| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КОМЕДИЯ урус || КЪЕМЕДА рах., сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра 1) драматургиядин эсеррин жанр (хъуьруьнар квай). 2) хъуьруьнар квай вакъиа. Нубатсуз кьурху акатунин велвела элекьна, амма фагьумсуз къемеда вирибуруз жакьвадай кендирагъдиз элкъвена. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. КОМЕНДАНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) армияда къуллугъдин тIвар. 2) общежитидин, идарадин майишатдин чIехиди. КОМИССАР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра общественнополитический ва я администрациядин чIехи къуллугъ гвай кас. КОМИССАРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера комиссар тир гьал. * комиссарвал авун гл., ни; комиссардин везифаяр кьиле тухун. КОМИССИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра са тайин кар кьиле тухунин къайдаяр хуьн ахтармишун патал хкуднавай ксар. Аквазвани ви тарсар ахтармишиз комиссия атанва. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. И кар 1951 - йисуз Дагъустандин областдин комиссияди кьиле тухвай Вирироссиядин хуьруьн майишатдин переписдин документрини субутарзава С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. КОМИТЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра общественный тешкилдин кIвалах кьиле тухун патал инсанрикай ибарат яз хкянавай орган. # ~ хкягъун, -дин член, ~дин кьиле акъвазун. Серегин дуьм-дуьз КПСС-дин Дербент шегьердин комитетдин сад лагьай секретардин патав фена. Я. Къафаров. Юристдин дафтардай. КОММЕРСАНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра алишверишдал машгъул кас. Лезги коммерсантрикай сада гьар гъилера "Самур" газет къачурла, вичин папаз лугьуда: И газетди чун банкрот тавуртIа хъсан я... М. М. Ванер. Синоним: алишверишчи. КОММЕРСАНТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера алишверишдал машгъул пешекарвал. КОММУНИЗМ урус, сущ.; -ди, -да вири патарихъай виридаз сад хьтин ихтиярар ва дуланажагъдин вини дережадин шартIар авай общественный къурулуш. Са полигондал Ленинан чIехи суьрет ва адан «Чи мурад коммунизм я» гафар алай ракьун зурба табагъ алкIурнавай... А. Къ. Ленин ва цацар алай сим. КОММУНИСТ 1 урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) коммунистрин партиядин член. - Мирзехан, чун кьведни коммунистар я. Ругъанивал, заз чиз, чаз кутугнавач. 3. Гь. Бубадин кIвал. Эхь, ина исятда виридалайни вилик герекди коммунистрин мягькем организация, тешкилатчи тир. Гь. М. Гезентидин эхир. 2) советрин девирда яргъал вахтара лезги чIалал акъатзавай газетдин тIвар. И. Гьуьсейноваз зун "Коммунист" газетдиз акъатай зи макъалайралди чизвай. Р. Исаев. «Самур» журналдикай кьве гаф. КОММУНИСТ 2 прил. коммунист тир. И кас Герейханов Юсуфан рикI алай дуст, коммунист Девлетхан Ахцегьай я. Къ. М. Рекьин риваятар. * коммунист зегьметдин бригада куьгь., сущ. агалкьунар авай зегьметдин чешнелу коллектив. Яраб са шумуд йикъан идалай вилик зи шикил газетдиз акъудай редакциядин работникриз коммунист зегьметдин бригада лагьай тIвар къачун патал женг чIугвазвай коллективдин кьиле авай касдин сивяй акъатзавай и гафарин ван хьанайтIа, абуру гьихьтин фельетон туькIуьрдайтIа?.. Б. Гь. Вили