| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КЪАДАКЬ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра тамам са затI арадиз гъизвай са шумуд пай сад-садав галкIурдай затI. * къадакьар бушарун гл., ни 1) куьн. тIарамзавай къадакьар буш гьалдиз гъун. 2) нин, куьч. са низ ятIани авай ихтиярар артухарун, адан гьерекатрал алай гуьзчивал зайифарун. Антоним: къадакьар тIарамарун. * къадакьар тIарамарун гл., ни 1) куьн къайдада авай къадакьар тIарамарун. 2) куьч., нин са низ ятIани авай ихтиярар тIимиларун, адан гьерекатрал къадагъа авунин шартIар эцигун. Антоним: къадакьар бушарун. * къадакьрай акъатун гл., вуж-вуч 1) къайдадикай хкатун. Са шумуд йикъалай, хуьряй фейидалай кьулухъ, ам са куьгьне, къадакьрай акъатнавай кьеб гваз хтанай. 3. Гь. КьепIин аваз. 2) куьч. чIуру амалар акатун (дишегьлидикай рахадайла). * къадакьрай акъудун гл., вуж ни хас тушир, кьан тийидай амалар ийиз тун. [Али]. Заз Сунаханум тIвар алай дишегьлини чидайди туш. Вуна нин негъилрихъ яб акалнава? Гуьлханума вун хъсандиз къадакьрай акъуднавай хьтинди я. [Зарлишан] Зун вавайни къадакьрай акъудиз жедач. Н. И.. Гьакимрин папар КЪАДАМ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра вилик фидайла, кьве кIвачин арада жезвай мензил. 1936 - йисалай театрдиз Государственный национальный театр тIвар гана. Им театрди мад са къадам виликди ялун ва гележегда мадни еке агалкьунар арадал атунихъ умудлувал ийизвай вакъиа тир. И. Асланов. Куьгьне дафтар. Синоним: кам. * къадам къачун [вегьин] гл., ни вилик фидай гьерекат авун. Театрди интернационализм, инсанрин арада авай дуствал къалурун пропаганда авун патал сифте камар къачуна. Э. Наврузбеков. Лезги театрдин идеядинни эстетикадин бинейрикай. Мад са къадам къачурла, кIвалин пипIе кьепIинихъ сад галайди акунай. М. Б. Спелар [Гуьлханум]. Эй бейниванар, чаз куьне къачузвай гьар са къадамдикай хабар я. Н. И. Гьакимрин папар. Синоним: кам къачун [вегьин]. КЪАДГЪУНУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къадгъун авун, къадгъун тавун, къадгъун тахвун, къадгъун хъийимир са куьн ятIани винел паталай мурз алай затIуналди са вуч ятIани (руг, тIурар, чирк) алудун. Кьилел алай бармак лагьайтIа, къифери къадгъунайди хьиз, са чIарни аламачиз кIан дуьздал хьанва. А. Ф. Риза. КЪАДИМ || КЪАДИМИ араб, ктаб, прил.1) фадлай авай. # ~ дарамат, ~ девирар, ~ халкь, ~ хуьр, ~ шегьер, ~ муьгъ; ~ адет( ар), ~ кхьинар. Яраб чкадин халкьар туширбур вужар ятIа? Лезгияр ва талишар? Аквадай гъаларай, Азербайжанда и кьве къадим ва чкадин халкьарин руьгьдик хкIурун са низ ятIани лазим я. М. М. Лацу лекеяр. Лезги халкьдин тарих къадимини я; девлетлуни. М. М. Лезги тIвар алатIа. Гьар са инсан куьхъ ятIани инанмиш хьун лазим я. Эрк кутадай пак са затI авачирдал инсан лагьай тIвар жедач. Чун паталди а пак затIар лагьайтIа, чи бубайрин къадим дин я, иман я, Ягь-намус я, лишанар тир паквилин. А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гьазават. 2) (чIехи гьарфуналди - Къ) эркекдин хас тIвар - Къадим. Ими и фикиррик квайла, Асланан дидедиз Къадим хтанвалда лагьай хабар хьана. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Синонимар: дегь, куьгьне, иски. Антоним: цIийи. КЪАДИМАРУН гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -ин, -а, -рай, -мир; къадимар авун, къадимар тавун. Къадимар тахвун. къадимар хъийимир къадим лишандиз гъун. Гзафбуру чпин тарих гьар жуьредин къалп лишанралди къадимарзава. Р. КЪАДИМВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къадим тир гьал. Гзаф кьадар сурари хуьруьн къадимвиликай лугьузва. Ш. Шихмурадов. Шагь ва Шалбуз дагъларин ценерив. Синоним: къадимлувал. КЪАДИМДАКАЗ нар. мягькемдаказ, кIевидаказ. КЪАДИМЛУ прил. лап куьгьне, лап къадим. ЦIайлапанди ягъай мегъуьн са тар хьиз, Паднава чил, пайнава къадимлу халкь. Я регьбер са, я гьаким авач вичиз, Кузва гум акъатиз такабурлу халкь. Н. И.. Гьакимрин папар. Синонимар: куьгьне, къадим. КЪАДИМЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къадимлу тир гьал. Алимди... чи халкьдин чIехивал ва къадимлувал вичин «Къуба патан лезгияр», «Лезги группадин халкьар арадиз атунин месэладикай» тIварар алай ктабра хъсандаказ къалурнава. М. М. Чун вуч ксар я? Синоним: къадимвал. КЪАДИР туьрк. || КЪАДРИ ктаб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) мана, къимет. Дуьньядикай бейхабардаз тегьердин къадри вуч чир хъуй? Е. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. Хъсанвилин къадри фагьумиз жедач. Е. Э. Бахтсузвал Къегьал рухвайрин къадир авачир агьалийриз хайи чилин къадир чир жедан мегер? М. М. Лезги тIвар алатIа. 2) (чIехи гьарфунилай - Къ) эркекдин хас тIвар: Къадир. Заз кIандай, зи рикI алай шаиррикай сад Къадир Рамазанов я. И. Гь. Сифте гаф. * Къадир Аллагь сущ. Аллагьдин тIварарикай сад. Къадир Аллагь, я вун ялгъуз. Е. Э. Пис паб. ХарапIа хъуй гьа и къуза, Къадир Аллгь, я вид къаза. Е. Э. Акваз кIан я * къадир (къадри) <чир> хьун гл. нин ва куьн ятIани къимет аннамишун. Гьич уьмуьрда такурдаз чай Шекердин къадри вуч чир хъуй?! Е. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. Пуд затI ава, - къадир чир жез квахьайла, - Сифтед Ватан - квахьда, пашман жеда, дуст. Е. Э. Ватандай катзавайбуруз. Абурукай [шииррикай. - А. Г. ] чи жегьилри чпин уьмуьрдин вири рекьерин юлдашар кьуна, шадвилер: халис муьгьуьббат, хкянавайдаз вафалу хьунин, рикIер пайиз алакьдай жумартвиликай инсанвилин къадир хьунин чарасуз герек дагъларин къанунар авуна. Къ. М. Экуь инсан. - Ваъ, дуст Къадуч, - лагьана Лукьмана. Мад абуруз зи къадир чир хьанач, гила анагар амач. 3. Э. Рамзият. ГьакI Хьайила, адаз вичин затIунин къадирни чир жеда. Вични саламат жеда. 3. Э. Зулун пеш. КЪАДИРЛУ прил. къадир авай, къадир чидай. Антоним: къадирсуз. * къадирлу хьун гл. къадир авай гьалдиз атун. КЪАДИРЛУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къадирлу тир гьал. Вун хьтин инсанрин къадирлувални рикIелай алуддач... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Артухлама незвай фан къадирлувални квадарна, эдебсузвилерни, ягъкьиникьни куьн хьтинбурулай башламиш жезва. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Антоним: къадирсузвал. КЪАДИРЛУВИЛЕЛДИ нар. къадирлувал хас яз. Вири сад хьиз къадирлувилелди эгечIнавач. Р. Антоним: къадирсузвилелди. КЪАДИРСУЗ 1 прил. къадир авачир, дуьз къимет гуз алакь тийидай. Антоним: къадирлу. КЪАДИРСУЗ 2 сущ.; -да, -да; -ар, -ри, -ра къадир авачир ди, дуьз къимет гуз алакь тийидайди. Инсанрин къадир авачир къадирсузар я куьн. Чир хьанани? Булахдаллай плияр я куьн. Чир хьанани? Б. Гь. Цавун михекар. КЪАДИРСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къадирсуз тир гьал. Антоним: къадирлувал. КЪАДИРСУЗВИЛЕЛДИ нар. къадирсуз тир гьал хас яз. Антоним: къадирлувилелди. КЪАДРА нар. 1) къад сеферда. Зун Москвадиз са йисуз къадра фенай. Р. 2) куьч. гзаф. За адаз къадра лагьанай. Р. КЪАДРИ кил. КЪАДИР. КЪАЖГЪАН туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра цIал чими хуьрек гьазурдай махсус цурун къаб. # цIийи ~, гъвечIи ~, чIехи ~; ~да нек цун, ~ пичинал эцигун, ~дик цIай кутун. Къажгъандик цIай кутаз... С. С. Фекьийриз. Гъуьлуь кьве вил акьална цурун къапар ( ленгер, сини, къажгъан, афтафа, тиян) шешелда твазва. 3. Э. Кьве фронтдин командир. Са акьван вахт фенач, сагьиб гъилерик мехъеррик хуьрекардай тегьердин чIехи къажгъан кваз калерин арадай экъечIна. Б. Гь. Заз эвера. * халкьдин къажгъан муркIадални ргада. КЪАЖГЪУН гл., низ вуж-вуч; -ида, -ана; -из, -изва; -угь, -ин, -урай, -имир; къажгъун авун, къажгъун тавун, къажгъун тахвун, къажгъун хъийимир квахьнавай са вуж-вуч ятIани гьат хъувун, къажгъун хъувун. Шаз квахьай чукIул цIи къажгъана. Р. КЪАЗ 1 туьрк, сущ.; -ра, -ра; -ар, -ари, -ара яргъи кIуф, гардан галай, уьрдегдиз ухшар авай, це ва чиле къекъведай кIвалин ва чуьлдин къуш Луж-луж хьана хуьруьз къазар ва гьуьндуьшкаяр хтана. Къ. М. Шаирдин къунши. Уьрдегар ва къазарни кудай ракъиник вирин винел сирнав ийиз, чпи-чеб дик кутаз хкудиз икI машгъул тир. Къ. М. Душмандин тум. КЪАЗ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ари, -ара къацу рангунин тIвар. КЪА3 3 сущ.; -цади, -цада; -цар, -ари, -цара цанвай магьсулдин дигмиш тахьанвай набатат. И гуьзел ванерик гару... таза къацар юзурзава... Къ. М. Шаирдин къунши. Абур, къацарин арада къугъвадайла, вичиз акуна лугьуз са ни ятIа хабарарни чукIурнавай эхир. 3. Э. Булахдал. Кьурагь гатфар кIандач никIиз, Ада къацар кьурурда. Къ. Р. Гар авай югъ...[Гуьлханум] Ваз къацак акатай данаяр акурди яни? Пад-къерех язавай итимарни гьакI я. Н. И. Гьакимрин папар. Гьабибуллагь халуди вичин гада Бейдуллагь никIин къерехда цIил янавай балкIандиз, ам къацаз тефин патал, килигиз ракъурна. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. КЪАЗ 4 газ гафунин рахунрин форма. Кил. ГАЗ. КЪАЗА араб, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) хата, бедбахтвал. Им баяд туш, къаза я хьай. Е. Э. Дуьньядикай бейхабардаз. Буругъдин кьилел атай къазадихъ галаз яратмиш хьанвай гьал веревирд авуна. 3. Э. Социалист Зегьметдин Герой. Темирханов. Секинатан кьилел атай къазадикай къуни-къуншийризни кIели хьана. 3. Э. Кек галкIизва. Душманрин араяр къвердавай кьери жезвай. Абурун шагьди, вичин везирар кIватIна, ва, кьилел къвазвай къазадикай гьикIдатIа лугьуз, меслятар авуна. 