| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КРИЗИС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) политикада, экономикада сад-садаз акси, къаншар гьаларин нетижа яз халкьдин къулайсузвал арадиз гъизвай дегишвилер. 2) гзаф четин азарлуди хъсанвилихъ элкъуьн. 3) четин гьал, дар гьал. КРИТИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра художественный эсерриз къимет гудайди.... чахь къени пешекар критик авач ва халкьдин художественный къанажагъни, санлай къачурла, агъа дережада ама. А. Ал. Паганини рикIе аваз ЛГ, 1999, 3. VII. Тамамсуз... зун аниз атанвайбурун эсеррикай критик хьиз, чIехи философ хьиз рахаяа. А. Къ. Гилигзава. Вун рахана - маса шаир, Критикни гъейран жедай. Зун? За къейдда: абат хийир, Вунни гъейран, гьайман жедай. И. Гь. Шаирдин сурал. КРИТИКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кимивилер, нукьсанар къалурзавай рахунар. Советрин критикади А. Фатахован яратмишунриз еке къимет гана. 3. Б. КьатI-кьатI авур зунжурар. Виликдай поэзиядин, прозадин, критикадин макъалайрин умуми кIватIалар хьайитIани акъатдай. Месэлаяр эцигдай ва гьялдай, къиметар гудай. А. Къ. Дагъустан шаиррин уьлкве яз ама. Кимерикай критикадин маканар жезва. ЛГ, 1992, 14. I. * критика авун гл., ни вуж-вуч кимивилер, квай синихар, нукьсанар къалурун. КРОВАТЬ || КРАВУТ урус, рах., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ксун патал чиливай са тIимил кьакьанвал аваз мес, вегьедай кьул, тахта ва я симерин пружин туна кIвачер кваз раснвай затI. Амма дидедиз сакIани ахвар къвезвачир. Гагь и къвалахъ, гагь а къвалахъ элкъвез, ада кроватдин пружинайрив чIакьракьариз тазвай Гь. М. Зуьгьредин муьгьуьббат. КIвале ктабрин харади кIевирнавай стол авай, муькуь пипIе валчагърин хара ва кровать эцигнава. 3. Гь. Лезгийрин риваят. - Сейфуллагь, - жаваб гана Вагьаба, - зун кIамай туш кроватдин кIаник квай балугъар гьуьлевайбурухъ дегишариз. С. М. ЦицIигъ-наме. КРУЖОК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сад хьтин метлебар, макьсадар аваз тешкил хьанвайбурун десте, кIватIал. # биологиядин ~, литературадин ~, философиядин ~; ~ тешкилун, ~ чукIун; -дин тариф авун, ~ машгьур хьун. Мухтарани Селима ирид лагьай классда кIелзавай ва чебни жегьил физикрин кружокдин иштаракчияр тир.... А. Р. Чинебан савкьват. КРУЖКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чинидин, хъенчIин, ракьун яд хъвадай къаб. Ада са бубат ранг аламай яргъан къачуна. Ахпа чайдандинни кружкадин савда авуна. 3. Э. Уртах цаз тадани. Иесиди кроватдин кIаникай эрекь авай шуьшени хкудна, вилик кружкани эцигна. - Истикан авач... 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. ИчIи хьанвай кружкайра чехир цаз баллонар гваз къекъвезвайбурни авай. А. Къ. Кьейибурални чан хкидай лезгинка! КРЧАР, КРЧАРА карч существительнидин гзафвилин кьадардин формаяр. Кил. КАРЧ. КРЧАРГАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра арабадик, туьрездик кутIуннавай маларин крчара тунвай еб. Къачу, хва, къвалал алай крчарган. Гь. Гь. Сифте сефер арабачийрихъ галаз. Гьайиф хьи, накьан дагъвияр аранда бинеламиш хьайила, акьалтзавай несилдиз, чи аялриз, гзаф кьадар лезги алатрин