вилер * Коммунист партия сущ. коммунистрикай ибарат тир политический партия. Гьа икI закай баркаллу Коммунист партиядин член хьана, - лугьуэва Гьажимурад Алимурадовича кIуфук шадвилин хъвер кваз. 3. Э. Социалист Зегьметдин герой Темирханов. КОММУНИСТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илер коммунист тир гьал. Дугъриданни, коммуниствал КIан я мягькем хьунухь, юлдаш. С. С. Коммунистдиз. КОМПАНИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра 1) са тайин кIвалах санал тухузвайбурун десте, кIватIал. 2) шад мярекат, межлис. Накь чун къуншидин гада армиядай хтай компанияда авай. Р. * компания авун гл., ни низ тIуьн-хъунин межлис туькIуьрун. Вичин дуст кIелна хтайла, Сабира адаз еке компания авуна. 3. Э. Рекьер сад туш. КОМПАС урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кьибле, кефер ва маса патар чирдай прибор, алат. Синоним: кьиблелама. КОМПОЗИТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра музыкадин эсерар туькIуьрдай кас. И материал чна композитор рикIин сидкьидай тебрик авунин мураддалди кхьизва. М. Ж. РикI манийрай ацIанвайди. * гьевескар композитор. КОМПОЗИТОРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера композитордин пешекарвал. КОМПОТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ицIи ва я кьурай емишар ргана гьазурнавай ширин тIямдин яд. КОМСОМОЛ 1 □, урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) жегьилрин общественный организация. Юкьвал алай столдихъ суд, хуьруьн совет ва комсомолдин секретарь ацукьнавай. А. Ф. Газет. Деядихь галаз хуш рафтарвал жагъурзавай студентри, куьгьне амалдикай менфят къачуна, руш факультетдин комсомолрин комитетдин членвиле хкяна. Гь. Къ. Лацу марал. 2) гьа организациядин член. - гила зун хейлин кьакьан дережадин чубан я. Комсомол! Эхь, зун гила комсомол я! Гь. М. Жегьил чубан. КОМСОМОЛ 2 прил. 1) комсомол тир, Бес мани акъваздани икI, комсомол Саяд?! А. С. Саяда лугьузва мани. 2) комсомолдин. Са сеферда и жегьилриз чи хуьруьн комсомол ячейкадин секретарди эверна, абуруз комсомолдин жергейриз гьахьунин теклиф авуна. Къ. М. Шаирдин къунши. КОМСОМОЛКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра комсомол руш. Гуьлпери душмандихъ галаз къати женг тухвай, куьгьнечивилиз муьтIуьгъ тахьай дагъви руш комсомолка я. 3. Бирембеков. Алибег Фатахов: куьруь биография ва яратмишунар. КОНВЕРТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кагъаз туна ракъурдай чарчин кьвати. Эхир кьарай татана къачуна конверт ахъайна, къеневай сир акъудна. И. В. КIелиз тахьай чар. Бейнивандиз чидачир хьи, макъала ракъурайди Мифтягь я, конвертдал авунвай кхьинарни Мифтягьанбур я. А. А. Пад хьайи рагъ. Я гафарни чарасуз туш ифенвай, Конверт бес я чи кьведанни тIвар алай. Ш. Къ. Гьикьван вахт я... Амма ада конвертдал кхьена Зи къунши тир дишегьлидин адрес, тIвар... Ж. Амма... КОНДУКТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра поездра, вагонра къайдадиз килигдайди ва рекье авай пассажирриз къуллугъдайди. Кондуктур... пагь ам акI захъ гелкъвена, Ам акьалтIай инсанвал квай инсан тир. Ш. Т. Ракьун рехъ. КОНДУКТОРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кондуктордин пешекарвал. * кондукторвал авун гл., ни кондуктордин пешекарвал авун. КОНКУРС урус, сущ.; -ди, -да: -ар, -ри, -ра са карда кIвенкIвечи ва вини дережадин чирвал авайди хкягъун патал тухудай мярекат. # ~ тухун, -да иштаракун, музыкантрин ~. Маса терефдихъай ида мектебдин тIвар сейли авуниз, олимпиадайра, конкурсра ва шегьерда кьиле тухузвай маса серенжемра чи аялри активдаказ ишитрак авуниз куьмек гузва. ЛГ, 2000, 6. I. Зани 1959 - йисалай... журналдин конкурсрай премияр къачуна. Самур, 2002, № 23. КОНСЕРВ урус, сущ.; -иди, -ида; -ияр, -ийри, -ийра чIур тахьун патал къапара кIевнавай якIукай, балугърикай махсусдаказ гьазурнавай недай шейэр. Тайин технологиядал амал тавуна гьазурнавай консервияр недайла, мукъаят хьухь... А. Гьамидов. Йифди, югъди - "кьейибурал" чан хкиз.... сержантри фу, консервияр, амай ем-кьафун чпиз чуьнуьхзавай. А. Къ. Инсандин ажузвал. КОНСПЕКТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са шейинин (лекциядин, тарсунин, макъаладин) куьрелди кхьенвай мана. # ~ кхьин, ~ кIелун, ~ар яргъалди хуьн. КОНСТИТУцИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра гьукуматдин къурулушдин дибдин закон. Россиядин Федерациядин Конституциядин 51 -статьядал асаслу яз, ваз ви стха Сергеялай шагьидвал тийидай... ихтиярни ава. Я. Къафаров. Тапархъан. КОНСУЛЬТАНТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са карда рекьер ва меслятар къалурдайди. # ~ жагъурун, ~ акун, ~дихъ галаз рахун, ~дин меслятдал рази хьун. КОНСУЛЬТАНТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера консультант тир къуллугъчивал Ш. Юсуфова саки 8 йисуз Дагъустандин журналистрин Союздин консультантвиле кIвалахна. М. Ж. Зегьметдиз - къимет. КОНСУЛЬТАЦИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра 1) тайин са месэладай, рекьяй дуьз меслят. # ~ къачун, ~ гун. 2) меслятар гудай идара. # ~диз фин, ~дай хтун. КОНТОР урус, рах. || КОНТОРА || КАНТУР рах., сущ.; -ди || -ади, -да || -ада; -ар || -яр„ -ри || -йри, -ра || -йра тайин са майишатдин отделрин, къуллугърин идара авай чка. Колхоздин конторда хваш-беш авурдалай кьулухъ седридин столдихъ ацукьнавай Алиди къелемни чар къачуна... С. Муслимов ЦицIигъ-наме.... патав гвай конторри, къуьлмух авай складрини цIай кьун мумкин тир. Я. Къ. Юристдин дафтардай. Гьар сана уьлкведин кантур, Бегьлихана ажеб я зур, А. Гь. Союздиз. КОНТРОЛЁР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гуьзчивал, ахтармишун кьиле тухузвай. къуллугъчи. # ~ тайинарун, ~ кардив эгечIун, ~ идарадиз атун. КОНТРОЛЬ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра гуьзчивал, ахтармишун. # ~ тухун, ~ алаз хьун, ~дик кутун. КОНФЕРЕНЦИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра са тайин месэла гьалун патал пешекарар кIватI хьанвай мярекат. Конференция гьикьван гуьзелдиз кьиле физвай. Гьахь-гьисаб агалкьунривди куьтягь хьанвай. А. А. Лезгияр. КОНЦЕРТ урус, сущ.; -ди, да; -ар, -ри, -ра сегьнедиз экъечIна манияр ягъуналди кьиле фидай, тухудай мярекат. - Къе концерт жедач, жемятар, куьн чукIукI! С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.... хуьруьн клубда аялриз ва абурун диде-бубайриз школадин гьевескар артистри чпи гьазурнавай еке концерт гана. ЛГ, 2000, 6. I. * концерт гун гл., ни низ сегьнедиз экъечIна манияр ядай мярекат