| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КАП сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара гъилин кIватIнавай тупIарин къене пад. Шалам чилел эцигна, капан юкьвалди ягъиз раб сухиз, тIеквен акъудиз, ахпа сивяй чIугур кIвенкI алай еб тваз ада пине шаламдик кукIурзавай. 3. Э. Муькъвел гелер. * кап аладарун гл ни нелай, квелай нин, куьн ятIани винел паталай гъилин кап тухун, элкъуьрун. чурудилай яшлу итимди хьиз кап эляна... Гь. М. Жегьил чубан. * кап гун гл., ни квез кьве гъилин кап сад-садал элкъуьруналди куьлуь авун. Ада гьа куруниз цIурурнавай чими чIем ичIардай, чIемедик кап ганвай баят фу какадардай. 3. Р. Зи уьмуьрдин шикилар. Синоним: капалай авун 1). * капалай авун гл. ни вуч 1) са вуч ятIани кьве гъилин канун арада туна шуьткьуьрун. Бергер капалай тавунамаз нез жедач. Р. 2) лап дикъетдивди са квехъ ятIани къекъуьн. - Кьве хеб квахьнава, вири дагълар капалай авуна, амма ягъияр гел амачиз квахьнава, чидач вучдатIани. 3. Гь. Лезгийрин риваят. * капар ягъун гл., ни низ разивилин ва шадвилин лишан яз, кьве гъилин капар сад-садав агудна ван акъудун. «За тирш авурла, куьне вирида капар ягъа, икI хьайила, чи вахт тIимил фида. Ф. Пуд фекьи. Ягъайла капар залда вирида, Гзаф хуш хьанай чIехидаз и кар. Ж. Буйругъна пака. Сергей Сергеевичан теклифдалди, за шампанское ахъайна. КIумп къава акьуна, вирида шаддиз гъарайна, капар яна. А. М. Мурк ракъини цIурурда. * капун юкьвал алайди хьиз нар. лап мукьув гвайди хьиз.. КIантIа тама, кIантIа нацIира чуьнуьх хьайи касдиз и рекьяй фидай-хкведай инсан капун юкьвал алайди хьиз аквада. Къ. Къ. КIири Буба. КАПАШ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) билегдилай агъуз гъил.... вичин гъвечIи дусту нин кьилелай капаш алтадна Мердан халуди... А. Р. ЦIапан. Кьурай еке капашдив ада вичин вилер кIевирна, кьил хуруз авудна. Гь. М. Им къван, имни терез. Ада, мугьмандин эрчIи гъил вичин кьве капашдални кьуна, ам рикIивай чуькьвена. А. А. Пад хьайи рагъ. 2) гъилин тупIар кIватIнавай гьал. Мария Ивановнадин кефи амукь тавун патал зун къарагъна, чиниз са капаш къайи яд хъияна, кухнядиз гьахьна. А. М. Мурк ракъини цIурурда. * капаш-капаш нар. гзаф кьадар, капашралди, Вегь руфуниз капаш-капаш, Зерре тамир гел, фекьияр. С. С. Фекьийриз. КАПИТАН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) армияда, милицияда офицервилин къуллугъдин чин. Зи стхади капитан яз къуллугъзава. Р. Гезентидин векилри тапанчияр маса гузвай вахтунда Байраман къазмадиз жегьил капитандихъ галаз атай рехи итим столдин кьилихь галай. Гь. М. Гезентидин эхир..2) спортдин рекьяй акъажунар ийизвай кIватIалдин чIехиди. "Анжи " командадин капитин Кьасумхуьруьнви Сирхаев я. 3) куьч. регьбервал ийизвайди. Гими я тIурфанрин юкьвавай, - Капитан зун я гьа гимидин. М. Б. Зун вуж я? КАПИТАНВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера капитан тир гьал. * капитанвал авун гл., ни капитан тир гьал кьилиз акъудун. КАПРОН урус, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) заводдин шартIара гьазурнавай парчадин чIун 2) гьа жуьредин чIунарикай хранвай гуьлуьт. Шумуд духи, шумуд капрон Рушаз савкьват гъанай вуна? Ш. Къ. Язух къвезва заз. * капрондин гуьлуьт