| Вход | Регистрация | ||
|
Толковый словарь лезгинского языка КЪАЦУ прил. 1) гатфарин кьиляй векьин, пешерин ранг алай. Тевриз тумаж магьсерарив туькIуьдай Къацу сагърид башмакъар кимиз тахьуй. Е. Э. КъавумдиЗ;. Цавун юкьваз кьван хкаж хьанвай рагъ гагь цифедин кIапIалрик акатиз, гагь хкатиз вичин кудай нурар къацу тамарал итимдин буйдиз кьван магьсулар хкаж: хьанвай никIерал, кьакьан дагъларал ва аскIан дерейрал чукIур ийиз, акIидай патахъди гьерекатда авай. А. Ф. Бубадин веси. Къацу либас алукIнавай такабурлу дагъларин къужахда хунча хьиз экIя хьанвай инин «Беневшайрин тIул» - майдандив къе маса дун, абурар гва. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 2) куьч. жегьил. * къацу авун гл., ни вуч къацу лишан авай гьалдиз гъун * къацу хьун гл., вуж-вуч къацу лишан авай гьалдиз атун. КЪАЦУВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къацу тир гьал. Хуьруьн къацувили рикI шадарзавай. Р. КЪАЦУ3 нар. къацу лишан хас яз. КЪАЧАГЪ туьрк, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра масадавай пул, мал къакъудуналди яшамиш жезвайди. Къачагърин замана барбатI хьана фенва!. Къ. М. Рекьин риваятар. Инсанри къачагърие чпин пай агакьарна. Къ. М. Лезги кьавахар. Кхьихь, рушар, "КАМАЗ "ар гвай къучагъриз Дурум гузвай рэкетирриз, къачагъриз! Ш. Ю. "Камазар" гвай гадайриз. Гила къачагъриз, къучийриз, угърийриз, тарашчийриз, лутуйриз ва ада гатай кавхайриз, судуйриз хвеши жеда. Гь. С. КIири Буба КЪАЧАГЪВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илери, -илера къачагъ тир гьал. - Дуьньяда вуч хабарар ава? Заз ина са къачагъвиликай ван хьанва. Абур къунатIа яраб? М. Гь. Гезентидин эхир. къачагъвал авун гл., ни къачагъ тир гьал кьилиз акъудУН КЪАЧАГЪВИЛЕРУН гл., аспект., ни; -да, -на; -из, -зава; -а, -ин, -рай, -мир; къачагъвал авун, къачагъвал тавун, къачагъвал тахвун, къачагъвал хъийимир къачагъвал кьилиз тухун. Вири чкайрай, рагъ алай юкъуз чIехи уьлчуьдал къачагъвилердай, итимар ягъиз рекьидайбур Дербентдиз кIватI хьана. А. И. Самур. КЪАЧАГЪВИЛЕЛДИ нар.; къачагъвал хас яз. Дяведин йисара къачагъвилелди яшамиш хьайибурни авай. Р. КЪАЧУН гл., ни вуч; гл., ни вуч; -уда, -уна; -уз, -узва; -у, -ун, -урай, -умир; къачун тавун, къачун хъийимир 1) са затIунихъ пул гана ам жуванди авун. Микрофондин чкадал гъвечIи репродуктор къачуртIани жеда. А. Р. Чинебан савкьват. Ам гъилихъ галай къизилдин сятиниз килигна. Ам шаз Зугьраба къачурди тир. А. М. Киф атIайди. 2) са чкадилай хкажна жував кьун. Квар къачуна фирла никIиз, гьерекатмир акьван кIевиз. Е. Э. Къарагуьз. Са сеферда, дидединни зи арада пис къалар хьайила, зун, ебни къачуна, цуриз фенай. А. М. Киф атIайди. Гьамиша эцигзавай чкадилай къачур куьлегдал гьаятдин рак ахъайна, жегьил, вичин кIвачи гел къунвайвал, халадбурун салаз дигизва. Б. Къ. Къарачи. 3) жуванди авун. Чирвилер датIана къачудай затIар я, тежриба яваш-яваш къведа. Самур, 2002, № 23. 