| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КЪАЛУРУН гл., да, -на; -из, -зва; -а, -ин, -рай, -мир; къалур авун, къалур тавун, къалур тахвун, къалур хъийимир 1) ни-куь низ вуж-вуч аквадайвал авун. Куьн къеневаз акьала рак, Къалурмир гьич кIвал, фекьияр. С. С. Фекьийриз. Квез атIабур аквазван? - Селима тIуб туькIуьрна колхоздин фермадиз электричество тухузвай симер къалурна, - абурукай чна ток ишлемишда. А. Р. Чинебан савкьват. Къалажугъдин кьуьзуьбурухъ галаз суьгьбет авурла, абуру заз кьве километрдин мензилда авай там къалурна. М. М. Лезги тIвар алатIа. ГъвечIи хци кIирер къалуриз, сив акьализ ахъай хъийиз, ада къаншардиз тади квай камар къачуна. А. Исм. Эхиримжи къув. 2) ни вуч малумарун, чирун. А шиирра чи ислягъ уьмуьр, чи инсанрин кьегьалвилин зегьмет, абурун гьунарлувилин ва уьтквемвилин лишанар ачухдиз, инанмиш жедай гьалда къалурнава. А. С. Жегьил шаиррин яратмишунин бязи месэлайрикай. ЧIал чIалан устадрин яратмишунрин бажарагъ къалурзавай паспорт я. Самур, 2002, № 23. Тарихда а халкьдин марифат, намус, къанажагъ, адетар, къилихар, ацукьун-къарагъун несилрилай несилралди амукьда. Ибур вири къалурдайбурни чIални эдебият я. Ж. Лезги эдебиятдин гуьзгуь. 3) са гьи рекьяй ятIани алакьунар авайди чирун. Вечрен туьд атРуз хьайи туш завай, Амма женгина жув къалурна за. Б. С. Гьисс. 4) ни низ вуч тайинарун, - Им планда къалурнавайдалай хейлин гзаф я. 3. Э. Кьве фронтдин командир. Ваалейкум салам! Буюр ша ацукь! - Гьажирамазана вини магъледа авай шкьакь туьквенчидиз чка къалурна. А. И. Самур. ЧайтIуьн гана, чими чка къалурна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Муькуь патахъай килигайтIа, сад лагьай макъалада чна къалурайвал, 20 йисан къене агъзурралди лезгийри чпин паспортра маса миллетрин тIвар кхьена. М. М. Чун гъвечIи халкь туш. СтIал Сулейман чIехи ва халисан шаир тирди къалурзавай и макъала ихьтин гафаралди куьтягь жезва. Гь. Гьашаров. Хайи халкьдин рекье чан гайиди. 5) дуьздал акъудун. Лукьман хтана. Адан чини касдик фикир квайди къалурзавай. 3. Э. Рамзият. - Ида залумрин зулум, кьегьалрин къучагъвал тамамвилелди къалурзава. 3. Э. Скульптор. Кардал рикI алай ада и везифадални вичин активвал къалурзавай. 3. Э. Кек галкIизва. Им шумуд йис къвез алатна, кIвалахдикай азад вахтунда вил галаз багъри ватандин деретепедиз жуван къарувал, истеклувал къалуриз хьанач. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Анжах адет хьанвай къанунралди яшамиш жедайвал авуни, Инкъилабдин къазанмишунриз гужуналди вафалувал къалурун истемишуни инсан бажагьат тухарда. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. * меслят къалурун, рехъ къалурун. * къалурун патал нар. са кардин шагьидвал авун мурад яз. Шад тирди къалурун патал гъер тукIуна тIуьн гана. Р. КЪАЛХАН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) дяведа мурз алай яракьдалди язавайдакай беден хуьн патал кIарарсдикай, ракьукай раснавай затI. Пака къуз пагьливан Магьамад, дидедивай гьалалвал къачуна, вичин гуьрзни къалхан къвалал вегьена, рекье гьатна. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. Турни къалхан, перни каца гъиле яхъ, Шередик муг кутаз тамир байкъушдив. X. X. Къуй лекьер къвез ацукьрай ви кьуьнерал. 