| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КУЬЛУьБУР 1 куьлуь прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Гатун цуьквер куьлуьбур, рангсузбур ва ни галачирбур жеда, амма тум гъида. А. С. КУЬЛУЬБУР 2 куьлуь прилагательнидин гзафвилин кьадардин формадикай хьанвай существительное. 1) куьлуь лишан квай вужар-вучар ятIани. Куьлуьбур къачузвач. Р. 2) куьлуь аялар. Ви куьлуьбур гьик я? Р. 3) куьч. чинерар. Адак куьлуьбур акатнава. Р. КУЬЛУЬ3 нар. куьлуь яз. Ада лап куьлуьз кхьизва. Р. * куьлуьз-куьлуьз нар. 1) явашдиз. Лепеяр гуз галчукна лацу фите, Шадвилел мани лугьуз куьлуьз-куьлуьз. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар Нянрихъди кIелиз ликпунктариз фидай, Куьлуьз-куьлуьз рахаз, ихтилат ийиз. КьатI-кьатI авур зунжурар. Куьлуьз-куьлуьз мани лугьузвай. 3. Э. Пата вил авайди. Ада куьлуьз-куьлуьз, жегьил вахтунин назик сесиналди лагъана... 3. Э. «Я пуд манат». 2) гъвечIидаказ, бицIиз-бицIиз. КУЬЛЯГЬ: куьлягь хьун гл., вуж икрагь хьун, рикI хкIун. Белки бязибур чпин рикIин цIай кьена, чпин хумай къушрахь галтугна куьлягь хьана, диде чилихъди элкъвен. Ф. Н. ПицI квачир инсан. Бес вучиз ам икьван ажуз. куьлягь хьанватIа? 3. Ф. Булахриз ятар хтурай. Циран умуд атIанвай. Чими хьунивай ветIерни артух жезва, абуру кIасуникай артух инжикливал авачир, анжах гацум хьанвай гъил хкажна абур чукурун куьлягь тир. 3. Гь. Балугъдикай ахвар. * куьлягьдай аватун гл. икрагь хьун. Эхирни куьлягьдай аватай ада Агъамирзедиз ихьтин агь ийида. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Кас куьлягьдай аватнавай. ГьикI аватдач кьван? Гьикьван ялда, гъикьван чалишмиш жеда? М. Садикь. Умуд. КУЬЛЯГЬДИЗ нар. икрагь хьана, икрагьдиз.... Мердан сифте кисдай, ахпа ада куьлягьдиз жаваб гудай: Я паб, хьана ман... 3. Гь. Залан кам. КУЬЛЯГЬУН гл., ни-куь вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; куьлягь тавун куьлягь тахвун, куьлягь хъийимир икрагьун, галатарун. Адан лагълагъди зун куьлягьна. Р. КУЬМЕК туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра авай гьал хъсанарун патал ийизвай гьерекат, кар, кIвалах. Килфет куьмек яхъ на садни тутуна. Е. Э. Гьая тийижир паб Вичин кьилел гила амай вири уьмуьрда вуч четинвал атайтIани адавай диде-бубадин куьмекдик умуд кутаз жедачир. Ф. Н. ПицI квачир инсан. * куьмек авун [гун] ни-куь низ-квез... четин гьалдай акъудун патал гьерекат(ар) авун. Куьмек авуртIа, вавай жезава... Е. Э. Дуванбегдиз. Къажгъандик цIай кутаз кьурак, Кесибди авурай куьмек. С. С. Фекьийриз. Султанагьмеда вичин саки вири мукьвайриз... вири жуьредин куьмекарни гайиди я. Ч. К. Гьарайдив агакьай хва АлъБараъ ибн Азиба ( Аллагь адалай рази хьурай) суьгьбет ийидай: ... зиллетдик квайдаз куьмек гун, эверайдаз гьай лугьун, салам гун эмирнавайди я. Самур, 1994, № 3. Белки, гьа кIерецри куьмек гана. М. С. Дуст. КУЬМЕКСУЗ туьрк, прил. куьмек авачир. Вун гьахъ я... Чун куьмексуз яз амач эхир. Гь. Къ. Четин бахт. Язух кьведа ваз куьмексуз туртурдин... Ш. Къ. Язух кьведа ваз. Ада сифте кьирмаждал куьмексуз кас яна, ахпа кьуьлер къекъяна, мад кьирмаждал яна. Н. Мирзоев. Къизилдин хтар. КУЬМЕКСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера куьмек авачир гьал. Чи девирда куьмексузвал эхун гзаф четин я. Р. КУЬМЕКУН гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; куьмек авун куьмек тавун, куьмек тахвун, куьмек хъийимир четин гьалдай акъудун патал гьерекат(ар) авун. Куьмекдай далу авачир Кесиб ашукь Къурбан я зун. X. Къ. Агъалар хандиз. Ша чна адаз къазаматдай экъечIиз, вахт жагъур хъийиз куьмекин. ЛГ, 1992, 31.III. Ни алудрай сергьят Кьулан вацIалай, Жедайвал са рикI сагълам са беденда? Къведач кьван сад чаз куьмекиз Вацралай, Гузвой затI туш кьван азадвал туьквендай? Б. С. ЖедатIа ша куьмека. Яргъаз финиф герекзамач, Хиялри чаз куьмекзамач... Ж. Аламаз. КУЬМЕКЧИ туьрк, сущ.; ди, -да; -яр, -йри, -йра. куьмек ийидайди. Зи алатай куьмекчини заз илимрикай тарсар гуз алахънавай? Б. Гь. Заз эвера. Са вахтунда Инжиханумни вичин дидедиз куьмекчи хьанай. ЛГ, 1992, 14. I. - Ви куьмекчияр гьинва? - хабар кьуна Шагь Абаса. Р. Гь. Шагь-Абасакай риваят.... магьсулар битмишарунин дибдин шартIар хъсандиз чирун патал квез вижевай куьмекчиярни кIанда... Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. "Самур" журнал лезги чIаланни хайи литературадин тарсар гузвай муаллимрин кIеви дуст ва куьмекчи, гьакI меслятчини я. Самур, 2002, № 23. КУЬМЕКЧИ прил. куьмек гудай. Чилел чан ала, хва, - лугьузва ада вичин куьмекчи Балакшиев Гьабидаз. К, 1988, 20. II. *куьмекчи глагол сущ., граммам.; чпи маса глаголрин формаяр, тамам глаголар арадиз гъиз куьмек гузвай глаголдин гафар. Куьмекчи глаголрик ихьтин гафар акатда: ава, авун, ала, ама, гала, гва, гума, ква, кума, тир, туш, тушир, хьун, я. Р. И. Гьайдаров, М. А. Алипулатов. Лезги чIал. КУЬМУЬР туьрк, сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра цIивин. Гила чи тIанур куьмуьр кузвай пич хьанва. ЛГ, 1993, 16. II. КУЬ 1 || КУЬН тIв-эв. 1) нихъ галаз рахазватIа, гьабур. Рекьирвал я Куьн вад къалай... Е. Э. Фитнекар къарийриз. Куьн кьакъатна хьана рикI сал. Е. Э. Къарийриз. Квез авуна Сулеймана Чир хьухь и туьгьмет, судуяр. С. С. Судуяр. Гьакьван рази хьанва чун, Виш манат це квезни къачу. С. С. Кьве кIвачел къекъведай лам. Кьве хъицикь тваз са бапIахда, Куьн кар ала квел, фекьияр. С. С. Фекьийириз. Гор галукьзамаз жез начагъ. Жедач квехъ такьат, фекьияр. С. С. Фекьияр. Гьуьрметлу жемят! Куьн гьамиша азаддиз яшамиш хьайи уьзденрин невеяр я. Гь. Къ. Четин бахт. Гьаятарни ацIанвай зи суьруьдив, Им са вахтни хьанач хьи куь атайди. С. Им са вахтни хьанач хьи куь атайди. Шарвилиди лагьана: Архайин хьухь, дустар, куьн. За жуван шив жагъурна Тамамарда къастар куь. 3. Р., Б. С. Шарвили. 2) жувалай чIехидахъ галаз рахадайла, гьуьрметдин лишан яз ишлемишдай гаф. Юкьван буйдин зиринг руш рак ачухна, салам гана, колхоздин председателдин вилик акъвазна: - Рагъман халу, куьне заз эвернайни? И. К. Заза. КУЬ 2 [кhуь] тIв-эв.; нихъ галаз рахазватIа, гьабурун. Меген куь рикIел къвечни И мубтала Эмин, дустар. Е. Э. Дустариз. Залай рахун куь нефсериз кIанид я, гьар са кесиб куь нагъмайрихъ ягъуриз. Е. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. Авач кьван куь чанда инсаф, Са зерре мирвет, судуяр. С. С. Судуяр. СтIал шаир Сулейманаз Чидайд я куь гьал, фекьияр. С. С. Фекьийриз. Куь крар гьакI дуьз жедани? С. С. Девлетлуяр, чиновникар Шарвилиди лагьана: Архайин хьухь, дустар, куьн. За жуван шив жагъурна Тамамарда къастар куь. 3. Р., Б. С. Шарвили. Эгер кикер назикбур, фад хадайбур ятIа, им куь организмда кальций кьит я лагьай чIал я. Дагьустандин дишегьли, № 7 Куь хуьре авачни са кутугай руш. