| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КЪАРШИ 1 прил. 1) низ-квез акси. Гьейдар Алиева, Азербайжандин КП-дин ЦК-дин сад лагьай секретарь хьайила, лезгийриз къарши чинеба дяве башламишна. М. М. Уях хьухь, лезгияр! Къуба патан лезгийриз машгьур алим, математикадин илимрин доктор Керим Керимован тIвар хъсандаказ чида... Ам и къуллугъдал тун тавун патал К. Керимоваз къарши чIехи кампания башламишна. М. М. Уях хьухь, лезгияр! Мегер абуруз лезгийрин машгьур писатель Искендер Къазиеван кьилел атай крарикай хабар авачни? Чанда такьат амай кьван гележег патал женг чIугур и писатель лезгийриз къарши туькIуьрнавай чIехи террордин къурбанд хьана. М. М. Уях хьухь, лезгияр! Са бязибурни жеда, абуру ви чинал кутугай, гатфарин цуькверикай тIям къачунвай калин дуьдгъвер хьтин гафар лугьуда, ваз къарши вичин вафалувал субутун патал ам хамунайхамуниз гьахьда. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. 2) къаршидиз къведай, талукь. Са патахъай рушаз вич кIан тахьун, кьвед лагьайдини рушан Абулаз. авай ашкъи! Ам арадай акъат тавунмаз, рушан заз къарши майил жедач. Гьаргьалда Абулан кьил тIуьна кIанда!» Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Гада кIвализ гьахьайла абур пудни кисна. Кавхади заланззаланз кьил хкажна: - Заз къарши къуллугъ, хтул? - лагьана. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. г КЪАРШИ 2 туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра вилик пад, къаншар пад. Советдин председатель зи къаршидиз атана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. - Буйругъ куьди я, Кавха, -жаваб гана ада, -эгер баришугъжез кIанзаватIа, жемятдин вилик ви къаршида метIер чилиз яна вичин тахсир хиве кьурай. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. - Ша, ша, ацукь, - лагьана вилер яруда лезги чIалалди. Ада гъилелди вичин къаршида ацукьнавайбуруз заз чка гун буйругъна. А. Къ. Дустагъдай катнавай лезги. КЪАРШИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери, -илера къарши тир гьал. * къаршивилин табий предложение граммат., сущ. кьилин предложенидин манадиз акси мана квай табий предложение. Къаршивилин табий предложение кьилиндахъ табийдан сказуемидин формадалди галкIурда. Р. И. Гайдаров, М. А. Алшгулатов. Лезги чIал. КЪАРШИДАЛ нар. 1) мукьвал, ван агакьдай чкадал. Хатурдай фейила ам вич къуншидал, Хквен тийиз ацукьда ви къаршидал. Е. Э. Пис папаз. 2) вилик. Эрзиман я галаз вахь вил, Вун къаршидал алаз кIан я. Е. Э. Акваз кIан я. КЪАРШИЛАМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къаршиламиш авун, къаршиламиш тавун, къаршиламиш тахвун, къаршиламиш хъийимир 1) атайдан вилик экъечIун, ам кьабулун.... чун Агъа СтIалрин хуьруьв агакьна. Чун ина хуьруьн жегьилри ва аялри къаршиламишна. Къ. М. Шаирдин къунши. 1955-57 - йисара... зун сифте яз кхьенвай эсерар гваз "Дуствал" альманахдин редактор хьайи Шагь-Эмир муаллимдин патав атанай... зи рикIиз акьван хуш хьанай хьи, на лугьуди зун ана зи са мукьва касди къаршиламишнай. Б. С. Зи сифте редактор. Къапук яргъи столар ахъайнавай. Абурухъ ацукьнавай инсанри Алидар «урра»далди къаршиламишна. М. Садикь. Дуст. 2) мугьманарун, кьунагъламишун. КЪАСТ араб, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара мурад, метлеб. Гъуьлуьз хъфин вичин къаст тир. Е. Э. КафтIар къарийриз. Ви къаст зун кьин яни, Назани. Е. Э. Назани. Фад фидайд я чаз ви къастар, Вун квахь, кьей куьгьне замана. С. С. Вун квахь, кьей куьгьне заман. Адан къаст гьар гьилледалди и бейхабар дуьшуьш хьанвай, вичин фикирдалди, чарадан пул, чарада гузвай эрекь кIанзавай фендигарар чпелай алудун тир. М. С. Дуст. РикIе мадни къаст ава: дишегьлидин сирлу къамат яратмишун. М. В. Вацран ягъун. Синонимар: макьсад, мурад, мурад-метлеб, метлеб, эрзиман. * къаст авун гл., ни низ-квез 1) мурад-метлеб кьилиз акъуддай гьерекатар авун. Магьмудан кIвале чара дишегьлидиз маса нивай ихьтин къаст ийиз жеда? 3. Э. Кек галкIизва. Къаст авурла тежедай кар авайди туш. 3. Э. Рамзият. Дарвилихъ генгвални гала лугьуда. Къаст авур карни тахьана амукьдач лугьуда. Дуьз я. 3. Э. Рамзият. 2) рекьидай ният авун, кьин. Заз ада вичиз къаст ийиз кичIезва... 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Жуван чандиз икI къаст авун кьегьалвал туш. 3. Э. Кек галкIизва. МетIериз чангар вегьиз, диде шехьзавай тегьер акурла, язух атана, за жуваз къаст ийидач лагьана кьин кьуна. А. М. Киф атIайди. 3) пучдай ният авун, пучун. [Селим]. Абуру сада садаз авунвай къастар - кIвалер кун, аялар, кьуьзекар вагьшивилелди къирмишун, хайи кIвалерай чукурун - уьмуьрлух рикIелай алат тийидай мусибатар я. Н. И.. Гьакимрин папар. - Дуьз я, Гьажи! Ви никIериз къаст авурди Асваран хва Абул я! - лагьана. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Самурдай Къазах райондиз кьван, 700 километрдиз яд тухудай фикирар ава. Бес им чи чилериз къаст авун, адан экология чIурун тушни? Ихьтин крариз рехъ гана виже къведач! М. М. Лезги тIвар алатIа. КЪАСТУН гл., ни низ-квез; -да, -на; -из, -зава; -а || ая, -ин || къаст ийин, -рай || къаст авурай, мир|| къаст ийимир; къаст авун, къаст тавун, къаст тахвун, къаст хъийимир мурад-метлеб, ният кьилиз акъуддай гьерекатар авун. Серф гьатайла, къастдай кIасиз, Дуствилин эхир жедайд туш. С. С. Къара пулуниз. г КЪАСТУНАЛДИ нар. 1) мурад, метлеб, кьилин фикир яз. Гадади къастуналди кIелзава. Р. 2) кьасухдай. Сулейманаз «Дуьнья къастуналди кьацIалай алуднавай терез» хьиз авай чIал, ам дуьз къайдада авачир чIал чизвай. М. М. Гь. ЧIехи шаир. КЪАТ 1 туьрк, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара 1) кьул хьиз экIя хьанвай затI. Ширвандин нафтIадин девлетлу къатар Ватандин къуллугъда акъвазарун патал чна вири къуватар эцигда... 3. Э. Социалист Зегьметдин Герой Темирханов. Къуюдин къатар виликамаз туькIуьрнавай диаграммада къалурнаватIани, устIарди буругъ эгъуьндай вахтунда гьар са къатунин кьетIенвал фикирда кьун хъувуна. чкадал ва вичин вахтунда алава серенжемар кьабул хъувун лазим я. Б. Гь. Вили вилер Абуру чаз эгъуьна лугьузва, чна эгъуьнзава. Амма зегьримар хьайи майкопдин къатар лугьудайбуру чаз сакIани рехъ ачухзавач. Б. Гь. Вили вилер 2) инсанарин жерге, инсанрин кIватIал. Гь. Гьажибегован алахъунар себеб яз СтIал Сулейманан, Хуьруьг Тагьиран, Шиназ Гъезерчидин тIварар халкьдин гегъенш къатариз малум хьанай. Гь. Гьашаров. Хайи халкьдин рекье чан гайиди. Зегъметчи къатара милли культурадин цIирер битмиш жезвай, къе абурукай са чи халкьдиз хас тир къиметлу культура хьанва. Ж. Лезги эдебиятдин гуьзгуь. * къат-къат нар. къатара аваз. * къат(ар)-къат(ар) авун гл., ни вуч къатунин гьалдиз гъун. - Ингье! Чигалиди чантадай къатар-къатарна кIватIнавай кьелечI клеёнка акъудна. Б. Гь. Заз эвера. * къатуна тун гл., ни вуч партал, парча къат авун. КЪАТ 2 т-б, сущ.; яшар. Ам ви къатда ава. Р. Са къатдиз акъатайла, а уюнар кутугнавач. Р. * са къатда. * къат-къатун гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; 0 || -а, -ин, -рай, -мир къатунин гьалдиз гъун Кисе акъудна, ам кутIуннавай звер тунвай ипекдин шуькIуь еб аладарна, киседин къалпагърин юкьва авай, виликамаз пIапIрусдин кьадар кьуна, къат-къатнавай газетдин чарчикай, кьве тIуб мецяй эвягъна, сад атIана. Ж. Байрамалиев. КIарасдин тIурар. КЪАТАДУН гл., ни-куь; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къатад авун, къатад тавун, къатад тахвун, къатад хъийимир 1) са къвалалай маса къвалал элкъведай гьерекатар авун. Дадаша инихъ-анихъ къатадна, угь авуна, уьгьуь яна ва кьил тIимил хкажна хьиз эверна... А. Ф. Бубадин веси. Къе инал куьн къведалди, Гуьдека къатадунар ийизвай, векьни жакьвазвай... Б. Гь. Заз эвера. Завай хъвер кьуна акъвазиз жезвачир. КуьтIни тавуна кIвализ хъфена, къатадиз амукьнай зун, хъвер кьаз тежез. М. Б. Спелар. 2) чIехибуру вичиз кIандай кстах амалар ийидай ихтияр гун патал (аялди) са къвалалай маса къвалал гьерекатар авун. КЪАТАЙ: къатай фу сущ. гъвар (хемир) квай тинидикай чранвай фу. Хьра чрай къатай фар туькмишна. Ахпа ада еке гердедай бадийра цаз; серг кутунвай къатух абурун вилик эцигна. 3. Э. Булахдал. КЪАТИ прил. 1) гужлу.... дагълар уьцIедай хьиз, къати кулак галаз гуьрз ахватна. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. Садбурун дерт, тIал къати гургурна на... Е. Э. Девран, гьей! Бирдан къарагъай къати гору йифен къужахда секин тарар гагь са патахъ, гагь маса патахъ чувалда твадайвал кIватIиз, ахъайна... Къ. М. Лезги къавахар. Заз акурвал, ам гзаф кар алакьдай кас я. Амма гзаф нефс къати кас я. Б. Гь. Заз эвера. Ацагъан тарцик къати цIайни хъувуна, адал шишерни эцигай мугьманар жендекар чуьхуьз булахдал эвичIнай. М. Б. Шапка. Сифте за зи руьгъдиз дибдай къалин живединни къати аяздин лигимвал кIанзавайди аннамишна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 2) ажугълу, инсафсуз. Са шумуд юкъуз къати женгер хьана. 3. Гь. Лезгийрин риваят. Летчиквилин пеше къачуна, къати женгера авай жегьил руьгъдин игьтияжривай къерех хьанач, акси яз, ада шиирар, макъалаяр, очеркар кхьизвай. Самур, 2002, № 23. * къати хьун гл., вуч; 1) гужлу хьун. Дерт къати яз хьана пиян... Е. Э. Хьана хьи. Гар къвердавай къати хьана. Къ. М. Лезги къавахар. Ибур кесиб гадади, дерт къати хьана кьилиз тIал акъатайла, лугьузвай гафар тир. 3. Э. Булахдал. Йикъандавай юкъуз къати жезвай чуьлдин цуькверин атирди векьер агакьзавайдакай хабар гузвай. Б. Гь. Заз эвера. 2) ажугълу хьун. КЪАТИВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери, -илера 1) къати тир гьал. 2) ажугълу тир гьал. Синоним: гужлувал. Антоним: зайифвал. КЪАТИВИЛЕЛДИ нар. 1) къативал хас яз, кIевиз, гужлуз. Синоним: къатидаказ, гужлудаказ. 2) ажугълувал хас яз. Антоним: зайифдаказ. КЪАТИДАКАЗ нар. 1) къати лишан хас яз.... гагь япал залан жез, уьгьуьдин ван къатидаказ акъатдай.; А. Ф. Бубадин веси. 2) гужлудаказ. Синоним: гужлудаказ, къативилелди. Антоним: зайифдаказ. КЪАТИР туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра ламни балкIан акахьай гьайвандин жинс. Катна свални, севни кьатир Жедалда къад. А. Ал. Дагъда тула. КЪАТКУН гл., вуж; -ида, -ана; -из, -изва; -ук, -ин, -урай, -урмир; къаткун тавун, къаткун тахвун, къаткин хъийимир 1) са къвалахъ ва я чин цавална (кIаникна) яргъи хьун. - Къари диде кьасухдай азарлу хьана къаткурай, лагьана къазиди. Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. Ам къаткай чкадални секин тушир... А. Ф. Бубадин веси. АскIан кIвалерин кьибле патахъ элкъвенвай лацу айвандал гъили расай яцIу хъархъу кьуларин чарпайдал кьуьзуь Дадаш азарлу яз кьатканвай. А. Ф. Бубадин веси. КIвале амукьзавай аялрихъ гелкъведай кас авач лугьуз диде больницада къатканач. К, 1985, 7. VIII. Зун балкIан арабадин къекъинал кутIунна, арабада къаткида. Гь. С. КIири Буба. 2) ксун. Инсанар, малар хьиз, сад садал гьалтна къаткидай. Йиф атайла, казармада «чархчарах» къачуна чухунин ван гьатдай. А. Ф. Бубадин веси. Къе ихтилатар бесрай, Рамиз. Пака лугьуда. Ша, дивандал кьведни санал къаткида, - теклифна за. Зун яргъандик акахьна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 3) куьч. ял ягъун. 4) начагъ хьун, мисик кваз хьун. КЪАТКУРУН гл., каузат., ни вуж-вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къаткур тавун, къаткур тахвун, къаткур хъийимир 1) са къвалахъди ва я чин цавална яргъи авун. Истикан кьуру хьайила, ам, лезгийрин адет тирвал, са къвалахъ тюлбекда къаткурш. А. А. Ирид цаварик Самурдин ван. 2) ксурун. Аял къаткурдай вахт я. Р. 3) куьч. сагъар хъувун патал больницада эцигун. КЪАТЛАМИШ: къатламиш хьун гл. эхиз хьун. КЪАТЛАМИШВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къатламишиз, эхиз жедай гьал. Синоним: дурумлувал, мягькемвал. КЪАТЛАМИШУН гл., ни вуж-вуч; -да, -на; -а, -ин, -рай, -мир; къатламиш авун, - къатламиш тавун, къатламиш тахвун, къатламиш хъийимир авай гьалдал рази яз, аксивал къалур тийиз акъвазун. Сулеймана ина кьве йисуз кIвалахна, эксплоатациядин азиятар. дарвилер къатламишиз тахьана, инай катна. М. М. Гь. ЧIехи шаир. Синоним: эхун. КЪАТУХ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра фири никIедиз (цуру нийедин) мая гана арадиз гъайи затI. - Я чан хва, - лагьана дидеди, - кал гайила, чун квелди дуланмиш хьурай, бес чаз са жими-журу, нек, къатух кIандачни? А. Ф. Бубадин веси. Хьра чрай къатай фар туькмишна. Ахпа ада, еке гердедай бадийра цаз, серг кутунвай къатух абурун вилик эцигна. 3. Э. Булахдал. КЪАФУН фарс, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра фахъ галаз недай чIем квай затI (къайгъанах, дуьдгъвер, чIем, мукаш ва мсб) -Гьабурув, ваз кIан хьайитIа, фуни гва, къафунни гва, костюмарни гва, машинни гва вири гва. Б. Гь. Заз эвера. - Неъ, дустар, неъ, - Чигали вичи гъайи къафун ибуруз кьванни бегенмиш хьунал шад тир. Б. Гь. Заз эвера. Ам, хкай фарни къафунар, стхайри хьиз, пайна, абур гьа никIин къерехдив еке къванцин пуна куьгьне векьерал, вичин хайи югъ гьа иесидизни чин тийизмай кавалдик акахьна, ксузва. М. Б. Балаш бубадин азан. * жунгавдин къафун. КЪАХ туьрк, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара тIуьн патал тукIунвай гьерен, хипен ва я жунгавдин кьурурнавай жендек. Им заз еке зулум хьана: Къах тIуьна куьтягьна каци. Е. Э. Къах тIуьр кац. Къах акурла, хьана кац шад. Е. Э. Къах тIуьр кац. РичIар гьерер, куьккуьк къахар, КъуьнцIел нисид цел, фекьияр. С. С. Фекьийриз. КIвалин иесиди хуьруьк атайбуруз жумартвилелди емишар гудай, картуфар, къахунин як авай цикIенар чрадай. С. Муслимов. Цшцигънаме. * къах хьун гл., вуж ван акъуд тежез (тийиз) кисна акъвазун.... цIун патав къах хьанвай гадади... сим винелди чIугуна. Б. Гь. Заз эвера. Алидар къах хьана. М. С. Дуст. Дишегьли гьа акъвазай чкадал къах хьана. Ж. Гь. Жанавур. КЪАХКЪУДУН къакъудун глаголдин тикрарвилин форма. Кил. КЪАКЪУДУН. КЪАХМА прил. мурцар алай. КЪАХРАГЪУН къарагъун глаголдин тикрарвилин форма. Кил. КЪАРАГЪУН. КЪАХЧУН гл., ни вуч; -уда, уна; -уз, -узва; -у, -ун, -урай, -мир; къахчун тавун, къахчун хъийимир 1) жуван затI масадавай вахчун, къакъуд хъувун. - За ви дуван ийида, Къайиб! А югъ лап мукьвал ала! Вири гьакьар, заз кIани кьван хкана вуна зи кIвале эхцигда!.. ТахьайтIа, зун цавай-чиляй атана, вак акакьда. Вири къахчуда, амайдазни цIай яда, валлагь, яда!. Къ. М. Экуь инсан. 2) авайдалай артух яз вахчун. Холодильникдиз килигнани? А як за къахчуна эцигнавайди я. ЦIуд кило ава. Н. М. Жандар Магьамай. 3) вичихъ галаз тухун. Пачагь, вичин назир, вазирни къахчуна, и гадани галаз вичин кIвализ хтана Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. Бубадин ракIарихъ гадрай аял язухдай къунши папа къахчуна дидевал авуна, ирид йисаз акъатдалди хвена. М. М. Гь. ЧIехи шаир. 4) са вуч ятIани эцигай, алай чкадилай вахчун. Ахпа хтана за жуван чемодан къахчуна. 3. Э. Зун гъавурда акьазван. Немсери янач. Абуру яракьар къуьнерихъ хъивегьна ва чпиз гьазурнавай багъламани къахчуна хъфена. А. Къ. Немсерин аскерар ва куьрпе. 5) кIватI хъувун. Чакъалдиз сикIре ачкар тIуьр саягъ акуна, амма сухварай акъатайди къахчуз тахьана, ажугълу яз, ада чил тушунна. Къ. М. Душмандин тум. Магьсулар кIватI хъувуна, абур гатана, виликан батIракар, гилан иесияр чпин паяр къахчуз гьазур хьанвай. Къ. М. Дуствилин цIай. 6) жуваз талукьарнавай затI жував хьурун. Эхиримжи сеферда академиядиз мажиб къахчуз атанвай. М. М. Уях хьухь, лезгияр! Амма пуд вацран гьакъи яз: пуд манатни са чарх гьалва къахчур Къарахан, касни амачир етим хьиз, куьчедал хьана. М. Гь. Буржар хьайитIани алатда хьи... Гьа приказ къахчуз атай зун коллективди гъилерал кьуна тухвана столдин кьиле тамададин патав ацукьарнай. А. Къ. Гилигзава. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 |
| |||||||
|
