Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


КЪУНДАРМА ктаб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къастуналди са никай-квекай ятIани туькIуьрнавай дуьз тушир фикир, гафар-чIалар, тапарар. «Вучиз Гьажи -Нуьзуьра Абулан тахсирдилай гъил къачузва? Белки, чи къундармайрикай хабар хьанватIа? Я. Ш. Гьахъ квахьдач. «Чпинбур» Жумаева туькIуьрнавай кьундарма тир. 3. Э. Кек галкIизва.. Поэзиядиз буьркьуь кьундармаяр кIандач, адан гьар са цIар гъили ваъ, рикIи кхьизвайди ва инсандал хьиз чан алайди хьана кIанда. 3. Гь. Ахварай авудай аваз. Синоним: таб.

КЪУНДАРМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а, -рай, -мир; кьундармиш авун, кьундармиш тавун, кьундармиш тахвун, кьундармиш хъийимир кьундарма(яр) туькIуьрун. Ада гьа ихьтин «тарифар» садникьвед кьундармишнач. Р.

КЪУНДАХ 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тфенгдин гъиле кьадай, къуьне акIурдай пай.

КЪУНДАХ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра пулунин пачка. Гена идаз ( ада зи хуруз кап яна) ви язух атана», - лугьуз, ада, пулунин кьундахдикай вишен чар хкудна, вичин кьултухдиз чуькьвена. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.

КЪУНДАХ3 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра таза аялдал алчударна кутIуннавай пек(ер). Арабадиз мукьва хьайила, абуруз Вич вичелай фена, иви фенвай свас, кьундахда авай аял галаз зарулвилелди шехьзавай кьари акуна. А. И. Духтур. Жегьилдин вилерай авахьзавай накьвари аялдин къундах кьежирзавай. А. И. Духтур.

КЪУНЖ 1 сущ.; векьин жинс, жуьре. - Ваз кIан хьайитIа, и дуьнедал атай гьар са кIелехъ, данадихъ галаз абуру недай са къунж векьни экъечIнава... Б. Гь. Заз эве­ра.

КЪУНЖ 2 туьрк, нугъ., сущ.; кух. Ахпа ада чекмедин кьунжуникай хкудна, тумунал гимишдикай нехишар атIанвай кьирмаждив чавуш Шихидин япарилай кьвед элкьуьрна. Я. Ш. Гьахъ квахьдач.

КЪУНИ: къуни-къунши' сущ. сад яшамиш жезвай кIвалин патав гвай кIвале(ра) авайди (авайбур). И пекерни адаз кьуни-кьуншиди ганвайбур тир. А. Ф. Риза. -Гила Лукьман секин жеда, - лагъана кьуникьуншиди. -Рамзият гьар патахъай лап кутугай кьил я. 3. Э. Рамзият. Кал гуниз акъатна. Гьахъ лагъана кIанда, ам амач лагъана хизандиз я фири, я цуру некIедикай са акьван дарвал жезвачир, - абур къуни-къуншийри вахт-вахтунда гъизвай; ара физ колхоздини гъилин галайвал ийизвай.. Б. Гь. Заз эвера

КЪУНШИ 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра садан патав гвай чкадал, кIвалера яшамиш жезвай кас. Къуншияр кирягъна вири. Е. Э. КафтIар къаридиз. Эгер чун коммунист зегьметдин коллектив лагьай тIвар патал женг чIугвазвай бригададин членар ятIа, чна чи къуншийризни куьмек гун лазим я, Б. Гь. Вили вилер Лам кьарада акIайла, кьунши гужлу хьана кIанда лугьуда. Къуншияр гужлу тир. 3. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов.

* къуншидал фин гл. са вуч мураддалди ятIани кьунши кIвализ фин. Хатурдай фейила ам вич къунши­дал, Хквен тийиз ацукьда ви къаршидал. Е. Э. Пис папаз.

* къуншидин къавалай верч фейиди хьизни тахьун гл. кIусни таъсир тавун, хабарни тахьун. Духтуррин чIалаз яб гана, ада фин квай ширин калар хьиз капашдалди гьинавай харардарманар нез хьана. ТурмуцIдизни абурукай гьич къуншидин къавалай верч фейи кьванни хабар хьанач. Зал дуьшуьш хьаначиртIа, низ чида, адан кIарабри гьинай гъарайдайтIа... Б. Гь. Заз эвера.

