив гьяркьуь, къен авай къаб. ЧIехи бубадихъ кIарасдикай раснавай зурба са кур авай. 3. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. * куруниз вуч куьткуьнайтIа, тIуруниз гьам къведа мисал кIвалах гьикI, гьихьтинди авуртIа, нетижани гьакI, гьахьтинди жеда. Адет кар я, куруниз вуч куьткуьнайтIа, тIурунизни гьам къведа. Аялдикай гада ваъ, илан хьанвай. А. Эсетов. Инсан хьанач. КУР 2 [ккур] нугъ., кун глаголдин причастидин форма. КУР 3 [ккур] фарс, т-б, прил. буьркьуь. Мез ви лал я, япар - пеши, вилер - кур. Е. Э. Нефсиниз. КУРА фарс: кура-кура маса гун гл., ни вуч тIимил-тIимил маса гун. Гуьгъуьнлай гьар йисуз, адет яз, кура-кура маса гудай шейэрин къиметарни агъузариз хьанвай. К., 1991, 23. III КУРАМАЛ фарс, нугъ., сущ.; руьц [М. М. Гаджиев 1997: 131 ] КУРБАЗАР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра савда, килиг тавуна гузвай затI къачузвайдахъ дегишарунин къайда. Сан кьун патал вуна чIугур зегъметрин, Зав вун таниш курбазардин терез гвач. Ш. Къ. Бурж. КУРБАЗАРУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; курбазар авун, курбазар тавун, курбазар тахвун, курбазар хъийимир савдада килиг тавуна маса гузвай ва къачузвай метягьар дегишарун. КУРВАЛ 1 сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера экв таквадай гьал. Синоним: буьркьуьвал. КУРВАЛ 2 сущ.; или, -иле; -илер, -илери, -илера зиян. 1966 - йисан апрелдиз хьайи зурба залзалади чи куьгьне хуьруьз гзаф курвал гъана. ЛГ, 1992, 21.I. КУРКВАЧI 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гъаларикай авунвай гъвечIи безек. КУРКВАЧI 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра назик шуькIуь тандал элкъвей пешер жедай недай хъчарин жинс. КУРКУР 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) зигъригь ийидай гъвечIи алат, гъвечIи зенг. Гимичи гимини гваз гьуьлуьн къерехдив туна, вич са заргардин патав фена, кьве виш манат гана и хамунин гьар са чIарчIин кьилиз са куркур ягъиз туна. Ф. Лайихлу паб. 2) куьч. гъвечIи аял. Гила за ваз вуч лугьун, зи гъвечIи куркур: - Чун вирибур гьа сакIа рекьизва. зи хва... А. С. Зи бубадиз лагьана... * куркур хьтин аял [гада, руш] сущ. гъвечIи аял. Вун хьаначиртIа, зунни и куркур хьтин гада, кьведни а кьил къванцин бахчадиз акъатдай. 3. Э. ВацIал кьеб. Абурухъ галаз чпин куркурар хьтин кьве гадани хтанва 3. Э. «Я пуд манат». Ваз хва жеда, зи свас, куркур хьтин гада жеда, гада! А. Сайд. Кьисас. КУРКУР 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гъвечIиз, лацуз гъилел, кIвачел, мецел дакIвадай, вахт алатайла, хъиткьинна терг жедай затI. Къван алукъна кек вили хьуниз, тIуб алаж хьуниз, гъилерал жез хъиткьинзавай куркурриз Муртуза фикир гузвачир. 3. Э. Уртах цаз тадани. Анжах кар бегьемарна, тутун тарцик хтайла, пеляйгъуз авахънавай гъекьедин маргъвар ва гъилерал хьанвай кудай куркурар гъисс авуна. Б. Гь. Къарачи. Синоним: пих. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 |
| |||||||
|