сущ. заводдин шартIара гьазурнавай чIунарикай хранвай гуьлуьт. Кул геждалди хъсан гьалда амукьун патал адал куьгьне капрондин гуьлуьт акьалжда. ЛГ, 2000, 20. IV. Буев, я вах, ихьтин юкъуз капрондин кьелечI гуьлуьтар алаз куьчедиз экъечIдай кас жедани? Ш. Исаев. «Кпул я, вах». КАпI сущ.; -упIуни, -упIуна; -упIар, -упIари, -упIара мусурман диндин къанунралди, гъилер чуьхуьн къачуна, Аллагьдиз ибадат яз кьилиз акъудзавай истемишун. Гьар къуз мусурмандал важиб я вад капI: экуьнин капI нисинин капI рагъдандин капI хушунин капI, месин капI. Гъ. Куьредин жуз. "За капI Аллагьди зун женнетдиз ракъуррай лагьана ваъ, жегьеннемдин цIукай зун хуьн патал ийизва. За капI Аллагъ патал ийизва..." лугьудай зи чIехи бубади. Ш. Ш. Аллагьдин кьадардалди. ☼ КапI гафунин гзафвилин кьадардин ва падежрин формаярни, кар, кас, каф гафарин гзафвилин кьадардин формаяр хьиз, юкьва авай сес аватнаваз кхьенайтIа, вири патарихъай дуьзди жедай, гекъиг: кфади -кпIуни, крар, ксар, кфар - кпIар, кпIари ва мсб. Орфогафиядин словарда къалурзавайвал, купIар кхьиналди купI гафунихъ галаз герек авачир алакъаяр арадиз гъизва. * капI авун гл., ни гъилер чуьхуьн гваз Аллагьдиз ибадат авун. КапI тийирбур я заз душман... X. Къ. Гьажи эфенди. КапI тавурла, ваз кIан хьайитIа, чIехи баладик акатда. Б. Гь. Заз эвера. * капI фин гл., нин вахтунда капI ийиз агакь тавун. * капI элягьун гл., ни нел рекьизвай ва я кьейи касдин руьгьдиз бахш яз капI авун. КапI эляз тач на фасикьдал, Чир хьана заз ви кьегъалвал... X. Къ. Гьажи эфенди. * капI-тIеат авун гл., ни мусурманвилин истемишунар кьилиз акъудун. Идалайни гъейри, ада капI-тIеат ийиз, дуьаяр ийизни заз акунач эхир. Къ. Къ. КIири Буба. Вири рикIелай алатда: чIугур кеферни, кьакьан тавханаярни, авур кпIар-тIеатарни, хьайи гегьенш мулкарни, кхьей ктабарни, тIуьр няметарни, - эхир кьиляй, сурун суал ийидайла, хабар кьазвайди я: инсанвал ийизвайни? ТахьайтIа: инсансуз тирни? А. А. - Бес чна капI-тIеат гьина хъийида?! Гь. Къ. Четин бахт. Кьилин духтур ва рикIин сидкьидай иман гвай кас яз вуна вун кьиле авай больницада капI-тIеат ийиз кIанзавай духтурар, коллективдин маса членар, гьакI азарлуяр патал гьихьтин шартIар яратмишнава?' Ассалам, 2001, № 2 КАпIУН гл., ни; -да, -на; -из, зава; -а || ая, -ин, -рай, -мир; капI тавун, капI тахвун, капI хъийимир мусурманвилин истемишунрикай сад тир капI кьилиз акъудун. Миайиндиз физ капIда гьар жуьмядин къуз. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. Мелъуьнариз гуда на зур, КапIуниз вун хьайла гьазур... X. Къ. Гьажи эфенди. Ам вични аквазмач, къвез хъфизвай мугьманрин гъиляй мискIиндиз атана нисинин капIдай мажални амач. Н. М. Къизилдин хтар КАР 1 [кhар] фарс, сущ.; -ди, -да; крар, крари, крара 1) нетижалу кIвалах. Ацукьа кар чидайдан къвалав, Жуваз крар чириз алахъ. С. С Йифди-югъди куьнни алахъ Кар вилик тухуз, кесибар. С. С. Кесибриз. Хийирлу кардикай зунни кьулухъ акъваздач. Анжах къе гежя, пака фин. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. 