тIварар чиз амукьнач. Месела, ихьтинбур: крчарган, тIурарган, рат, ругунар ва икI мад. ЛГ, 1997, 31.I. КСАЙ ксун глаголдин причастидин форма. Кил. КСУН. КСАНА, КСАНВА ксун глаголдин алатай вахтарин формаяр. Кил. КСУН. КСАР, КСАРА, КСАРИ, КСАРИЗ кас существительнидин гзафвилин кьадардин формаяр. Кил. КАС. КСТАХ 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вичин фикир дуьз аквадай, масадакай хабар такьадай, рикIел акьалтай вуч хьайитIани ийидай кас. И кстах, вичиз гьеле вичин дамахдин къадир тахьанвай, пад-къерех такунвай и хуьруьн рушал ашукь жеда? Ф. Н. ПицI квачир инсан. КСТАХ 2 прил. вичин фикир дуьз аквадай, масадакай хабар такьадай, рикIел акьалтай вуч хьайитIани ийидай. # ~ аял, ~ руш. * кстах хьун гл., вуж кстах тир гьалдиз атун. Адет яз, аялар са кьадар яшдал къведалди кстах жеда. И. В. Колхоздин кстах. КСТАХВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кстах хесет квай гьал. Тербиятдин кIвалах Хъсан эцигнавай кIвале кстахвални тIимил жеда. И. В. Чирхичир КСТАХВИЛЕЛДИ нар. кстахвал хас яз. Синонимар: кстахдаказ, кстахдиз. КСТАХДАКАЗ нар. кстах хесет кваз. # ~ вердишарун, ~ вердиш хьун, жув ~ тухун, ~ тухуз тун тавун. Гьа икI, кстахдаках хвейи аялдикай атана гада хьана, вач-хъшадин яшарай акъатна. А. Эсетов. Инсан хьанач Синонимар: кстахвилелди, кстахдиз. КСТАХДИЗ нар. кстах яз. Диде-бубади кстахдиз хвейи, кIвач куда, кьулухъди ая талгьай Сарсахбегдиз, дугъриданни, пулуникай дарвал авач. 3. Э. Сарсахбег. Белки, чахъ Авай-авачирди гьам яна лагьана, кстахдих вердишарун хьанатIа? Ж. Гь. Чилин циф. Синонимар: кстахвилелди, кстахдаказ. КСУН гл., вуж-вуч; -уда, -ана; -уз, -узва; -ус, -ун, -урай, -умир; ксун тавун, ксун тахвун, ксун хъийимир 1) ахварин гьалда хьун. Гъуьл, бейхабар, ксанавай, Ахварай аватун хьана кьван. С. С. Са къаридинни къужадин чIиргъинтI. - Зун аял туш, диде, зун гъавурдик квазва, Къарагъна вижевайдаказ ксус Гь. М. Зуьгьредин муьгьуьббат. -Хъша, бала, Вун ксудай вахт хьанва X. X. Пагьливан. Са кьадар вахтунда ам, ксанвай хизан ахварай гьикI авудда лугьуз, ракIарихъ галамукьна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) гьакъикъатдикай, дуьньядин гьаларикай бейхабар яз хьун. Лезгийрин интеллигенция - ксанвай гьуьруьперияр я, лезгийрин шаирарни - кIвалин ашукьар я. 3. Р. Веси. Эй лезгияр! Ксумир куьн, уях хьухь, Бязи крар гилигзава ви тIварцIихъ. ЧIалахъ жемир, фагьум ая дериндай, Сир вугумир гьар атайдаз куь варцихъ. Мегь. А. Эй лезгияр. Чи душманарни, ваз малум я, ксанвач, - жаваб гана Нуфталиди. Гь. Къ. Четин бахт. Ада кIвалахзава. Адан алакъа Бакудихъ, Нухадихъ ва Азербайжандин маса шегьеррихъ, хуьрерихъ галаз авайди чаз чида. Чунни ксузвач. Н. М. Къизилдин хтар. * ксай месик иситIа жагъидач мисал 'кIвалах тавуна мурад кьилиз акъатдач' манадин мисал. Ругуд йисуз чара чкада кIелунни регьят кар туш. Яз ксай месик иситIа жагъидач. 