тухун. КОНЬЯК урус, сущ.; -ди, -да; -ар, ри, -ра ичкидин са жуьре. Заз «Багъдад» лугьудай коньякни ава. А. А. Пад хьайи рагъ. Столдал кIуф алуд тавунвай «Лезгинка» коньякдин птулка, истиканар ва шоколаддин... плитка алай. А. Къ. Жуьгьенар. [Гуьлханум]. Чизва, чизва, за ви гьевес хкажда. Чаз са импортный коньякни гъваш. Акьван шкьакь жемир. Н. И. Гьакимрин папар. КОПИЯ урус, сущ.; -яди, -яда; -яр, -йри, -йра кхьенвай, чIугунвай затIунай (макъаладай, справкадай, шагъадатнамадай, шикилдай) акъуднавай чин, суьрет.... жув гьа креслода ахцукьай юкъуз уборщицани корректор кIвалахдилай алудунин приказ гана ( приказдин копия гилигзава). А. Къ. Гилигзава. КОРИДОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, ри, -ра са дараматдин кьве пата авай кIвалерин ара. # гуьтIуь ~, гьяркьуь ~, ~да шкаф эцигун, ~ пич эцигун, аялар ~да къугъурун. Коридорда ацукьнавай уборщицаяр тир Сефиятни Маяханум, сад-садаз килигна, хъуьрена. Ш. Исаев. «Кпул я, вах». КОРРЕКТОР урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра чапдай акъудзавай затIарик квай гъалатIар дуьзар хъийидай къуллугъчи. И гъалатIар... редакторрин, корректоррин ва са гзаф маса ксарин пай квайбур я. Ф. Н. СтIал Сулейманан эссеррик кутунвай дегишвилер, чIурувилер ва къалпвилер. Уборщицани корректор вужар я кьван? А. Къ. Гилигзава. КОРРЕКТОРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера корректордин пешекарвал. Газетдин материалар гьазурунилай гъейри, корректорвални, подчитчиквални абуру кьведа ийизвай. Г. Ханов. Абадлувални агьваллувал патал. * корректорвал авун гл., ни корректордин пешекарвал кьиле тухун. КОРРЕСПОНДЕНТ урус, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри, -ра газетдиз макъалаяр кхьизвайди. # ~ тайинарун, ~ командировкадиз рекье тун, ~дивай дуьзвал истемишун, ~ар кIватIун, -дилай рази хьун. Синоним: мухбир. * хсуси корреспондент. КОРРЕСПОНДеНТВАЛ сущ.; -или, -иле; илер, -илери, -илера корреспондентдин пешекарвал. # бегенмиш хьун, ~иле эцигун, ~иляй акъудун, ~иле кIвалахун. Синоним: мухбирвал. * корреспондентвал авун гл., ни корреспондентдин пешекарвал авун. КОСМОНАВТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра космосдин бушлухар ахтармишдай пешекар. Космонавтдин гелерикай, Сергьятчийрин вилерикай, Ислягьвилин женгерикай Хкатзава берекат. Ш. Къ. Берекат. КОСМОНАВТВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера космонавтдин пешекарвал. Абур кьведни осмонавтарвиле кандидатар хкядай конкурсда гъалиб хьанва. ЛГ, 2000, 14. XII. * космонавтвал авун гл., ни космонавт тир пешекарвал авун. КОСМОС урус, сущ.; -ди, -да вири дуьнья, алем, авай кьван вири санлай. Вири хъсан хьайитIа, кандидатриз космосдиз путевка гуда. ЛГ, 2000, 14. ХII. Ахпа фена вун, космосдиз экъечIна... Б. С. Инсан, акъваз. КОСТЮМ(АР) урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) пенжекни шалвар са парчадикай тир партал. Москвадиз фидайла, костюм алукIунин месэла кватайла, шаирди лагьанай: Зи халкьдал алачир парталар завай алукIиз жедач. 3. Э. СтIал Сулейман... простой вили костюмар алай са итимди «Правда» газет кIелзавай. Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. 