Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


КАЛ 1 фарс, сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера кIвачерал кьакьан, кьилел, адет яз, крчар жедай, яргъи тум галай, нек, хам ва як хьун патал хуьдай кIвалин гьайван. Калеркай чаз жеда як, нек ва лияр. Куьре чIалан илифарни... жуз. Кал туш ам гуз къачудай гьафтедай, Кьил туькIвейвал къуншидиз дуьзмиш жеди. С. С. Пис папаз. Къанни цIуд суз хвена нехир, Я яц, кал, гамиш тийижиз. С. С. Шумудакай зун квев рахан. "Партсъезддин" тIварунихъ галай колхоздихъ 2000 лапаг, 300 къарамал ва ацадай 100 кал авай. ЛГ. 1999. 11.III. * руфун кал.

* кал амалар авун гл., ни низ вичин менфят патал алчахвал авун. Синоним: ялтахвал авун.

* кал-гамиш сущ. векъи ва яцIу чIар алай, икьи ва гзаф ягълу нек гудай диши жинсинин, кIвалин гьайван. Ви къара кал-гамишдикай цегвда на, Лугьуз жеда, гзаф затI ваз чида, дуст. Е. Э. Ватандай катзавайбуруз.

* калин чIем сущ. калин некIедикай хкудна цIурурнавай ягълу. Пара кутурла калин чIем, Жафа кар я хьун стIалжем, Мецер тахьуй лал, фекьияр, С. С. Фекьийриз.

КАЛ 2 фарс, сущ.; -у, -а: -ар, -ари, -ара хуьруьнбуру хъуьтIуьз чпин мал-къара хуьн патал хкянавай махсус ериш, чка. Хеб каларай хкведай вахт атана. И. В. Гьисаб дуьз вахканва кьван.... Хвейи суьруьяр гваз каларай гатфарихъ чубанар хтана. П. Фатуллаева. Ширинбег халу. 2) дуьзенлух чка, дере. Мензилдин кьилив агакьдалди са тIимил рехъ амай: Мискискарин юхуш ва эниш, Гъурун кIам, Вад-ругуд версиниз экIанавай багъбустан авай Кал. А. А. Къубудиз яд къвезва. Калуз гвен гуьз фенва. Гь. Къ. Четин бахт. Гьа чIавуз хуьре тахьайтIани, кала гьикI хьайитIани, яд акъудна, абур цана кIанда. Б. Гь. Заз эвера.

КАЛ 3 [ккал] прил. дигмиш тушир. Кал емишар кьурадач. Р.

КАЛА 1 кал 2 существительнидин чкадин I падеждин форма.

КАЛА 2 [клала] фарс, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра шуьшедин къаб.

КАЛАМ араб, сущ.; -ди, -да ислам диндин истемишунар авай ктаб. * Аллагьдин калам къалумрай.

* каламдал кьин кьун гл., ни каламдин тIвар кьуна кьин кьун.

* калам къалум хьуй! межд. жува лугьузвай гафарин дуьзвал, гъахълувал къалурун патал ишлемишдай ибара.

КАЛАР 1 [ккалар] сущ.; -и, -а; кузвай хьра акьугъарнавай къуьлни фин санал. - Духтуррин чIалаз яб гана, ада, фин квай ширин калар хьиз, капашдалди гьинавай харар-дарманар нез хьана. Б. Гь. Заз эвера.

КАЛАР 2 [кhалар] сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра емишар, техил кьурурун патал фитни чеб акадарна раснавай кIалуб(ар).

КАЛВАЛ куьч., сущ.; -или, -иле масадахъай кичIела, адаз кIандайвал вич тухудай гьал, тегьер. Алидиз вичин дустунин амалрин калвал бегенмиш хьанач. Р.

* калвал авун гл., ни низ масадахъай кичIела, адаз кIандайвал вич тухун. - Эхь, жемятар, за яна, - лагьана куьреди. - Тахьана са кIирижуваз чна гьикьван калвал ийида. Къ. Къ. КIири Буба.

КАЛВИЛЕЛДИ нар. калвал хас яз. Калвилелди кьил хуьдалди дана яз кьин хъсан я. Р.

КАЛЕНДАРЬ урус, сущ; -ди, -да; -ар, -ри, -ра йисан варцар, йикъар авай ктаб, чар, чарарин кIватIал. Виридалай яргъи тир югъ жагъуриз, Календарда кьекьуьрзава тIуб вуна. Ш. Къ. Виридалай яргъи югъ. Накьан югъ им календардин са чар туш, Къе атIана гадрай нацIун ведредиз. И. Гь. Накьан югъ. Лезги календарда «къаридин йикъар» лугьуз ирид югъ ава: кьугъверин эхиримжи пуд югъни зур ва яран пуд югъни зур. А. Къ. Къаридин йикъар.