3. Э. Гуьлзада.... цIийи крар патал женг чIугуна кIанда. Месик иситIа жагъида лагьайтIа, таб я. Б. Гь. Зулун пешер. Чин уьлгуьчди хьиз атIузвай. Амма ксай месик иситIа жагъин тийидайди чизвай парторганизациядин секретарди къаю гузвай азабдиз сас сарал илисна дурум гана. 3. Э. Ишигълаван дере. Зи фикир фадлай ашкара я. Ксай месик иситIа гуз хьайитIани, зи кар колхозда жедач, жанаби. А. М, Къалабулух квай гатфар. * ксай пси зараф., сущ. гзаф ксудайди; кьадардилай артух секинди. КСУРУН гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; ксун тавун, ксун тахвун, ксун хъийимир ахварин гьалдиз ракъурун. Йифиз, ксудай вахт атайла, дидеди месер вегьена хизан ксурна А. Къ. Жуьгьенар. КСУС ксун глаголдин эмирдин форма. Кил. КСУН. КТАБ араб, сущ.; - ди, -да; -ар, -ри, -ра никай ва я квекай ятIани кхьенвай чарар кIватIна цвана сад авунвай затI. # ~ къачун, ~ кхьин, ~ бахш авун; ~рин туьквен, ~дин чин, -дин жилд, ~рин сумка, стхадин ~, яцIу ~, кьелечI ~. Ктабдиз дуьз бегьем Девит, чар, къелем ХупI ярашугъ я. Е. Э. Квез вуч ярашугъ я. Эй, инсафсуз, гьим я ктаб, Ваз гайи а чIуру жаваб? Е. Э. Къази. ЦIаруди, винел вуч кхьенватIа кIелни тавуна, ктаб чантадиз сух хъувуна. Б. Гь. Заз эвера. "Лезгинкадал илига" ктабдиз ( 1995 - йис) сифте гаф кхьей за Седакъет Керимовади лезги эдебиятда кьетIен вакъиа тирди малумарнай... М. М. Дуьнья кIвачел къарагъда. Лап студент тир яшарилай эгечIна за са ктабдикай фикирзава. А ктаб зи рикIе ава, ам зи руьгьда къекъвезва. Анжах са жуьредани жуьрэт авуна адав эгечIиз жезвач. А. Къ. Дагъустан шаиррин уьлкве яз ама. * ктабдин (ктабрин) стиль сущ. ктабдин чIалаз (ишлемишзавай гафар, предложенийрин къурулуш ва мсб) хас тир кьетIенвилер вири санлай. КТАБХАНА сущ. -ди, -да; -яр, -йри, -йра жемятди кIелун патал ктабар кIватIнавай махсус чка. Ксения Жиреновади ктабханада экономиствиле кIвалахзавай. М. Алимурадов. Девирдин шикилар. Синоним: библиотека. КТАБРИН прил. ктабриз хас тир. Авторди ихьтин стилар чара ийизва: рахунин, ктабрин. бейтереф, поэтический. Лезги чIалан синонимрин словарь || ЛГ, 1982, 10. IX. КТАД: ктад хьун гл., вуж-вуч квяй са квяй ятIани кьацIун. Ахпа къазуннавай перемдалди вичин руфун ктад хьанвай къуьрен кьван мичIи иви михьна. Б. Гь. Заз эвера. Пери кIвач цIуьдгъуьнна ярх хьана, адан перемар палчухдай ктад хьана. А. Сайд. Аслана кьин кьуна КТАДУН 1 гл., ни-куь вуж-вуч квяй; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; ктад тавун, ктад тахвун, ктад хъийимир кьацIурун (са вуч ятIани гуьцI хьана, гуьцIна кьацIай гьалдиз гъун). Вуна пуд лагьай класеда кIелзава, бес алай костюмар ктадиз цура гъахьун заз кутугнавани? А. Сайд. «Чуьнуьх гумбатI». - Яъ, я къари! Им вуч гьал я вал алайди? Ламра хьиз алайбур кьарарай ктадиз вун вуча, аял яни? А. Сайд. «Аслана кьин кьуна». КТАДУН 2 гл., ни, ник-квек -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; ктад тавун, ктад тахвун, ктад хъийимир эцягъун (не-кве ятIани гъил, кIвач, маса затI галукьарун). За эцигай шейэрик ктадмир. Р. Синоним: хкуьрун. КТКАНА куткун глаголдин алатай вахтунин форма. Кил. КУТКУН. КТIАЙ 1 ктIун глаголдин причастидин форма. Кил. КУТIУН. КТIАЙ 2 прил. 1) ктIана чIур хьанвай гьалдиз атай. КтIай ичер маса гуз жедач. Р. 2) куьч. пис ни къведай. ДакIан я заз ктIай яд... А. С. 3) куьч. куьгьне хьанвай. Герек акI авуна кIанда хьи, зегьметдин бегьер хкуналди, тIуьналди, маса гуналди куьтягь тежен, ктIай хуьруьн эвездал хъсан шегьердин формадин цIийи хуьр расин, кIелиз чирин А. Ф. Риза. КтIай адетрал амал ийизмач. Р. 3) эдебсуз, шит. КтIай гафар захь галаз ийимир. Р. КУ акун гафунин куьруь хьанвай рахунрин форма. Кил АКУ. КУБ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) математикадин уьлчме. 