2) пенжек. кIулани руьхъвед рангунин магьутдин костюм. А. А Пад хьайи рагъ. Вуна пуд лагьай классда кIелзава, бес алай костюмар ктадиз цура гьахьун ваз кутугнавани? А. Сайд. «Чуьнуьх гумбатI». КОСЫНКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра дишегьлийрин кьилихъ акалдай ягълух. Вуна кифер атайтIа, Косынкади хуьрай вун. Ш. Ю. Мехъер юкъуз кьирай вун. КОТЛЕТ урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра малдин як регъвена гъвечIи кIватI хьтинди авуна чрана фав недай къафун. # ~риз як регъуьн, ~ар чурун, ~рикI гъуьр кутун тавун. КОФЕ урус || КЪАГЬВЕ араб, куьгь., □, || КЪАГЬФЕ □, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) чай хьиз хъвадай затI гьазурдай тварар жедай тар. 2) чайдин векьер хьиз гьазурнавай тварар. 3) гьа тварар кваз гьазурнавай хъвадай затI.. Са чашкада авай кузвай кофеди ва кофедин са тварци сивихь галай чичIекдин, серкин ни галудда. ЛГ, 1993, 21. X. Лацу цавун кIаник хъипи шуьшедин, масадбур жегьре, къацу, вили, къагьведин рангунин... А. А. Пад хьайи рагъ. ЧIулав къагьфени чехир хъвадай, анаша чIугвадай чкаяр чи шегьердин гьар камуна авазва. 3. Р. ЦIийи ханлух. [Гуьлханум]. Лагь, лагь, адаз, Розалия, ада ваз лап кутугай меслятни гуда. За фена са кофеяр гьазурда. Н. И. Гьакимрин папар КОФЕМОЛКА урус, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кофедин тварар регъведай машин. Шарар алудун патал хуьрекдин тIуруна авай халидин цилер кофемолкада регъвена, винидихъ лагьанвай хътин 10 тIуруна авай некIедик какадарна, чайдин ериндал хъухъ. ЛГ, 2003, 22. II. КПУЛ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра мекьивилелай бедендик киткидай азар. Садазни вилиз таквадай Ажеб пис тIал я кпул. С. С. Кпул. Кпул яни, къуьне кьел гьатнавани?-лагьана ада вичи вичик. А. А. Пад хьайи рагъ. - Вувв, я чан диде, вуна баят чай вучиз хъвазва?... къариди зарафатдалди жаваб гана: - Баят чай, чан свас, кпулдин дарман я. - АкI ятIа зани хъвада вуна хъвазвай кпулдин дарман... А. Къ. Кпулдин дарман. КРАВУТ кил. КРОВАТЬ. КРАЙ урус, сущ.; -иди, -йда; -яр, -йри, -йра гьукуматдин са вилаят.... вири республикайра, крайра, областра диндиз акси кIвалах тухузвай... Я. Къафаров. Аламатдин кешиш. КРАН 1 урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра турбадай къвезвай жими шейэр (яд, нафт, бензин) ва я газ агалдай, ахъайдай цIуцI. -... са вацралди ина артезиандин къуюяр эгьуьнун патал... рахунар физва, Ахпа кIантIа на фонтанар эциг, кIантIа кIвалеризни кранар твах, - лагьана Мерзията. Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. Хуьруьн маса чкайрални гележегда кранар эцигдайвал я. К., 1988, 16. XII. Кранрай къвезвай цик сода йод кутуна... ЛГ, 2001, 22. II. - За квез буйругъзава: къенин йикъалай куьне кранрай чиг яд хъвадач. А. Къ. Аскервал башламишай югъ. КРАН 2 урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са чкадилай маса чкадал залан парар хкаждай машин. Пар янавай вагонар хкаждай кранарни авайди я. Р. КРАР кар существителыгадин гзафвилин кьадардин форма. Кил. КАР. КРАСНЫЙ: * красный уголок урус, сущ. майишатда кIвалахзавайбурун культурадин рекьяй чирвилер хкаждай идарадин хел. Дояркайри Зарият гъилерикай кьуна красный уголокдиз тухвана. И. Къ. Чуьнгуьрдин авазар. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 |
| |||||||
|