КАЛТУГУН || ГАЛТУГУН гл., ни нихъ-квехъ; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а, -рай, -мир; калтуг авун. калтуг тавун, калтуг тахвун. калтуг хъийимир 1) катзавайди кьаз кIанз зверун. Гадади гьич ТахьайтIа, а руш хьайитIани луьткведа акьадарна, гьуьлуьн а патаз тухун ва чпихъ калтугзавай душманрикай хуьн тIалабнай. Ф. Гьуьлуьн руш. Аялриз, иллаки гадайриз, акI тир хьи, и махарик квай пагьливандиз ухшар касди гьар юкъуз калтугиз жанавурар ва я маса ничхирар кьазва Б. Гь. Заз эвера. Ингье, килиг, гьарнихъай калтугна, абуру жейран акIурна уьленда. А. С. ВетIер. Ада Мифтягьахъ калтугна, амма кьуьзуь къужадивай фарфалаг хътин гада кьаз жен мегер! Хьанач. А. А. Пад хьайи рагъ. Миргерай, чIагъарай акъудна гьарай, Калтугна къветерин кьадан фереяр? С. К. Яран сувариз. 2) куьч. са вуч ятIани ийиз кIанз ва я са вуч ятIани вичинди хьун патал дерин къастуналди алахъун. Галтуг авунач зун гьич девлетрихъ, Хъсан инсан хьун девлет тушни бес? Б. С. Гала вири захъ. - Агь, азадвал, азадвал! - лугьузва руша хиялдай. - Чи бубаяр азадвилихъ гьавая галтугзавач кьван! Гь. Къ. Къилинж Къемер.. Бязибру рифмаяр туькIуьрунихъ галтугуналди лезги литературадин лап хъсан гафар ишлемиш тавуна, абрун чкадал маса чIаларай жуьрба-жуьр гафар галчIурна гъизва. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. Антоним: катун.

* калтугун-катун гл. са гьихьтин ятIани дердияр кьилиз акъудиз гьерекатдик хьун. Гада кIелунарик кутадайла, калтугун-катун гзаф хьана. Р.

КАЛУШ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра резиндикай раснавай, чин пад кIеви кIвачин къапар. КIандайд я ваз чекме, калуш, Ам чун хьтин Тсесибд кар туш. С. С. Ярагъмед халудин кIвачер лап чIехибур тир. Са сеферда мехъерик адан калушар квахьда. С. М. ЦицIигъ-наме. Муаллимрикай сад калушарни алаз тарсуниз къведай. ЛГ, 1992, 16.1 V. Нажмудинахъ кIвалин хейлин къайгъуяр авай: ... кIвачин къапар - ботинкаяр, калушар, чекмеяр михьдай. А. А. Нажмудин Самурский. * чин алай калушар.

КАМ фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара гьалкъа вегьена кьве кьилни кутIунна эцигнавай сим, еб. Лужуник квай тек лацу лиф, Вун камуна гъат хьана хьи. Е. Э. Хьана хьи.

КАМ фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) къекъведайла кьве кIвачин арада жедай мензил. Доскадивай классдин ракIарив кьве кам ава. Р. 2) куьч. гьерекат. Гьар еришда, гьар камуна звар ава, На лугьуди, адаз гьаким яр ава... А. Къ. Дишегьлияр. Синоним: къадам. * гьар камуна.

* кам-камунихъ татун гл къекъведай гьалда тахьун, къекъвез тахьун. Кам-камунихъ текъвез закай, ингье, аквазва хьи квез, инсан хъхьанва. 3 Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди.

* кам кекягъун гл., ни йигиндиз гьерекат авун. Куьчедал адаз скамейкадал ацукьнавай Муса акуна, ятIани адаз кам кекяна физ кIан хьана. А. М. Тежедай аламатар.

* кам(ар) къачун гл., ни вилик фин, къекъуьн. Ашкъидалди камар къачуз... Е. Э. Гьуьруьдиз ухшар акуна. Гьейран жеди къвед на къачур камарал... Е. Э. Гьалимат. Ам кIвачерик ципицIдин твар эзмиш тежедай гьалда игьтиятдалди камар къачуз, столдиз мукьва хьана. Гь. М. Зуьгьредин муьгьуьббат.