2) кьакьанвилихъ, яргъивилихь ва гьяркьуьвилихъ сад хьтин размерар авай уьлчме. - Вун квел алахънава, яда, гьана ПМК-дай жуваз кьве куб горбилрикай жагъун тавуна?! С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. КУБУТ туьрк, прил. абурар алачир. Пакамахъ чайханадиз атайла, хозяин сифте самовардин патав фидай ва адай гуьзгуьдай хьиз вичин кубут суфатдиз килигдай. А. Р. И идараяр лагьайтIа, а чIавуз лап кьит тир, чебни абурсузбур, кубутбур. А. Фетягь. ТIеквен. Синонимар: усал, мешребсуз. КУБУТВАЛ сущ.; -или, -иле; илер, -илери, -илера кубут гьал. Эмин мичI хьиз гьуьжетдаваз Алакьунин кубутвал И дуьньядин кьисметдава. И. Гь. Касни кьенвач жуван руьгъдик кубутвал, уьмуьр масабурулай са тегьерда кечирмишун тестикь жеда. Т. А. Синонимар: усалвал, мешребсузвал. КУБУТВИЛЕЛДИ нар. кубутвал хас яз. Синонимар: кубутдаказ, кубутдиз, усалвилелди усалдаказ, усалдиз. КУБУТДАКАЗ нар. кубут гьал хас яз. Синонимар: кубутвилелди, кубутдиз, усалвилелди, усалдаказ, усалдиз. КУБУТДИЗ нар. кубут яз. Синонимар: кубутвилелди, кубутдаказ, кубутдаказ, усалвилелди, усалдаказ, усалдиз. КУДА 1 [ккуда] кун глаголдин кьвезмай вахтунин форма. Кил. КУН. КУДА 2 [ккуда] кудун глаголдин эмир дин форма. Кил. КУДУН. КУДАЙ 1 кун глаголдин кьвезмай вахтунин форма. Кил. КУН. КУДАЙ 2 кун глаголдин причастидин форма. Кил. КУН. КУДАй 3 прил. гзаф чими гьалда авай, гзаф чими гьал хас тир.. Шумуд варцар яргъаз хьайи чими рагъ, Хтана вичин кудай нурар чукIурна. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. * кудай хъчар сущ. назик тан авай набататдал жедай туькьуьл тIямдин элкъвей пешер алай хъчар. КУДАЙ 4 [кhудаа] кудун глаголдин причастидин форма. Кил. КУДУН. КУДУН 1 гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; куд тавун, куд тахвун, куд хъийимир аял къециз акъудун. Дидеди нянихъ аял кудна. Р. КУДУН 2 гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; куд тавун, куд тахвун, куд хъийимир кьил кутун, башламишун. Нянихъ кIвале хизанар галаз ацукьнавай чкадал ада мевлиддин месэла кудна. ЛГ, 1992, 31. III. 1990 - йисуз патарив гвай хуьрерни кваз Белиждиз район гунин месэла куднай. ЛГ, 1996. 5. VII. КУДУН 3 гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир; куд тавун, куд тахвун, куд хъийимир куьрсарун. КУЖУМ: кужум хьун гл., вуч ник-квек 1) жими затI са квек ятIани акахьун. 2) куьч. къурулушдик фин акахьун. Акьван лацу, акьван мили ишигъ я хьи, ам лап рикIе гьатзава, чими мед хьиз бедендиз кужум жезва. М. В. Вацран ягъун. КУЖУМУН гл., вуч квек; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кужум авун, кужум тавун, кужум тахвун, кужум хъийимир 1) жими затI (марф, яд, мед) са квек ятIани акахьун. Экъичай яд гамуник кужумна. Р. 2) фитIинун, вичик акахьдайвал авун. - Ваъ, ваъ, Керим халу, зав марф кужум тийидай са затI гвазва. Б. Гь. Заз эвера. Садлагьана... нек чилел чкIана... чилик кужумна... «Нек чили кужумда жал?» - фикирна гадади. Эхь. Кужумда. Анжах дидедин нек ваъ, ам я чилел чкIидач. Чи беденди кужумда. 