| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КЕРЕКУЛ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) пехърез ухшар, лувара лацу цIакулар жедай къуш. Тарарин кукIвара ва далдайра агаж хьанвай нуькIер, пехъер ва керекулар цавуз чкIана. А. А. Пад хьайи рагъ. Гьар йисуз чуьхверар дигмиш жедайла, иниз керекулри лув гудай ва емишриз кIуфар ядай. А. Р. Чинебан савкьват. 2) куьч. вичихъ артух акьул, нуфузвал авачир инсан. Пехъни, чIагъни, керекулни вал къведи... Е. Э. Бахтсузвал. Я иеси кьей керекул, Вазни патрундаш хьана хьи. С. С. Дуьнья алаш-булаш хьана. КЕРЕМАТ 1 араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гьакъикъат, дуьзвал. Са вахтунда - хабар я шад - Гъалиб хьана Керемат. Сад хъижеда, хьанвай кьве пад, Чи Кьубани Куьре мад. 3. Къ. ТIал. КЕРЕМАТ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра еке, залан гуьзлемиш тавунвай писвал. Ихьтин керематар гьар сана кьиле физвайдахъ чун халис Уьмуьрдини инанмишарзава. Н.Ибрагимов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава. * керемат(ар) акун гл., низ бедбахтвилин крар, дуьшуьшар кьилел атун. РикIе Аллагъ я зиди ваз, Керематар акунвай чаз. X. Къ. Шейх Рамазан эфенди. КЕРеМАТ3 || КЕРеМАТ(АР)! межд. гуьзлемиш тавунвай кар, хабар, ван хьайила, мягьтелвал къалурдай гаф. – Вув-в, керематар!.. За им кицI ятIа лугьузвай, вич килигайтIа, кьве кIвач квай «курцIул» я! А. Къ. Хукац-Ханум. КЕРЕТ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) зарб авунин гьисабрин таблица. 2) куьч. фикир, хиял. За ви керет чирда ман, Зун гъавурда акьуна, Кьведра кьвед ваз кIани кьван Аквада ваз авуна... Ж. За ви керет чирда ман... КЕРИМ туьрк, прил. 1) заха. 2) (чIехи гьарфуналди: К) эркекдин хас тIвар - Керим. КЕРКЕТI сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIарасдин куьруь кьатI. КЕРКИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра чиляй чIуру хъчар акъуддай, накьв хъуьтуьлардай алат. Керки гваз алахъна дуьзар хьийидай А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. * керки ягъун гл., ни чил чIуру хъчарикай азад авун, чил пурпу авун. КЕРПИЧ кил. КИРПИЧ. КЕРЧеК туьрк, прил. Гьахълу. Уста Нафталиди лагъанатIа, керчек я, - тестикьарна Селимата. Гь. Къ. Четин бахт. Эгер гуьзел къвезватIа гьар гуьруьшдиз, Вири нагьахъ, тек гуьзел гьа керчек я. М. Б. Вуж ваз даим... Антоним: нагьакь. КЕРЧЕКАРУН гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -а || -ая, -ин, -рай, -мир; керчекар авун, керчекар тавун, керчекар тахвун, керчекар хъийимир са вуж ятIани гьахълу авун. КЕРЧЕКДАКАЗ нар.; керчек яз. СтIал Сулейман вичин халисан яратмишунриз керчекдаказ ва тамамдаказ экуь дуьнья такур шаир я. ЛГ, 1999, 25. III КЕСЕК туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIеви накьвадин кIватI. Чна, лежберри, цазвай никIера амукьзавай кесекар рушари кацадивди куьлуь хъийизва. Ч. К. Гьарайдив агакьай хва. Синоним: къумбак. КЕСЕР араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са касди масадаз вичин къанажагъдалди ийидай эсер. Синонимар: таъсир, авторитет, нуфуз. КЕСЕРЛУ прил. таъсир ийидай. Гьамида фикир авуна хьи, Селвана амалар чидай кесерлу инсан я. А. А. Пад хьайи рагъ. Ам кесерлу, танишбилиш гзаф авай кас тир. А. А. Нажмудин Самурский. Сулейман вич лезги накъвадал арадал атай ва Виридагъустандиз, иллаки лезги миллетдиз, тикрар техжедай кесерлу, надир шаир я. А. Гьажимурадов. ЧIехи шаир. Синоним: таъсирлу. КЕСИБ 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) дуланажагъдин шартIар писди. Кесиб къецел экъечIайла, пачагьди и сеферда адан гуьгъуьниз фин кьетI авуна. Ф. Пачагь кьабулай кесиб. Гъич кьабулич кесибдин гаф, ТагайтIа ришвет, судуяр. С. С. Судуяр. Вичиз девлет бул авайдаз Кесибар алчах хьана хьи. С. С. Девлетлуяр, чиновникар. Жумартдаз малар, Кесибдаз салар ХупI ярашугь я. А. Гь. ХупI ярашугь я. Гила инра авай кесибни батрак... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Кесибда гзаф кIвалахда, девлет авайда - акьулар гзаф гуда. 3. Р. Веси. 2) куьч. кутуг тавур гьалда авайди. Школадин завхозди уборщицайрив пол чуьхуьдай пекер вугун тийиз, инжикли ийиз, а кесибарни чпин кIвалерай пек-лек гьуниз мажбуриз хьана. Ш. Исаев. Завхоз. Антоним: варлу. * кесиб-куьсуьб сущ. кесибар вири санлай. Кесиб-куьсуьбдин кIвалик квач берекат... А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Хуьре авай Кесиб-куьсуьбриз адан гафар хуш жезва. А. И. Самур. * кесибдиз пул жагъайла, твадай чка жагьидач мисал садлагьана пул хьайила, инсан вич-вичивай къакъатда. * кесибдин тIвар дустарин рикIелайни алатда мисал кесиб касдикай садани фикир ийидач. КЕСИБ 2 прил. мал-девлет авачир, гужуналди вичин кьил хуьзвай.. Везирди, фена, лагьана кесиб касдиз. Ф. Кесиб кас. Эвел заманда хьана са кесиб кас; идан тIварни Али тир. Ф. Къази Гьасан ва факъир Али. Кесиб касдин кIвални хизан рикIел гъваш. Е. Э. РикIел гьваш. Кесиб къужа, куьгьне фяле, Гьатна залум къарид гъиле. С. С. Кесиб халкьдин кардиз вичин чан ганай. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Антоним: агьваллу, варлу. * кесиб синиф туьрк, куьгь., ктаб., сущ. кесибар вири санлай дуланажагъдинни политикадин къуват яз.. Адаз кесиб синифдин патай иллаки еке гьуьрмет авай. ЛГ, 2001, 17. V. * кесиб хьун гл., вуж мал-девлет авачир, гужуналди вичин кьил хуьзвайди хьун. Кьве гъил авайд жедан кесиб? С. К. Хциз. КЕСИБВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кесиб тир гьал.# ~иле гьатун, ~иле амукьун, ~иляй акъатун, ~илел дамахун. Са вахтара кесибвиляй Касбубадин пекер гзаф цIару хьанвай, бижгъеррин арадай адан якIар аквазвай. Ф. Регъуь заманадиз хьурай. Кьадар хьана, кьисмет хьана кесибвал, Дагай крар жеда къиямат, тагьсибвал. Е. Э. Гьая тийижир паб. За кьатIузва, Сурхая ви ажуз гъалдикай, ви кесибвиликай менфят къачунва. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. * кип-кесибвал. * кесибвал авун гл., ни кесибдиз уьмуьр тухун. * кесибвал кьий! межд. кесиб гьалда авайда Вичи-вичиз ва я вич хьтин масадаз кесибвал чпивай къакъатрай лагьана ишлемишдай зарафатдинни туькьуьлвилин гьиссер квай ибара. Кесиб кас аквадай бенде жагъич, валлагь, - Кесибвал кьий. Адан пай тIатIудай бенде жагъич, валлагь, Кесибвал кьий. Е. Э. Кесибвал кьий. * кесибвилин падеж цI., зараф., сущ.; кесибвал. «Кесибвилин падеж: » чIала ачух авур кас, Вун я, лезги са чIал артух авур кас. А. Къ. КЕСИБВИЛЕЛДИ нар. кесибвал хас яз. Синоним: кесибдаказ. Антоним: варлудаказ. КЕСИБДАКАЗ нар.; кесиб яз. - Кесибдаказ яшамиш жезва чи халкь. ЛГ, 2003, 8. V. Синоним: кесибвилелди. Антоним: варлудаказ. КЕСИ-ИБ! межд.; язух чIугуналди са никай ятIани фикир авун, фикир лугьун. КЕСКИН т-б., прил.; туьнт. * кескин хьун гл., вуж туьнт хьун. Гъиле кьуна къукъвад аса, Им чи винел хьана кескин. С. С. Кавхадиз. КЕСМЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) дубурдин агъа кьил гьяркьуь хьайи азар. Синоним: бабасил. 2) гьа азар квай инсан. КЕСПИ 1 фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) яшамиш хьун патал кьилиз акъудзавай кIвалах. Фагьум, фикир ая, килиг, Куьне твах куь кеспи вилик... С. С. Кесибриз. Хуьруьн агьалийриз... гуьтIуь зулара цIуд гектаррин маиданра мухар цунилай, гзафни-гзаф мал-къарадихъ гелкъуьнилай гъейри, хуьруьн майишатдин маса кеспияр чидачир Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. 2) кIвалах. Кьама ялар, кьиле гар авай са жегьил кеспидал машгъул Агъамет халудин патав атана. М. Ш. РикIел хуьх * кеспи авун гл., ни; яшамиш хьун патал кIвалах авун. – Гьа-ан, - лагьана Сарухана, - гила вун аялкуял туш, вун еке хьанва, вавай са кеспи авуртIа жеда. А. Ф. Риза. - Вирида, Риза, - лагьана Сарухана, - кеспи ийизва; сада цан цазва, сада мал хуьзва, сада гвен гуьзва, сада рабочийвал ийизва, садани чубанвалзава. Уьмуьр гьахьтинди я ман! А. Ф. Риза. Синонимар: пеше, къуллугъ, кIвалах. КЕСТИРМА туьрк, прил. лап куьруь. Микаила... дамахдив кестирма къулар чIугвадай Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. - Москвадиз гьи рекьяй фейитIа хъсан я? - адан суал тикрарда Балашова. - Ун. Куьруь, кестирма рехъ! Р. Гь. Наполеоназ къалурай рехъ. Чун кестирма рекьяй вегьена абурулай кIвенкIвел хуьрелай пуд версинин анихъ галай никIерив агакьариз гьерекатна. Н. М. Къизилдин хтар. КЕТЕН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра канабрин кушдикай хранвай векъи парча. КЕФ араб, сущ.; -ини, -ина; -ер, -ери, -ера бедендиз регьят жедай, рикIик гьевес киткидай гьал, гьисс. Гъич чи тама тач шуьмегъ тIвал. Лап кеф къунбар чка я. С. С. Девлетлуяр, абурун аялар, абур квай кеф вилерик атайла, мадни гзаф перишанвал акатдай... А. Ф. Риза. - Сад лагьайди, кар алачиз масадин кефиник кягьиз жедач. М. Ш. Дуьз гаф туш. Ихьтин кеф гьамиша гьатдач: ксузни жезва, ширин ахварарни аквазва... 3. Гь. Балугъдикай ахвар. Кьуьлеривай, кеферивай тух хьана кьейитIани къайгъу авач, - лугьузвай гадайри А. Къ. Чеченрин межлис. * кеф гун рах., гл., ни-куь; кеф авай гьалдиз атун, гъун. Мифтягьазни машиндин еке худди кеф гудай. А. А. Пад хьайи рагъ. Суфрадихъ галай бязи гадайриз шкьакь Пирималайни фейи хуьруьнви хуш жедачиртIани, бязибуруз адан амалри, гафари кеф гудай, абур хъуьрена чIагидай. Н. И. Сирлу межлис. * кеф-гьал сущ.; сагъламвал. ГьакIани зи рикIелай дидедин Кеф-гьал хабар кьун алатна,~жузуна ЦIаруди тIуьник кваз, адаз кпулри тади гузмани, ГьикI я? Б. Гь. Заз эвера. * кеф уьчуьн туьрк, нар. кеф паталди. Акур инсанриз абур гьакI кеф уьчуьн сиягьатдиз экъечIнавайбур хьиз жезвай... Къ. Къ. КIири Буба. * кеф (кефер) чIугун [хкудун] рах., гл., ни; кеф жедай гьалдиз гъун. Йикъарикай са юкъуз Къазимегьамедан кIвале ацукьна абуру нез-хъваз кеф чIугвада кьван. Къ. Къ. КIири Буба. Кефер чIугвазва. И кеферикай Амма зи чандиз авач кIус хийир... Ш. Т. Гъурбатдай кагъаз. Зун, динжвал ийида, кеф чIугвада лагьана, хтанвайди туш. КIвалах да лагьана хтанвайди я. ЛГ, 1999, 1. IV. Вири рикIелай алатда; чIугур кеферни, кьакьан тавханаярни... А. А.. За незва, хъвазва... Кефер чIугвазва. И кеферикай Амма зи чандиз авач кIус хийир... Ш. Т. Гъурбатдай кагъаз. * кефина [аваз] хьун рах., гл., вуж хъсанз [аваз] хьун. Абур вири тIуьна-хъвана кефина ава. И. Агь. Агьмедан ич. * кеф-кефият сущ. кефер авай гьал, гьакъикъат. Алискер фура туртIа, садазни чир жедач, пачагъдин хазинани заз жеда, зунни уьмуьрлух кефкефиятда дуланмиш жеда. Ф. Вафалу паб. КЕФЕР 1 кеф существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. КЕФ. КЕФЕР! 2 межд. 'лап хъсан я!' манадин гаф. КЕФЕР 3 сущ.; кьибле патаз акси пад. Нисинилай алатайла кефер патахьай чилин циф къарагъна хуьруьхъди къвез эгечIна А. И. Самур. Я лезгияр, я жуванбур - Кефер патан, кьибле патан! Гьин залумди кьве паднава Чи сад Ватан, кьибле Ватан? С. К. Жуванбуруз чар. КЕФИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра инсан авай гьал. Гьар межлисдал дамах саз я, кефи чагъ... Е. Э. Ваз зи гьалдикай хабар авачни? Вуна ваз яр гуьзетмишиз, Ви кефи хупI чагъ я Тайгъун. А. Гь. Тайгъун. * кефи(яр) ачух хьун гл., нин 1) шадвилин гьиссер акатун. Вун акурла, зи кефияр ачух хьана. Р. 2) азарлудан гьал хъсан хьун. * кефи хун гл., ни нин дакIан кIвалах авун, хатур амукьдай кар авун. Наз маса гайтIа, на зи кефи хада... Е. Э. Ярдиз. Гьар намерддив хьунухь ара, Эхир кефи хун я, валлагь. С. С. Несигьатар. Гаф лагьайла, кефи хадай, Мез жедан бес акI рахадай? С. С. Шумудакай зун квез рахан, Шумудан кефи за закай хан. С. С. Бязи тарта. Аялдикай гада ваъ, илан хьанвай. Ада кефи тахай, рикIиз тIарвал тагай садни тазвачир я кIвале, я хуьре. А. Эсетов. Инсан хьанач. Лейлиди кIусни геж: тавуна цура авай дана гана, гьинай ятIани вичин рикIиз гзаф кIандай, садрани вичин кефи хун тавур Абдулаз хъсан са чуьнгуьр гъида. Б. С. Халкьдин Ашукь, руьгьдин шаир. - Я гадаяр, ам за авур кIвалах туш эхир. Я заз тфенгни авай затI туш. За куь кефи гьикI хан? С. Ярагъви ашукь Уьзден. * кефи(яр) кIубан [куьк, къумбар] хьун гл., нин Гьарфар кIелна куьтягьай ЦIицIалидин кефияр тIимил куьк хьана. Ф. ЦIицIали. ТIуьна, хъвана кефияр кIубан яз къацу чIурал ярх хьанвайди чуьхвер таран гьеле пеш ахъай тавунвай хилерин арадай вили цавариз килигзавай. Беделахтул. Ях Лезгидин мах. Гатфарал акьалтна кефияр куьк хьанвай нуькIвери пакаман гьавайрик кекяна. Б. Гь. Кефияр куьк хьана абурун ТIем акур мугьманрин... Ж. Им вуч хесет я. Кефияр куьк хьана папан, ТIуьнач