2) са гьихьтин ятIани гьерекат, кIвалах. Ягъун, гатун она авай кар жеди. Е. Э. Кьве паб. Кар фагьумна Сулеймана: Бязибур хьана дивана, Кесибар амаз ксана, Бязибур уях хьана хьи. С. С. Девлетлуяр, чиновникар. За фагьумна, бязибуруз И кар лап такIан хьана хьи, С. С. Амач лугьуз и падишагь. Гъукуматдин кардиз гьилле Ийидай гьахьтин тенпел кьий! С. С. Темпеш С. С. КIаму садра селна лугьуз. Садра хата кар хьуналди, Намуслуд санкIар жедай туш. С. С. КIаму садра селна лугьуз. ЛагьайтIа на кардин тирвал, Кепекдай кьач гьич ви чирвал С. С. Лагълагъчи. Йиса садра кьванни жуван багъри ватандиз хтана, хизанрал кьил чугуна, рагьметдиз фейибурун сурарал са дуьа кIелна хъфин - им пис кар туш. ЛГ, 1996, 21. VI. ТуькIуьрда за Ви кар, шаксуз, Пака хъша КIани чIавуз. Арада затI аваз хьурай. Ж. Арада затI аваз хьурай. СтIалви факъир Сулейман Пис кардал рази жедайд туш. С. С. Тежер кардал чIугваз зегьмет, Алахъмир вун, я беймирвет. С. С. Тежер кардал чIугваз зегьмет, Алахъмир вун, я беймирвет. С. С. СтIалви факъир Сулейман Пис кардал рази жедайд туш. С. С. Ма ацукь, кьинтур вах, мад завай вун и кардихъ цIигел яз таз жедач хьи. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. 3) дуьшуьш. Им зи кьилел атай кар я. Е. Э. Мугьман тун тавур папаз. 4) авур амал. Садра аку, лайихлу ян кар, гуьзел. Е. Э. Яр гуьзел. 5) пеше. Жуваз крар чириз алахъ. С. С. Агъа СтIалрин колхоз. Синонимар: агьвалат, вакъиа, гьадиса, дуьшуьш, кьиса, кIвалах. * кар авун гл., ни-куь 1) кIвалах авун. ЧIехида лагьай кар тавурла, ваз кIан хьайитIа, чIехи баладик акатда. Б. Гь. Заз эвера. - Эгер за са хъуьредай кар авунатIа, зал хъуьруьхъ... А. Къ. Кьулухъай хъуьруьн. 2) нетижадал гъун. Бинесуз, амма сивяй-сивиз чкIанвай, гафари ягьанатри чпин кар авуна: Антидеядив са гадани михьи рикIелди агатзавачир. Гь. Къ. Лацу марал. * кар авайди туш 'алакъа, лазимвал авайди туш' манадин ибара. Твагни къалгъан язва хуьрек, Маса куьнив кар авайд туш. С. С. * кар авач кIус гьуьжет гвач. Вуч авуртIан вав зи кар авач, азиз... Е. Э. Гуьзел яр. кар авач Твагни къалгъан язва хуьрек, Маса куьнив кар авайд туш. С. С. * кар акун гл 1) жаза гун. Адаз, вичел гьалтайтIа, заз кичIерар гуз кIанзава. Гила за адан кар аквада». 3. Э. «Я пуд манат» Амма халкьдин кьисасчийрини чпин кар акуна: шагьдин стхани адан гъилик квай кьушунар кукIварна. Н. А. Шагьмар. Гуьдек атIа тепедал хкаж жеда, - лагьана ада кьетIавилелди ва, гада энгел жезвайди къатIана, давамарна, кIарасар гьанал алазва. Фена кар аку. Б. Гь. Заз эвера. 2) жуван кIвалах давамар хъувун. Эгер иштягъ авачтIа, Ваз гишин туш, кар аку. Гь. Яргунви. Эгер.;. 3) жуваз кIандайвал авун. Чигалиди, килиг-затIни тавуна, руьхъверикай, тIанурдин фу хьиз, яру хьана чранвай гуьмбе хкудна векьел эцигна. - Исятда ам ракъида, ахпа вунани ви кар аквада. Б. Гь. Заз эвера. * кар алай прил. са гьихьтин ятIани месэла кьилиз акъуддай, важиблу. Эдебиятдин чIалан бинедиз къачузавай нугъатдал рахазвайбурун сан амай нугъатрал рахазвайбуралай артух хьунухь лазим шартIарикай сад ятIани, ими са артух кар алай чIехи шартI туш. Гь. Гь. Эдебиятдин чIаланни орфографиядин месэлаяр. Абур кар алайдан вилик вири мал-девлет, намуссузвал... эцигна, кар алайбур чпиз кьуна, я абурукай катна, тамара, дерейра, дагълара гьатна. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Гьа икI, са амбар пул жагъурда, кар алай началъникриз ам гана, чна лезги Буба, чи стха, дустагъдай акъудда. Къ. Къ. КIири Буба. Кар алай большевик кьун патал тек са Дербент ваъ, кьиблепатан Дагъустан вири кIвачел къарагъарна. А. И. Самур. * кар алакьдай прил. амалар чидай, тайин кIвалах кьилиз акъудиз жедай, викIегь. Амма вун кар алакьдай кас яни, тушни чаз чир хьана кIанда, вуна чи са тапшуругъ кьиле тухун лазим я. Къ. Къ. КIири Буба. Бушлухи, редакциядин кIвалах михьиз пунай акъудуниз ва вични кар алакь тийидай кас хьуниз килигна, вири коллектив сад хьана кIвалахдилай чукурнава. А. Къ. Гилигзава. * кар анал алач кIус 'месэла адалай аслу туш' манадин ибара. - Ам балабан тушни? - Мумкин я, балабан я. Кар анал алач, кар адай акъатдай сесерал ала. Р. Гь. Шагь Абасакай риваят. * кар алакьун гл., нелай са кIвалах кьилиз акъудиз хьун. Хьайивал хабар галукьна, Валай ахьтин кар алакьна... Е. Э. Ваз маса яр хьана, гуьзел. [Шофер]. Аламатдин инсан я. Алакь тийизвай са карни авайди туш. Халис артистни я. Амма шакIуртвал ийизва. Н. И. Гьакимрин папар. * кар бегьем хьун гл., нин 1) кIвалах(ар) туькIуьн. 2) зараф. гатун, тIарвал гун. Гила, садра лаш гахлукьайтIа, адан кар лап бегьем жедай. ГьакI хьунни авуна. Б. Гь. Заз эвера. * кар гун 1 [атIун] ни низ дустагъда твадай къарар кьабулун. Пуд йисан вилик, ам гъиле гьатайла, за лагьаначирни: цIуд йис кар це са цIуд йис суьргуьнни це. А. А. Самурдин ван ирид цавук. Адак еке тахсир ква. Адаз чи къанунрал атайтIа, кар гана кIанда. А. А. Пад хьайи рагъ. Судди къванци рикI авай тахсиркар дидедиз яргъал йисарин кар атIана. Я. Къафаров. Адвокат. Чкадин гьакимри са тахсирни квачиз 15 йисни бегьем тахьанвай Мегьамед, 12 йис кар атIана, дустагъзава. ЛГ, 2001, 12. ХII. Арадал са карни алачиз зи гада Хидирнаби дустагъда тунва, адаз судди гьакI гьавая пуд йис кар ганва. Я. Къафаров. Автомат. * кар гун 2 гл., ни-куь низ-квез таъсир авун. Геж тахьанмаз гуьгъуьниз лаш ахъайна. Бегьем кар гуз хьаначтIани, къуьрехъ лаш галукьна. Ам, кьилибацар хьана, кьахрагъна катна Б. Гь. Заз эвера. * кар кардай акъатун [фин] гл., нин кIвалах(ар) чIур хьун. Кар кардай фейила, ахпа ваз, кас, хабар хьана хьи. Е. Э. Дуст Ягьиядиз. Катайбур хьиз вунни пашман хъижеда, Акъат хьайла кар кардай, вун ишеда... Е. Э. Вун зи рикIе гьат хьана. * кар кардай <кард дакIардай> фин гл., нин важиблу карда пис нетижайрал атун. Кар кардай фена, кард - дакIардай, - лугьуда халкьди. Гила правленияр, собранияр эвериз акъвазайтIа, кар кардай фида. И. В. Кьвед чаз, сад квез. * кар кардин геле амаз нар. лап лазим тир вахтунда. Фагьум-фикирни авун лазим я са кIвалахдин кьил кьадалди вилик, куьтягь хьайила ваъ, виликамаз, кар кардин геле амаз, кар кардай акъат тавунмаз. Я. Къафаров. Аял буржунай... * кар кьун гл., ни-куь низ пис нетижадин кIвалах авун. На заз рикIелай тефидай кар кьуна, - Зав рахамир, завай яргъаз къваз, гуьзел. Е. Э. Зав рахамир. ~ За ваз ахьтин кар кьада хьи, вун Салмур патаривни хквеч! А. А. Пад хьайи рагъ. «Итим туш зун са кар хкьун тавуртIа, И кар кIвализ хтайла за кьатIана. Ж. И кар кIвализ хтайла за кьатIана... Вичиз кар кьур раши кал кьулухъ галамачиртIани, гада гила абурув са акьван ахгатзавачир. Б. Гь. Заз эвера. Гила за Бутаяз са кар такъуна тадач хьи, тадач, -лагьана