4) ахтармишиз, са вуч ятIани чириз килигун, тамашун. Статьяяр къачуна, абур тупIалай ийиз эгечIна. А. Фет. Межид Гьажиевакай гаф. 5) «месела» гафунин манада. Ингье адан сифте ктаб «Вили велер» къачун. ЛГ, 2002, 15. V. * вай къачун, гъил къачун, дамах къачун, кам къачун, кьил къачун, лезет къачун, нефес къачун, хийир къачун, тади къачун, чешне къачун. КЪАШ туьрк, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари, -ара гуьрчег хьун патал тупIалда безекра тунвай багьа къван. Къизилгуьлдиз ухшар ава, Жасад якъут къашара ава... Е. Э. Назани. Рушаз къирдин фите, къизилгуьлдин цуьквер алай читдин булушка ва чапатIар гъана, тупIукни къаш авай тупIал кутуна. А. И. Самур. * къаш-къабагъ сущ. кьил-кIвач, вири беден. Бязибуру гъил кьаз хвашкалд лагьана, Садбур адаз кIанивилелди хъуьрена. Садбур адаз къашкъабагъ мурк хьиз къана, Вилерин кIаникай килигиз элкъвена. А. Ф. КьатI-кьатI авур зунжурар. * къаш-къамат шиир, сущ.; буй, винел патан акунар. И тариф за ваз лугьуда, Ви къаш-къаматди кур гуда Е. Э. Ви рутба гьуьндуьр авурай. Къаш-къамат я гьар тегьердин... Е. Э. Бахтавар. Къаш-къамат авай, уьстуьбаши диганвай, мецел вирт, рикIел агъу алай, чин цIалцIам, агъдабан и фукъиранди вичиз тангъах авай паб ихьтинди хьун лазим яз гьисабзавай З. Э. Кек галкIизва. Жегьилни я, гуьзелни. Къаш-къаматни ава. Н. И.. Гьакимрин папар. КЪАЮ къай существительнидин актив падеждин форма. Кил. КЪАЙ. КЪАЮМ араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра са нин ятIани яшайиш ва ихтиярар хуьнин даях тир кас. КЪАЮМВАЛ сущ.; -или, -иле; -илер, -илери, -илера къаюм тир гьал. * къаюмвал авун гл., ни низ 1) къаюм тир гьал кьиле тухун. На, зун яд уьлкведай тирвиляй, Авуна заз ирид йисуз къаюмвал, Дидевални, бубавални авуна, Фуни гана, ядни гана, партални, Чирвилерни, къизилрилай багьа тир... А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гъазават. 2) куьч. куьмек гун. КЪАЯБ туьрк, сущ.; -ди, -ар, -ри, -ра 1) раг, чарх. Ракъинин нурари цIелхемар акъудзавай мурцар, къаябар ва абурал элкъвезвай лекьер, куьрелди тIебиатдин акунар адавай хъсандиз къалуриз жезвай. Б. Гь. Заз эвера. 2) чIехи кIватI. Инал-анал живедин къаябарни гьалтзава, июндин юкьвар ятIани. М. Б. За бананар недач. [къв] кIалханда арадиз къвезвай, сивяй пIузарар кIватI хьана акъатдай ачух тушир гужлу сес-фонема. Гафарин сифте кьиле, юкьва жеда: къвал, къвада, къведа, акъваз, къвакъва. КЪВАЗУН акъвазун глаголдин рахунрин форма. Кил. АКЪВАЗУН. КЪВАКЪВА сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -ра 1) цацар алай тан авай вал. Вал куьнди ятIа, адаз чизвачир. Вучдай ада чир хьана? Къвакъвадинди хьурай, жикIидинди хьурай. Мегъуьнди я лагь, вершинди я лагь. А. Исм. Эхиримжи къув. 2) гьа и тарал жедай чIулаввили емиш. КЪВАЗ 1 акъвазун глаголдин рахунра ишлемишдай эмирдин форма. Кил. АКЪВАЗУН КЪВАЗ 2 кьун глаголдин мурадвилин форма. Кил КЪУН. КЪВАЛ 1 сущ.; -а, -а; -ар, -ари, -ара 1) бедендин са пад (я эрчIи, я чапла). Са арадилай ада вичин патав гвай Алимерданан къвала гъил эцяна... А. Ф. Газет. - Ам чи бубадин садакьа туш гьа, жемятди гъвечIи-чIехида тIуьна чпин къвалар дакIурна... А. Ф. Бубадин веси. Цавун бязи чкайрилай хитресди янавай хипен къвал хьиз лакIлакI хьанвай кьери ва лацу булутар аквадай. А. Ф. Лянет. Чинрикай хъвер кIвахьзавай абуру