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. КУЬН 2 [ккуьн] кил. ЦУН. КУЬН 3 : * куьн я? 'къимет вуч я?' суалдин мана. КУЬНЖ фарс, сущ.; пIипI. КУЬНИВ вуч гафунин секинвилин III падеждин форма. Кил. ВУЧ. КУЬНИН вуч гафунин талукьвилин падеждин форма. Кил. ВУЧ. КУЬНУЬ 1 (КУЬНИ нугъ.) сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чукIул, дегьре, нажах хци ийиз ишлемишдай шуькIуь, яргъи къван. Кьуна гъиле еке куьнуь, Кьил кукIварин декIена ви! гьар атайда вичиз тини Ишиндай чанах я, Къафкъаз. С. С. Къафкъаз. КУЬНУЬ 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хуьзвай чIижерин кIвал. Вуч ятIани Къурушдал къадим Алпаниядин пачагь Вичедин ( я 1 -Вичедин, я 2Вичедин къведани) куьнуьяр хьана Шихахмедов Мегьтихана Агъахановадин са куьнуь чуьнуьхна. И. В. Вуж гьахъ я.. И. Гь. Къуруш. Амма датIана багъда авайди цуькверин атнрдив, куьнуьяр авайди виртIедин ширинвилив вердиш жеда. А. А. Къубудиз яд къвезва. Вич михьи инсан - вирт авай куьнуь я: вири адал алтуг жеда. 3. Р. Веси. А чIаван виртIедик зи вил галама, Амани чIижерни ацIай куьнияр? С. К. Яран сувариз. ☼ 1950-60 - йисара М. М. Гьажиева, Р. И. Гьайдарова куьни, куьнуь кхьинра чаравал аваз къейдун истемишзавай. 1966 - йисан словарда ва Орфографиядин эхиримжи словарда (2001 -й.) куьнуь ва куьнуь омонимар яз къалурзава. Чи фикирдай, эхирда И ва УЬ чарасуз яз къалуруни кхьинра гъалатIар артухарда. * куьнуь кIватун гл. ем тахьана чIижер кьин. * куьнуь чIурун гл. куьнуьдай чIижерин ем тир вирт акъудун. КУЬНУЬЧи сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чIижерин куьнуьйрихъ гелкъведайди. Сефер халу, гьамиша хьиз, куьнуьчи Алидин патав, ада вичи лугьудайвал, "са кьве ихтилат ийиз" фена. А. Р. Чинебан савкьват. - Зун Бахцугъай я. ЦIи заочнидаказ Рязандин куьнуьчийрин школадиз гьахьна. А. Эсетов. Тек са йис. КУЬНУЬЧИВАЛ сущ.; -или. -иле; -илер, -илери, -илера куьнуьчидин пешекарвал. Куьнуьчивални, макIвачивални тамамвилелди арендадал алуднава. К, 1989, 20. X. Малум тирвал, хуьруьн майишатда куьнуьчивал лап бегьерлу хел я. Вилик фенвай саки вири уьлквейра куьнуьчивилиз еке метлеб гузва, вучиз лагьайтIа адакай еке хийир ава. ЛГ, 1996, 9. VIII.. КУьп туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) парча, гъалар рангадиз вегьедай махсус кархана. Зун гамун гъалар гваз куьпдал фенвай. Р. 2) рангар авай кьаб, еке къажгьан. Гъалар вахтунда куьпдикай хкуднач. Р. КУЬПеЙУГЪЛИ || КЕПЕЙУГЪЛИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра эркек инсандиз ийидай экъуьгъунрикай сад. Гьукуматдин кар яни, тахьайтIа зи кар яни за ам кхьей куьпейугълидиз чирда. За адан... А. Ф. Газет. Куьпейугъли. лагь, вун зи патав рекье тур бегдиз! Вичи эверначиртIани, зун вичин патав къвез гьазур хьанва. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден. Кепейугъли лап аждагьан хьтинди тир. Г. Ханов. Гьи терезрал алцумнай. КУЬПХАНА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра парча, гъалар рангадиз вегьедай махсус кархана. КУЬПЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра куьпдин карханада кIвалахзавайди. КУЬР [кhуьр] туьрк, сущ., текв. кь.; -ди, -да 1) цин диши гьайванрин (балугърин ва мсб) къене жедай цуькIуьн твар хьтин кака(яр). Амма тIебиатди балугъриз ахьтин къуват ганва хьи, вири четинвилерай экъечIна, вацIарин лап кьилериз фена, абуру нишрав цик куьр вегьида. А. А. Пад хьайи рагъ. 2) тIуьн патал ишлемишдай маяламиш тахьанвай балугъдин какаяр. Ачухда за мугьмандиз Суфра галайгалайвал: И куьр, къизил балугъар Самур вацIун девлет я. И кIерецар, фундугъар Битмишайди Лечет я. А. Къ. Пешепай. Синоним: икра. КУЬРЕ 1 сущ.; -ди, -да 1) алай девирдин Кьурагь, Мегьарамдхуьрун, СтIал Сулейманан районар экIя хьанвай еришар.... ахцегьрин са бязи шаирри ва попари манияр ( лугьудай) туькIуьр ийидай чIавуз цIалцIам хъуй лугьуз са бязи куьре гафар кутада... Гь. Гь. Эдебиятдин чIаланни орфографиядин месэлаяр. Куьре гьамиша мублагь чка яз чида чаз. Р 2) куьч. алай девирдин Кьурагь, Мегьарамдхуьрун, СтIал Сулейманан районар экIя хьанвай еришра яшамиш жезвай инсанар Ажеб авам я чи Куьре, Чизмач адаз тепе, дере. С. С. КУЬРЕ 2 прил.. алай девирдин Кьурагь, Мегьарамдхуьрун, СтIал Сулейманан районрин еришрин. # ~ чIал; ~ нугъат. КУЬРЕЛДИ 1 нар. куьруьдаказ, сакьве гафуналди. - Чир тахьанмаз чарадан гуж: акьул, жуван къуват къалуриз тахьуй, чан хва, - лагъана Касбубади вичин кьиса куьрелди куьтягьна. Ф. КIеви ахвар. "Ида зи зегъле ракъурдай хьтинди я, куьрелди жаваб гана за им залай алудин", - фикир авуна Агъамет халуди М. Ш. РикIел хуьх. - Я стха, на а яргъийрикай вучзава, куьрелди лагь ман, - кьарай къвезвач Магьсумаз. Н. Шихнебиев. КIвалин референдум. КУЬРЕЛДИ 2 арал са гафуналди, яргъияр тавуна Куьрелди, заз чир хьана кIандай чIалар заз чизва. А. А. Пад хьайи рагъ. Куьрелди, эдебиятдихь алакъалу материалар чна, амай вири газетрив гекъигайла, гзаф гузва. М. Ж. Гаф жагъуриз, цIар туькIуьриз. Куьрелди, мани, музыка, шиир галачиз инсан фикирдиз гъиз жедач. Н. Ибрагимов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава. КУЬРЕН 1 фарс, прил.; экуьяру рангунин. Тарифарин тияндин, Афтафадин тIас галай, Я са куьрен балкIандин Вижевай кIарас галай. Ш. Ю. Шамсудин Тагьироваз. КУЬРЕН 2 сущ.; -а, -а; -ар, -ри. -ра экуь рангунин балкIан. КУЬРПЕ 1 фарс, прил. гъвечIи, назик. КIвале дишегьли ва куьрпе аял авай. А. Къ. Немсерин аскерар ва куьрпе. КУЬРПЕ 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гъвечIи аял. Секинз ксуй лугьуз куьрпе, Яракь вуна кьунва гъиле... И. Гь.... нек авачир дишегьлийрин аялриз, етим хьайи гзаф куьрпейриз хур ганай, А. Къ. Жуьгьенар. Дидедиз хуш куьрпе хьиз, зун гьурметдин къужахдава Ас. М. Гъезелар. КУЬРС: куьрс хьун гл., вуж-вуч никай квекай са кьил нихъ-квехъ ятIани галкIана, муькуь кьил гьавада хьун. Са тIимил вахтунлай адан кьери спелдикай муркIуцIар куьрс хьана. 3. Э. Муькъвел гелер. кIвенкIве авай деведин гардандикай куьрс хьанвай керкеданди гьар Кьвед-пуд къадамдилай кагьулдаказ зигрингарзава. Гь. Къ. Къилинж Къемер. КУЬРСАРУН || КУЬРСУН гл., ни вуж-вуч; да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; куьрсар авун || куьрс авун, куьрсар тавун || куьрс тавун, куьрсар тахвун || куьрс тахвун, куьрсар хъийимир || куьрс хъийимир 1) са кьил нихъ-квехъ ятIани галкIурна, муькуь кьил гьавада хьурун. Дегьзаманайрин чувудри чпин ракIарин гуьрцелдилай дуьаяр авай запаб куьрсдай кьван. Гьада и кIвализ хата-бала, чинерар, иблисар ахъайдачир кьван. Р. Гь. Чун чаз килигайла. Рамкадаваз куьрсарнавай шикилар Нехишривди безетмишна иердиз... Ж. Шикилар. Кроватдин кьилихъ цлахъай са шумуд ктаб алай полка куьрсарнавай... Гь. Къ. Межид Гьажиевакай гаф. 2) тарагъаж авун. КУЬРУЬ прил. 1) яргъивилиз кьадардилай тIимил, яргъи тушир.. Вун тахсарадиз фий акьван тум куьруь. Е. Э. Тумакь яц. Еришдизни гьакьван дири, Са синих ква - тум я куьруь. С. С. 2) кьадардал гьалтайла, тIимил вахт харждай. КIвалах ал хьайи са куьруь вахтунда ада жемятдиз вич кар алакьдай... кас тирди къалурна. ЛГ, 2001, 22. II. Яран суварин мярекат кьиле тухузвайда виридаз гатфарин и гуьзел сувар тебрикна ва ам арадал атуникай куьруь суьгьбет авуна. Н. Меликов. Яран сувар меркезда || ЛГ, 2000, 23. III. Антоним: яргъи. * куьруь авун 1 гл., ни вуч куьруь гьалдиз гъун. Хъуьруьнив са нин ятIани уьмуьр куьруьни ийиз хьун мумкин я. А. Къ. Кьулухъай хъуьруьн. Антоним: яргъи авун. * куьруь авун 2 сущ., граммат. яргъивал куьруь авур гьал. Адет хьанвай куьруь авунрилай гъейри, бязи чкайрал ктабрин тIварар гьар гафунин кьиле авай гьарфаралди ганва... Р. И. Гьайдаров. Лезги чIалане фонетика. * куьруь хьун гл. куьруь гьалдиз атун. Дерт-гъам чIугваз, уьмуьр хьана зи куьруь... Е. Э. Гъуцар, Ви сир вуч я зун халкь авунин?! Антоним: яргъи хьун. КУЬРУЬВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера куьруь гьал. Лезги халкьдин куьруьдаказни метлеблудаказ туькIуьр хьанвай саки вири мисалри чун мягьтеларзава, абуру чаз эстетикадин вири къайдайриз -кьезилвилиз, куьруьвилиз, маналувилиз, эсерлувилиз - гьуьрмет ийиз чирзава. «Самур», 2002, №5. Антоним: яргъивал. КУЬРУЬДАКАЗ нар. куьруь лишан хас яз. Куьруьдаказ жаваб гана: Хайид тек са хва я заз. Г. Шуаев. Къадир халу. Куьруьдаказ адан манарикIел хкин... ЛГ, 2001, 19. IV. Лезги халкьдин куьруьдаказни метлеблудаказ туькIуьр хьанвай саки вири мисалри чун мягьтеларзава, абуру чаз эстетикадин вири къайдайриз -кьезилвилиз, куьруьвилиз, маналувилиз, эсерлувилиз - гьуьрмет ийиз чирзава. «Самур», 2002, № 5. Синоним: куьруьз. Антоним: яргъидаказ. КУЬРУЬ3 нар. куьруь яз. Рахада ам куьруьз, гафар кьенятиз. М. Б. Зун вуж я? Синоним: куьруьдаказ. Антоним: яргъи. КУЬС 1 : * куьс гун гл., ни 1) цуькIуьн вегьин. Гъилериз куьс гана, кIарасар хаз эгечIна. Ш Р. 2) вацIа балугъар чилиниз ракъурун патал яд куларалди гатун. КУЬС 2 : * куьс хьун гл., вуч вичин ихтиярда амачир хьтин гьалдиз атун. гъил ~, кIвач ~, пIуз ~, чин ~. КУЬСРИ араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чина нехишарна аваз, пуд пад кIевирна, тахтадикай раснавай гъвечIи стул хьтинди. Пейс куькIуьрнавай къайи кьазмада ракьун куьсридал ацукьна. А. И. КьепIин къвалав куьсридал Жигет алай хразвай. X. X. Зейнабан къелет. Живедин цкIамар. Чайдандал звал къведалди, гъвечIи куьсрини къачуна, ацукьна пенжердин кIане. 3. Ф. Шехьзава тар. Кабабханадин иеси, аскIан кар галай чIулав бармакни алаз, сефилдиз куьсруьдал ацукьнавай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. КУЬСУЬБ кил. КЕСиБ. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 |
| |||||||
|