3. Гь. Нек. 3) куьч. акахьун, сад хьун. Шекердилай ширин я вун, Вун зак кужумнаваз кIан я. Е. Э. КIан я. 4) куьч. кьабулун, къачун. Лагьай гафар кужумдай аял кIандачни?! Р. КУЗ 1 [ккуз] кун глаголдин мурадвилин форма. Кил. КУН [ккун]. * куз-хъукъваз амукьун гл., вуж хьайи карди гъамлу, четин гьалда тун. КУЗ 2 [кhуз] фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) верчер хъиядай чка. Синоним: демек. 2) хипер хъиядай чка. Синоним: ятах. КУЗ 3 кил. КУЗОВ. КУЗОВ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра машиндин пар ядай чка. # ~дай пар авудун, ~диз пар хкажун, ~да инсанарни ацукьарун, ~дин бортар кIевун. Чархарик къван акатна машин къарсурайла... Муминат далудихъди машиндин кузовдиз ярх жеда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. КУКВАР 1 квак существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. КВАК. КУКВАР 2 сущ.; -и, -а нафтIадин лампади шуьше кьазвай чка. КУКРА квак существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. КВАК. КУКУ фарс, нугъ., сущ.; къайгъанах; кака. КУКУпI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) яргъи кIуф галай, вичи кукукуку ийиз сесер акъуддай къуш. КукупIди са сятда 100 квак незва, чебни маса къушаривай нез тежедай хьтинбур. 3. К. ТIебиат чирун. Абурал къацу кьурухрайни тамун гапIалрай, багъларайни никIерай къвезвай билбилринни пIапIишрин, куруйринни кукупIрин, чIалитIринни чIимчIиррин ажайиб нагъмаяр алава хъижезва. Чи халкьдин кьисметда кьетIен вакъиа || ЛГ, 2000, 3. VIII. 2) куьч. кIуф экъисай дишегьли. Ваз чи гьакимдарар, илимдадар Девлетан, Аюбан, Салманан, Вагифан, Межидан урус кукупIар акурди яни? Валлагь, чи рушарин гьич са кикекни квачир затIар я. Н. И. Гьакимрин папар. КУКУЦIУЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра варарин хел, рикIин хел дуьз акъвазун патал ва ам ахъайдайла, акьалдайла гьа санал элкъуьн патал туькIуьрнавай чка, легьв. КукуцIулдал алай залан варцин хел ахъайна экъечIай Рамазан эхирни кьил винелди авуна килигна. А. И. Вацран мичIер. Рак, кукуцIулрай акъатайла, ахкьализ хъижедач. Р. КУКIВА 1 кIукI существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. КIУКI. КУКIвА 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра фу тун патал кIарасдикай раснавай еке къаб. Винел суфра вигьенвай кукIва кьуьнел кьуна, Селми хтана. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. КУКIВАЛ 1 кIукI существительнидин чкадин I падеждин форма. Кил. КIУКI. КУКIВАЛ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кукIвар хьайи кIвачин къапариз хъиядай пине. ЦIуру шаламар жагъурна абуруз кукIвалар хъиягь! Ф. Б. Филиал. Шаламдиз кукIвал хъияна, рекье гьатна. Р. КУКIВАР: кукIвар хьун гл., вуч 1) яргъа лди алукIуникди парталдин цIийивал, сагъвал чIур хьун, пуч хьун. Ризадал къуьнер акъатай шихинин яргъи са перемни кукIвар хьайи, кикер чилелай физвай шалварни жедай. А. Ф. Риза. 2) хун. ЧIур алай чкадал кам вегьейла, ширх-ширх ийиз, кьурай векьер кукIвар жедай. А. Ф. Бубадин веси. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 |
| |||||||
|