халуйриз чухсагъулар лагьана, къваларилай ва чIулав фирийрилай гъилер алтад хъувуна балкIанар вахгана. Б. Гь. Заз эвера - Вун вуж я? - столдихъ галайда, суйда мадни атIугъайвал хвена, Рамизахъ къвал элкъуьрна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 2) са куьн ятIани къерех. Дагъларин яхадал, тамарин юкьва экIя хьанвай и лезги хуьруьн къвалавай Къалажугъ вацI авахьзава. М. М. Лезги тIвар алатIа. Заз са вилихъай килигна, креслодин хъуьтуьл къвалара кьве гъилни атIумарна, ада умундиз давамарна Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз * къвал гана фин гл., вуж акун тавур амалар авуна фин. Ярар, дустар физ виликай къвал гана. Е. Э. Заз сабур гуз. * къвал-къвала аваз (къвал-къвалаваз) нар. сад-садан патав гваз. И гьайванар, далуйриз жанг акъатна, чувалар хьиз, ацIай руфунар са патал авуна, акIана къвал-къвалаваз, ацукьнавай, тIимил-тIимил заланвилин «игъ»-дин ван акъатзавай. А. Ф. Лянет. Чун кьведни виш йисаралди къвал-къвала, къуьнкъуьне аваз яшамиш жезвай стхаяр тушни? М. М. Кьибле пата гурзава. * къвала-къвалахъ нар. са къвал вилик кутуна. Ам къвала-къвалахъ экъечIна. Р. * къвалал алаз хьун гл. патав гваз хьун. Заз вун къвалал алаз кIан я. Е. Э. КIан я. КIанда къвалал алаз гуьзел. Е. Э. Картарикай вич я лачин. Вун зи къвалал алаз кIан я. Е. Э. Акваз кIан я. * къвалан буш сущ. пакун тIваларилай агъадихъ куьрс хьана жедай бижбижар, яцIу хамар. * къваларай акъатун гл., вуж са вуч ятIани лугьун тавуна акъвазиз тахьун. КЪВАЛ 2 сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра марф. - Къвал, дугъриданни, хьунухь мумкин я. Гьава залан хьанва. Ангье дагъдикай цифни пайда жезва. Б. Гь. Заз эвера КЪВАЛАВ 1 нар. патав, лап мукьув. Чан месе гьатна, къвалав къвер яр авач. Е. Э. Заз сабур гуз. Са юкъуз Риза колхоздин контордиз фена. Ина рахадайла, къвалав гвай са колхозчи къужади, чиник хъвер кутуна хьиз, адаз суал гана... А. Ф. Риза. Керим къвалав агатун патал вичин балкIан акъвазарна. Б. Гь. Заз эвера. КЪВАЛАВ 2 посл, 'адан (талукьвилин падеждин формада авай существительнидин ва я тIварцIиэвездин). патав' манадин гаф. Акъваз тавун вун зи къвалав Ажеб чIуру кар я, Зуьгьре. Е. Э. Суна, за ваз лугьун са чIал. Чарпайдин къвалав гвай кIвалин рак ахъайна, са кьуьзуь къари экъечIна. А. Ф. Бубадин веси.... куьчедал алай Жаферан къвалав ацукьна. А. Ф. Бубадин веси. Чун суьруьдин къвалав ацукьна... А. Ф. Лянет КЪВАЛАХЪ(ДИ) нар. 1) са къвал кIаник кваз. Ам къвалахъди алукьна. Р. 2) са къвал вилик кваз. РакIарай къвалахъди экъечIна.. Р. КЪВАН 1 сущ.; -ци, -це; -ер, -ери, -ера дагъдин накьвадин кIеви жинс. # вили ~, залан ~, курквацI ~, марвардин ~, лацадин ~. ХандакI ягъиз, къванер вегьез, Цал эцигиз ебни терез, КIватIал хьана амле, мирес, Магьлемагьле кIвалер хьана. С. Лезги мехъер. Сурариз кьилин къванер расдай и кооперативдиз «Прогресс» тIвар ганва. Гьич туькIвей тIвар туш. М. М. Лезги тIвар алатIа. Дишегьли, помидорарни сумкадиз хъивегьна, эхцигай гъвечIи гирадин къванцизни пIузаррикай са вуч ятIани пуспусна, хъфена. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 1967 - йисуз Ахцегъа Николаян къеледин патавай хьиз Ахтычай вацIун кьеряй кьваларикай зурба кIарабдиз ухшар аламатдин са къван жагъана. Махсус лабораторийра ахтармишунрин нетижада тестикь хьайивал, ам мамонтдин кIарабпакван тIвал яз хьана кьван. Къванциз элкъвенвай кIараб Вичин яшни 2 миллион йис. Д. Шерифалиев. Ахцегьрин музейдай || ЛГ, 1999, 15. VI. 2) куьч. масадакай хабар кьан тийидай, гьиссуз кас. [Зарлишан]. Вун буба туш, къван я, къван. Н. И. Гьакимрин папар. Синоним: хвах. * кьилихъ къван акалун, сурун къван, ягъиз тежер къван кьун. * къван гадариз къугъун сущ. аялар къугъунин са жуьре. Жегьилар, чIуруз экъечIна, къван гадариз къугъвазвай. Абуру вад къван акIурна. Сифте кавхадин гадади яна, галукьнач. Ахпа хпехъан Димиран гада Керима яна, са къван ярхарна. Аслана, вад къванни ярхарнай. - Ваз, валлагь, са тIуьн артух гана кIанда. Гаф авач, - лагьанай тамашзавайбуру. - 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Синоним: къвани-къван къугъун. * къван гун гл., ни низ-квез 1) къванералди ягъун. Вун, гурцIул, чидач заз ни гьина хайиди ятIа, зун хуьряйкIваляй къван гана чукурна, йихтнавай кча са гъейри валара хайиди я. А. Исм. Эхиримжи къув. 2) са чкадай акъудун, чукурун, беябурун. Эвелдай вагьши папаз къван гудай. Р. * къван къванцел тун тавун гл., ни нин-куьн 1) тамамдаказ чукIурун, тахьай гьалдиз гъун. Эхирни лап чIехи къуватдин залзалади хуьруьн къванкъванцел тунач, чIехи пай инсанар телеф хьана, амукьай тIимилбур цIийи чкадал хтана. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. 2) беябурун, русвагь авун. * къвани-къван къугъун гл., вуж аялрин къугъунрикай садан тIвар.. Куьгьне ЦицIигъ фикирдиз гъайила... зи фикирдалди, сифтени-сифте хкведайди шад къугъунар я. Ибурукай яз чавай агъадихъ галайбур къалуриз жеда: беле-беле, кIинтI-лаш, кIумп-лаш, туп-лаш, кьуьл-бармак, лапIи-лапIаш, лал байкъуш, къвани-къван, чIагъ-чIагъ, гьандагъанда, энзели, кацни къиф, гъуьрчехьанар-уьрдеганар, пIерпIелагдин къугъун, ккIалрал къугъун, чурумар кутун, кIирераллаз кьекъуьн, къумпарайрай ягъун, фарфалагар дагурун, цIарарал къугъун, чукIулрал къугъун, хтарин дулма авун, чуьхверрикай къванцел мед авун, верхи тарцин чкалрикай кендир авун ва адай чIун чIугун, гъулцин тарцин чкалрикай авунвай кукуна тум гайи нек цана, квар вегъин ва са кьадар масабур. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. Синоним: къван гадариз къугъун. * къван хьуй! межд. 'кьий!' манадин мягькем ибара. * къван хьун гл. 1) вуч къванциз элкъуьн. 2) куьч. вуж са жаваб-рахун тийиз акъвазун. * къванцин век урус [каменный век], ктаб., сущ. инсаният вилик финин тарихда недай суьрсет ва душманрикай жув хуьдай яракь къванцикайни кIарабрикай расай къадим девир. КЪВАН 2 къун глаголдин теклифдин форма. Кил. КЪУН КЪВАНА къун глаголдин алатай вахтунин форма. Кил. КЪУН. КЪВАНЦИН 1 къван существительнидин талукьвилин падеждин форма. Кил. КЪВАН. КЪВАНЦИН 2 прил. 1) къванцикай раснавай. винелай мукьуфдивди къвед-пуд жерге цаз алай симер чIугунвай къванцин парудал гужуналди хкаж хьана. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. - Кьашкьа машинда амаз яру кирпичдинни лацу къванцин паруяр алай гегъенш гъаятдиз агакьна. А. Исм. Эхиримжи къув. 2) къванер ишлемишдай майишатдин (месела, кIвалер эцигун) устIар. ЦицIигъа тIвар-ван авай къванцин устIарар яз Гьажимурадов Селимхан, Фетягьов Серкер, Джаруллаев Гьамидуллагь, Мусаев Абдулвагьаб, Саидов Абдуллагь, Уружев Гъабибуллагь, Шихнебиев Шихнеби ва масабур къалуриз жеда. С. Муслимов. ЦицIигъ-наме. КЪВАНЦИЦIиВИН сущ. цIай авуна кун патал чиликай хкуддай чIулав рангунин минерал. КЪВЕД сущ.; -тре, -тре; -тер, -тери, -тера чиле муг ийидай, дамахдивди къекъведай чуьлдин гуьрчег кьуш. ТIавус яни, кард яни вун, кьвед яни тайин? Е. Э. Алагуьзлидиз. Гьейран жеда кьвед на къачур камарал... Е. Э. Гьалимат. Мухлисатан успагьивал, зиринг къветрен кьекьуьнар акваз куз-хъукъуз амукьдай абуру лугьудай: 3. Э. Муьгьуьббатдин цIелхем. Адан акунри къалурзавайвал, ам къветрел къудгуниз гьазур лекьрез ухшар тир. 3. Э. Рамзият. * кьвед хьиз къекъуьн гл., вуж куьлуь-куьлуь камаралди зирингдиз ва такабурлудаказ къекъуьн. Ярдиз ава гзаф абур: Кьвед хьиз къекъвед такабур. Е. Э. Зи азиз. КЪВЕДА атун - глаголдин кьведай вахтунин форма. Кил. АТУН КЪВЕДАЙ прил. са нив, квев ятIани еридалди гекъигиз тежедай хьтин, вини дережадин ери авай. Вав кьведай пагьливан хьанач чилерал, Къушра хьиз лув гудай инсан я Керим. Е. Э. Пагьливан Керим. КЪВЕДИ атун - глаголдин форма кил. АТУН. КЪВЕЗ атун - глаголдин форма кил. АТУН. КЪВЕН атун - глаголдин форма кил. АТУН КЪВЕР || КЪВЕРИ атун глаголдин формаяр кил. АТУН. КЪВЕРДАВАЙ нар. югъ-къандивай, вахт вилик финихъ галаз. Дяведа танкар, маса машинар, гимияр, самолетар къвердавай гзаф ишлемишзавай. А. А. Нажмудин Самурский Ам къвердавай уях жезвай. ЛГ, 2002, 15. V. Синоним: югъ-къандивай. КЪВЕРИ атун - глаголдин форма кил. АТУН. КЪВЕЧ атун - глаголдин форма кил. АТУН. КЪЕ нар. 1) алай юкъуз. Агъ, къе заз зи яр акуна булахдал. Е. Э. Заз булахдал яр акуна. Къе зун рекьиз экъечIайла, Вай къе вуч тIурфан акъатна. Е. Э. ТIурфан акъатна. Генжалиди чаз къе Агъа СтIалрин хуьруьз, чIуруз, багълариз килигун меслятна. Къ. М. Шаирдин къунши. - Къе зун гзаф галатнава. Йифди азарлудан кьилихъ хьана, вилни акъалайди туш. 3. Э. Арифдиз ишара. Зун къе ваъ, накь атайди я арадал... И. Гь. Накьан югъ. 2) алай вахтунда, девирда. Сулейман дайидин шиирар, накь хьиз, къени, къе хьиз, пакани зегьметчийрин регъуьхъ яд агалдарзавайбур я. 3. Э. СтIал Сулейман. Ватанэгьли, вун чи гъед я, игит я, АватIа къе зарбачийрин жергеда. Къ. Р. Накьв девлет я. Антоним: пака. * къе няналди нар. 'лап гьа къе' манадин ибара. За чуькъ тийиз акурла, вун дадалмиш жемир. За ви кар къе няналди аквада. Ша вуна а гадагуьдивилер квадра. 3. Э. Рамзият. * къени къе нар., нар. алай вахтунда. - Пара кьадар сагърай, Аллагьдиз шуькуьр, къени къе хъсанзава. Куьн гьи гьал я, Умуят хала? С. Ярагъви ашукь Уьзден. * къе-пака нар. лап мукьвал вахтунда. Къурбанни хтанва. Ам Демирхуьрел вичин дустунин патав элифнавалда. Къе-пака ахкъатда. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Страницы: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 |
| |||||||
|