* камун кьиле (кьилиз) нар. гьиниз фейитIани, виринра. Камун кьилиз аквазва заз, пара хьанва иблис, шейтIан, Аллагьдиз акурай, Ада авурай абурун дуван. Мегь. А. Гъезелар.

КАМ3 нугъ., сущ.; дуьгме Ада тадиз раб янавай рабочий пальтодин камар ахъайна. А. А. Лезгияр.

* камун кьилиз нар. гьар са гьерекатда, гьамиша. Мавгьуматди вилериз руьхъ янавай Сарухан камунин кьилиз бисмиллагь, астафируллагь лугьуз жедай. 3. Э. ЦIун лаваш.

КАМАЛ араб, сущ.; -ди, -да 1) акьул, зигьин. Агьилриз камал, Жегьилриз жамал... ХупI ярашугъ я. Е. Э. Квез вуч ярашугъ я. Багьа затI яз акьул камал - Гзаф иеси жедайд туш. С. С. Ви камал къе, эй инсан, Цаваривни рахазва... А. С. Ви камал къе... 2) (чIехи гьарфуналди К) эркекдин хас тIвар - Камал. -а, -а.

КАМАЛЛУ туьрк, прил. вини дережадин зигьин авай, гьар са шей дериндай фагьумиз, ахтармишиз алакьдай. А гзаф камаллу инсан, «поэзиядин жавагьирар» яратмишайди (С. Сулейман. - А. Г.) чIехи гьуьрметдалди рикIел хкана. Гь. А. Поэзиядин жавагьирар яратмишайди. Камаллу яз гьисабда вич кIамашди. И. Гь. Антонимар: ахмакь, кIамаш.

* камаллу хьун гл., вуж акьуллу хьун. Камаллу яз гьисабда вич кIамашди. И. Гь.

КАМАЛЛУБУР 1 камаллу прилагательнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. КАМАЛЛУ.

КАМАЛЛУБУР 2 сущ. -у, -а камаллубур прилагательнидикай хьанвай гзафвилин кьадарда авай существительное. Камаллубурухъ агъана кIанда. Р. РикIиз тIал акъудзавайди а еке зегьметралди вирида санал битмишарай чIехи девлетар гила вара-зара авун я... Ихьтин крариз рехъ гузвай сиягьатчийриз камаллубур бажагьат лугьуз жеда. М. Жалилов. "... Фу гайиди я гьамиша".

КАМАЛЛУВАЛ сущ.; -вили, -виле: -вилер, -вилери, -вилера акьуллувал. Зун камаллувили дуьз рекьел хкидайдахъ инанмиш я. А. М. Тежедай аламатар. Билбилви Шагьпазан Мегьамедханан хва Магьарам инсанрин камаллувилихъ кIевелай агъунва. М. Ж. "... Фу гайиди я гьамиша". Халкьдин гегьенш къатарин векилри абурун гьевеслувиликай, камаллувиликай, гьахълувиликай руьгьдин виниз тир дережадикай лезет хкудзава... ЛГ, 2001, 22. XI. Антоним: камалсузвал.

КАМАЛЛУВИЛЕЛДИ нар. камаллувал хас яз. Чан аламайбур, хайитахай талгьана, инсанвилелди, камаллувилелди аялрин къайгъуда хьана кIанда, куьчейра гьат тийидайвал, абурукай инсанар хкатдайвал. 3. Ф. Нин тахсир я? Синоним: камаллудаказ. Антоним: камалсузвилелди

КАМАЛЛУДАКАЗ нар. камаллу яз. Эхь, гъвечIиди-чIехиди чиз, камаллудаказ. 3. Ф. Халкь патал халкьнавай инсан. Синоним: камаллудаказ. Антоним: камал­сузвилелди.

КАМАЛЛУДИ 1 камаллу прилагательнидин теквилин кьадардин форма. И гада камаллуди я.

КАМАЛЛУДИ 2 . камаллу прилагательнидин теквилин кьа­дардин формадикай хьанвай существительное; -а, -а; Камаллудаз хуш гуз яб, Тапархъандин хесет я таб. Ф. Н. Шивдал кьенер.

КАМАЛСУЗ 1 прил. акьул авачир, намус авачир.

КАМАЛСУЗ 2 сущ.; -да, -да; -ар, -ри, -ра камал авачирда. Синонимар: акьулсуз, намуссуз.

КАМАЛСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера камал авачир гьал. Им бадедин камалсузвал, ягьсузвал тушни бес?! 3. Ф. Нин тахсир я? Синоним: акьулсузвал. Антонимар: акьуллувал, камаллувал.

КАМАЛСУЗВИЛЕЛДИ нар. камалсуз тир гьалда. Антонимар: акьуллувилелди, акьуллудаказ, камаллувилелди.

КАМАЛЭГЬЛИ 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра акьуллу, инсанвал авай кас. Амай къван гагь са дишегьли, лезги чIал чир тек са итим, Етим Эмин, камалэгьли, Туш вун етим! Туш вун етим! М. Салахъ. Етим туш вун. Адакай къе кхьизвай ксари Мегьамед Гьажиев халис инсан, баркаван лезги, чIехи камалэгьли тирди къалурун, валлагь, дуьз я. Ч. К. Мармардикай гуьмбет.

КАМАЛЭГЬЛИ 2 прил. акьул авай, инсанвал авай. Кама­лэгьли дишегьлидин лишанар.. Е. Э. Камаллу паб. Камалэгь­ли паб са касдиз хьайитIа, Эвел дуьньяда ам адаз девлет я. Е. Э. Камаллу паб. Ам бегьем дегиш хьана камалэгьли инсандиз элкъвенвай. А. И. Самур, Лугьумир къван, Юдинани чIехи камалэгьли Лев Толстоян арада хуш рафтарвал ва дуствал аваз гзаф йисар тир. К, 1988, 22. XI.

КАМАР 1 [ккамар] кам существительнидин гзафвилин кьадардин форма. Кил. КАМ.

КАМАР 2 [ккамар] || КАМАРИ фарс, сущ.; ди, -да; -яр, -йри, -йра дишегьлийри юкьва кутIундай гьяркьуь чIул. Юкь - къизил камар, Эй, зи гуьзел яр. Е. Э. Ярдин тариф. Зардин камар кутугда вал. Е. Э. Вун хвашгелди, сафагелди.

КАМИЛ араб, шиир, прил. вири патарихъай тамам, тежрибалу, илимлу. Фагьумна за, и дуьньяда Ажеб камил суна я вун. Е. Э. КIани ярдиз. Вун са камил муршид я хьи... Е. Э. Мубарак Исмаил. 2) (чIехи гьарфуналди - К) итимдин хас тIвар: Камил.

КАМПАНИЯ урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра жемятдиз манату мярекат. Колхоздин багълариз, бустанриз ва тумар цунин кампаниядиз са фикирни гузвач. Колхоздин пуларни базарламишзава. А. Ф. Газет. Алай кампания алатай вирибуралай а кардалди тафаватлу я хьи, къе неинки рекьер гьяркьуь ийизва ва абур цIийикIа туькIуьр хъийизва... ЛГ, 2001, 22. II. Гьайиф чIугвадай кар ам я хьи, ихьтин чиркин кампания тешкилун патал виле акьадай себебар яз чеб чи Мегьарамдхуьруьн районда яшамиш жезвай са бязи ксарин куьмекдикай викIегьдаказ менфят къачузва. ЛГ, 2001, 1. ХI.

КАН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хамунин винел патал жедай руг хьтин чирк.

КАНА кун глаголдин алатай вахтлунин форма. Кил. КУН.

КАНАБ фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра шуькIуь кьакьан тан авай, вини кьиле финин тварар жедай хуьруьн майишатдин набатат. Я канаб, я пек чизавач, Вичиз я жуьт, тек чизавач... С. С. Акьул жуваз аваз кIанда. Канабдин кIуква жез­вай финди гьар са лезги хуьрекдиз ажаиб тIям, атирни гьида! ЛГ. ☼ Гафунин тарихдикай, манадикай кил.: А. Гуьлмегьамедов. Канабдикайни канаб гафуникай || Газ. "Лезги газет", 1992, 23. XII.

* канабрай экъечIун векъи, гл. кул-кусдай регьятвал къачуна экъечIун. Вич канабрай экъечIнамаз хтайда Намуслудак хуькуьриз сив ахъайда. Е. Э. Цилингар.

* канабрай экъечIна рекьеллайдан кьил хун гл., ни вичи чIуру крар авунатIани, ийизватIани, тахсиркар масад авун.

КАНАБ 2 прил. канабдин гъаларикай авунвай. Са йифиз ам, йифен кьуларилай алатайла, гьар чIарчIихъ са куркур галай къунан хам алукIна са канаб чувални гваз пачагь ксанвай кIвалин ракIарихъ фена. Ф. Лайихлу паб.

