| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КУХУНУН гл., вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кухун тавун, кухун тахвун, кухун хъийимир 1) кичIевал гьиссун. - Гьи гьамбарда? - лагьана фекьи кухунна. А. Ф. Бубадин веси. Чапрас хьиз, Дагъларин сагьибни бегьем кухунна. ЯтIани ада вич фад гъиле хкьуна. Б. Гь. Заз эвера. 2) кичI акатайла, хкадарна алай чкадилкай масанихъ гьерекатун. Яраб хипер вучиз кухунайбур ятIа... А. И. Самур. кIаник жув ацукьнавай тарциз билбил илифайла, инсан нефес астаз акъудиз алахъда: къуй билбилдиз вакай манийвал тахьуй, ам кхун тавурай, адав вуч аламатар гватIа килигин. И. Гь. Сифте гаф. Туртур кухуниз, адан кьил къава акьаз акуна, Насира адан лувар акъуднай. А. Сайд. Насиран туртур. 3) куьч. са кардивай къерех хьун. И нагьахъвал авуна вич кухурди, Къалмакъалун гила бес я, Цилингар. Е. Э. Цилингар. КУЦ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ар суфат. КУЦУН гл., квез вуч; кцана, кцада; кцаз, кцазва; куцуз, кцан, куцурай, щамир; куцун тавун, куцун тахвун, куцун хъийимир жими затI ягъун, пун хъувун. Ашдиз чIем кцана. Р. КУЧУДУН 1 [ккучуду"] || КУЧУКУН гл., ни вуж-вуч; да, -на; -из, -зава; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; кухчудун || кухчукун, кучуд тавун || кучук тавун, кучуд тахвун || кучук тахвун, кучуд хъийимир || кучук хъийимир, кухчудмир || кухчукмир кьейиди сура тун. - Чан фекьи, ваз минет хъуй, ша атана вуна и чи мейит кучук. Ф. Фекьини чубан. Кучудна чилик зун тадиз вегь накьвар... Дустарин вилерлай татанмаз накьвар. И. Ш. Кьудар. Мегьамед Эфенди Ярагъи гуьлледикди ва я хинжалдин хирекди, я тахьайтIа азарлу хьана кьенани чизвач, амма ам 1838 - йисуз рагьметдиз фена ва Согратлда кучудна. ЛГ, 1992, 25.. IV. Аль-Бараъ ибн Азиба, Аллагь адалай рази хьурай, суьгъбет ийидай: "Чаз Расул Аллагьди ( Аллагьдин салаватар ва саламар адан кьилел хьурай) азарлудал кьил чIугун, кьейиди кучудиз тухудайла сурухъ фин, тирш атайдаз хийир, сагъвал тIалабун, гайи кьинез вафалу хьун, зиллетдик квайдаз куьмек гун, эверайдаз гьай лугьун, салам гун эмирнавайди я". Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, № 3. Мукьва-кьилийри мейит хуьруьз хкана ва... папан патав кучуд хъувуна. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. КУЧУДУН 2 [ккучудун] гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -0 I -а, -ин, -рай, -мир; кучуд тавун, кучуд тахвун, кучуд хъийимир 1) кIватIун (кIвачер). Дадашан мирес Гуьлмегьамеда, кIвачел алай калушар гурарин кьилел хутIунна, са гуьлуьтар алаз, кIвачер кучудна, халичадал ацукьнавай. А. Ф. Бубадин веси. 2) куьч. къизгъин хьун, кIватI хьун. Селимахъ галаз сад хьиз адаз авай ашкъини кучудна, Ашкъидин къизгъин ялавра кабаб хьана бахтсуз хьайи гуьзел эбеди я, ясда гьатна. А. И. Самур. III КУШ фарс, сущ.; -уни, -уна; ар, -ари, -ара тандин чкалдикай лацу гъалар ийидай, кIуква жедай фин тIуьна ишлемишдай, вични салара цадай набатат. Бедназар тахьуй вин суьрет, Бажит кушун агъ я Ханум. Е. Э. Ханум. КУШЕТКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра тахт, диван, чарпай. Ингье Телмана заз вичин гъилералди туькIуьрнавай кьве кушетка къалурзава. ЛГ, 2001, 22. II. КУШКУШ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) масадбуруз ван текъведайвал ийизвай чинебан гафар, ихтилат. Рушарин кушкушрин ванер атайла, Марваран рикI дар хьана. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар.... Заз абурун кушкушрин ванер къвезвай. А. Исм. Вацран мичIер. 2) фитне. * кушкуш(ар) авун гл., ни масадбуруз ван текъведайвал ихтилат авун. Инсанар кIватI хьанвай чкадал кушкуш авун хъсан туш. ЛГ, 1996, 21. VI. Энверал виликдай пехилвал ийизвай инсанар, пIузаррин кIаникай хъуьрез, кушкушар ийиз къекъвезвай. Я. Къафаров. Москвада ава. Вич акунмаз, сад-садаз килигиз, кимел алай итимри, пIузаррикай хъуьрез, кушкушар ийизвайди кьатIай ада, гъил цавуз хкажна, гъарайна... С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. * кушкуш ягъун гл., ни наразивилин рахунар авун. КIватI хьанвайбурун арада кушкуш ягъун гьатна... А. И. Самур. Эгер Султан зи талукь мирес тиртIа, ада къарагъна халкьар алай чкадал судда герек авачиз кушкушар ядачир. Я. Къафаров. Автомат. * кушкушдал(ди) рахун гл., вуж масадбуруз ван текъведайвал рахун, явашдиз рахун. Камални Надир, хьархьун таран кIаник ацукьна, кушкушдал рахазвай. А. Сайд. Хайи гичин. Жуваз жув йифиз са нихъ ятIани кушкушдалди рахай хьизни я. М. В. Вацран ягъун. КУШКУШДАЛ нар. лап явашдиз, масадбуруз ван текъведайвал КIватI хьанвайбур чеб-чпихъ галаз кушкушдал рахана, вилерин ишараяр ийиз сад-садаз килигна. Н. М. Къизилдин хтар. КУШКУШУН гл., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; кушкуш тавун, кушкуш тахвун ||кушкуш хъувун тавун, кушкуш хъийимир 1) явашдиз, масадбурухъай чинеба хьиз, ихтилат авун. Везирди пачагьдин япал кушкушна: «И гадади керчек лугьузвай хьтинди я. Заз адан язух къвезва». Ф. Гьуьлуьн руш. - Мет яна, кIурув яна, - жаваб гана Зарията кушкушзавай хътин зайиф ванцелди. И. Къ. Чуьнгуьрдин авазар. "Аллагьдин кьисметар я, заз багъишламиша, Зулейха", - бегьем жувжувал алачиз кушкушнай за адаз а чIавуз. Ж. Гь. Чилин циф. Яраб абуру квекай кушкушарзаватIа? 3. Гь. Югъ ачух жедайла. Гъуьлуьн япал кушкушна хьиз, Гъил кьуна ам муькуь кIвализ Еримишна агална рак. Ш. Ю. «Кукудин къимет». Къаравушди адан япал са вуч ятIани кушкушда. А. Къ. Хукац-Ханум. 2) фитнеяр авун. КУЯЛ кил. АЯЛ. КУЬ 1 [кhуь] куьн тIварцIиэвездин рахунра ишлемишдай асул падеждин форма. Кил. КУЬН. КУЬ 2 [кhуь] куьн тIварцIиэвездин талукьвилин падеждин форма. Кил. КУЬН. КУЬ 3 [ккуь] вуч тIварцIиэвездин актив падеждин форма. Кил. ВУЧ. КУЬБЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) шегьре рекьин кьерехдай инсанар фидай гуьтIуь рехъ. 2) са затIунин кIевивал, мягькемвал (мес. кIвачин къапарин) артухарун патал къерехдивай гутунвай са вуч ятIани. КУЬГЬНЕ фарс, прил. 1) фадлай ишлемишна вичин сифтегьан ери квадарнавай, цIийивал амачир. Куьгьне аба, кьилел сирих, Акурла, ахун чида квез. С. С. Куьреда авай аламатар. Кул геждалди хъсан гьалда амукьун патал адал кугъне капрондин гуьлуьт акьалжда. Хийирлу меслятар || ЛГ, 2000, 20. IV. 2) фадлай гьакъикъи тир, вичин мана квадар тавунвай, эвелан.. Дуст я лугьуз, куьгьне душман Кьамир, ви рикI шад жедайд туш, С. С. Дуст я лугьуз, куьгьне душман. Куьгьне дустар сифте яз, къанни вад йисарилайни гзаф вахт алатайла, гуьруьшмиш жезвай. А. А. Пад хьайи рагъ. Мугьман хьана заз куьгьне дуст, Ахъайна са агьвалат... И. Исм. Куьгьне дуст мугьманвиле. Чи куьгьне хуьре салар-багълар авайди тушир... Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. 3) вичин мана квадарнавай, гьакъикьивал амачир. Чаз кIандач ви куьгьне закун, Герек туш вун вилиз акун, Вун квахь, кьей куьгьне замана, С. С. Вун квахь, кьей куьгьне заман. Терг тийидай куьгьне къайда, Буш рахадай гьакI гьавайда, За фагьумна чи арада Ахьтин аннамаз герек туш. С. С. Ахьтинди чаз герек туш. Синонимар: дегь, иски, къадим. Антоним: цIийи. * куьгьне душмандикай дуст жедайди туш мисал. * куьгьне хьун гл., вуч цIийивал амукь тавун. КУЬГЬНЕБУР 1 куьгьне прилагательнидин гзафвилин форма. Ктабар куьгьнебур я лугьуз къачузвач. Р. КУЬГЬНЕБУР 2 у, -а куьгьне вужар-вучар ятIани. куьгьне прилагательнидикай хьанвай существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Куьгьнебуруз гила къимет гузмач. Р КУЬГЬНЕВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера куьгьне тир гьал. Машиндин куьгьневили зун инжиклу ийизва. Р. КУЬГЬНЕДАЙ нар. алатай вахтара, заманайра. Абур куьгьнедай хьайи крар я. И. В. Дайилух КУЬГЬНЕДИ 1 куьгьне прилагательнидин теквилин кьадардин форма. Ктаб куьгьнеди я лугьуз къачузвач. Р. КУЬГЬНЕДИ 2 -а, -а; куьгьне прилагательнидикай хьанвай существительнидин теквилин кьадардин форма. Адан эсерри куьгьнедаз цIай язава, цIийидаз рехъ ачухарзава... 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. Кьведра собрание тухвана, райондин чIехибуруз кIанзавайвал, гьа авай куьгьнеди тестикьар техжез, атанвай векилар гьакI хъфенай. А. Эсетов. Тек са йис || ЛГ. 2000, 24. VIII. КУЬГЬНЕЧИВАЛ □, сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера куьгьне хьанвай хесетар хас гьал. Куьгьнечивилин, кьулухъ галамукьунрин гьалар арадай акъудунин карда кьетIа эюенг гегьеншардай йис. К., 1988, 3.I. Гуьлпери душмандихъ галаз къати женг тухвай, куьгьнечивилиз муьтIуьгъ тахьай дагъви рушкомсомолка я. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. КУЬЗ 1 [ккуьз] нар. вучиз? Куьз жеда пашман, къарияр? Е. Э. Къарийриз. Заз сабур гуз, вун куьз шеда, лугьурбур... Е. Э. Заз сабур гуз. Аллагьди мал пай идайла датIана, Гьамиша куьз тада зун пай атIана? Е. Э. Азиз дустар; килигдачни зи гьалдиз? «Заз куьз тунач, лугьуз, хапIа?» Шехьиз кесиб кьуьзуь буба С. С. Са къаридинни къужадин чIиргъин. ГьакI нубатсуз и къалмакъал, Динж куьз тадач куьне мискIан? С. С. Кавхадиз. Вучиз хьанва бейадалат? Куьз гуда на чаз хажалат? С. С. Урусатдиз. Сад гъизва на, сад тухузва, Жувавай эх тежер тIалар Зи патав на куьз ракъузва. С. К. Им вуч регъ я? «Ава лугьуз куь Арада са кар», КьацIурзава куьз Инсанвилин тIвар?1 Ж. Им чи ара я. Эй инсанар, куьз герек ягъ-ягъун. И. Ш. Кьуьдар. * куьз лагьайтIа рах., союз себебдин табий придаточный предложение кьилиндахъ галкIурдай союзвилин ибара. Ягь яни вун, намус яни лезгивал?! Вун бахтунихъ къекъвезвач, куьз лагьайтIа Бахт багъишиз гьазур я - вун жагъайдаз. А. Къ. Дишегьлияр. Малум тирвал, чапхунчи халкьар чпин медениятдай ацукьай халкьарилай хейлин гуьгъуьна амукьун адетдин кар тир. Куьз лагьайтIа, куьчеривили меденият арадиз гъана, ам вилик финиз къулай шартIар яратмишдач. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. Уьзден вични вири кIвалахрин гъавурда акьан тийизвайдини чир жезвай. Куьз лагьайтIа, малла Магьамед вичин кIвалахдал пара кьадар мукъаят кас тир. С. Ярагъви ашукь Уьзден. Синоним: вучиз лагьайтIа. * куьз я кIус 'герек туш' манадин ибара. Ихьтин крар зи куьз я. М А. Алпаб. * куьз ятIа кIус 'себеб чизвач манадин ибара. Куьз ятIа, зав хъелна вуна, севдуьгуьм.... Севдуьгуьм.. Синоним: вучиз ятIа(ни). КУЬЗ 2 [ккуьз] нугъ. вуч гафунин гунугин падеждин форма. Къайи суддал рахун физвай... Папа: -Аял? Ам зи куьз герек ава? А. С. Зун суддал алай. КУЬЗ 3 [ккуьз] куьн глаголдин мурадвилин форма. Кил КУЬН. КУЬЗ 4 [кhуьз] куьзун глаголдин эмирдин форма. Кил. КУЬЗУН. КУЬЗДАЧ 1 [ккуьздач] рах. куьз ва ийидач гафар сад-садак акахьна арадиз атанвай, вичихъни 'вучиз ийидач' мана авай гаф. Гьич чидач квез квек квай тахсир. Фагьум куьздач етим, есир? С. С. Фекьияр. КУЬЗДАЧ 2 [кhуьздач] куьзун глаголдин инкарвилин форма. Кил. КУЬЗУН. КУЬЗНА 1 [ккуьзна] рах. куьз ва авуна гафар сад-садак акахьна арадиз атанвай, вичихъни 'вучиз авуна' мана авай гаф. - Ченги тушиз хьайила, ам, ваз вири хьиз эладетдивди татана, вахъ галаз кат куьзна? Ф. Н. ПицI квачир инсан. КУЬЗНА 2 [кhуьзна] куьзун глаголдин алатай вахтунин форма. Кил. КУЬЗУН. КУЬЗУН гл., ни вуч; -да, -на; -0 || -а, -ин, -рай, -мир; куьз авун, куьз тавун куьз тахвун куьз хъийимир жими затI (нек, яд) текIвенар авай махсус алатдай ва я жунадай цун, ягъун. # нек суьзекдай куьзун, яд -дай къаб авач, кьабулзавайди ~ай нек я. КУЬК 1 туьрк, прил.; пи квай, пи алай. Заз са шумуд межлисда ам Акуна, куьк як алай кьам. С. С. Фекьи. МегъамедЭфендиди..., ягълудай къацIай куьк пIузарар юзурна, лагьана... А. Ф. Бубадин веси.... Бейдуллагьди якIар авай кур вичелди ялна, анай куьк, муьгуь кIусар вичин къапуниз вегьена... С Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: ацIай, туькме, яцIу. Антоним: яхун. * куьк хьун гл., вуж-вуч пи квай, пи алай гьалдиз атун. Гьикьван куьк хьайтIани зурба, Къваз жеч мурдал якIун шурпа. С. С. Синоним: яцIу хьун. Антоним: яхун хьун. КУЬК 2 : куьк хкатун гл., нин-куьн тармар хьун, пуч хьун. - Агь, душманар, - фикирзавай вилерал накъвар алай Шалбуза, - гьеле куь куьк хкатнавач. Гь. Къ. Четин бахт. КУЬКАРУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; куькар тавун, куькар тахвун, куькар хъийимир куьк гьалдиз гъун. Гатун варцарималар куькарна. Р. КУЬКВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера куьк тир гьал. Инсандиз куьквал хъсан туш. Р. Антоним: яхунвал. КУЬКВЕ нар. малдин гьал, куьквал къалурдай гаф. Автордиз «куькве» гафунин мана-метлеб течирвили ам... эйбежер нетижадал гъана. К., 1990, 24. X. КУЬКДА 1 гьал куьк гьалда ава. А яц гзаф куькда. Р. Антоним: яхунда. КУЬКДА 2 : * куькда хьун гл., вуч симер тIарамарнаваз, хъсан сес акъатдайвал хьун. Амайбур заз чидач, захъ галаз рахадайла, куькда авай тардин сес хьана кIанда. 