2) куьч. душмандикай хуьдай яракь. Садан чинай Шарвилидин пак къамат Аквазва чаз, лезги руьгьдин дамах тир. Муькуьдандай Давудан чин - гьакъикъат, Пак Ватандиз къалхан хьайи къучагъ тир. М. Агьмедов. Зи дуьнья. Турни я чIал, къалханни, Къурху гудай душмандиз. С. Султанов. КЪАЛЧАМАГ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тарарал жедай къацу пешерин еке кул, кIватIал. Векьер авачирла, малариз къалчамагарни гудай. Р. КЪАЛЧАХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра кIвачин вини кьил, яцIу як алай чка. Ви шазанбур дамахар тир Кефи куьк яз къалурай. ЦIининбур ваз мад сар ягъиз кьалчахрал алкIурай. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. КЪАМАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) винел патан акунар, буй. Пагь, ви къамат - вун женнетдин рейгьан я. Е. Э. Багьалу яр. Бегьер битмиш хур авай яр, Гьам къамат, абур авай яр... Е. Э. Вун авачир женнетни кIандач. Лекьрен муг хьиз дагъдин хурудик экIяй хьанвай играми ватандин рикIелай тефир гуьзел къамат вилерикай карагна; чанда ифин гьатна. А. И. Самур.... са арадилай вилер чеб-чпелай мектебдихъ фенвай куьчедал хквезва. Анайни гьакьван килигайтIани дидедин багъри къамат: шумал буй, игр чин, кьилел алай лацу пекдин яйлух, къекъуьнар.. аквазвач. Гь. Къ. Магьини Дилбер. Магъмудан хиялдиз вичин кIвализ илифай жегьилдин къамат хквезва. А. Исм. Алукьдай ахвар. Вун авай гьар са чкада Чинар къамат, Гуьлселем. Е. Э. Гуьлселем. Ви къаматдиз килигайла, буй-бухах шингъар я, гуьзел. Е. Э. Ви къаматдиз. Гъил адал элкъуьрнава, - кьуьзека мад гададин къаматдикай вил кIвадарна: кIанзавайди адаз майдан гун я... Б. Гь. Заз эвера. 2) литерат. образ. Синонимар: буй-бухах, куц, сифет (суфат), суьрет, чин. КЪАМИШ туьрк. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра яд авай чкайра жедай, кьакьан тан авай къацу ва векъи пешер алай набатат. Къуьзуь касди къаналдин къерехдавай къамиш гуьзвай. М. Гь. Гезентидин эхир. КЪАМИШЛУХ туьрк. сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къамишар акъатдай чка. ВетIери, япаривай гуьцI жез, пIи-и-и-в ийизва, къамишлухра гьабурни акьван ава хьи, на лугьуди вири чилелай кIватIна гьа иниз гъанва. 3. Гь. Залан кам. КЪАММ сущ., текв. кь.; -ди, -да залан са вуч ятIани аватай ван. Къаммди зун ахварай авудна. Р. КЪАМХА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра суфрадихъ, цлан, пенжеррин пердейрихъ жедай гуьрчег цIил. КЪАМЧИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри. -йра атлуда балкIан гьалун патал малдин хамунин цIил куьруь тIвалунихъ акална раснавай затI. Мухлисатаз кIепIербан ва къамчи расдайди Аслан тир. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Къарачиди вуч ийидайди ятIа, чидани квез? Яд гъиз ракъурзавай гададихъ виликамаз са къамчи галукьарда. Мукъаят хьун паталди. Гичин хун тавун паталди. Б. Гь. Заз эвера. Бубади... балкIандиз цIай акъатдайвал кьве къамчи вегьена. С. Гь. КIири Буба. Синоним: къирмаж. КЪАН 1 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара 1) иви.... я ребби, вуна къадабаладикай хкуд! Инсанрин арада къанар тахьуй! Н. М. Къизилдин хтар. 2) кьисас, мидявал. * пеле къан авай, хиве къан хьун. * къан вахчун гл., ни нин 1) ни вуж хатадай ва я къастунай кьейитIа, адан мукьвабуру а кар авурдаз жаза гун, гьахьтин кар кьун. 2) кьейидай пулуналди ва я малдалди къимет вахчун. Эгер заз дуьньядиз экъечIдай югъ ахкуртIа, ви