КЪУНШИ 2 прил. садан патав гвай чкадал алай, садан патав гвай кIвалера яшамиш жезвай.. Абулаз. Кавха Къафаран вах, чпин кьунши Эсмер кьари чир хьана. Я. Ш. Гьахъ квахьдач.... вуна садра чи кьунши буругъдин устIардизни гидромониторный палтадал элячIиз кIанзава лагъанайни? Б. Гь. Вили вилер

КЪУНШИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери, -илера кьунши тир гьал. Чи арада, кьуншивилин салам-калам дилай гъейри, гьич са алакъа ни авайди тушир. 3. Гь. Чкадив агакьай цуьквер.

* къуншивал авун гл. кьунши тир гьалда хьун.

КЪУНШИВИЛЕЛДИ нар. кьуншивилин гьиссер аваз, алакъа яр аваз, хас яз.

КЪУП: къуп-къуп сущ. къуп-къуп сесер, сесерин ван. Р. Паровоз кьуп-кьуп ацалтна физвай. Р.

* къуп-къуп авун гл., куь; къуп-къуп сесер акъудун. РикIи кьуп-кьуп ийидай ван кьвезвай.

КЪУПМИШ: къупмиш хьун гл. садлагьана арадиз атун..... рикIиз са гьихьтин ятIани цIийи фикир къупмиш хьана. М. В. Вацран ягъун.

КЪУР 1 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара канаб, тенбек набататдин кьурай тан. Садбуру канабар къурарикай михъзава, масадбуру метIерал ацукьна, кIвачерин арада кьунвай рекьерал сар чухвазва. Къур ва я рекьин сас акьахиз, ара-бир тIуб сиве кьаз «аббайх, ви рикI атIуй» лагьай сесерни акъатзава. 3. Э. Кьве фронтдин ко­мандир.

КЪУР 2 сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара кIвалин къушар ацукьун патал туькIуьрнавай чка. Суьруьда къар, шек, Къурал рахаз кIек... И. Гь. ЦIикьвед цIар.

КЪУРА къун глаголдин эмирдин форма. Кил. КЪУРУН.

КЪУРАБА сущ.; -ади, -ада; -яр, -йри, -йра гьамишалугъ яшамиш жез паталай атанвайди. Гъурбатда ваз "Я къураба" лагьайла, Вун итимдай такьаз вавди рахата, Вилин накьвар чурудилайгъуз чкIайла, Женнет *ятIан, рикIиз лянет къведа, дуст. Е. Э. Ватандай катзавайбуруз

КЪУРАБАВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къураба тир гьал. Къурабавиле гилани са хейлин лезгияр ава. Р.

КЪУРБАН || КЪУРБАНД араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) мурад кьилиз акъатрай лагьана ийизвай харж, тукIвазвай гъайван. Азадвилиз къурбанд кIанда - леке гъиз тахьуй Ви женгери бармакдал на женгера, лезги! А. Къ. Ватан физва. 2) чан гунин гьазурвал. Гьар са чIавуз ваз къурбанд я, невжеван. Е. Э. Серминазахъ галаз Суьгьбет. 3) (чIехи гъарфуналди - Къ) эркекдин хас тIвар: Къурбан. - Риза, Къурбаназ эвера! А. Ф. Риза. * чан къурбанд авун.

* къурбанд гун гл., ни нелай-квелай диндин истемишунралди мусурманди вичин мал-девлетдилай кесибриз гудай гьакъи. Заз инрай пара хьайитIа кьуд-вад рипе техил жеда. Амни за Гьажи Нуьзуьран никIерлай къурбанд гуда! Я. Ш. Гьахъ квахьдач.

* Къурбанд сувар дин, сущ.; мусурман диндин истемишунралди гьар йисуз ийизвай къурбандрин сувар. Къе, 10 майдиз, Къурбанд суварин юкъуз, цIийи мискIин ачухзавайди течир кас Цаванда авач жеди. М.Б. ЦIийи мискIин.

* къурбанд хьун гл. 1) са вуч мурад паталди ятIани вич къурбанд гъун. 2) куьч. чанни гуз гьазур гъалда хьун. Чанда такьат амай кьван гележег патал женг чIугур и писатель лезгийриз къарши туькIуьрнавай чIехи террордин къурбанд хьана. Ам партиядай акъудна, кIвалах авачиз туна. М. М. Уях хьухь, лезгияр!