3. Э. Арифдиз ишара. КУЬКДИЗ нар. куьк тир гьалда аваз. Антоним: яхундиз. КУЬКУЬМАРУН гл., ни низ; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; куькуьмар тавун, уькуьмар тахвун, куькуьмар хъийимир ягъун, гатун. За адаз са кьвед куькуьмардайвал тир, амма... Т?. КУЬКIВЕ кил. КIЕКIВЕ. КУЬКIУЬНАРУН аспект. || КУЬКIУЬРУН гл. каузат., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; куькIуьнар тавун || куькIуьр тавун, куькIуьнар тахвун || куькIуьр тахвун, куькIуьнар хъийимир || куькIуьр хъийимир цIай яна экуь жедайвал авун. Къан экв амаз куькIуьра шем С. С. Фекьийриз. Велиди лампа куькIуьрна. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пIуртI. Битмишзава чи бустанда бегьер, КуькIуьрзава чи межлисра эквер. Къ. Р. Гелер. Лампани куькIуьр тавуна, пенжердин кIане ацукьна. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Йиф алукьда. ДакIарда экв куькIуьрда. А. Къ. Хукац-Ханум. Антонимар: хкадарун, туьхуьрун. КУЬКIУЬНУН гл.; да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; куькIуьн тавун куькIуьн тахвун куькIуьн хъийимир 1) вуч ялавар галаз кун. ЦIай куькIуьнна куда чанар. Е. Э. Алагуьзли. 2) куьч., вуж садлагьана хъел атун. Къал къачумир, куьне халкьар, Куьн вучиз икI куькIуьнда? Ш. Ю. Чархар ханвай машинда. КУЬКIУЬРУН кил. КУЬКIУЬНАРУН КУЬЛГЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра серин чка. Им мусибат хьана еке, ЧIур мийир тIун на чи уьлкве. Гьар атайда вичиз куьлге - Ацукьдай чардах я, Къафкъаз. С. С. Къафкъаз. Булах аскIан тепедин арадай кIама, цIвелин тарарин къалин куьлгейрик квай. А. А. Пад хьайи рагъ. КУЬЛЕГ туьрк, сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра рак, дапIар агалдай, ахъайдай алат. Синоним: ачар. Агална рак куьлег туна чефтедай, Кьил туькIвейвал къуншидиз дуьшуьш жеди. С. С. Гьамиша эцигзавай чкадилай къачур куьлегдал гьаятдин рак ахъайна, жегьил, вичин кIвачи гел кьунвайвал, халадбурун салаз дигизва. Б. Гь. Къабачи. Анин наиб Имамкъули бегди... пачагьдиз шегьердин къеледин куьлегар багъишна. А. Бутаев. Гьажи Давуд ва лезгийрин азад женгер. Синоним: ачар. *рикIин куьлег мез я. * куьлег ягъун гл., ни квез агалун. Ада вичин салаз куьлег янава. Р. * куьлегда тун гл., вуж-вуч са вуж-вуч ятIани агалай чкада тун. Зун накь, аялар куьлегда туна, базардиз фена. Р. [Зарлишан]. Ваз за лагъанайни, адав мецелди рахух, ам гъавурда тваз алахъ, ваз ван атанач. Вуна ам куьлегда туна, гатана... Н. И. Гьакимрин папар. КУЬЛУЬ прил. гъвечIи, бицIи. Акур бере къулав куьлуь аялар, гьар патахъ физ рикIни ви тешвиш жеди. С. С. Пис папаз Таб гуз тежез и куьлуь ветIариз? А. С. ВетIер. Эгер къаяб кьел авачиз хьайитIа, чкачкадал куьлуь кьел чукIурун лазим я. К, 1985, 12. VII. Антоним: чIехи. * куьлуь-шуьлуь рах., прил. гьвеччIи, еке тушир. Иесидин фикир хьана кьетIенди. Куьз я ихьтин куьлуь шуьлуь амалар... X. X. Йифе вичин къир хразва ахварин... Гьа тарарин серинрикни куьлуь-шуьлуь шейэр маса гузвай Куьн куьчедин савдагарар ацукьнава. 3. Р. ЦIийи ханлух. - Залай алакьдай куьлуь-шуьлуь куьмекар за ваз гуда... 3. Гь. Бубадин кIвал. куьлуь-шуьлуь сущ. фикир тагузвай гъвечIи затI, кар.... чна гзаф вахтара артух фикир тагудай куьлуь-шуьлуьйрини чи къанажагъ виниз хкажзава... 3. Гь. КьепIинин аваз. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 |
| |||||||
|