хцин патахъай заз фитне авур кьве кас за ви патав гъана, сифте кьведавай кьве итимдин къан вахчуна вав вахкуда, ахпа абур кьведни за и ви вилик алажда. Къ. Къ. КIири Буба. * къанди кьун гл., вуж дамарра авай иви акъвазун. Ам, къанди кьурди хьиз, юзаз тежез амукьна. Къ. Къ. КIири Буба. КЪАН 2 югъ существительнидин талукьвилин падеждин рахунра ишлемишдай форма. Кил. ЮГЪ. КЪАНА къун глаголдин деепричастидин форма. Кил: КЪУН. къана хьиз нар. хуш тушиз.... еке крар рикIик кваз атай, тамам тушир технический образование авай зиринг жегьил кас Бакуди къана хьиз кьабулна. А. А. Нажмудин Самурский. КЪАНАВ кил. КЪАНАЛ. КЪАНАЖАГЪ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра акьул, зигьин. Вичиз авачир къанажах А затI чIалал гъиз жедайд туш! С. С. Бязи къанба. Инсанрин къамат хьиз къанажагъни цIийи хьанва. 3. Э. Кек галкIизва. Тарихда халкьдин марифат, намус, къанажагъ, адетар, къилихар, ацукьун-къарагъун несилрилай несилралди амукьда. Ж. Лезги эдебиятдин гуьзгуь. Зигьин авай, къанажагъ авай итим хьана и Балашов. Р. Гь. Наполеоназ къалурай рехъ. Синонимар: акьул, зигьин, камал. КЪАНАЖАГЪЛУ туьрк, прил. къанажагъ авай. Чна къанажагълу инсанрик умуд кутазва... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Вун хьтин инсанрин заз хъсан къанажагълу ватандашрин къадир хьанач Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синонимар: акьуллу, зигьинлу, камаллу. Антонимар: акьулсуз, зигьинсуз, камалсуз. КЪАНАЖАГЪЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къанажагълу тир гьал. Жегьил несилдиз зи меслят: ша куьне халкьдин шаир СтIал Сулейманан шиирар кIела, гьакI гуьзуьрдай ваъ, дерин манадиз фикир гуз кIела. Абуру куь къанажагълувал артухарда, квез яшайиш вуч ятIа чирда, бахтлу гележег туькIуьрдай устадвал хкажда. 3. Э. СтIал Сулейман. Синонимар: акьуллувал, зигьинлувал, камаллувал. Антонимар: къанажагъсузвал, акьулсузвал, зигьинсузвал, камалсузвал. КЪАНАЖАГЪЛУВИЛЕЛДИ нар. къанажагълувал хас яз. Идаз кардив коммунист къанажагълувилелди эгечIун лугьуз жеда. 3. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. Синонимар: акьуллувилелди, къанажагьлудаказ. Антонимар: къанажагъсузвилелди. КЪАНАЖАГЪЛУДАКАЗ нар. къанажагълу тир лишан хас яз. Синонимар: акьуллувилелди, къанажагълувилелди. Антонимар: къанажагъсузвилелди. КЪАНАЖАГЪСУЗ 1 туьрк, прил. къанажагъ авачир.... къанажагъсуз инсандай гьар жуьредин чIуру крар акъатда. 3. Э. Кек галкIизва. Синонимар: акьулсуз, зигьинсуз. Антонимар: акьуллу, зигьинлу, къанажагълу. КЪАНАЖАГЪСУЗ 2 сущ.; -да, -да; -ар, -ри, -ра къанажагъ авачирди. Желила а къанажагъсузрин кIаникай яд ракъурна. 3. Э. Кек галкIизва. Синоним: акьулсуз, ахмакь. КЪАНАЖАГЪСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къанажагъсуз тир гьал. Синонимар: акьулсузвал, зигьинсузвал, Антонимар: акьуллувал, зигьинлувал, къанажагълувал. КЪАНАЖАГЪСУЗВИЛЕЛДИ нар. къанажагъсузвал хас яз. Синонимар: акьулсузвилелди. Антонимар: акьуллувилелди. акьуллудаказ, къанажагълувилелди, къанажагълудаказ, КЪАНАЖАГЪСУЗДАКАЗ нар. къанажагъсуз тир лишан хас яз, къанажагъ авачиз. Синонимар: акьулсузвилелди, къанажагъсузвилелди, Антонимар: акьуллувилелди. акьуллудаказ, къанажагълувилелди. КЪАНАЛ урус || КЪАНАВ рах., сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са чкадай масаниз яд вичин гьерекатдалди фин патал чил эгъуьнна туькIуьрнавай рехъ. Кьуьзуь касди къаналдин къерехдавай къамишзатI гуьзвай. М. Гь. Гезентидин эхир. Девечи кьанал тухудайла, лезги хуьрерай гадаяр ва рушар ина кIвалахзавайбуруз куьмек гуз къведай. М. М. Лезги тIвар алатIа. Куьчединни кьакьан кIвалерин кьулухъай, Кьашкъадиз, ятахрал фидайла, гьа чуьллера акур хьтин, гьяркьуь кьанал физвай. А. Исм. Эхиримжи къув. Синоним: къубу. КЪАНБА сущ.; ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) еке жендек авай кицI. Бязи къанба гурар кIане КутIуртIан мекьи жедайд туш. С. С. Бязи къанба. Тум кIанчIа кьунавай къанбайри халкьдин суьруьйрал кьаравул чIугвазва. 3. Э. Кек галкIизва. 2) (чIехи гьарфуналди. Къ) кицIин лакIаб. Инлай кьулухъ зеведишди гьар йифиз магазиндин ракIарал Къанба кутIунзавай. 3. Э. Кек галкIизва. КЪАНВА къун глаголдин алатай вахтунин формайрикай сад. Кил. КЪУН. КЪАНДАЛАР урус, сущ., гз. кьадар.; -ри, -ра дустагънавайди кат тавун патал адан кIвачерал алукIдай ракьун махсус алат. КЪАНДИРМИШУН гл., ни низ вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къандирмиш авун, кьандирмиш тавун, къандирмиш тахвун, къандирмиш хъийимир гъавурда тун. КЪАНЖУКЬАР сущ.; -ри, -ра хуьрекрик кутадай, кьурадай якIуз ядай хъчар. Синоним: цIантарар. КЪАНЖУХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) диши лам. 2) куьч. шеври дишегьли. КЪАНИХ араб, прил.; 1) масадан шей, девлет вичинди хьана кIани. Акъудна къаних душмандин вилер, Адан вагьшивал къатIай береда Б. С. Гьисс. ТIуьн за пуда кьванди неда. За вуч ийин, заз Аллагьди гьахьтин къаних. нефс гайи? - къул чIугуна Салмана Агъадин гафарал, Гь. С. КIири Буба. 2) куьч. жуваз герек затI жагъуриз къастунал кIеви. Чирвал къачунихъ къаних жегьил гьеле тух хьанвачир. 3. Э. Скульптор. къаних хьун гл., вуж къаних тир лишан хас хьун. [Хас-Мегьамед]. Къедалди заз са дерт авай зи яшда Чирвилерихъ къаних хьана амукьун. А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гъазават. КЪАНИХВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера 1) къаних тир гьал. Зун цихъ гьикьван къаних тиртIани, кIанивилин декьикьаяр кечирмишзавай и жегьил кьве рикIиз манийвал тавун патал заз элкъвена хъфиз кIан хьанай. 3. Э. Булахдал. 2) са вуч ятIани вичинди хьунихъ авай дерин гьисс. Анжах гила адаз стха къанихвили хуьруьз хканвайди... чир хьана. 3. Гь. Бубадин кIвал. Къе гьа икI абурухъ къанихвал къалурзава, пака абуру михьиз чпин сирда турла, квез куь милливал, багъри ивирар бажагьатвиле ахквада... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. КЪАНИХВИЛЕЛДИ нар. къаних тир гьал хас яз. Абуру къанихвилелди емишар незвай. 3. Э. Рамзият. - Ада ацIай истикан къанихвилелди ичIи авуна... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз Са тIуб кьван чар акъатна. Гадади ам къанихвилелди кIелиз башламишна. 3. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов.. Гуьзел тIебиатдикай къанихвилелди лезет хкуддай вахтни я... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синоним: къанихдаказ. КЪАНИХДАКАЗ нар. къаних лишан хас яз. Синоним: къанихвилелди. КЪАНЛУ 1 'туьрк, прил. 1) инсан кьейи тахсир хиве авай. 2) куьч. дявеяр хьайи, дяведин. Дегь заманайрин къанлу тарихрин шагьид Нарин къеле, такабурлу кард хьиз, къудратлу лувар ахъайна азадвилин къаравулда акъвазнавай. А. И. Самур. КЪАНЛУ 2 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра инсан кьена хиве къан, тахсир авайди. - Ваз зун валай алатай хьиз жемир, къанлу!» Къ. М. Экуь инсан. Къанлу дили хьана, лугьуда. А. Къ. БалкIандин кьисас. КЪАНЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къанлу тир гьал. КЪАНМАЗ 1 туьрк, прил.; геж гъавурда акьадай, куьт. [Арзачи]. Вун хьтиндакай заз товарищ жедайди яни, дидед чIалал рахаз такIанзавай къанмаз. Н. И. Гьакимрин папар. Ам гзаф къанмаз кас я. Р. Синонимар: аннамаз, келлегуьз. * къанмаз хьун гл., вуж гъавурда авачирди хьун. куьт хьун, Туьквенчи, муьштерийрин игьтияжрин сирер гвай кас, къанмаз хьун мумкин туш. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз КЪАНМАЗ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра геж гъавурда акьадайди, куьт. [Арзачи] Вун хьтиндакай заз товарищ жедайди яни, дидед чIалал рахаз дакIанзавай къанмаз. Н. И. Гьакимрин папар. КЪАНМАЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къанмаз тир гьал. КЪАНМАЗВИЛЕЛДИ нар. къанмазвал хас яз. КЪАНМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, - ин, -рай, -мир; къанмиш авун, кьанмиш тавун, къанмиш тахвун, къанмиш хъийимир кьатIуниз алакьун, гъавурда акьун. Рагъ ялав я гьамиша, Гузвай жени чимивал. Вични туш къанмиша! - Гирт яргъавай чиливай. А. Ал. Акъвазра рагъ, хъфизва. КЪАНУН араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) са халкьди вичин уьмуьрда, гьар йикъан яшайишда вилив хвена кIандай къайда. Уьмуьрдин къанунар виридаз сад я. 3. Р. Веси. Гьуьжетдин месэлаяр гьялдайла, кавхаяр бубайрилай адет хьанвай къанунрал асаслу жезвай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Чи гьакимрин кьайдаяр пак къанунар хьиз кьабулзавайвиляй чун гьа икI чIар текъвез ава. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 2) илимдин ва я диндин хилериз хас тир къайда. [Асланхан]. Ам кьиникьик кваз хизанрин вилик кафан къачун, суркьул атIайбуруз, сур хвейибуруз гьакъи гун, фекьи-фахра рази авун, хемис садакьаигьсан авун хьтин шериатдин къанунар акъвазна. А. Ф. Бубадин веси. Чаз яхдиз сиягьатда авайбурун къанунрикай сад тир - ачух гьавадал вирида санал йиф акъудунин адет чIуриз кIан хьанач, гьавиляй багъда амукьун къарардиз къачуна. Къ. М. Дуствилин цIай. Амма гила тарикъатдин къанунар ТIимил-шимил жувазни чир хьайила, Ада вичин ихтилатра къаб алай Ийизвай кьван закай рахшанд, ягьанат. А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гъазават. 3) къайда.... аскерди вич гишила ава, армияда са къанунни авач лагьана дидедиз чар кхьена. А. Къ. Инсандин ажузвал. Синоним: закон. КЪАНУНЛАМИШУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къанунламиш авун, къанунламиш тавун, къанунламиш тахвун, къанунламиш хъийимир къанун яз кардик кутун. Синоним: законламишун. КЪАНУНСУЗ прил. 1) къанун авачир. # ~ уьлкве, ~ девир; 2) къанундив кьан тийидай. # ~ амалар, ~ гьерекат. Синоним: законсуз. КЪАНУНСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къанунсуз тир гьал, къанун авачир гьал. ~ эхиз тахьун, ~ негь авун, къанунсузвилиз къуват гун, ~ бегенмиш хьун. Синоним: законсузвал. КЪАНУНСУЗВИЛЕЛДИ нар. къанунсузвал хас яз, къанун(ар) вилив хуьн тавуна. Са кардивни къанунсузвилелди эгечIун хъсан туш. Р. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 |
| |||||||
|