вичи вичиз гаф гана Семеда. Я. Къафаров. Кумукьна. [Зарлишан]. За квез кьведазни вижевай кар кьада. Н. И. Гьакимрин папар. * кар салда (дарда) хьун гл., нин гьалар четин хьун. И гъилди кар салда ( а)ва вин. Е. Э. Гуьгьуьлдиз. * кар туькIвейла, базарда акъваздайди туш мисал 'кар туькIвейла, гьавайда вахт пучмир' манадин ибара. Кар туькIвейдан базарда вуч кар амукьда, Къенлай кьулухъ финар-хтунар гзаф жеди... Гь. М. Зуьгьредин муьгьуьббат. * кар-кеспи сущ. кIвалах, пеше. На лугьуди, и нехирдин гуьгъуьнай экъечIайтIа, абуруз мад гьич кар-кеспи гьат хъийидач. Б. Гь. Заз эвера. Кар-кеспи авачир жегьилри... хуьруьн клубда ички хъваз вахтар акъудзавай. Я. Къафаров. Кумукьна. - Зун ви патав кар-кеспи авачиз атанвайди туш, къуллугъ кIанз атанвайди я. Я. Къафаров. ВикIегь паб. * кар-кеспи авун гл., ни тайин пешедал машгъул хьун. Виш йисан Уьмуьрда адахъ са кар-кеспини тавуна, гьакI кавалдал яргъи хьана акъудай са югъни хьанач. Б. Гь. Заз эвера. * кар-чIал сущ. пеше, кIвалах, машгъулат. Зун са кардал аламат я, ибуру вучиз икьван кагъазар кхьизва. Кар-чIал квахьнавани, мегер? 3. Э. Мехъер кьуьл туш. * кар чIур хьун гл., нин фикир кьилиз акъат тавун.... зи къени кар чIур хьайила, ХупI жедачни шад къарияр. Е. Э. Фитнекар къарийриз. * кар я союз эгер. Аллагьди яргъазрай, кар я, эрменийри тарашар башпамишайтIа, вучин, чи гьал гьикI хьуй, - фикирлу яз Гьажирамазана ихтилат башламишна. А. И. Самур. Кар я, бирдан, лап хатадай, гьалтай чIавуз вилиз тахьуй. Ас. М. Гъезелар. * кардик кутун гл., ни вуж-вуч кIвалахдай гъалдиз гъун. Ингье, дагълара электростанциярни гуьзел клубар кардик кутазва А. С. Хуьруьг Тагьир. Дагъларин сагьибди атай мугьманарни кардик кутуна. Б. Гь. Заз эвера. Ада давление алцумдай аппарат кардик кутуна. 3. Ф. Суьгьуьрдин тIвал гвайди. Хкаж тIварар элкъвенавай сирериз, ТIарамдиз яхъ кардик кутур къуватар. И. М. КIелдайдаз. Школа цIийи кIелдай йисаз хъсан гьазурвилер аваз кардик кутунай... ЛГ, 2001, 20'. XII. Дагъустандин радиокомитетда Бубади сифте яз лезги передачайрин редакцияда сатирадин радиопрограмма «Истивут» кардик кутуна. ЛГ, 2002, 15. V. * кардик хьун [акатун] гл - кIвалахдик хьун. Заводар чи гьа чкайрал алама. Амма абур кардик квач. Р. Тагьирбегов. Четинвилер алудиз || ЛГ, 2000, 28. XII. Спиртдин завод кардик акатайла, чехирдин завод гуьнгуьна гьат хъийида. Р. Тагьирбегов. Четинвилер алудиз || ЛГ, 2000, 28. XII. КАР 2 [кhар] фарс, сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра кIвалин вилик майишатдиз кIевнавай чка.... ам (столовая. - А. Г.) къуларикай раснавай, къав алачир, хебмал ядай кар хьтинди я... А. Къ. Жуьгьенар. Синоним: гьаят. КАР [ккар], фарс, сущ.; -ци, -це; -ар, -ари, -ара бапIахдин, шапкадин, кIукI кьунвай тIарам пай. Чар бармакдин карцихъ чуьнуьхна, кьил хкажайла, Селиман гелни амачир. А. Р. ЦIапан. Кабабханадин иеси, аскIан кар галай чIулав бармакни алаз, сефилдиз куьсруьдал ацукьнавай. С. Ярагъви ашукь Уьзден. КАР [ккар], фарс, сущ.; -ади, -ада; -ар, -ари, -ара 1) кьилин хамунал экъечIдай хер хьтинди. Адак карар ква. Р. 2) бедендин атIай чкадал хер кьурайла жедай къабух. Хире кар кьунва. Р. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 |
| |||||||
|