3. Гь. Лезгийрин риваят. [Зарлишан] Я Аллагь, чи руш вал аманат, ам сагъсаламатдиз кIвализ хкведайвал хъуй. Яраб ам гьинаватIа? Яраб гьихьтин къаза атанватIа зи баладал? Н. И.. Гьакимрин папар. 2) куьч. четинвал, зегьмет. И руш гьамиша къазадик квайди я: пакамлай няналди мугьманар жеда кIвале. * бала-къаза КЪАЗАБ сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) парталда твазвай парчадин кIус. Валчагъ патал са кьуд-вад юкI тамам я, Къазаб туна, яру, цIару гуьллуь чит. Е. Э. Яру, цIару, гуьллуь чит. Яру къазаб перемдиз я ярашугъ... Е. Э. Къавумдиз. 2) парталдик квай ахъа чка. Перемдин виликайни еке къазаб авай. Кам вегьейла, кьецIил мет къецел акъатзавай. Ш. Исаев. «Кпул я, вах». КЪАЗАЛМИШУН кил. КЪАЗАНМИШУН. КЪАЗАМАТ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра дустагъ. Тахсиркар хуьнпатал ЦицIигърин мискIиндин сад лагьай мертебада кьилдин кIвал, къазамат авай. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Къазаматдай акъудна ам Гъана хелвет дувандиз. Инсанди кьил виневаз кам эцигзавай кIубандиз. И. Гь. Дуван. КЪАЗАН 1 сущ.; Татарстан Республикадин кьилин шегьер, меркез. * къазан запун сущ. харчи запун. Ангина ( туьтер тIадай хума) гьич са дарманни галачиз сагъариз жеда: хипен чуьхвена михьнавай сарал ргазвай яд илична, къазан запун яна са тIимил шуткьунна туьтерал эцигда.. ЛГ, 2002, 1. VIII. КЪАЗАН 2 туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра хуьрек гьазурдай чIехи къаб. КЪАЗАНЖИ туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра авур харжунилай артухан хийир. Имиди теспягьар чIугваз, мехъерикай вичиз жедай къазанжияр гьисабзавай. 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. 70 йисуз республикадин бюджетдиз миллиард манатралди къазанжи гайи лезги лежберризни фялейриз, пешекарризни алимриз, вири лезги халкьдиз республикадин газет гун Икьван четин кар я жал? М. М. Лезги тIвар алатIа. КЪАЗАНЖИСУЗ прил. хийир авачир. КЪАЗАНЖИСУЗВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къазанжи авачир гьал. КЪАЗАНЖИСУЗВИЛЕЛДИ нар. къазанжисузвал хас яз, са хийирни авачиз. КЪАЗАНМИШУН 1 гл., ни вуч; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къазанмиш авун, къазанмиш тавун, къазанмиш тахвун, къазанмиш хъийимир 1) жуваз авачир затI жагъурун патал зегьмет чIугун. - Яраб ваз вири инсанар анжах хизандиз недай фу ва алукIдай партал къазанмишун патал кIвалахдал физ хквезвайди хьиз ава жал?! Б. Гь. Вили вилер - Пул къазанмишун патал икI жедалди къарачи хьиз тIалабиз къекъвейтIа гена инсанрин виляй аватдач. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Зун йихилабудала жуван хизандиз са кьас фу къазанмишзавай зегьметчи я, - тIимил векъиз жаваб гана Арона. Гь. С. КIири Буба. - Пул къазанмишиз агакь тавунвай Рзахана хъел кваз жаваб кхьида... С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) масадбурухъ галаз са гьихьтин ятIани алакъа тайинарун. Тахьун патал чан аламай мейитар Къазанмишда аслу тахьун, азадвал. X. X. Чи чилив гва дегьзамандин рехивал. Амма М. Муртузаева и райондани хъсандаказ кIвалахна, агьалийрин чIехи гьуьрмет къазанмишна. М. М. Лезги тIвар алатIа. КЪАЗАНМИШУН 2 сущ.; -и, -а; -ар, -ри, -ра хийирлу нетижа. Анжах адет хьанвай къанунралди яшамиш жедайвал авуни, Инкъилабдин къазанмишунриз гужуналди вафалувал къалурун истемишуни инсан бажагьат тухарда. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз КЪАЗАНХАНА туьрк, куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра кIвалера чимивал твазвай яд ргазвай чка. Синоним: кочегарка. КЪАЗАНЧИ туьрк, куьгь., сущ.; 1) катул, гъвечIи къажгъан. 2) кочегар (кIвалера чимивал твазвай яд ргазвай чкада кIвалахзавайди). КЪАЗАХ 1 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра туьрк чIаларикай садал рахадай миллетрикай садан тIвар. Къазахар гьяркьуь чиналди, гуьтIуь вилералди ва кьери чурудалди тафаватлу я. Р. КЪАЗАХ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) Кубанда яшамиш жезвай славян тайифадикай са кас. 2) пачагьдин девирдин аскер. Сибирдиз суьргуьндайла, шехьизшехьиз диде и пелел кьван кIвачел-кьилел алачиз къазахрин балкIанрин гуьгъуьна галчIур хьанвай. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. Вуч лагьай чIал я кьван, Куьре округдин началъникди са КIири Буба ягъун патал вишералди къазахрин кьушунар тIалабзава. Къ. Къ. КIири Буба. * къазах пич сущ.; кикер (кIвачер) квай ракьун пич. Ада къурай цIамцуьцIвел кIватIна, къазах пичина цIай туна. 3. Гь. Ахварай авудай аваз. КЪАЗИ араб, куьгь., сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) шариатдалди суд ийизвайди. Фекьи-фахра мискIиндиз кIватI хьана, ибуру меслятна. Къазиди лагьана: „Килиг, жемятар, заз ктабрай жагъанва хьи, къаридин гададикай аждагьан жеда лагьана, чна вахтунда, герек адан кьилиз яд чими авуна кIанда, тахьайтIа, ада чун вири тергда". Ф. Ирид юкI алай Магьамад пагьливан. Гъизвач вуна дувандал кIукI Адиларал хъуьрез, къази. Е. Э. Къази. Адалатсуз къази я вун, девран, гьей. Е. Э. Девран, гьей! - Абурун дуван Аллагь вич къази хьайила ахпа жеда, -лагьана, маллаДадаша вичин чурудилай гъил чIугуна. А. Ф. Газет. 2) (чIехи гьарфуналди - Къ) эркекдин хас тIвар - Къази. КЪАЗИВАЛ сущ.; -или, -мле; -илер, -илери, -илера къази тир гьал, къазидин пешекарвал. * къазивал авун гл., ни къазидин пеше кьилиз акъудун. Гьа и йисара, судда къазивал ийизвай чIавуз Эминаз, тарашна лугьуз уьлкведа гьарайафгъан гьатнавайди, дуьньядикай дугъри ксарин рикI ханвайди... акуна. А. А. Лезги халкьдин рикI алай шаир. КЪАЗМА туьрк, сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) чиликай) атIанвай кIвал. Утагъни ви къазма хьтин кIвал жеди. Е. Э. Пис папаз. 2) аскIан, кесиб кIвал. Мад хуьрел чад авай къазмадилай ракь гатадай хци ван илифна. 3. Гь. Уьмуьрдин сирнав. Садлагьана акъатай къал, гьакI садлагьана куьтягьни хьана. Вучиз лагьайтIа, къазмадай экъечIай инсанри элуькъзавайбуруз кис лагьана, мугьманриз чпихъ галаз теклифна. А. Исм. Эхиримжи къув. 3) гзафв. кь. санлай масанал куьч хьайила, тади кваз эцигнавай кIвалер. Чун къуьзуь касдихъ галаз СтIалрин къазмайрилай чара жедайвал хьана. Къ. М. Рекьин риватар, Зун кал къачуз ДаркIушрин къазмайрал физвайди я. Гь. С. КIири Буба Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 |
| |||||||
|