* къурбанд хьурай (хьуй)! межд. 1) низ сада масадаз тавазвилин, кIанивилин лишан яз лугьудай гафар. Къурбанд хьуй ваз зи ширин чан, Ала зи рикI, севдуьгуьм. Е. Э. Вун хвашгелди, сафагелди. Мани куьтягьна, гъиле авай багълама столдал эцигна, ам Назхануман патав атана. - Ви сесиниз зун къурбанд хьурай, чан зи гуьгьуьлдин чирагъ! 3. Э. Арифдиз ишара. «Зун ви чандиз къурбанд я, зи стха, за гьа вуна лагьайвал ийида», - лагъанай за кIеви сесиналди. Зун стхади, за стха къужахламишнай. 3. Э. Зун гъавурда акьазвач. Абурукай сад Мустафадин сесиниз ухшар тир. Зи рикI кьудгуниз башламиш хьана. «Зи чан ви сесиниз къурбанд хьурай, чан стха». 3. Э. Зун гъавурда акьазвач. Чан стха, ви акьулдиз, ви чирвилериз ви вах къурбанд хьурай, ви къелем гьамиша хциди ва кар ийидайди хьурай, зи стха чан! Я. Ш. Гьахъ квахьдач. 2) нелай-квелай 'нин-куьн ятIани рекье чан гурайбурукай хьурай' манадин ибара. «Цаварал Аллагь, гьукумдар, чилерал вун, чун вири ви чандилай къурбанд хьурай, я первердигардин пеле тIвар кхьенвай камалрин камал, башламишна са везирди. 3. Гь. Лезгийрин риваят.

КЪУРБАНДУН гл., ни вуч; -да, -на; из, -зава; -ин, -а, - рай, -мир; къурбанд авун, къурбанд тавун, къурбанд

тахвун, къурбанд хъийимир мурад кьилиз акъатун паталди са вуч ятIани гун. Гьахьтин велиюллагь я вун, султIан, Адалатсуз къурбанднавай я чан, мубарак Исмаил. Е. Э. Мубарак Исмаил.

КЪУРВАХ * къурвах авун гл., ни кичIерар гана яргъа авун, къакъудун. Чап килигиз заз ви вилер, Мийир зун къурвах, гуьзеляр. С. С. Гуьзел яр.

КЪУРВАХУН гл кичIерар гана яргъа авун, къакъудун. – Етим Эмин на кьурвахна. Е. Э. Пакистан.

КЪУРГЪАР сущ., гзафв. кь.; -ри, -ра кичIерар, къурхуяр.

* къургъар гун гл., ни низ кичIерар гун. Гагь ада хтана Камалан хциз мецелди лугьузва, - икI жедач, я чан гъуьл! Ахпа къургъар гузва. 3. Э. Рамзият. Жуван са тIуб алай чкадал кьве тIуб эцигна ацукь! - къургъар гузвай Мирима. М. Б. "Жигули".

КЪУРМИШ: къурмиш авун гл., ни вуч 1) худда тун. 2) куьч. кардик кутун 3) куьч. гьевеслу авун. 4) гьалдарун.

* къурмиш хьун гл.,1) вуч худда гьатун. Къурмиш хьана атана, сел, Акъатна хьи тIурфан, наиб. Е. Э. Наиб Гьасаназ. 2) куьч., вуж са кар ийиз, са вуч ятIани лугьуз гьевеслу хьун. Рустам кисна. Рамиз фадлай гьазур хьанвайди хьиз къурмиш хьана: Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.

КЪУРМИШУН гл., ни вуч -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къурмиш авун, къурмиш тавун, къурмиш тах­вун, къурмиш хъийимир 1) худда тун. Ада имидин кIвале къурмишнавай сятди хьиз пакамлай няналди кIвалахзавай. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. 2) куьч. арадал гьана кардик кутун. Ибуру инал, еке межлис къурмишна, нез-хъваз, манияр ягъиз, кефиз хьана. Ф. Халуни хтул. КукIварна кулакрин къармах, Къурмишзавай цIийи Уьмуьр, КукIварна зулум, мичIивал, Къурмишзавай чаз азад хуьр. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. Ада вичин аскервиле авай гададикай фикирзава, ам хтайла вичи гьихьтин межлис къурмишдатIа, гьикI ам вичин гарданра гьатдатIа. М. Б. Футболист. 3) Ирандидеди паб къурмишна. Р.

КЪУРУЛУШ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, ->ри. -ра са куьн ятIани туькIуьр хьунухь. Ада (С. Сулеймана. - А. Г.) а девирдин социальный ( ичтимаи, жемиятдин) кьурулушдин дуьз туширвилел, адалатсузвилел, девлетлуйринни кесибрин арада авай барабарсузвилел вичин разисузвал ашкара малумриз хьана. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Мягъкем ибараяр, чпин манадинни къурулушдин сихвилиз килигайла, вири сад туш. Р. И. Гайдаров. А. Г. Гуьлмегьамедов ва мсб. Лезги чIал. 10-11 классар патал.

КЪУРУМСАХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра эркекда эркекдиз ийидай экъуьгъунрикай сад. - Я къурумсахдин вилер авай кьурумсах... За ваз яргъариз фимир, инрал хьухь лагьайди туширни, гьагъ! Б. Гь. Заз эвера Мил­лионер яни? Вач. Бес тушиз хьайила, я кьурумсах, вуна ви гьалалдин кепекар а нефс инин рак ачухнавай гьиллелбазриз вучиз тазва? К, 1988, 2. XI. -А кьурумсахдай вуч хьайитIани акъатда. - Няй? Фахруддинай? Т. А. Мехъ­ер куьтягь тахьанмаз. - Гьажагьмед вуч я, вун вуч я? Са гафар туширни, кьурумсах? - ханди вичин кьецIи кIвач ацукьнавай Шайдадин кьвала эцяйна. С. Ярагъви ашукь Уьзден.

КЪУРУН 1 гл.; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а, -рай, -мир; къур авун, къур тавун, къур тахвун, къур хъийимир марф, жив, чиг къвадайвал авун. «Гуду»... адет марфар кьурун ва я, герек атайла, марфар акъвазарун патал гъуцраз икрам авунихъ галаз алакъалу ятIани, и сувар, кьилиз акъуддайла, агьалийри манийрин югъ тешкилдай. М. М. Лезги тIвар алатIа.

* кьилел хар къурун.

КЪУРУН 2 гл., -да, -на; -из, -зава; -ин, -а, -рай, -мир; кьур авун, кьур тавун, кьур тахвун, кьур хъийимир кудай гьалда авайди къайи гьалдиз гъун. Хьайила, ваз чир жеда: ада «дав», «дав» ийида. Хкудна, са жизви кьурна, гьадав гице... Б. Гь. Заз эвера. ЦIаруди, цIал аламаз шишинилай са тике алудна, сивиз рекье туна. – О-о, сеналлагь, алуда, тахъайтIа квай къуш вири цIуз фена куьтягь жезва. Де эгечIа, эгечIа, кьурмир, ана мад ацIанвайди я. Б. Гь. Заз эвера.

КЪУРУХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кудай кIарасар, ядай векьер патал хуьзвай чка. Жаватан кьаншардиз къурухрай гъелерраллаз векьер хкизвай дишегьлияр, итимар къвезва. Гь. М. Хаяр. Анжах миллион жуьре цуькверинни векьерин жинсер какахьнавай къу­рухрай инсан бейгьушардай атир къарагъзава. Гь. М. Им къван, имни терез. Чаз гьа девиррани мал-къара артух авайди тушир: никIера техил цазвай, кьурухар тIимил тир. М. Б. За бананар недач.

КЪУРУХЧИ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра къурух хуьзвайди. Хуьре закай къурухчини хьанвай. Н. Мирзоев. Къизил хтар.

КЪУРУХЧИВАЛ сущ., -или, -иле; -илер, -илери, -илера къурухдин пешекарвал.

КЪУРХУ 1 прил.; кичI квай, кичIе. Къурху аял я ман, ваз адавай вуч кIанзава? Р. Синоним: къурхулу, кичIе.

* къурху хьун гл., низ кичIе хьун. ТупIалдин иеси, са никай ятIани къурху хьайиди хьиз, Рамиза тадиз гъута тур пулунал рази хьана, сесни ахкьуд тавуна, илисна. Т. А Мехъер куьтягь тахьанмаз. Антоним: викIегь хьун

КЪУРХУ 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кичI (никай-квекай ятIани жедай секинсузвилин гьисс). Кесиб рушан нагъв алай вилер, адан кичIез-кичIез рахун, ам кIвале игътиятлудаказ, - къурху кваз кьекъуьн зи рикIел хтана. 3. Э. Зун гъавурда акьазвач. Т. А. Мехъ­ер куьтягь тахьанмаз. Фена чубанрин патав йиф акъудайтIа, хъсан жеда. Амма кицIерикайни къурху авай. 3. Гь. Лезгийрин риваят. И лезгиди тунава михьиз велвела. Килиг садра, Ермоловни къурхудик Акатнава и футфачи себеб яз. А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гъазават. - Жемятар, лагьана чубанди кIватI хьанвайбурухъ элкъвена, - зи кицIи заз Тамам къад йисуз вафалувал къалурна. Ам авайла, заз са куьнуьхъайни къурху амукьнач. Б. Гь. Заз эвера. Синоним: кичI.