* канаб рух сущ. канабрин чкалдикай гьазурнавай гъа­ларикай хранвай рух.

КАНАЛ 1 || КЪАНАВ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вацIай маса чкадиз яд тухун патал чиляй атIанвай цин рехъ.

КАНАЛ 2 урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра телевизордай гузвай программайрин кьилдин са хел. Эгер ваз ахьтин кинойриз килигиз кIанзавачтIа, килигмир, маса канал кутур. А. М. Приватизация.

КАНБАР фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) цирияр куьткуьнна, куьлуь авуна чпин меже хкатун патал булвилелди кьел вегьена шуьшед къапуна хуьдай ем. Хъчад афар, сурад канбар, шиш-кабаб гьар камуна дуьшуьш жеда дагъ­лара. Ш. Къ. Дагълара. 2) цуру некIедик хъчар, афнияр (куьлуь авунвай), серг кутуна ийидай къайи хуьрек.

* канбар авун гл., ни 1) канбар гьазурун. Гатуз чи дидеди гьар юкъуз канбар ийидай. Р. 2) куьч. къайдадик хьа­на кIандай са квекай ятIани акахьай къаришма авун.

* канбар хьун гл. акахьай къаришма хьун.

* канбард цуьквер сущ. цуькверин са жинс. АтIа хъипи цуьквер аквазвани, чна абуруз некIед цуьквер лугьуда, абур канбард цуькверин гуьгъуьналлаз атанвайбур я. Б. Гь. Гъетер.

КАНДА нугъ., прил. пис. Къведай суз гьалар жеда мадни канда. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар.

КАНДИДАТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са гьихьтин ятIани къуллугъдал хкягъун патал тIвар янавай кас. Абур кьведни космонавтарвиле кандидатар хкядай конкуреда гъалиб хьанва. ЛГ, 2000, 14. ХII. Сечкичидив кьве - сад чIулав, сад лацу - ккIал вугузва, кандидатдин кьилиз са ккIал. И. Гь. Сечкияр. 2) алимвилин сифтегьан дережа. Лугьуз же­да хьи, Гьажибег Гьажибегов лезгийрикай сад лагьай филологиядин илимрин кандидат я. ЛГ, 2002. * илимрин канди­дат.

КАНДИДАТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кандидат тир дережа, тIвар. Сергей Сергеевича «Вун, Олень­ка, архаин хьухь, кандидатвилин тIвар ваз гьикI хьайитIани гудайди я» лугьуз зун секинарзава. А. М. Мурк ракъини цIурурда. Ина чирвилерал рикI алай жегьил филологиядин илимдал дериндай машгъул жезва, лезги чIал ахтармишзава, филологиядин илимдай кандидатвилин тIвар къачуна, ватандиз хквезва. Гь. Гьашаров. Хайи халкьдин рекье чан гайиди.

КАНДУ фарс, куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра техил, гъуьр хуьдай затI, къаб. Кандуда гъуьр, целце къафун, гъери бул. X. Т. Гъуьгьвезрин хуьре. Амукьдай вун гатфар кьиляй Гъуьр амачир кандуд вилик. М. М. Гь. Виликди.

* кандуда гар - бапIахда звар мисал кепекни пул авачиз, вич девлетлу яз кьадайдакай лугьудай гафар.

КАНИКУЛАР урус, сущ.; -ри, -ра ийизвай кеспи акъвазарна йикъаралди, варцаралди ял ядай вахт. Керим гьамиша каникуулриз дидедин патав хквезва. М. Ш. КIан хьайила.... гатун каникулрин вахтунда ремонтдин кIвалахарни адан хиве ава. ЛГ, 2001, 30. VIII. Синонимар: рухсат, татIилар.

КАНТУР кил. КОНТОРА.

КАНТI фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара акьал тежедай еке чукIул. Ада, ракъарихъ галай еке къармах геляна, гъиле кьуна, хци чубандин кантIни чIулуник кутуна, магъарадиз фонардин экв яна! А. Сайд. Кьисас.

* кантI эляна нар. сиви сивди ацIурна. Ремихан, я дуст, на рюмкаяр ацIур, Къаравилидизни сад кантI эляна цуз. Н. И. Гьакимрин папар.

КАНЦЕЛЯРИЯ урус || КАНЦЕЛЯР рах., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къуллугъчийрин идара. Шумуд канцелярни туьквен, Бес гьабур вутI хьана, селхоз? С. С. Селхозар кайила.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz