| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КЕЦЯГЪУН гл., ни ник-квек; -да, -на; -а, -ин, -рай, -мир; кецягъ авун, кецягъ тавун, кецягъ тахвун, кецягъ хъийимир, са не-кве ятIани са вуч ятIани эцягъун, инжиклу авун. «Кецягьмир зак, зун ахъая», Лугьуз, кьуна гъиле пая... С. С. Дуьнья алаш-булаш хьана. КЕЧИЛ нугъ., сущ.; къулал алай къажгъандин вилик патак, кутадай чепедикай раснавай кIвач [М. М. Гаджиев 1997: 131 ] КЕЧИРМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир, кечирмиш тавун, кечирмиш тахвун кечирмиш хъийимир акъудун (вахт). Гьар са кардикай веревирдер ийиз, юкIварчипIар ягъиз кечирмишай декьикьайри чаз садаз сад лап мукьувай чирдай... Я. Я. Аманат. Уьмуьрдин заланвилерни, вичел гьалтай азиятарни а къари бадеди дурумлудаказ алуднай, четинвилерин вилик ажузвал къалур тавур ада яргъи уьмуьрни кечирмишнай. Я. Я. Агалай сандух Амма шегьердавазни ада вахт гьавайда кечирмишначир. А. А. Пад хьайи рагъ.... ам кIанзни дакИанзни жегьилрин арада вахт кечирмиш авуниз мажбур хьана... Гь. Къ. Лацу марал. Аял вахтарилай хипехъанвилел рикI хьайи Байрамалиев Зулфикъара алахьай йикъар дагълара кечирмишна. К., 1990, 12. I. ХъуьтIуьн яргъи йифер кечирмишун патал кино, радио, телевизор авачир хуьре жегьилар, гадаярни рушар, нубатдалди гагь садан, гагь масадан кIвализ хуьруьк фидай... С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. КЕЧМИШ 1 туьрк, прил.; алатай. Гила куь вилик эгьмиш хьанвай ( беглер галат патахь ишара ийида) и жанавурри чпин кечмиш йикъар рикIел хкиз, шехьрай. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. * кечмиш жери глагол сущ., граммат. са касди ийизвай гьерекат маса существительнидал акьалтзавайди къалурдай глагол. Месела, Стхади емишар кIватIзава, Ваха перемар чуьхуьзва предложенийра авай кIватIзава, чуьхуьзва кечмиш жери глаголар я. Вичелди лагьанвай кар, гьерекат ийизвай предметдин тIвар ( существительное ва я ам эвез ийидай маса чIалан пай) актив падежда хьун истемишдай глаголриз кечмиш жерибур лугьуда. Р. Гьайдаров. Лезги чIал. 5-6 кл. * кечмиш тежер глагол сущ., граммат. масадал тефидай гьерекат къалурдай гаф. Месела: Стха ксанва, Вах багъдиз физва предложенийра ксанва, физва кечмиш тежер глаголар я. * кечмиш хьун гл., вуж чан аламачир гьалдиз атун. 1958 - йисан 22-февралдиз Хуьруьг Тагьир кечмиш хьана. А. С. Хуьруьг Тагьир. Буба кечмиш хьайила, шел-хвал авур Сувар хуьруьз хъфеначир. А. И. Самур. Мифтягъан паб аял хадай чкадал духтурханада кечмиш хьана. А. А. Пад хьайи рагъ. Са шумуд йисалай аялрин дидени кечмиш хьана. К, 1991, 17.I. Синонимар: кьин, рагьметдиз фин, а дуньядиз фин, техквердиз фин. * кечмиш хьун(ухь) сущ. кьин. Амач лугьуз и падишагь, Заз са хабар ван хьана хьи, Гьелбет, кечмиш хьунухь я агь, Гила дум дуван хьана хьи. С. С. Амач лугьуз и падишагь. КЕШ фарс, сущ.; -ени, -ена; -ер, -ери, -ера инсандин, гьайвандин къвалан буш, кьвехен кьил. Якеш тийижиз, я кафал, КIвенкI авуна рахаз кIуфал, Сел къведайла вацIун рувал, Архайин къаткиз жедайд туш. С. С. Ахмакьвал пис четин тIал я. Гьаятрал ракъиник малхебни акъуднава, къайгъудар иесийри абурун далуяр, къвалар ва керкIетI кьунвай кешер хашавралди, верхи куларалди михъзава. Гь. Къ. Четин бахт. Ша чна адан кешениз тIвал ягъин... Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. КЕШИШ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хашпара диндин къуллугъчи. Кешишри, муфтиди 'Уна данишугъ, Чи араяр хъхьуй лугьуз баришугъ. А. Гь. Къиргъиндиз. Йикъарикай са юкъуз, килисада гзаф халкь кIватI хьанвайла, кешиш Тимофей атана... Я. Къафаров. Аламатдин кешиш. КЕШИШВАЛ сущ.; -или, -иле; илер, -илери, -илера кешишдин пешекарвал. Тимофей чи итим, КГБ-дин офицер я. Кешишвални адаз чна ганвай. Я. Къафаров. Аламатдин кешиш. * кешишвал авун гл., ни кешишдин къуллугъ кьиле тухун. Ада 1 -Махачкъалада авай хашпарайрин килисада чIехи кешишвал ийиз башламишна. Я. Къафаров. Аламатдин кешиш. КЕШКЕШ фарс, сущ.; -ди, -да; ар, -ри, -ра 1) гьайвандин кьулухъ кIвачеринни далудин ара. - Яда, гила килиг, чун гьи йикъал атанватIа! Чи кьведан чинарни чIулав, яргъи, балкIандин кьуру халис кешкенриз ухшар хьанва. А. Ляметов. Гуьгъуьниз килигиз. КЕШКИН фарс, союз эгер, нагагь. Вун кешкин чир хьаначиртIа, Зун дарвиле жечир, гуьзел. Е. Э. Эй, зи гуьзел. КЕШКиНА || КЕШКеНИ фарс, кIус декIени. Лугьуд вуна: ГъаначиртIа кешкина! Гьакьван бетер пис ахмакьдин руш жеди. С. С. Кешкени, абуру чпихъай ви вил атIудайвал авунайтIа. А. Исм. Вацран мичIер. КИБИШТАН кил. ИКИБИШТАН. КИКЕР, КИКЕРАЛ кек существительнидин падежрин форма. Кил. КЕК. КИКIАНА, КИКIИЗ, КИКIиЗВА кукIун глаголдин формаяр. Кил. КУКIУН. КИЛЕ фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) магьсул алцумдай уьлчме (2,5 кг). ЧIехи ваха лагьана: «За са киле дуьгуьдал хуьруьн жемят аладарда». Ф. Пуд руш. Зирба гуниз темягъ 'Уна, 10 килени тагуз туна... Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Кьве тике тIуьрла хьана тух. Зур киле кьел хьана артух. С. С. Ахмакьвал пис четин тIал я. Жувазни техил твах сад кьве киле... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. 2) уьлчмедин къаб. Я руш, чи киле гьинава? Р. * киле-къажгъан сущ. 1) звал текъведай къажгъан (махарик квай). 2) куьч. гьиссериз рехъ тагузвай кас. Куьз вун икьван пашман хьанва, Хва текьейдан кас? Вакай киле къажгъан хьанва, Ацукьнавай пас. А. Къ. Кьил хкаж, Арбен. КИЛИ рах.|| КИЛИГ 1 кIус 'игьтиятлу хьухь' манадин гаф. Къавум, килиг, къуллугъ за ваз лугьуда. Е. Э. Къавумдиз КИЛИГ 2 килигун глаголдин эмирдин форма. Кил КИЛИГУН КИЛИГАЙТIА кIус 'дуьз фикир авуртIа' манадин гаф. - «Им вуч аламат я?» - лагьана ида. КилигайтIа, са дев къвезва. Ф. Рустам Зал. КилигайтIа, и пачагьдин рушаз и мегьтер Лукьман кIан хьанва кьван. Ф. КилигайтIа, ам луьткведин патавайни фенвай затI тушир. 3. Э. ВацIал кьеб. Лап эхиримжи вахтарал кьведалди литературада мягькем хьанвай фикир авай: Лезгийриз Шарвилидикай туькIуьрнавай эпос авач. КилигайтIа, авазва... И. Яралиев. Шарвили! Шарвили! Шарвили! КИЛИГНА 1 килигун глаголдин алатай вахтунин форма. Кил. КИЛИГУН. КИЛИГНА 2 союз 'себеб яз' манадин гаф. Ина касни тахьуниз килигна, нехирбандин паб къулан патав ацукьна. Ф. ЦIицIали. Камал вич алай чка сев ягъун патал гзаф къулай чка хьуниз килигна артух хиялар хъийиз акъвазнач Гь. М. Жегьил чубан. Зуьгьрени, юкьван школа куьтягьна, райкомдин теклифдиз килигна Москвадиз кьве йисан школадиз фенай. Гь. М. Зуьгьредин муьгьуьббат. КИЛИГНАМАЗ килигун глаголдин деепричастидин форма. Кил. КИЛИГУН. КИЛИГУН гл., вуж низ; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а || ая -ин, -рай, -мир; кихлигун, килиг тавун, килиг тахвун, кихлигмир || килиг хъийимир 1) са низ-квез ятIани тамашун. Гада вилер ахьайна килигайтIа, вич гьавиздин патав гва. Ф. Гьуьлуьн руш. Куьз ийида на зарафат? Къуьнелай элкъвез килигиз. Е. Э. Ярдиз. Вун экъечIиз килигиз заз... Е. Э. Гуьзел за ви тариф ийин. Килигнамаз чинай яз вич иерди, Гаф лагьайла, жаваб гуз пис тегьерди... С. С. Пис папаз Мад сеферда къарагъна хьиз АцIай вацраз кихлигна. Г. Шугаев. Къадир халу. 2) чирун, ахтармишун. Гъахьняй, фана дуьнья, гьей, За вавди гьакI ийизва, Ви гьалариз килигна, ЧIана вад югъ мадара. Е. Э. Дуьньядиз. Белки икьван чIавалди вахт хьанач. Килигда жеди ви арзадизни. К., 1988, 28. XII. 3) галайвал авун, куьмек гун. Аман, гуьзел, килиг тIун вун атана... Е. Э. Заз сабур гуз. Халкь авур кас килигнач ваз, Вун са затI яз акунач заз... А. Гь. Дуьнья. Паб салаз килигиз, за а чIавуз чарабуруз гвенар гуьз хьана. С. С. Жувакай ихтилат. * заз килиг, чап килигун. * килиг тавуна нар. фикир тагана. Чахъ авай дарвилериз, четинвилериз килиг тавуна, цIийи кьве школа ахъайна кардик кутунва. ЛГ, 1999, 1. IV. * килигда <чун> 1) вилик квай месэладай кьабулдай къарар тайин туширла лугьудай ибара. Гьелелиг жуваз са истикан чай хъухъ. Ахпа килигда чун, - лагьана Аликъулиди адаз. И. Агь. Агьмедан ич. 2) гьелягь кьун яз лугьудай ибара. * килигдай вилер кIанда прил. лап иер, лап хъсан. Яру пIинияр жеда гьа... Чебни килигдай вилер кIандайбур: А. А. Пад хьайи рагъ. * килигдай гьич кицIни авач гьал 'гзаф я, бул я' манадин ибара. - Валлагь, - лагьана Эльман дахди, - гамариз килигдай гьич кицIни авач. Ш. Шабатов. Тапарар ийимир. * килигиз акъвазун [амукьун] гл., вуж низ-квез четин гьалда хьун, вуч ийидайа тийижиз хьун.. ФейитIани зун а кьилиз, Кепек харжлух авач кIвали, Килигиз амукьда гъилиз. А. Гь. Фяледин чар. Килигиз къвазда Куьн чиниз: Са затI гьат тавуртIа гъилиз Акъудич а дуван кьилиз, Кхьиз гуз суьрет, судуяр. С. С. Судуяр. * килигуналди кьве вил тух жедач гл. гьал килигуналди мягьтелвал артух жезвайди къалурдай ибара. Килигналди тух жедач хьи вилер, Шад жез акурла баябан чуьллер... X. Кьасумов. ГъвечIи-чIехидан шад хьурай рикIер. КИЛИСА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра хашпересрин ибадатдин кIвал Гуьллейрин хирер хьанвай дараматрини казармайри, миайинрини килисайри къати женгер рикIел хкизва. Гь. Къ. Четин бахт. Хашперес динэгьлияр чпин диндин истемишунар кьилиз акъудиз кIватI жезвай чка. Килисадизни чкадин хашпересрикай сад тайинна. 3. Р. Пайгъамбардин лацу пайдах. Йикъарикай са юкъуз, килисадиз гзаф халкь кIватI хьанвайла, кешиш Тимофей атана... Я. Къафаров. Аламатдин кешиш. КИЛО || КИЛОГРАММ урус, сущ.; -ди, -да; яр|| -ар, -йри||ри, -йра ||ра 1000 граммдин заланвилин уьлчме Гила вуна лагь, ви макъалайра къалурнавай "ручной адский труд" куьгъне вахтунда маларал куьтендив цана, гьебейраваз тум вегьена, мукалдалди гвена, ратIарал балкIанрив гатана сагъ са юкъуз 400-500 кило кьуьл вахчун хъсан яни, тахьайтIа, трактордал цана, сеялкадал тум вегьена, комбайндив кIватIна, йикъа 15-20 тонн техил вахчун? ЛГ, 1999, 21. Х. А вахтунда са шешел гъуьр 13 манатдай, са килограмм чIемин къимет пуд манатни 50 кепек тир, килограмм шекер са манатдай гузвай ЛГ, 2000, 2. Ш. Зи заланвал килойралди къе виридаз малум я, Са вахт къведа, белки, ахьтин, алцумда зун каратрал. М. Б. Аквазвач жал цавариз?.. КИЛОМЕТР урус, сущ.; -ди, -да; -ияр, -ийри, -ийра 1000 метрдин яргъивал. Хуьряй Ахцегьиз 1215 километрдин мензил ава. Бедиров М. Лгарин хуьр. Са кьвед-пуд километр мензилни феначир, чи машин са цIийи хуьруьз акъатна. 3. Э. ЦIийи ДаркIушар. КИЛФЕТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) хизан... килигайтIа, - зун къанни цIуд йиса авай, чуру квай итим хьанва, къуьзуь жезва. Килфетдин иеси хьана кIанда. С. С. Жувакай ихтилат. Гьадан килфет, гъилел-кIвачIел агъур паб, аялар: цIуд йис хьанвай руш, цIипуд йис хьанвай гада - вири кIвалахдик ква. А. И. Самур. 2) мукьва-кьили. Килфет куьмек яхъ на садни тутуна... Е. Э. Гьая тийижир паб. Диде, буба, амай вири килфетар, Валай рази я юлдашар, Эмиров. X. Т. Дагъдин кард.. Ви килфетар хьана ажиз... Алкьвадар Гьасан эфенди. X. Къ. Алкьвадар Гьасан эфенди. КИМ (КИМГЕ нугъ.) сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера хуьрера итимар чпин азад вахт акъудун патал ва хуьруьнкIвалин дерди гьалун патал кIватI жедай чка. Кимел, гъиле тафт аваз ацукьна, ашукьри ракъинихъ цIигел билбилдикай манияр лугьузвай. С. С. Жувакай ихтилат. Кимел ада буругърикай ахъайдай. А. С. Рабочийдикай шиир. Велиханни Арабхан ацукьда са юкъуз кимел. Чпихъ авай вири ихтилатар ийида абуру. А. Ляметов. Гуьгъуьниз килигиз Кимерикай ихтилатар кватайла, зи фикирдиз чинар ракъинихъ аваз, пуд патахъай кIевирнавай, инсанри чпиз къулайвал къачун патал, далу акална ацукьдай чкаяр туькIуьрна гьуьрметлу чкайрал агъсакъалар ацукьнавай халисан кулътурадин маканар къведа. ЛГ, 1992, 14. I. Беневшадиз чпин чIехи кимгедал гзаф инсанар кIватI хьанвай ахварай акуна. К. К. Шад хабар. * кимин ихтилатар сущ.; манасуз, жавабдарвал авачир ихтилатар.... куьне чал агакьарнвай чIалар... кимин ихтилатриз гзаф мукьва я. Ж. Гь. «... Жуваз герек тир а чIалар...». КИМИ 1 ким существительнидин актив падеждин форма. Кил. КИМ. КИМИ 2 [кhими] фарс, прил.; 1) бес тежезвай. Эгер машинар чаз хьайитIа, ахпа эцигунриз кими кар амукьдайди хьиз аквазвач, Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. 2) къимет авачир, ерисуз. Наши парча, кими либас гъиз тахьуй. Е. Э. Къавумдиз. 3) акьулсуз. Са яш хьанвай итимар бирдан шапкаяр алаз куьчейриз экъечIайтIа, инсанри абур кимибурай, пердечийрай гьисабда. Гь. Къ. Четин бахт. Синонимар: кIамай, ахмакь. * кими хьун 1) гл., вуч тайин кьадардикай са гьикьванди тIимил хьун. Югъ хьайила, аскервилиз тухузвайбур акъудна, жергеда акъвазарна, гьисабна, Сад кими хьана. А. И. Самур. Накьандалай къе вацIа яд тIимил хьанва. Р. 2) авачиз тахьун. Кими жеч мад гъейри папар. Кьуна кIула вав гвай а пар, Жуван рекье гьат, гуьзел яр. С. С. Регъуьхбан. Гьич хенек кими жеч, кIвале Гьамиша азар чка я. С. С. Дустари лагьайвал, ам мад булахдин кьилелай кими тушир, КIвале ада вуч хъийидай кьван? А. И. Самур, III. КIвале кимизвай са затIни авач. Н. И. Сирлу межлис. 