* къурху акатун гл., ник кичIе хьун. Няни хьана. Зал инсанрив ацIана. Зак гила къурху акатнава. Н. М. Сегьнедин билбил. Нубатсуз къурху акатунин велвела элекьна, амма фагьумсуз кьемеда вирибуруз жакьвадай кендирагъдиз элкъвена. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.

* къурху гун гл., ни низ-квез кичIерар гун. - ЦIаяр кьведа, куьн рекьида, гьар жуьре къурхуяр гудай. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. Антоним: чан-рикI авун.

КЪУРХУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кичIевал. Им адан рикIяй хъфей эхиримжи къурхувилин фикир тир. М. Б. ЦIийи мискIин. Синоним: къурхулувал, секинсузвал, теспачавал. Антоним; викIегьвал, къурхусузвал.

КЪУРХУВИЛЕЛДИ нар. къурхувал хас яз. Синоним: къурхудаказ. Антоним: къурхусузвилелди.

КЪУРХУДАКАЗ нар. къурху яз. Синоним: къурхувилелди, къурхулувилелди. Антоним: викIегьдаказ, викIегьдиз, къурхусузвилелди.

КЪУРХУЛУ прил. кичI квай, къурху квай. Зиньята лап гзаф шейэрикай ихтилат авунай, амма жуван къурхулу хиялри тухвай завай, лазим тирвал адахь яб акализ хьаначир. 3. Э. Зун гъавурда акьазвач. Антоним: къурхусуз.

КЪУРХУЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къурхулу лишан хас тир гьал. Къурхулувал гьиссай вагьши хьиз, зун кIвачел акьалтна. М. В. Вацран ягъун Абуруз... маса илчиярни кIвачел акъалдунин къурхулувал авай. А. Гьажимурадов. Сабурди хвейи кIвал. Антоним: къурхусузвал.

* къурхулувилик кваз хьун гл., вуж нин-куьн къурхулувал хас тир гьалда хьун. Адан свас, сад лагьай аял хана, ген татана, иви фена, кьиникьин къурхулувилик ква. А. И. Духтур.

КЪУРХУЛУВИЛЕЛДИ нар. къурхулувал хас яз. Синонимар: къурхудаказ, къурхулудаказ. Антонимар: къурху­сузвилелди, къурхусуздаказ.

КЪУРХУЛУДАКАЗ нар. къурхулу лишан кваз. Синонимар: къурхувилелди, къурхудаказ, къурхулувилелди. Антоним: къурхусуздаказ.

КЪУРХУСУЗ прил. кичIе тушир. Антоним: къурхулу.

КЪУРХУСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къурхусуз тир лишан хас тир гьал. Антоним: къур­хулувал. '

КЪУРХУСУЗДАКАЗ нар. къурхусуз лишан хас яз. Антоним: къурхусуздаказ, къурхулудаказ.

КЪУРХУТ: къурхут хьун гл., низ кичI кваз къакъат хьун, кичI кваз яргъа хьун. Мурсалаз гьич са шейинини гьяз гузмачир. кIваливайни ам къурхут хьанвай. 3. Гь. Ахварай авудай аваз.

КЪУРХУТАРУН гл., ни-куь вуж-вуч нивай-квевай; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а, -рай, -мир; къурхутар авун, къурхутар тавун, къурхутар тахвун, къурхутар хъийи­мир кичI кутуна са нивай-квевай ятIани къакъатдайвал авун, кичI кваз са нивай-квевай ятIани яргъа жедайвал авун. - Аквар гъаларай, - хъуьтуьлдиз лагьана за, - зи муаллимдиз талукь эвелимжи истемишунри приказ гвайди къурхутарна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. -Ам кьурхутариз хьайитIа, вавай ана кIвалахизни же­да!.. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.

КЪУРХУТМИШ: * къурхутмиш авун гл., ни-куь вуж-вуч мад ахгат тийидай гьалдиз гъун. Гада тахай дидеди бубадин кIваливай къурхутмиш авуна. Р.

* къурхутмиш хьун гл., кичI акатун, кичIе хьун, кичIе гьалдиз атун.. Къурхутмиш хьайи гьайванар вири кIвачел акьалтна. 3. Э. Булахдал. Са шумуд югъ алатайла, са йифиз гьа и лутуяр Желилан патав, складрал атана. Сторож: къурхутмиш хьана. «Ихьтинбуру зи кьилиз яд чими ийида гьа!»- фикирна ада. 3. Э. Кек галкIизва.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz