Вход | Регистрация
Лезгинский язык: Грамматика · Словари · Разговорники · Библиотека · Форумы

Толковый словарь лезгинского языка

· А · Б · В · Г · Гъ · Гь · Д · Е · Ж · З · И · Й · К · Кh · КI · Къ · Кь · Л · М · Н · О · П · Пh · ПI ·
· Р · С · Т · Тh · ТI · У · Уь · Ф · Х · Хъ · Хь · Ц · Цh · ЦI · Ч · Чh · ЧI · Ш · Ы · Ъ · э · ю · я ·


КЪИМИШ туьрк, гл.; къимиш авун гл кIан хьун. Хурудал ви хьана битмиш Анар хьтин са кьве емиш, Масадаз гуз мийир къимиш. Е. Э. КIан я.

* къимиш атун гл., низ вуч са кар ийиз гьевес хьун. Къимиш къвечир шак къведай гаф лугьузни... И. Гь. КьецIи руша.

КЪИНДИЛ: къиндил-биндил хьун рах., гл, тармар хьун, пуч хьун. Са сеферда, цIийи шоферди худ гьалзаваз къекъуьндилай алчуд хьайи машин къиндил-биндил хьана. 3. Э. Зулун пеш.

КЪИР 1 фарс, сущ.; -еди, -еда; -ер, -ери, -ера 1) тIеквенар аваз хранвай парчадин жуьре. Гагь-гагь жегьил свасан кьилихъ галай ипекдин къирди хьиз хъуьтуьлвилел лепе гузвай гарун лепеяр, чаз тIимил эсер къалурна хьиз, алатна уьтмиш жедай. А. Ф. Лянет. Я бахтавар кефчи суна, Кьилихъ галай къирдин жуна. Дердер, гъамар пара ятIа, Вегъ арадал гъалин чна. 3. Э. Ариф­диз ишара. 2) дишегьлийри кьилел вегьин патал хран­вай парча. 3) хранвай парчадин перде.

КЪИР 2 туьрк, сущ.; -еди, -еда; -ер, -ери, -ера 1) шкьакь хьтин чIулав экьи затI. Пака къуз пачагьди.. угъри вужятIа... жагъун тавурла, къизилар авай чкадихъ элкъвена гьяркьуь са хандакI эгъуьниз туна; гьанани къир цаз туна. Ф. Халуни хтул. Пака пачагьдин къаравулар килигайтIа, къиреда са итим акIанва. Ф. Халуни хтул. 2) машинар физвай рехъ лекъверсинер авачирди хьун патал чирх какадарна цадай затI. Синоним: асфальт.

* къир цун гл. кIвачик квай ва я улакьар физвай рекье къир экIягъун. Эхиримжи вахтара хуьрерин куьчейрани къир цазва. Р.

КЪИРАВ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) мекьи хьайила, чилерал, тарарал ацукьдай живедин цIверекI(ар). Къирав янавай тарарин хилерикай рагъ акьурла кIвахьдай михьи цин стIалар хьиз, йикъар физвай. А. Гьажимурадов. Сабурди хвейи кIвал. ЦIвелер, спелар, живедин къирав ягъайди хьиз, лацу хьанва. Ш. Исаев. «Зи фонарар». 2) куьч. лацу ранг. Гъуьл папаз килигна. Рамзиятан чина авай рангни гьа руьхъвединди я. Адан цIвелериз зулун къиравни янава. 3. Э. Рамзи­ят.

КЪИРГЪИН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ягъ-йикь.... ЯбатIаяз аквазва хьи, кицIирин арада авайди са къатмакъариш я. Геллегьгеллегь, пайи-паяр хьана, абуру виридаз бес тахьай якIун кIусар идавай ада, адавай муькуьда къахкъудиз, чпи чеб кукIварзава, тил цава гьатна, ида адан, ада муькуьдан къвалар чухваз, и баябанлух ацIурдай хьтин къиргъин тунва.. Аквазва ЯбатIаяз, и къиргъинда, и инсаф амачир женгина къайгъусузбур, агъиларни сефилар, къуьзуьбурни жегьилар чир жезмач, абур, вири сад хьиз, пехъива ажугълу я. А. Исм. Эхиримжи къув.

КЪИРМАЖ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра балкIан гьалун патал атлудин гъиле жедай малдин хамунин шуькIуь зулунихъ кIарасдин тум галай затI.... балкIандал къирмаж илигна шегьердай акъатна. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Ахпа ада чекмедин къунжуникай хкудна, тумунал гимишдикай нехишар атIанвай къирмаждив чавуш Шихидин япарлай кьвед элкъуьрна. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Синоним: къамчи.

* къирмаждай акъудун гл., ни вуж кьирмаждалди гатун. Н. М. Сегьнедин билбил. - Гила гьич, ада зун кьирмаждай акъудда, - фикирна за... Н. М. Сегьнедин билбил.

КЪИРМЕ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра Гъуьрчехъандин ружадин патрумда жедай кьуркьушумдин элкъвей гъвечIи кIус. Ам, вичин къирме галукьнавай къуьрен гуьгъуьна гьатнавай Гъуьрчехъан хьиз, вили вилер авай рушахъ къекъвезвай. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Вагай адан кIвач кьирмейрив яначиртIа, рикI са кьуркьушумдин хутуналди ягъиз жедачирни? М. Б. Кьве кьуьзек.

КЪИРМИШ: къирмиш авун гл., ни вуж-вуч чан алай гьалда тун тавун; терг авун.

* къирмиш хьун гл., вуж-вуч чан аламачир гьалдиз атун; терг хьун.,

КЪИРМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къирмиш авун, къирмиш тавун, къирмиш тахвун, къирмиш хъийимир 1) пуч авун. Ризади вич Красная Армиядихъ галаз фейивал, дяве авурвал, деникинчияр къирмишайвал... ихтилат авурла, виридан чинрик шадвилин хъвер акатдай. А. Ф. Риза. Бакуда эрменийринни мусурманрин арада фитне туна сад-садал гьалдарай чIавуз Ахцегь Гьажиди и эрменияр къирмишунал гьалдардай шиир туькIуьрнай ва ана и карда иштарак авур лезгийрин тариф авунай. М. М. Гь. ЧIехи шаир. 2) терг авун. Атана агакьна им тамув, якIв къачуна, им са патахъай агахъна, ида и тамун са пай къирмишна. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. Хандин нуькеррикай сада Гъуьрчехъандилай хандиз: «Ада ви дагълара авай вири гъуьрчер къирмишзава...» -лагьана фитне авуна Къ. М. Рекьин риваятар,

КЪИРХАЯГЪ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хъитрепIдиз ухшар авай, не яшамиш жедай, са бязи халкьари недай гъвечIи гьайван. Кафеда пиводихъ галаз къирхаягъарни гузвай. Р.

* къирхаягъ хьиз кьулухъди фин гл. са кар ийидайла, викIегьвал тахьун.

КЪИРЯТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра махарик жедай зурба балкIан.

КЪИФ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ер, -ери, -ера нафт ва я маса жими затI шуькIуь кIуф галай къапуниз цадай алат. # ракьун ~, пластмассдин ~,; еке ~, гъвечIи ~.

КЪИШЛАХ туьрг, сущ.; -ди, -да; -ер, -ри, -ра хъуьтIуьз хилер хуьзвай чка. - Ибур вуч ахмакьар тир, и хуьр куьчарна кIанда лугьудайбур?! - вичин къишлахрал, кIвалин аваданвилел еке рази яз... РикIий хъуьруьналди фикирна Жавата. Гь. М. Хаяр.

КЪИЯМАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) мусурман динди къалурзавайвал, эхирзаман хьайила, кьейибурал чан хкана, ийидай суд. 2) куьч. Гьарай-эвер, лап пис гьал. Дигай кIвале жед къиямат, тагьсибвал. Е. Э. Кьве паб. Ахпа, Воронеждин патав ва Курский дугада хьайи къиямат акурла, ам заз са чиг акатун хьиз хьана. 3. Э. Кьве фронтдин командир.

* къиямат мал сущ. диндин гьисабралди, кьейи инсандиз эхирзаманда жедай мал, девлет. Вуна кIусни къайгъу мийир, Ваз къиямит мал хьана хьи. Е. Э. Вирт квахьайдаз.

* къиямат(дин) югъ сущ. 1) мусурман динди къалурзавай­вал, эхирзаман хьайила, вири кьейибурал чан хкидай, абурун суд-дуван ийидай югъ. Къиямат югъ атанвачир кьилел зи, Я зун тушир хайи чилер авара. Ф. Н. Агь. 2) куьч. туькьуьлвилер хьанвай югь.

КЪУБА 1 сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра рапунал цвал ядайла, тупIал гьалддай алат. Синоним: уймах.

КЪУБА 2 сущ., текв. кь.; -ди, -да Самур вацIун эрчIи патавай Къуба шегьердин патав кьван сергьятра авай лезгийрин чилер. Куьре, Къуба, авар дере, - БуьтIуьн есир кьазава. Е. 3. Гьинава? Куьре, Ахцегь, Къуба вилаятда на Машгьурнава ви гуьзел тIвар, Гьалимат. Е. Э. Гьалимат. Багъирован серенжемри «хъсан нетижаяр» гана. Шумудни са лезги хуьр вилиз акваз-акваз лезги убайриз элкъуьрна. Иллаки Къубада лезги хуьрерин кьадар тIимил хьана. М. М. Лацу лекеяр

КЪУБА3 прил. Къуба патан. 1936 - йисуз КцIара Къуба зонадин актив кIватIна, ЧIехи собрание кьиле тухвана. Анал ихьтин месэла эцигнавай: лезгийри кIелун-кхьин дидедин чIалалди тухудани, тахьайтIа туьрк чIалал? М. М. Лацу лекеяр Къуба патан лезгийрин цIудралди манияр, къаравилиярни хкетар, махарни дастанар, бубайрин мисаларни мискIалар кIватIна ва КцIар райондин газетдин чинриз акъудна. М. М. Лезги тIвар алатIа.

КЪУБУ сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра салариз, багълариз, никIериз гудай яд физвай чил эгъуьнна туькIуьрнавай чка-рехъ. Хуьруьн кьилихъ галай къубудал ада муьгъ эцигнава. 3. Гь. Бубадин кIвал. Синонимар: къанав, къанал.

КЪУВАРАН прил. фараш.

КЪУВУНАРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къувунар тавун, къувунар тахвун, къувунар хъийимир ял акатна дакIур гьалдиз акъудун, гъун. ТIуьр ичери руфун къувунарнава. Р.

КЪУВУНУН гл., вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къувун тавун, къувун тахвун, къувун хъийимир ял акатна дакIун. Азарлудан руфун къувннава. Р.

КЪУГЪВАН 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра арабадин цIунуярни вилик кьил сад-садал кутIундай уьзуьмдин тегьенгрикай ва я тIваларикай хранвай махсус затI. Лежбердиз къугъван ийидай тIвалар, ифирун патал цIай хъийидай самар лазим хьана, малар гьалдай тIвал лазим хьана ва я чатук тухун патал магъ лазим хьана, и крар вири Ризадин гъилелай фидай, ам са кIусни бизар жедачир. А. Ф. Риза.

КЪУГЪВАН 2 къугъун глаголдин теклифдин форма. Кил. КЪУГЪУН.

КЪУГЪУН 1 гл., вуж нив-квев; -вада, -вана; -ваз, -вазва; -угь, -ван, -урай, -вамир; къугъун тавун, къугъун тахвун, къугъван хъийимир рикI аладарун, ял ягъун патал са гьихьтин ятIани тайин къайдаяр авай гьерекатар авун. # тIамайрал ~, шахматрал ~, волейбол ~, футбол ~, къумар ~, кIинтIлаш ~, туп-лаш ~, чуьнуьх жез ~. Акьахна къугъварла памбаг цIилерал Тамашдай жемят вал гьейран я, Керим. Е. Э. Пагьливан Ке­рим. Мухлисат къуншидал алай вичин тай Асланахъ галаз дуст тир. Абур нинийрив къугъвадай. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Нянихъ бухгалтер Сердер халудин кIеретI доминайриг къугъвадай, кьуьзек абуруз яргъалай килигдай. 3. Гь. Чкадив агакьай цуьквер. Ирехъ экуьнилай няналди... къугъвазвай аялрив ацIана жедай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме.

КЪУГЪУН 2 сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра 1) рикI аладарун, ял ягъун патал са гьихьтин ятIани тайин къайдаяр авай гьерекат(ар). Ви рикIел чи къугъунар аламани? Р. 2) гьвечи аялри, кьепIера авайбуруни, чпичпиз ийизвай гьерекатар. - Хъсанзава, хъсанзава. Хъуьруьнарни чир хьанва, къугъунарни, диде-бубани. Р. 3) куьч. манасуз гьерекат, кIвалах. Аданди кIелун туш, гьакI вахт акъу­дун, къугъун я. Р.

къугъунар авун гл., ни-куь 1) рикI аладардай гьерекатар кьилиз акъудун. Ятахдал адаз вирида гьуьрметар ийидай. Чубанри вири гурцIулрикай ам хкяна гъилерал кьадай, къамба кицIири адахъ галаз кьилинбацар къугъунар ийидай. А. Исм. Эхиримжи къув. 2) куьч. манасуз гьерекатар авун.

КЪУГЪУРУН гл., каузат., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; а, -ин, -рай, -мир; къугъур тавун, къугъур тахвун, къугъур хъийимир 1) са кас, кIватIал ва я кьве тереф тайин гьерекат(ар) кьилиз акъудун патал кардик кутун. Физкультурадин тарсуна чун туп-лаш кьугъурна. Р. 2) сада масадав вичиз кIандай амалар, гьерекатар ийиз тун. - Яда гьей, некIед сив! - чап-чап гададиз килигна ЦIару, - ваз зун югъди маймунар кьугъурзавайди хьиз, ви гъиляй ажуз хьана кIанзавани? Б. Гь. Заз эвера 3) ни-куь вуч гьар патахъ югьурун.... хкадарзавай адан бурма цIвелер, далудилай куьрснавай чIулав кифер хъуьтуьл шагьварди къугъурзавай. 3. Э. Булахдал. Адавай кьуьл жедачир. Алай чкадал акъвазна, макьамдал гъилер къугъурдай. М. Б. Шапка.... ада гьяз авачир жуьреда шиш тупIарин арада кьугъурна.. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.

КЪУГЬ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра къазраз ухшар гардан алай, гуьрчег еке къуш. Синоним: дурна.

КЪУДГЪУНАРУН гл., ни-куь вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; а, -ин, -рай, -мир; кьудгъунар авун, къудгъунар тавун, къудгъунар тахвун, кьудгъунар хъийимир сад лагьана кIвачел къарагъариз тун.... варцин чIигъди кьудгъунарай Мислиматаз гила вар агализ рикIелай алатна, ахъаз тунвайди чир хьана. Гь. С. КIири Буба

КЪУДГЪУНУН гл., вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, ин, -рай, -мир; кьудгъун авун, кьудгъун тавун, къудгъун тахвун, къудгъун хъийимир хкадарна хьиз кIвачел акьалтун. Ваъ, недай мад затIаи амач. Са затIни жагъун тавурла, къудгъунна къарагъна фена им кьавал. Ф. Ирид юкI алай Магьамад. ХасМегьамед, цIу ягъайди хьиз, хиялрикай уях жеда ва къудгъунна кIвачел къарагъда. А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гъазават. Агъа гуьллейрин ван акъатайвалди, стулдин кIаникай тумуниз риб сухайди хьиз, къудгъунна кIвачел акьалтна, къванциз элкъвейди хьиз, столдихъ хак хьана. Гь. С. КIири Буба.

КЪУДРАТ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) зурба къуват, гуж. 2) куьч. зурба таъсир. Рехъди винел фидайла зун, Са къудратдин кар акуна: Гьуьруьни гьилмандиз ухшар Лап тенг, барабар акуна, Е. Э. Гьуьруьдиз ухшар акуна. Кьве вил булах хьиз аквада, Къудратдин кар хьиз аквада: Вун авай гьар са чкада Чинар къамат я, Гуьлселем. Е. Э. Гуьлселем. 3) (чIехи гьарфуналди - Къ) эркекдин хас тIвар: Къудрат.

КЪУДРАТЛУ прил. гужлу.... ада пагъливандин кьудратлу сесиналди рикIин ситкьидай гьарайна: Эй КъараСачлу! М. Гь. Буржар хьайитIани алатда хьи... Заз зи фикирдай, шаир Сулейман пагъливандин буй-бухах авай, кьудратлу «ъуват авай инсан хьиз аквазва. Къ. М. Рекьин риваятар, [Ярагъ Мегьамёд] Дуьз я, урус пачагълугъдин кьушунар гзафни я, туптфенгни ацIанва. Амма Аллагь шумудни са сеферда къуватлу я, кьудратлу я урусрин пачагьдилай, кьушунрилай яракьлу. А. Къ. Ярагъ Мегь­амедан гъазават. Антоним: къудратсуз.

* кьудратлу авун гл., ни-куь вуж къудрат авай гьалдиз гъун.

* кьудратлу хьун гл., вуж къудрат авай гьалдиз атун.

КЪУДРАТЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера кьудратлутиргьал. Антоним: къудратсузвал.

КЪУДРАТЛУВИЛЕЛДИ нар. къудратлувал хас яз. Синоним: къудратлудаказ. Антоним: къудратсуздаказ.

КЪУРДАТЛУДАКАЗ нар. кьудратлу лишан хас яз. Синоним: къудратлувилелди. Антоним: къудратсуздаказ.

КЪУДРАТСУЗ прил. къудрат авачир.

* къудратсуз авун гл., ни вуж къудратсуз гьалдиз гъун.

* къудратсуз хьун гл., вуж къудрат авачир гьалдиз атун.

КЪУДРАТСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери къудратсуз тир гьал.

КЪУДРАТСУЗДАКАЗ нар. къудратсуз лишан хас яз.

КЪУДУЗ туьрк, шиир, сущ.; -ди. -да; -ар, -ри. –ра дилиди.

КЪУДУР туьрк, прил 1) гьаясуз, чалкечир. Вич вичелай фена къудур жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб. 2) куьч. кьарай авачир.

* къудур хьун гл., вуж къудур гьалдиз атун.

КЪУДУРВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къудур тир гьал. Амма «кефер чи гъиляй къенва» лагьайди пакамахъ, кьил куьрсарна, гадайрин патав хтана. Документарни квадарна, жибинарни ни ятIани ичIи авуна. Им вири гадайрал атанвай няне я. Ирекьера гзафбуру чизчиз сада садан. къудурвилизни къу­ват гузва. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз

КЪУДУРГЪАН 1 сущ., -ди, -да; -ар, -ри, -ра къудур кас.

КЪУДУРГЪАН 2 прил. къудур тир. Аллагьдиз хатур аватIа, балунца заз къалурмир. Гьана вужар авай хьиз я ваз? Гьаргьар ацалтнавай кьве къудургъан ченги. Н. М. Жандар Магьамай.

КЪУДУРМИШ: къудурмиш хьун гл., къудур лишан квай гьалдиз атун. Эхиримжи вахтара халкьдин къу­дурмиш хьунрай зи кьил акъатзавач. Ж. Эфендиев. Азадвилин рекье.

КЪУДУХ векъи, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ламран шараг. - Куьн вуч къудухар я зи вилик акъвазнавай? Н. Мирзоев. Къизил хтар.

КЪУЖА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) гзаф яшар хьанвайди. - И пачагьлугъда авай лап кьуьзуь къарини къужа зи патав гъваш, - тапшурмишна гуьзел руша. Ф. Гьуьлуьн шив. Къужадай дериндай агь акъатна. А. Ф. Лянет. Са юкъуз Риза колхоздин контордиз фена. Ина рахадайла, кьвалав гвай са колхозчи къужади, чиник хъвер кутуна хьиз, адаз суал гана А. Ф. Риза. 2) гъуьл. Эхир са сеферда къариди лагьана къужадиз... Ф. КIватIашдин мах.

КъУЖАХ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вилик патахъ ахъайнавай гъилеринни хурун ара. Ажеб камалэгьли гуьзел жагъана къужахда аваз... Е. Э. Хьана. Къужахда аял авай папа къуьневай квар айвандин чилел эцигна. А. И. Самур. Гъалкъадай экъечIнавай разведчикри пуд касдивай къужахда кьаз тежер кьван яцIувал авай мегъуьн тарахъ ял акъадарзавай. 3. Гь. Бубадин кIвал.

* къужахда кьун гл., ни вуж-вуч кьвечIил гъи­леринни хурудин арада жедай гьалда тун. Акур чIавуз вуж кьунва на къужахда... Е. Э. Къизил цам.

КЪУЖАХЛАМИШУН гл., ни вуж; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къужахламиш авун, къужахламиш тавун, къужахламиш тахвун, къужахламиш хъий­имир къаршидиз атайди, къаршида авайди гъилер ахъайна къужахда кьун (адаз гъуьрметдин, кIанивилин гьиссер авайди къалурунин лишан яз). Аманшаллагь! Гила вун заз къизилгуьл хьиз аквазва, севдуьгуьм. Къужахламишна. 3. Э. Арифдиз ишара. ЯцIу руфун алайда дишегьли къужахламишзавай, адан чиниз теменар гуз, япал кIуф эцигиз са вуч ятIани лугьуз, адан шадвал ва къизмишвал мадни артухарзавай.. А. Исм. Алукьдай ахвар. Чун гарданра гьатзава, дуьз лагьайтIа, ада зун къужахламишзава. М. Б. Шапка.

Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
© 2013-2024 · Alpania-Mez Контакты Хостинг от uCoz