| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КИЧЕГЬ фарс, сущ., -ди, -ди; -ар, -ри, -ра. инсандин пелелай кьилин кIукIван ара. Кьилин кичегьди кьупкъуп ийиз ван къачуна. А. А. КИЧИН кил. ХЪИЧИН. КИЧI сущ.; къурху. Кьвед-пуд гъафтедилай, инсанрик квай кичIяваш хьайила, хуьре къаралмиш, рикIий чукIул чIугвадай хабар чкIана. Гь. Къ. Четин бахт. А зурба ва инсандин рикIе кичI твадай къеле Теймур падишагьдин хтул Рустем тахтунал ацукьайла, гьада майдандилай вахчуз туна. 3. Р. ЦIийи ханлух. * кичI акатун гл., ник къурхувилин гьисс акатун. Вуна садра и халичаяр кьабул тавурбурун итимриз са насигьат ая, амайбурукни кичI акатрай. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье. * кичI кутун гл., ник къурхувилин гьисс кутун. КИЧIЕ прил. къурхувал квай. Ам гзаф кичIе итим я. Р. Асеф Мегьман кичIе кас туш, лугьуз дамах ийиз тахьуй, Къерех хьухь вун, аси хьанвай ви танишрин рикIерикай. Ас. М. Гъезелар. * кичIе виле кьал акьада мисал 'вуж кичIеди ятIа, сифтени-сифте гьадаз зарар жеда' манадин ибара. * кичIеди кицIи кьада мисал 'гуьзлемишзавай пис дуьшуьш, низ кичIедатIа, гьадан кьилел къведа' манадин мисал. й Уьмуьрни гьакI я. Гъадавни викIегьвилелди эгечIна кIанда. КичIеди... - КицIи кьада, - давамарна жегьилди. - Мад ваз чизва хьи, - тестикьарна парторгди. Б. Гь. Заз эвера. * кичIе хьун гл., низ къурху хьун. -КичIе жемир, я кас! Я вах! За Гьамид етимардач А. А Пад хьайи рагъ. Зи рикI акъатуникай кичIезва. Е. Э. Гуьзел Тамум. Сефил яз куьн амукьуникай кичIезва... Е. Э. КIандач рекьиз гафар амаз лугьудай. Заз кичIе я, а папан тIвар Лугьуз, лап чепгин хьана кьван. С. С. Са къаридинни къужадин чIиргъин.... ваз эрекьни перцовка какахьуналди вуч жез кичIезва! Б. Гь. Заз эвера. Гила, инаг акурла, гьаникайни акьван кичIезмачир А, Къ. Жуьгьенар. КичIе тушир кас авайд я, лагьайдан вун жемир чIалахъ, Анжах кичIе жез тахьурай, жуваз жуван хъендикай. А. М. Гъезелар. Ихьтин йифиз ажалдихъай хъжедач кичIе. А. Къ. ТIурфандин йиф. Синоним: къурхулу хьун. КИЧIЕВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къурхувал. Игьтиятни кичIевал - викIегьдакай ажузди ийидай устIарар я. 3. Р. Веси. Шарвили кичIевал вуч затI ятIа чин тийир дирибаш аскер, женгина гьикьван четинвилерал расалмиш хьайитIани душмандин вилик руьгьдин ажузвал тавуна кIеверай экъечIиз алакънавай кас я. Б. С. "Шарвили" гьикI арадиз атана? Синоним: къурхулувал. Антоним: викIегьвал. * кичIевал женнетдай атай затI я мисал 'жувахъай кичIез вердишарна кIанда' манадин мисал. КичIевал женнетдай атай затI я, лугьузва бубайрин мисалди. Къ. Къ. КIири Буба. КИЧIЕДА гьал, низ; 'кичIвилин гьиссди кьунва' манадин гаф. - Зи рикIе гьевесар гзаф ава, амма гьамиша заз виридалайни къудратлу гьевесдихъай кичIеда. М. Ш. Кьве хесет.. КИЧIЕ3 нар. Сулейманаз авайд я мез, Ви къаншарда сакIан тежез, Мадни гзаф тIа жез кичIез Факьирдин мез лал я, кпул. С. С. Кпул. КИЧIЕЛА нар. кичI кваз. Рушаз такIан жез кичIела, дидеди лугьун тийиз хьана. Ф. Ирид стха. Артухлама ашнади совхоздин багъларай дашмишна дакIаррив кьван ичерай ацIанвай еке кIвал, дегьлиз акваз кичIела... вун илифарначир. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Гьахьзавач кичIела, регъуьла, Къуншидин кIвализни, угъри хьиз: Рак гатун герек туш - вун ина Кьабулда гьар сада, багъри хьиз. М. Б. Дустариз жаваб. КИЧIЕРАР: кичIерар гун гл., ни низ Эгер дарманар вегьейтIа, яйлахар михьиз харчи хьана чIур жеда» лугьуз кичIерар гузва. Б. Гь. Заз эвера. КИЧIЕРХЬАН сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кичIеди. Уьлкве тирвал физва дяве сурарихъ галаз, Гуьмбетрихъни, шикилрихъни тIварарихъ галаз. Физва дяве жаваб хгуз тежердахъ галаз, Писвал ийиз писвилиз гъил текъвердахъ галаз. ( КичIерхьанар! Кар ачухдиз ийиз тежербур! Чпихъ намус, я юкъуз, я йифиз тежербур1). А. Къ. Шиирдин гуьмбет. КИШ 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера гьафтедин ругуд лагьай югъ. Гьар гафунал гъида гиман, Чида лугьуз гьар са дарман, Гьисабда лап гъетерин сан, Вичиз жуьмя, киш тийижиз. С. С. Шумудакай зун квез. Фейи кишдин юкъуз Ахцегьиз фенвай Алмас хтана ахкьатнавачир. И. В. Алмас. киш квахьай чувуд хьиз хьун гл., ягьанат, вуж сефилдиз, кIусни шадвал квачиз хьун. КИШ 2 прил. гьафтедин ругуд лагьай йикъан. Им мугьманар къвезвай киш югъ тир. Я. Я. Агалай сандух. Киш югъ тир. А. М. Приватизация. КИШ 3 ! межд. верч чукурдай гаф. Киш-ш, садни амачиз геликьайбур. Квез тIегъуьн атурай, я Реби! А. И. Къарачияр. Киш... киш, къирмишар! А. Сайд. Вили яна КИШИ 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра гъвечIи элкъвей кIараб. * кишияр къугъун гл., вужни вуж киши кIараб вегьез къугъун.. КИШИ 2 туьрк, рах., сущ. кесиб кас, адет яз, кесибдин тIварцIихъ галаз лугьудай гаф. Гьа ихьтин шартIара ам... Гьалим кишидин къазмадал гьалтна. ЛГ, 1992, 22. VIII. КИШМИР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра сун кьелечI парчадин тIвар. КИШМИШ фарс, сущ. -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) цилер авачир ширин тIямдин кьурурнавай ципицIар 2) куьч. ширин. А бенде хьуй уьзуькъара: Гафар - кишмиш, тIуьрла - кьура. С. С. Къара пулуниз КИШПИР фарс, сущ.; -ди, -да къиметдиз багьа еридиз кIеви металл. Имни тIимил яз акуна, кишпирдикай атIанвай кIалубдин суьретни кукIварнава. А. А. Пад хьайи рагъ КИШРАН сущ.; -ди, -да дишегьлийри чиниз ядай лацу шириш. Мекик хине, хъуькъвез кишран... И. Гь. Аквазвани ваз ада ийизвай амалар... Дишегьлидин чин герек я кишрандиз. И. Гь. Гьарай. КИШТА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра жуваз кIандайвал дуьнья гьалзавай дишегьли. - Ам киштад хайид я гьа, бала. Чидач ман вавай ам хуьз жедатI, - лугьудай Саимата. А. Гьажимурадов. Саимат хала. КИШТАНАР нугъ., сущ.; киштанар ягъун гл., ни кефер чIугун. Ягъа жуваз са пуд йикъан киштавар, - Пуд югъ жеда пехъихьайи кицIизни... X. X. На хъваналди... КИЯР 1 прил.; экуь яру рангунин. Кияр шив ваз мубарак хьуй. Е. Э. БалкIандин тариф. Лацу чухва ва лацу хъицикьдин бармак алай жегьил вичин кияр балкIан карвандилай акъудиз алахъзава... Гь. Къ. Къилинж Къемер. Кияр балкIандаллаз Мифтягь хтана. А. А. Пад хьайи рагъ. КИЯР 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра балкIандин жинс. ККIАЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) тупIун кек кьван гъвечIи къван, кIеви хьанвай накьв.. Дишегьлиди, ккIалар гьалчиз, киш лугьуз гьарайзавайтIани, са кIекрени кьве вечре, катни тийиз, гьаясузвилелди къуьл незвай. С. Рамазанов. Фан къафун гишинвал я. Сечкичидив кьве - сад чIулав, сад лацу - ккIал вугузва, кандидатдин кьилиз са ккIал. И. Гь. Сечкияр. Ви гьар ккIал, тарих вич хьиз, куьгьне я, Ви дувулар къванерава Алпандин... А. Къ. Лезгистан. 