лугьуз ниси мад къе. Ж. АтIана чи ниси лугьуз... * кефияр гьикI я [ава]? фадлай такурбур, сад-садал гьалтайла, гудай суал. Абур гьич, ваз хвашкалди, сафагелди, Ви кефияр, къаридин кефияр, аялрин кефияр гьикI ава? С. Хванахва. * кефияр куьк хьун гл., нин; кефияр къумбар хьун. СикIрен балаяр акурла, жанавурдин кефияр куьк хьана. Ф. Куткунда гьатай жанавур. КЕФИБЕГ зараф., сущ.; -ди, -да; -ер, -ри, -ра масадбуруз фикир тагуз, анжах вичин тIуьн-хъунихъ галайди.... тIамадиз акъатай кефчибегрин шит ихтилатрихъ вири жемятди яб акалзава. Н.Ибрагимов. ЧIалан сергьятрихъ кьадар авачирди успатзава. КЕФЛИ || КЕФЛУ прил.; ички хъвана шадлу тир. Ингье, нянихъ ам мад, тIимил кефли яз, зи кьилив шеш-беш ягъиз атанва. ЛГ, 1992, 13. VШ. Кафедай ам кефли яз экъечIна. А. Фетягь. ТIеквен. Сифтедай наркотикри заз пул къазанмишиз куьмек гана. Кефлу чIавуз заз садахъайни я утанмиш, я кичIе тушир. ЛГ, 2001, 26. VII. * кефли хьун гл., вуж; кефияр кIубан хьун. Кефли хьайи чубанди папан патав атана... Ш. Ю. Ни галай... КЕФЛУДАКАЗ нар.; кефлу тир гьалда аваз. Мехъер гзаф шаддаказ кьиле фена. Зуьрнеяр, далдамар ягъизвай. Гьар вуж атайтIани, тухдаказ ва кефлудаказ хъфизвай. Ф. Гьуьлуьн шив. Антоним: кефсуздаказ. КЕФСУЗ 1 прил. сагъламвал къайдадик квачир.... и дагълух хуьре кефсуз дишегьлидиз четин жедай. Ф. Н. ПицI квачир инсан. Шаир а чIавуз тIимил кьван кефсуз тир. ЛГ, 1998, 28. V. Синоним: начагъ, азарлу. * кефсуз хьун гл., вуж; начагъ хьун. Ам кIвале чилел вегьенвай месел къатканвай. Кефсуз тир. 3. Э. СтIал Сулейман. Руш фикирлу хьана, гьикI я, кефсуз хьанани? 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Свас кефсуз яз акуна Аслан бубади жегьилар ЦIийи хуьруьз хутахна. Ф. Н. ПицI квачир инсан. КЕФСУЗ 2 нар. кефи авачиз. Чахь... жегьил хизанар авайди, диде-буба, юлдаш кIвале кефсуз месел алайди залумриз чизвач. ЛГ, 2000, 29. VI. КЕФСУЗВАЛ сущ.; - или, -иле; -илер, -илери, -илера кефсуз гьал. Столдихъ кефсузвилерикай, тIал-квалдикай, рикIиз такIан жедай крарикай ихтилатар авун кутугнавач. ЛГ. КЕФСУЗВИЛЕЛДИ нар. кефсузвал хас яз. Синоним: кефсуздаказ. Антоним: кефлудаказ. КЕФУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; кеф авун, кеф авун, кеф тавун, кеф тахвун, кеф хъийимир кеф авай, кеф жедай гьалдиз гъун. Чигали вичин папахъ галаз нез-хъваз кефиз хьана. Ф. Бубани руш. КЕФЧИ сущ., -ди, -да; -яр, -йри, -йра гьамиша кеф чIугунал рикI алайди. Шумуд виш вал ятIа кьару, Гьи кефчидин свас ятIа вун? Ш. Къ. Чарадакай фикирдайла. КЕФЧИБЕГ сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера уьмуьрдин четин месэлайриз артух фикир тагудай, уьмуьр четинвал авачирди яз кьабулдайди. Са бязибуру, вун лап кефчибег я хьи, а къванеривай ваз вуч кIанзава лугьуз, закай рахшандарни ийизвай. К., 1991, 17. I. Концерт медениятдин маканра кьиле физвай мярекат я, кефчибегрин майдан хьиз туш эхир. ЛГ, 2003 6.II. КЕФЧИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кефчи тир гьал, кьуьруьк. КЕФЧИДАКАЗ нар. кефчидин гьал хас яз. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 |
| |||||||
|