2) акьулдиз кьери хьун. КИМИБУР 1 прил. кими прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Адан аялар кимибур я. Р. КИМИБУР 2 сущ.; -у, -а; кимибур прилагательнидикай арадиз атанвай существительное; кими тирбур. [Зарлишан]. Эхь, эхь! Квез амайбур кимибур хьиз авайни?. Н. И. Гьакимрин папар. КИМИВАЛ сущ.; -или, -иле; илер, -илери, -илера 1) са вуч ятIани бес тежезвай, кими гьал.... кIел-кхьин чидай, тежриба авай инсанарни авачир. Гьавиляй кIвалахда гзаф кимивилерни авай. И. В. Зарафатни керчек. - Дуст хвена кIанда. Адаз кIуьцуруди чирун герек я. «Са кимивал квачир касни жедач» - фикирдал алай Сабира адахъ галаз къал алай рахунар ийидай, вичиз чидай несятар гудай. 3. Э. Рекьер сад туш. Кимивилер, гъалатIар, халкьдин бейкефвилер, гъелбетда, къайдасузвилерикай къанун хьайила, арадал атанва ва къвезва. ЛГ, 2000, 2. III. 2) акьулсузвал, фагьумсузвал. Акур касдиз багьа касдин кимивал Са цIувайни хгуз жедач чимивал. Ш. Къ. Акур касдиз... КИМИВИЛЕЛДИ нар. ахмакьвилелди. КИМИ3 нар.; кими яз, бес тежез. Кьве кепек кимиз абуру ваз фу гузвачир. Бес вуна абуруз гьикьван кьве кепекарни, пуд кепекар туна! К., 1988, 2. XI. КИН фарс, сущ.; кичI, къурху. Йифен баябанлухда Гъуьрчехъандин рикIе вучатIани кин гьатна. 3. Э. Муькъвел гелер. Амма вилер килигзава Минет аваз, туьгьмет аваз, кин аваз... А. Къ. ЧIулав гьер. Кин ква рикIик -уьмуьр тефий ваясуз. Ф. Н. Ас. Вичиз гъич рикIелай тефидай куьмек гайи кас бейкефна рахкурна лагьай гаф вичел атунихъай кин аваз, Рамазана адаз кIвализ теклифнавай. А. Исм. Вацран мичIер КИНАР нугъ. тавазивилер. КИНАРУН || КИНЕРУН нугъ., П, гл., ни низ-квез; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кинар авун, кинар тавун, кинар тахвун, кинар хъийимир тавазивилер авун, чан-рикI авун, хушвал авун. Лап рикIивай кинериз, Хвена хъсан туьмериз. А. М. Агъакшидин лам рикIиз хура амач майдан, Авач къуват ваз кинардай. Ш. Къ. Кузва кIвале нек хьтин экв... "Шваш, шваш, чан шваш!" - лугьуз, ада заз кинердай. Дж. Агьмедов. Хкахь тийидай гъед. КИНИ сущ.; -ди, да; гз. -яр, -мри хинкIар ва я хапIа авун патал гьазурнавай тинидин чкалдин кIус. ХинкIар патал кинияр атIана. Гь. Къ. Гьай тахьай гьарай. * кинид хапIа сущ. вермишелар хьиз атIана тинидин чкалдикай ийидай хапIа. КИНО урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра махсус лентинал тайин манадин гьакъикъат сегьнеламишна къалурун. Ни лугьуда кIвале телевизор герек туш? Эдебсуз кинояр къалурзава лугьуз, бязибуру ам лянетламишзава. А. М. Приватизация. Синоним: кинофильм. КИНОФИЛЬМ урус, сущ.; -ди, -да; -аяр, -айри, -айра махсус лентинал тайин манадин гьакъикъат сегьнеламишна къалурун. Кинофильмдиз тамашзавай жемят гъич квазни такьуна, абуру сифте мезели, ахпа туршимезе, гуьгъуьнилай шит-шит ихтилатрал илигна. К, 1985, 24. VII. Синоним: кино. КИОСК урус, сущ.; -ди, -да, -ар, -ри, -ра куьлуь-шуьлуь мал маса гун патал рак-пенжер кваз раснавай чка. Къе чна акъудзавай «Лезги газетдин» нумра Советрин Союздин лап хъсан йисара ругуд кепекдай киоскрай гузвай. А. Саидов. Демократиядин сифте тарс. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 |
| |||||||
|