2) гъвечIи кIус. - Гьа им чаз кьведазни бес я, председателди са кап фуни нисидин гъвечIи ккIал кьве чкадал пайна. Б. Гь. Заз эвера. КкIАНВА кил КУКIУН КЛАМпI нугъ., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра турп. "Кьена фидай дуьнья я им, кеф чIугу", -лугьуз, чамардава муьргъвер дадашар, Арфунагар цаз, клампIар гуьз небгет. X. X. Фукъиранар алтIушзава. КЛАРНЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра зуьрне хьтин музыкадин алат. Ажеб садав туькIвена кларнетни ЧIагъан. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Къазибег Шукурбегович художественный руководитель ва кларнет язавайди яз машгьур "Ричал" ансамбль арадал атана. А. Камилов. Мелгьам цазвайди. КЛАРНЕТЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кларнет ядайди. Туьркиядин адлу кларнетчи Хандерлидин кларнетни Рамазанан гъилинди я. Ф. Н. Гьажи Мегьамедан Суьгьбетрай. Кларнетчи ва баянист яз, 1979 - йисалай инихъ Дагъустандин ва Кеферпатан Кавказрин вузрин арайра кьиле тухузвай музконкурсра ишитиракзава ва анра гъалибни жезва. ЛГ, 2001,4. Х. КЛАСС 1 урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вичин философиядиз ва мал-девлетдиз килигна са халкьдин жемятдин кIватIал, пай. Эвелдай фялейринни лежберрин классар лугьудай, гила девлетлуйринни кесибрин лугьузва. Р. КЛАСС 2 урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) мектебда аялри тарсар къачузвай кIвал. Абуру пудани са мектебда, са классда кIуьд йисуз кIелнай. А. А. Пад хьайи рагъ. 2) сифтегьан, муьжуьд йисан ва я юкьван чирвилер къачузвай умуми школада дережа къалурдай гаф. Керима ирид лагьай классдал къван Зуьгьредихъ галаз санал хуьре кIелна, Гь. М. Зуьгьредин муьгьуьббат. Мухтарани Селима ирид лагьай классда кIелзавай... А. Р. Чинебан савкьват.... чIехи классра кIелзавай йисара Лезги театрдин тамашаяр патал шикилар ягъиз кIвалахна. Б. С. Писатель, алим, редактор. 3) куьч. классда авай аялар. Къала дневник! Класс хъуьрена чIагана. А. Къ. ЧIарав. Гьелбетда жегьил муаллим вири классдиз ала тир... Ф. Н. ПицI квачир инсан. КЛАССИК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вичин эсеррин къимет садрани квахь тийидай илимдин ва литературадин деятель. Дагъларин уьлкведин эдебиятдин классик Етим Эмин дидедиз хьана 150 йис тамам жезвай. К. К. Шикилдикай риваят. Журналрин чинрай чи аялрини муаллимри, методистрини образованидин къуллугъчийри Дагъустандин литературайрин классикрин са чIавузни чпин ранг квадар тийир эсерар кIелзава, абур чирзава. Самур, 2002, № 23. КЛЕЙ урус, сущ.; -иди, -ида; -яр, -йри, -йра чарар, кIарасдин, ракьун материалар сад-садал алкIурдай меже. Директорди гьар са ичинин тIвар кьаз, кьилди-кьилди гъвечIи чарарал кхьиз, клейни ягъиз, абур ичерин къваларал алкIуриз башламишна. И. А. Агьмедан ич. КЛУБ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра меденивални чирвилер артухарун ва ял ягъун патал идара. Эцигун патал клуб чи хуьре Адан чIехида эл кIватIна вири. Б. С. Алидин чешне. Гележегда, ина клубар эцигайла, кинояр, театрарни жеда. Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. Чи хуьруьз авайди культурадин идара анжах са клуб я. И. Къ. Чуьнгуьрдин авазар. Лишанлу вакъиайрихъ галаз алакъалу яз хуьруьн клубда аялриз ва абурун диде-бубайриз школадин гьевескар артистри чпи гьазурнавай еке концерт гана. ЛГ, 2000, 6.I. КОЙКА урус, || КУЙКА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра больницада, армияда авайбур къаткидай чарпай, кровать. Гьар юкъуз зун зи куйкадин Кьилихъ гала сефил яз. Ш. Къ. Садра кванни. КОЛБАСА || КОЛБАС рах., урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра якIукай ийидай дулдурма. Колбаса кIанз акурла, «Башуьсте, дуст» лугьуда, Еке сумка ацIурна, Поэмаяр вугуда. Ш. Ю. Байрам Салимоваз. КОЛЛЕКТИВ урус, сущ.; ди, -да; -ар, -ри, -ра сад хьтин къастар авай инсанрин кIватIал. Им тир юхсул кесибрин коллектив А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Чи коллектив вад вацра кьве сеферда мелез экъечIнай. М. М. Лезги тIвар алатIа. Лезгийрин СтIал Сулейманан тIварунихъ галай госмуздрамтеатрдин коллективди эхиримжи йисара лезги драматургрин тамашаяр сегьнеламишуниз кьетIен фикир гузва. ЛГ, 2000, 28. XII. Чаз, "Лезги газетдин" редакциядин коллективдиз, "Самур" журналдихъ ва адан баркаллу коллективдихъ генани еке агалкьунар хьана кIанзава. Самур, 2002, №23. КОЛЛЕКТиВЛАМИШУН гл -да, -на; -из, зава; -а, -ин, -рай, -мир; коллективламиш тавун, коллективламиш тахвун, коллективламиш хъийимир кьилдинбур яз авай майишатар сад авун. Гуьгьуьлдаказ коллективламишунин кIвалах... колхоздин председателар хьайи Гьададов Гьадада ва Къурбанов Гьажикъурбана давамар хъувуна. Ж. Гь. Лекьерин гьуьндуьрда. КОЛОНИЯ урус, сущ; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра 1) жемятдин вилик тахсиркарар тербияламиш хъийизвай чка. Колонияда... чпи къайдаяр чIурнавай ва къанунсуз крар авунвай «четин аялар» лугьудайбур... тербияламишзавай. ЛГ, 2001, 26. VII. 2) маса уьлкведилай аслу уьлкве. КОЛОНИЯЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра колония кьунин терефдар, колонияр кьазвайди. КОЛОНИЯЧИВАЛ цI, сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера колонияр кьунин терефдарвал. Пачагьдин администрациядин векилар..., чIаларин жуьреба-жуьревал ва са жерге маса шартIар гьисаба кьун тавуна, анжах колониячивилин политиадин интересар фикирда аваз реформа тухунив эгечIна. ЛГ, 2002, 14. XI. КОЛХОЗ (КАЛХУЗ рах.) урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра коллективламишнавай майишат. Амма бязи къалп колхозчийри колхоздин доход агъуз ийиз чпин нефсинихъ ялзава. И В. Чирхчир. Аялри колхоздин чIехидан теклиф «гьуррадалди» къаршиламишна. Б. Гь. Заз эвера. Гьелбетда, председателдиз вичи регьбервал гузвай колхоздин мулкара векь-кьал, техилар, гьакI... яр-емиш гьикьван бул хьайитIа, гьакьван кIанзавай. Б. Гь. Заз эвера. Колхоздин бухгалтер тиртIани, ам, гьа вири колхозчияр хьиз, дарда аваз яшамиш жезвай. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. А йисара йиферизни колхозди цанар цадай. М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша". КОЛХОЗЧИ 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра колхозда кIвалахзавайди, колхоздин член. Ваъ, дуст, вун колхозчийрин бубани я. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. Сулейманан шиирри фронтда чи аскерар, далу пата рабочияр ва колхозчияр Ватандин рекье чанар эцигунал ашкъилу ийиз, абуру мадни уьтквемвал кутаз хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Колхоздин бухгалтер тиртIани, ам гьа вири колхозчияр хьиз дарда аваз яшамиш жезвай. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. Колхозда кIвалахзавайди. Рушакай колхозчи хьана. ЛГ, 1992, 14. I. КОЛХОЗЧИ 2 прил. колхозда кIвалахзавай. Исятда чи колхозчи малдарриз маларик жедай азаррихъ галаз женг тухун патал гзаф куьмекар гун герек я. И. В. Чирхчир. ЧуьнуьхгумбатI Турпуц хьтин гада сифте колхозчи дишегьлиди вичин кьилихъ галай яйлухдик, ахпа Мерданан пенжекдик кутуна 3. Э. ВацIал кьеб. КIвале колхозчи дидени чун ругуд аял амукьна. М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша" КОЛХОЗЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера колхозчи тир гьал. Колхозчивал эхиримжи вахтара виле аквазмачир. Р. * колхозчивал авун гл., ни колхоздин член яз кIвалахун. Жегьилриз колхозчивал ийиз кIамачир. Р. КОМАНДА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) са рекьяй спортдин акъажунрал рикI алайбурун сад хьанвай кIватIал. Къейд авун лазим я хьи, и командади гьелелигда чпин варариз са тупни ахъайнавач.... Н. И. "Анжи" ярумчух финалда. 2) са кар кьилиз акъудунин эмир. 3) куьч. аялрин десте. * команда гун гл., ни низ са кIвалах кьилиз акъудун эмир гун. Амма ада команда гайивалди, керекулар чеб катда... А. Р. Чинебан савкьват. КОМАНДИР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра аскеррин кьиле авай кас. Полкунин командир Семенюк Ивана Къазибегав ихьтин шагъадатнама туна... А. А. Пад хьайи рагъ. Ацукьнава дерзичи Командирдиз партал цваз. И. Гь. Ксения. - Зун капитан Самсонов я. Сад лагьай батальондин командир. А. Къ. Аскервал башламишай югъ. КОМАНДИРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера аскеррин чIехивал. * командирвал авун гл., ни аскеррин чIехивал авун. За Къазахстандин къумлухрани командирвал авунай. Р. КОМАНДИРОВКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къуллугъ кьилиз акъудун патал са чкадай масаниз финиф. Командировкадиз фенвай гъуьлни гьеле хтана акъатнавачир. А. И. Духтур. - Зун и йикъара хуьре авачир, командировкадиз Махачкаладиз фенвай Рагьим, сенфиз геж хтайди я... Гь. Къ. Ирид чин алай хуьр. Буба стхади,... Кьиблепатан Дагъустандин саки вири хуьрериз командировкайриз физ, интересный инсанрин суьгьбетар лентиниз къачуна, радиодай гана. ЛГ, 2002, 15. V. КОМБАЙН урус, сущ.; -иди, -ида; -ияр, -ийри, -ийра магъсул кIватIдай машин. Комбайнидал ала а руш Ал пайдах хьиз женгинин... Къ. Р. Зегьметдин зенг. Гила вуна лагь... сагъ са юкъуз 400-500 кило къуьл вахчун хъсан яни, тахьайтIа, трактордал цана, сеялкадал тум вегьена, комбайнидив кIватIна, йикъа 15-20 тонн техил вахчун? ЛГ, 1999, 21. Х. КОМБАЙНЕР урус, сущ.: -ди, -да; -ар, -ри, -ра комбайн гьалдайди. Комбайнердин чразва кьил, КIвачер, гъилер ифенва. Ш. Къ. Ифирда. КОМБАЙНЕРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери комбайн гьалдай пешекарвал. КОМБИНАТ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри. -ра жуьреба-жуьре кIвалахар кьиле тухузвай кархана. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 |
| |||||||
|
